Wegwijzer. Methodische benadering van (vermoedens van) ouderenmis(be)handeling. In samenwerking met. In opdracht van

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wegwijzer. Methodische benadering van (vermoedens van) ouderenmis(be)handeling. In samenwerking met. In opdracht van"

Transcriptie

1 Wegwijzer Methodische benadering van (vermoedens van) ouderenmis(be)handeling In opdracht van In samenwerking met 29 september 2009

2 "De bron van elke misdaad is een bepaald gebrek aan inzicht, een foute redenering of een plotseling opkomende begeerte". Thomas Hobbes, Brits filosoof, Inhoud 1 Inhoud Visie Inleiding Achtergrond Definiëring Epidemiologie Kenmerken voor ouderenmishandeling Vormen van mishandeling Lichamelijke mishandeling Psychische mishandeling Financieel misbruik Verwaarlozing Schending van rechten Seksueel misbruik Methodiek voor de hulpverlening Het begrip methodiek Modellen Flowcharts Bijlage 1: Preventie Bijlage 2: Vroegdedectie Bijlage 3: checklist Bijlage 4: registratieformulier Bijlage 5: Actieplannen Bijlage 6: Juridisch kader Casus Bibliografie Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.2

3 2 Visie De overheid stimuleert de thuiszorg. Bovendien wensen steeds meer ouderen thuis te blijven. Daardoor groeit deze sector niet alleen enorm snel, maar neemt ook de zorgzwaarte zeer snel toe, waardoor men op zijn grenzen stoot. Door deze evolutie neemt de kans op ouderenmis(be)handeling toe. Het woon-zorgdecreet voorziet voor de ziekenfondsen een rol vor zorgbegeleiding en wij wensen hier een pro-actieve rol in te spelen. Daarom wensen wij hier intermutualistisch aan tegemoet te komen door onze medewerkers in de diensten voor maatschappelijk werk van de ziekenfondsen een onderbouwd kader met stappenplan aan te bieden. Hiertoe streven we in overleg met het meldpunt ouderenmis(be)handeling naar een uniform registratiesysteem. Vroegdedectie is een must en het terrein van de maatschappelijk werker, wat wij ondersteunen door vorming, training en opleiding. Wij vinden het zeer belangrijk dan onze veldwerkers dit opmerken en steunen hen gedurende het volledige hulpverleningsproces. Wij kiezen resoluut voor hulpverlening waardoor er na (multidisciplinair) overleg, een opvolging wordt opgestart waarbij wij in een methodische ondersteuning voorzien. Bij onze benadering vertrekken wij steeds vanuit de cliënt. Wij werken aan een verdere bewustwording bij de maatschappelijk werker van zijn maatschappelijke opdracht en verantwoordelijkheid en bieden wij daarom handvaten en een flowchart aan om met deze problematiek om te gaan. Dit is een start, waarbij we verder werk willen maken van inventarisatie van knelpunten, uniforme eenvoudige registratie en samenwerking. Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.3

4 3 Inleiding Deze werkmap is het resultaat van een intermutualistisch project en is geschreven voor hulpverleners die (gaan samen)werken rond het oplossen van situaties van ouderenmishandeling. Over ouderenmishandeling is de laatste decennia veel geschreven: vooral over de definiëring, de achtergrondvariabelen en de juridische aspecten en een aanzet tot methodiek. Daarnaast is er, met vallen en opstaan werk gemaakt van een meldpunt ouderenmis(be)handeling. Door het opbouwen van kennis en het uitwisselen van ervaring groeit het inzicht in de problematiek. Daardoor zijn er vandaag de dag reeds mooie voorbeelden van methodieken en registraties in gebruik én in ontwikkeling. Binnen het intermutualistisch overleg wou men de krachten bundelen om te komen tot een uniforme aanpak waarvan deze werkmap het gevolg is. Het is duidelijk een werkdocument, dat vanuit een visie handvaten aanbiedt in de detectie, exploratie en aanpak van het probleem. Hierdoor hebben we doorheen het proces keuzes gemaakt en is dit geen volledig naslagwerk. In een eerste paragraaf geven we aan vanuit welke visie we kijken naar het probleem van ouderenmis(be)handeling. Vervolgens geven we een woordje uitleg bij de gekozen visie achter de methodiek om zo de methodiek zelf aan te reiken via flowcharts. Deze flowcharts zijn bedoeld als werkinstrumenten waarbij de bijlagen zorgen voor extra voeding. We wensen jullie alvast veel succes met het werkmateriaal! Geel, 29 september 2009 Marleen Janssens en Lieven De Maesschalck Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.4

5 4 Achtergrond 4.1 Definiëring De term ouderenmis(be)handeling of elder abuse is nog geen kwarteeuw oud. Hij werd midden de jaren 80 geïntroduceerd in Amerika. Uit het werk van Dr. Rosalie Wolf ontstond er een internationale organisatie rond elder abuse, de INPEA, International Network for the Prevention of Elder Abuse 1. Het internationaal Netwerk voor de preventie van ouderenmis(be)handeling stelt volgende definitie voorop: Elder abuse is a single or repeated act, or lack of appropriate action, occuring within any relationship where there is an expectation of trust which causes harm or distress to an older person 2. Volgens de Raad van Europa, is er sprake van geweld bij elke daad of verzuim die een schending is van iemands leven, lichamelijke of geestelijke integriteit of vrijheid die de ontwikkeling van zijn persoonlijkheid ernstig in het gedrang kan brengen. De meest gehanteerde definitie is deze van Comijs (1996). Onder ouderenmishandeling verstaat Comijs: Al het handelen of nalaten van handelen jegens (geheel of gedeeltelijk) afhankelijke ouderen vanaf 65 jaar door diegene(n) die in een persoonlijke en / of professionele relatie met die oudere staat(n), waardoor de oudere herhaaldelijk lichamelijke, geestelijke of materiële schade lijdt of zal lijden. Hieronder worden de volgende vormen van mishandeling verstaan: - lichamelijk geweld: schoppen, slaan e.d. - seksueel geweld - verwaarlozing zoals uitdroging, doorliggen, medicatie onthouden e.d. - psychisch geweld: treiteren, sarren, bedreigen, beschuldigen e.d World report on violence and health.2002 Chapter 5 abuse of the elderly- p. 127 Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.5

6 - schending van rechten: contacten met de buitenwereld verbieden, zelfbeschikking weigeren e.d. - financiële uitbuiting: verkoop van eigendommen zonder toestemming, pinpasjes ongeoorloofd gebruiken e.d. 3 Het centraal meldpunt ouderenmis(be)handeling en de provinciale steunpunten ouderenmis(be)handeling hanteren in hun definitie de leeftijdsgrens vanaf 55 jaar 4. Over deze leeftijdsgrens bestaat in de literatuur over ouderenmis(be)handeling geen eensgezindheid, waardoor onderzoeksresultaten niet altijd vergelijkbaar zijn. In deze wegwijzer gebruiken wij de bovenstaande definitie van ouderenmishandeling maar laten de intramurale professional buiten beschouwing gezien deze wegwijzer gericht is op de eerste lijn. 4.2 Epidemiologie Incidentiecijfers en prevalentiecijfers 5 zijn zeer moeilijk naar waarde te schatten onder andere omdat: er geen uniform registratiesysteem is er niet gewerkt wordt vanuit een eenduidige definitie er is geen verplichte rapportering is Daarom kunnen gerapporteerde cijfers niet zomaar vergeleken worden. Lach et al. (1998) wijzen erop dat in bepaalde studies zelfverwaarlozing beschouwd als ouderenmis(be)handeling, terwijl dit in andere niet het geval is. 3 Comijs H.C, Pot A.M., Smith J.C. Elder abuse in the community prevalence and consequences. J Am Geriatr Soc.,1998;46: VERVAECKE I, et al., Handelingsprotocol Centraal Meldpunt Ouderenmis(be)handeling, goedgekeurd door de Centrale Stuurgroep van het project voorbereiding van een centraal meldpunt ouderenmis(be)handeling, ongepubliceerd document, CAW Zuid-Oost-Vlaanderen, Incidentie verwijst naar het aantal nieuwe gevallen per tijdseenheid per aantal van de bevolking, terwijl de prevalentie aangeeft hoeveel mensen er op een bepaald moment aan dit fenomeen lijden. Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.6

7 Toch willen we u op basis van de gids ouderenmis(be)handeling van De Deken L., en Pas L., (2004) enig cijfermateriaal niet onthouden. Algemeen kunnen we stellen dat de epidemiologische gegevens verschillen vertonen van land tot land. Dit komt onder andere omdat er in sommige landen nog een sterke stigmatisering is tot zelfs een verbanning. Onderzoek in Amerika schat dat oudermis(be)handeling en verwaarlozing voorkomt bij 3 tot 4 % van de oudere populatie 6. Men schat dat er ongeveer 1 miljoen gevallen voorkomen per jaar. Seksueel misbruik zou bij bejaarden vrij miniem zijn 7. Een overzichtsstudie van familiaal geweld in Canada toonde aan dat 7 % van de bejaarden reeds een vorm van emotionele mis(be)handeling reeds heeft ondergaan, 1 % financiële verwaarlozing en 1 % fysisch misbruik of seksuele mishandeling gedurende de laatste 5 jaar 8 Men stelt wel een stijging van het aantal gerapporteerde gevallen van ouderenmis(be)handeling vast. Ruim 5% van de onderzochte groep 65-plussers in Nederland bleek slachtoffer te zijn (geweest). Dit is vermoedelijk een onderrapportage. Dezelfde Nederlandse studie geeft aan dat de 1-jaarsprevalentie 5.5 % bedraagt. De prevalentie van verbaal geweld: 3.2 %, financieel misbruik: 1.4 % en fysiek geweld: 1.2 % 9. In België kennen we cijfers van het meldpunt ouderenmis(be)handeling voor Vlaanderen en in Wallonië en Brussel van de Alma France en Alma Wallonie- Bruxelles. Tussen deze cijfers zien we opmerkelijke verschillen. Bij Alma France vindt men in 27 % van de gevallen financiële problemen en in 27 % van de gevallen psychologische problemen. Bij Alma Wallonie-Bruxelles vindt men in % financiële problemen en in 31% psychologische problemen. In het Meldpunt in Zuid-Oost-Vlaanderen vindt men in de periode mei april 2003 bij 35 % multipele problemen, 26 % financiële problemen, in 9 % fysische 6 Jones, J., Holstege, C. (1997). Elder Abuse and Neglect: Understanding the Causes and potential Risk Factors. American Journal of Emergency Medicine. 15(6): Marshall, C., Benton, D., Brazier, J., (2000). Elder abuse: Using clinical tools to identify clues of mistreatment. Geriatrics World report on violence and health.2002 Chapter 5 abuse of the elderly- p Comijs, H.C., Pot, A.M., Smith, J.C., (1998) Elder abuse in the community prevalence and consequences. J Am Geriatr Soc. 46: Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.7

8 problemen, in 9 % schending van rechten, 3 % sociale problemen, in 4 % psychologische feiten en in 1 % seksuele problemen (De Deken, L., Pas, L., 2004). Een verschil in dit cijfermateriaal kan liggen aan het feit dat men verschillende definities hanteert in Vlaanderen en Wallonië of kan liggen aan het feit dat men bij Alma enkel telefonische klachten als ingangspoort heeft. Uit onderzoek van de huisartsen blijkt dat vrouwen eerder het slachtoffer worden van geweld dan mannen. Zij tonen aan dat de man/vrouw verhouding bij de slachtoffers van intentioneel geweld significant verschillend was: 1:1.8 tov 1:1.1. Daarnaast gaat het bij mannen voornamelijk om fysisch geweld terwijl het bij vrouwen om een combinatie van fysisch en psychisch geweld gaat Kenmerken voor ouderenmishandeling Als er kenmerkende factoren naar voor dienen geschoven te worden in deze problematiek dan kunnen we stellen dat deze: afhankelijkheid, multifactorieel en beperkte medewerking zijn. De factor afhankelijkheid spreekt voor zich. Het slachtoffer bevindt zich bijna steeds in een afhankelijkheidsrelatie, waardoor hij zeer kwetsbaar is. Multifactorieel: het is bijna ondenkbaar dat er één factor in het spel is. Het ontrafelen van het web van alle problemen is een moeilijke, maar noodzakelijke opdracht. Ten derde de beperkte medewerking: bij de beperkte medewerking verwijzen we zowel naar de medewerking van het slachtoffer als van de pleger(s). We leren uit onderzoek dat de oudere zelf niet snel om hulp vraagt. Dit komt niet allen uit niet willen maar vaak gaat het ook om niet meer kunnen door ziekte (bijvoorbeeld dementie of bedlegerigheid). Ouderenmishandeling is omgeven door schaamte en angst: om de verzorging en aandacht (hoe beperkt en onveilig ook) kwijt te raken; maar ook uit schaamte bij de pleger over het falen in de verzorging, en bij het slachtoffer dat het zover gekomen is (Vink, R., van Bavel, M., 2007). 10 Van Casteren, V., Slachtoffers van intentioneel geweld gezien door de huisarts. Sentibil Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.8

9 Zelden vraagt het slachtoffer zelf om hulp, laat staan dat het slachtoffer aangifte bij de politie doet. Er is dus zeer zelden sprake van expliciete toestemming van het slachtoffer voor een interventie. Dit maakt het voor hulpverleners niet simpen en een Nederlandse collega formuleerde de vertwijfeling als volgt: Het lastige is dat diegene die belt meestal niet diegene is om wie het gaat en dat maakt dat je, eigenlijk net als bij kindermishandeling, om de persoon heen allerlei research moet doen om na te gaan of de signalen die je krijgt tekenen zijn van mishandeling. En dan zit je ook nog met het dilemma dat volwassenen en ook ouderen, als autonoom worden gezien en zelf keuzes kunnen en moeten maken, daar staat tegenover dat de oudere tegelijkertijd ook afhankelijk is. Het is altijd geschipper tussen die twee. Uit Vink, R., van Bavel, M., Is de mishandeling niet-intentioneel (in eerste instantie niet met opzet), dan gaat het vaak om zogenaamde ontspoorde mantelzorg waarbij de zorg voor de oudere de betrokkenen boven het hoofd is gegroeid. Meestal ligt er een kluwen van onderliggende problematiek onder. Kenmerkend is de (soms wederzijdse) afhankelijkheidsrelatie tussen slachtoffer en pleger(s). De oudere is voor hulp, verzorging, aandacht en contact met de buitenwereld afhankelijk geraakt van een familielid of huisvriend. Die zorg kan moeilijk op te brengen zijn wanneer partner of (klein)kind eigenlijk zelf ook hulpbehoevend is, wanneer het sociale netwerk toch al gering was, bij armoedeproblematiek, alcoholproblemen enz. Bij moedwillige ouderenmishandeling is er meestal sprake van financiële uitbuiting al of niet in combinatie met agressie of verwaarlozing (veronachtzaming van zorgplichten) door familie of huisvriend. (Vink, R., van Bavel M., 2007) Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.9

10 Deze indeling komt uit: De Deken, L., Pas, L., (2004). 4.4 Vormen van mishandeling Lichamelijke mishandeling Is het toebrengen van lichamelijke letsels of het dreigen ermee Psychische mishandeling het toebrengen van psychische schade door bijvoorbeeld chronische verbale agressie, chantage of intimidatie Financieel misbruik Het zonder toestemming of oneigenlijk gebruik maken van geld of bezittingen van de oudere, of benadeling door degene die de geld- en bankzaken voor de oudere regelt Verwaarlozing Actieve verwaarlozing: weigering of het gebrek aan noodzakelijke zorgen aan een persoon, voor wie men de zorgen op zich genomen heeft en dit op een bewuste en intentionele manier en dit om de bejaarde psychisch en emotioneel schade te berokkenen. Passieve verwaarlozing: weigering of het gebrek aan het verlenen van de noodzakelijke zorgen aan een persoon, voor wie men de zorgen op zich genomen heeft en dit op een niet bewuste of intentionele manier. (Amiel and Heath, 2003, p368 ) Schending van rechten Onrechtmatig schenden van het recht op vrijheid, privacy, zelfbeschikking, bijvoorbeeld ongevraagd post lezen of achterhouden, iemand nooit alleen laten, geen bezoek toelaten 11 De grens is hier niet altijd gemakkelijk te trekken: in bepaalde omstandigheden moet de oudere immers meer geholpen worden, dan hem/haarzelf lief is. Dit kan tot conflicten leiden: bvb bij het openen van post bij een licht dementerende bejaarde of bij een oudere, die vanwege wegloopgedrag, moet beschermd worden Vervaecke, I., e.a., (2003) Handelingsprotocol Centraal Meldpunt Ouderenmis(be)handeling, goedgekeurd door de Centrale Stuurgroep van het project voorbereiding van een centraal meldpunt ouderenmis(be)handeling, ongepubliceerd document, CAW Zuid-Oost-Vlaanderen. Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.10

11 4.4.6 Seksueel misbruik Elke ongewenste seksuele handeling met of in het gezichtsveld van de oudere. Dit is echter zeldzaam bij ouderen en dit in tegenstelling tot kindermishandeling en mishandeling van mentaal gehandicapten. Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.11

12 5 Methodiek voor de hulpverlening De doelstelling van dit project was het ontwikkelen van een methodiek. Om een methodiek te ontwikkelen hebben we eerst een kwalitatief onderzoek opgezet. Via focusgroepen van veldwerkers, medewerkers uit het beleid én experten, kregen we een beeld waar we met de methodiek naar toe dienden te gaan. In deze gesprekken viel op dat de aanpak in iedere situatie anders is en zal zijn. De deelnemers aan de focusgroepen geven aan dat dit normaal is gezien het altijd gaat om complexe situaties en dat het maatwerk dient te zijn. Daardoor lijkt het alsof er geen systematische aanpak mogelijk is. Dit is zeker niet het geval. Natuurlijk is ieder mens uniek en dus zal iedere casus anders zijn en moet men tenvolle rekening houden met de omstandigheden. Deze factoren zorgen ervoor dat interventies telkens weer onvoorspelbaar zijn. We kunnen dus stellen dat een aanpak van ouderenmis(be)handeling nooit standaard is en dat dé oplossing nooit bestaat. Maar vanuit literatuur én praktijk zijn wij er wel van overtuigd dat er in de praktijk wel degelijk overeenkomsten zijn in zowel casuïstiek als de werkwijze, zodat de ontwikkeling van een methodiek mogelijk is. Daarom ook de titel van deze map: wegwijzer. 5.1 Het begrip methodiek Eerst een korte introductie om wat achtergrond te schetsen. Het begrip methodiek is afgeleid van het Griekse meta-hodos en betekent de weg waarlangs. In alle definities komen de elementen doelgericht, systematisch, weloverwogen en procesmatig voor. In de praktijk rond de aanpak van ouderenmishandeling blijkt er vooral sprake te zijn van methoden en van methodisch handelen. Om van uitgekristalliseerde methodieken te spreken is het eigenlijk nog te vroeg: er zijn immers nog geen bewezen effectieve interventies en er is nog relatief weinig theoretische onderbouwing. Maar we kunnen wel leren van de overeenkomsten in casuïstiek en werkwijzen van de veldwerkers en van de methodieken die toegepast worden in andere werkvelden (Vink, R., van Bavel M., 2007). Maar toch kunnen we kenmerken naar voor halen. Bij ouderenmishandeling (en huiselijk geweld) is er altijd sprake is van een slachtoffer en pleger, interactie Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.12

13 tussen deze twee personen en (een zekere mate van) onveiligheid. Methodieken uit maatschappelijk werk richten zich traditioneel op de gezondheid en het welbevinden van de individuele cliënt of het cliëntsysteem. Bij de hulp rond ouderenmishandeling komt daar nog een dimensie bij: de zorg voor veiligheid, het stoppen van geweld. Het werk van de maatschappelijk werker in deze problematiek speelt zich dan ook af op het snijvlak van hulpverlening en veiligheidshandhaving waardoor je in het vaarwater van het politionele werk komt (Vink, R., van Bavel, M., 2007). Methodieken worden vaak in verschillende soorten modellen weergegeven: in fasemodellen, technisch-instrumentele modellen, gedrags(veranderings)modellen en ecologische modellen (o.a. Van der Meer, 1994, uit Lohuis, 2000). Hoewel modellen en theoretische kaders de werkelijkheid ideaaltypisch en dus vereenvoudigd weergeven, kunnen ze behulpzaam zijn bij onze zoektocht naar methodieken (Vink, R., van Bavel, M., 2007). Een methode is een persoonlijke, systematische en weloverwogen handelwijze. Methodisch handelen overstijgt de individuele werkwijze en is gebaseerd op ervaringen en overeenkomsten in het handelen door meerdere professionals. Een methodiek is een systematische manier van werken die gebaseerd is op theoretische noties over het ontstaan van het probleem en (bewezen) effectieve interventies (uit Vink, R., van Bavel, M., 2007). 5.2 Modellen Fasemodellen zijn de meest gebruikte modellen: wie zijn handelen wil beschrijven doet dat meestal in termen van eerst dit, dan dat. In fasemodellen vormt de ordening van opeenvolgende fasen in de tijd het uitgangspunt. (uit Vink, R., van Bavel, M., 2007). Uit gesprekken onze focusgroepen kwam duidelijk een vraag naar timing naar voor. We hebben dit dan ook mee genomen in de ontwikkeling van deze wegwijzer. Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.13

14 Een meer technisch-instrumenteel (ook wel technocratisch of medisch) model gaat uit van de overeenkomsten in casuïstiek die vervolgens richtlijnen voor het handelen, of zelfs standaarden, geven. Ook elementen uit dit gedachtegoed kunnen we gebruiken bij de aanpak van ouderenmis(be)handeling. Deze vraag destilleerden we ook vanuit de focusgroepen om vanuit bepaalde types casussen een bepaalde aanpak voor te stellen. Wel dient de maatschappelijk werker in het achterhoofd te houden dat iedere cliënt uniek is zodat er steeds een afwijking van deze aanpak mogelijk is en moet zijn. Dit model heeft bij de ontwikkeling van de wegwijzer een plaats in bijlage 5, waar er een schema is over de graad van interventie. In dit schema neemt de autonomie van de cliënt af, naarmate de (noodzaak tot) bemoeienis van de maatschappelijk werker toeneemt. We kennen ook verschillende modellen van gedragsverandering binnen de zorgcontext. In de verslavingszorg en in de bemoeizorg maar ook in de aanpak van plegers van huiselijk geweld wordt vaak gewerkt met het transtheoretische model van gedragsverandering van Prochaska en Diclemente (1983), gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie en gericht op het individu. Dit model gaat uit van zes fasen waarin een cliënt ten aanzien van zijn gedragsprobleem kan verkeren: vooroverweging, overweging, beslissing, actieve verandering, consolidatie en terugval. De hulpverlener heeft in elke fase andere activiteiten en vaardigheden nodig, zoals: motiverende gesprekstechnieken, psycho-educatie, cognitieve herstructurering. Belangrijk zijn: een relatie en vertrouwen opbouwen, inzicht geven, niet oordelen, stapje voor stapje met haalbare (tussen)doelen en hoop en perspectief bieden. De rode draad door alle fasen is motivatie, gebrek daaraan kan er telkens toe leiden dat het proces van gedragsverandering stokt. In de aanpak van situaties van ouderenmishandeling zal er echter lang niet altijd voldoende tijd zijn om slachtoffer of pleger(s) door een proces van gedragsverandering te loodsen. Zoals eerder gesteld, verschilt daarin de hulpverlening in geweldssituaties met die van individugerichte hulpverlening en herstel. Omwille van de veiligheid van het slachtoffer moet er soms eenvoudigweg snel gehandeld worden. Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.14

15 Toch kunnen we leren van dit model, vooral op het gebied van motivatie. Motivatie-technieken zijn belangrijk wanneer de oudere en / of pleger(s) overtuigd moeten worden om hulp te aanvaarden of stappen te zetten. Motieven om te veranderen zijn volgens Lohuis (2000) en Brinkman (1993) bijvoorbeeld: - bereik van eigen idealen en ontplooiing - informatie die strijdig is met het eigen gedrag - nieuwe informatie - willen voldoen aan de verwachtingen van een ander - bedreigingen van buitenaf - veranderingen in de omstandigheden - allerlei belangen (uit Vink, R., van Bavel, M., 2007). Ecologische modellen, en de verwante systeemtheoretische en contextuele modellen hebben gemeen dat ze de cliënt bezien in relatie tot zijn of haar omgeving, en de mensen en rollen die daarbij horen. In de maatschappelijke beroepen, wordt steeds meer contextueel gedacht en gewerkt. De grondlegger van de ecologische benadering was de Duits-Amerikaanse psycholoog Bronfenbrenner. In de jaren zestig, zeventig van de vorige eeuw ontwikkelde hij het Ecology system model waarin hij onderscheid maakt in vijf deelsystemen: het micro- meso- exo- macro- en chronosysteem. Bronfenbrenner s verdienste is zonder twijfel geweest dat hij de verschillende wetenschappen en disciplines dichter bij elkaar heeft gebracht door over de grenzen van het eigen vakgebied naar de omgeving van de cliënt te kijken. Zo is er het Amerikaanse Neuman system model, een benadering van de patiënt en zijn ziekte door verpleegkundigen. Betty Neuman (rond 1970) benoemt vijf dimensies waar de patiënt in zijn of haar leven mee te maken heeft: de psychologische, fysiologische, sociaal-culturele, spirituele en de eigen ontwikkeling. Ziekte brengt dit systeem in disbalans. Een mens kan die tot op zekere hoogte opvangen en zich aanpassen. Het is aan de verpleegkundige om te ondersteunen bij het vinden van een nieuw evenwicht. Een belangrijke psycholoog van rond dezelfde tijd is de Hongaars-Amerikaanse Nagy. Hij wordt wel gezien als de grondlegger van de contextuele therapie. Daarin staan de relaties van de cliënt met anderen in zijn omgeving (dus ook Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.15

16 hulpverleners) centraal. De aard van deze relaties wordt volgens Nagy mede bepaald door het begrip loyaliteit. Hij maakt onderscheid tussen verticale loyaliteit (tussen ouders en kinderen) en horizontale loyaliteit (in relaties met anderen). Hij stelt dat de verticale loyaliteit de basis vormt voor de loyaliteiten in andere relaties (horizontale). Mensen blijven loyaal ten opzichte van hun gezin van afkomst, zelfs lang nadat ze de banden verbroken hebben. Er zijn nog veel meer varianten op ecologische modellen. Hoewel ze meestal zijn gericht op gezinssystemen (ouders en kinderen) hebben ze alle interessante nuances die van toepassing kunnen zijn op de geriatrie en in het bijzonder op situaties van ouderenmishandeling: Bronfenbrenner s multidisciplinaire benadering, het begrip loyaliteit van Nagy en de disbalans van de patiënt met zijn context bij Betty Neuman. In de contextuele modellen staan de leefgebieden van de cliënt centraal. Om zelfstandig te leven moet een mens in staat zijn om zijn leefgebieden adequaat te organiseren, Volgens Wolswijk kun je pas niet meer voor jezelf zorgen, wanneer je anderen zoals de alfahulp, de loodgieter, de verpleegkundige, niet meer kunt aansturen. Tot dan blijft de oudere zelf verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van de leefgebieden binnen de eigen context. Wanneer de oudere echter vanwege ziekte of machtsongelijkheid niet (meer) in staat is om zelf zijn of haar leefgebieden te regelen, of de hulp daarbij aan te sturen, kan de verantwoordelijkheid door een ander overgenomen zijn (de tweede ring in de figuur) door professionele helpers of mantelzorger( s). Deze persoon is er dan ook verantwoordelijk voor wanneer het misgaat of zelf niet (meer) in staat blijkt om de leefgebieden te onderhouden. In Wolswijk s visie neemt de maatschappelijk werker bij ouderenmis(be)handeling vanuit zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid de aansturing van de tweede ring van de oudere over (wat niet wil zeggen dat hij de oudere niet spreekt of naar zijn of haar wensen luistert). Ik zeg wel eens dat ik als vertegenwoordiger van de maatschappij binnenkom en dat de maatschappij niet kan toestaan dat ouderen onder dergelijke omstandigheden moeten leven. (uit: Vink, R., van Bavel, M., 2007). Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.16

17 De maatschappelijk werker maakt met de personen in de tweede ring heldere afspraken over de taken en termijn ten aanzien van elk leefgebied waar interventie nodig blijkt. Zonodig schakelt hij actief andere professionals (of vrijwilligers) in voor bijvoorbeeld schuldsanering, de administratie, huishoudelijke hulp e.d. De maatschappelijk werker heeft daarvoor goede werkrelaties met hen opgebouwd zodat zij snel (zonodig de volgende dag) aan de slag kunnen. De maatschappelijk werker fungeert als coördinator en controleert het nakomen van afspraken, hij of zij is verantwoordelijk voor het contact met het cliëntsysteem en met de hulpverleners. (uit: Vink, R., van Bavel, M., 2007). Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.17

18 6 Flowcharts In dit deel wordt de wegwijzer in een stroomdiagrammen voorgesteld. Een eerste flowchart schetst het algemeen kader van de aanpak doorheen het volledige proces van oudermis(be)handeling en vormt zo het vertrekpunt. Vanuit dit algemeen kader wordt naar 6 verschillende bijlagen verwezen die ook in deze chronologische volgorde in de map zijn opgenomen. Uitleg bij de gebruikte symbolen in het stroomdiagram Proces of handeling, waarbij telkens via initialen de verantwoordelijke kan worden aangeduid Beslissing Document in de bijlage Begin of einde Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.18

19 Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.19

20 7 Bijlage 1: Preventie informeren, bijscholen van maatschappelijk werkers, verzorgers en hun omgeving rond: - ziektebeelden en begrip voor het proces - financiële consequenties, belang van goede afspraken - draaglast en draagkracht in de zorgverlening - overbelasting en onmacht - omgaan met (negatieve) gevoelens in de zorg - stellen van grenzen - zorgen voor jezelf als verzorger, belang van ontspanning - inschakelen van mogelijke ondersteunende instanties Deze opsomming bevat een niet limitatieve lijst van elementen waarond er idealiter bijscholing en informatie zou worden gegeven. Het belang van gerichte bijscholing is reeds voldoende aangetoond. Bovendien is het zo dat er zeer veel nieuwe kennis en inzichten worden gewonnen rond deze problematiek. Daarnaast leven we in een informatiemaatschappij en is het continu up-to-date blijven een must en past in de visie van levenslang leren. Maar het wordt ook steeds moeilijker om de informatie te vinden én te verwerken. Hiertoe kan bijscholing een oplossing bieden. Kennis leidt immers tot een hogere gevoeligheid wat de preventie ten goede komt. Een oud adagium blijft actueel: Preventie is de beste curatieve zorg! Wegwijzer methodische benadering (van vermoedens) van ouderenmis(be)handeling p.20

Ouderenmishandeling Workshop 15 oktober 2015

Ouderenmishandeling Workshop 15 oktober 2015 Ouderenmishandeling Workshop 15 oktober 2015 Marieke Zelissen GZ-psycholoog MetGGZ Esther Stoffers Programmaleider Huis voor de Zorg Programma vanmiddag Informatie over ouderenmishandeling Wat verstaan

Nadere informatie

Ouderenmishandeling. Maartje Willems Verpleegkundig consulent geriatrie

Ouderenmishandeling. Maartje Willems Verpleegkundig consulent geriatrie Ouderenmishandeling Maartje Willems Verpleegkundig consulent geriatrie Programma Ontwikkelingen en cijfers Definitie Oorzaken Risicofactoren Vormen van ouderenmishandeling Meldcode Geheimhouding Handelingsverlegenheid

Nadere informatie

Bondenberaad Groot Goes, 16 september 2013

Bondenberaad Groot Goes, 16 september 2013 Bondenberaad Groot Goes, 16 september 2013 Maatschappelijk Werk Walcheren: Project ouderenmis(be)handeling: Tot stand brengen van een adequate signalering en hulpverlening in situaties van ouderenmis(be)handeling

Nadere informatie

Ouderenmis(be)handeling. Zwijgen biedt geen uitkomst

Ouderenmis(be)handeling. Zwijgen biedt geen uitkomst Ouderenmis(be)handeling Zwijgen biedt geen uitkomst Wat is ouderenmis(be)handeling? Definitie Onder mishandeling van een ouder persoon (iemand vanaf 55 jaar) verstaan we al het handelen of nalaten van

Nadere informatie

Ouderen. Vrijwilligers en studenten tegen ouderenmishandeling. Stichting

Ouderen. Vrijwilligers en studenten tegen ouderenmishandeling. Stichting Vrijwilligers en studenten tegen ouderenmishandeling Stichting Definitie ouderenmishandeling Al het handelen of nalaten van handelen jegens (geheel of gedeeltelijk) afhankelijke ouderen, door diegene(n)

Nadere informatie

Opzet workshop. Interactief. Ingaan op begrippen, omvang, aard en aanpak. Cases om de aanpak en de knelpunten in de aanpak te verkennen

Opzet workshop. Interactief. Ingaan op begrippen, omvang, aard en aanpak. Cases om de aanpak en de knelpunten in de aanpak te verkennen Opzet workshop Interactief Ingaan op begrippen, omvang, aard en aanpak Cases om de aanpak en de knelpunten in de aanpak te verkennen Geweld in afhankelijkheidsrelaties Welke associaties roept dit thema

Nadere informatie

Ouderenmis(be)handeling. Je ziet het pas als je het gelooft.

Ouderenmis(be)handeling. Je ziet het pas als je het gelooft. Ouderenmis(be)handeling Je ziet het pas als je het gelooft. Ouderenmis(be)handeling in de thuissituatie INHOUD 1. Wat is ouderenmis(be)handeling? 2. Verschillende vormen en signalen 2. Risicofactoren 3.

Nadere informatie

Doorbreek het taboe Els Messelis Hogere Leergangen voor Fiscale en Sociale Wetenschappen -HuBrussel 18 december Els Messelis

Doorbreek het taboe Els Messelis Hogere Leergangen voor Fiscale en Sociale Wetenschappen -HuBrussel 18 december Els Messelis Doorbreek het taboe Hogere Leergangen voor Fiscale en Sociale Wetenschappen -HuBrussel 18 december 2012 Breaking the Taboo II Daphne project (Europese Commissie) Belgische partner: in samenwerking met

Nadere informatie

Themaconferentie kwetsbare ouderen Richtlijn ouderenmishandeling

Themaconferentie kwetsbare ouderen Richtlijn ouderenmishandeling Themaconferentie kwetsbare ouderen Richtlijn ouderenmishandeling 23-06-2016 Topzorg voor ouderen Mw. M.E. van Houten, klinisch geriater Introductie Het begrip ouderenmishandeling is breed en kent vele

Nadere informatie

Presentatie Huiselijk Geweld

Presentatie Huiselijk Geweld Definitie: Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke- of familiekring van het slachtoffer wordt gepleegd. Hieronder vallen lichamelijke en seksuele geweldpleging, belaging en bedreiging

Nadere informatie

Quiz Als mantelzorg ontspoort... Antwoorden en toelichting

Quiz Als mantelzorg ontspoort... Antwoorden en toelichting Quiz Als mantelzorg ontspoort... Antwoorden en toelichting De quiz 'Als mantelzorg ontspoort...'bestaat uit tien vragen: vier basisvragen en zes extra vragen voor verdere verdieping. Bij elke vraag worden

Nadere informatie

Meldcode Huiselijk Geweld en Mishandeling

Meldcode Huiselijk Geweld en Mishandeling 1 Meldcode Huiselijk Geweld en Mishandeling Inleiding Vanaf 2013 zijn hulpverleners verplicht om in actie te komen bij vermoedens van huiselijk geweld en mishandeling. Bij de Stichting Welzijnswerk Sliedrecht

Nadere informatie

Quiz Als mantelzorg ontspoort...

Quiz Als mantelzorg ontspoort... Quiz Als mantelzorg ontspoort... Antwoorden en toelichting De quiz Als mantelzorg ontspoort... bestaat uit tien vragen: vier basisvragen en zes extra vragen voor verdere verdieping. Bij elke vraag worden

Nadere informatie

1. Aanleiding beleid bij ongewenste omgangsvormen

1. Aanleiding beleid bij ongewenste omgangsvormen Beleid ongewenste omgangsvormen en de vertrouwenspersoon 1. Aanleiding beleid bij ongewenste omgangsvormen Helaas vinden er soms ongewenste situaties op of rondom het voetbalveld plaats die betiteld kunnen

Nadere informatie

Ouderenmishandeling. Relatie slachtoffer pleger

Ouderenmishandeling. Relatie slachtoffer pleger Ouderenmishandeling Naar schatting worden jaarlijks 200.000 ouderen slachtoffer van ouderenmishandeling. Ouderenmishandeling is het handelen of nalaten van handelen van al degenen die in een terugkerende

Nadere informatie

Ouderenmishandeling en de rol van de SPV in de ouderenzorg

Ouderenmishandeling en de rol van de SPV in de ouderenzorg Ouderenmishandeling en de rol van de SPV in de ouderenzorg Mirjam van Dongen Inhoud lezing Wat is ouderenmishandeling? Bestrijding Ouderenmishandeling in Nederland vanaf 1992 Rol SPV in bestrijding en

Nadere informatie

Definitie 5/10/2015. Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Brussel. VK Brussel

Definitie 5/10/2015. Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Brussel. VK Brussel Goedele Keymolen Kindermishandeling: hoe gaan we ermee om? 28 september 2015 Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Brussel VK Brussel Sainctelettesquare 17 1000 Brussel Tel: 02/477.60.60 Fax: 02/477.87.50

Nadere informatie

De werking van het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Oost- Vlaanderen. Kristel Bovijn

De werking van het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Oost- Vlaanderen. Kristel Bovijn De werking van het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Oost- Vlaanderen Kristel Bovijn Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) Het VK is het meldpunt voor vermoedens van kindermishandeling, -verwaarlozing

Nadere informatie

Welzijn Ouderen. Ouderenmishandeling. Maatschappelijke dienstverlening AMSTERDAM-NOORD

Welzijn Ouderen. Ouderenmishandeling. Maatschappelijke dienstverlening AMSTERDAM-NOORD Welzijn Ouderen Ouderenmishandeling Maatschappelijke dienstverlening AMSTERDAM-NOORD Welzijn Ouderen Ouderenmishandeling Ouderenmishandeling, wat is dat? Onder mishandeling van een oudere persoon (iemand

Nadere informatie

Voorlichtingsbijeenkomst Veilig thuis

Voorlichtingsbijeenkomst Veilig thuis Voorlichtingsbijeenkomst Veilig thuis Woningoverval Babbeltruc Inbraak Ouderenmishandeling Voorlichtingsbijeenkomst Veilig thuis Babbeltruc: Afleidingsmanoeuvre om een diefstal ongemerkt te laten plaatsvinden

Nadere informatie

Definitie Huiselijk Geweld. Het raakt ons allemaal. Huiselijk Geweld categorieën. Wat is ouderenmishandeling?

Definitie Huiselijk Geweld. Het raakt ons allemaal. Huiselijk Geweld categorieën. Wat is ouderenmishandeling? Het raakt ons allemaal 45% van de mensen in Nederland is slachtoffer geweest van huiselijk geweld en/of kindermishandeling: Ook getuige van huiselijk geweld Wisselend slachtoffer/plegergedrag Definitie

Nadere informatie

Wie werken bij VTT? Maatschappelijk werkers(loketfunctie/onderzoeker) Crisisteam( 24/7) Vertrouwensartsen(24/7) Gedragswetenschappers

Wie werken bij VTT? Maatschappelijk werkers(loketfunctie/onderzoeker) Crisisteam( 24/7) Vertrouwensartsen(24/7) Gedragswetenschappers Veilig Thuis Samenvoeging van AMK en SHG tot AMHK AMHK = Veilig Thuis = landelijke naam 26 VT organisaties in Nederland 14 gemeenten in Twente Valt onder de WMO Voor jong en oud (-9 mnd tot 100 jaar) Slachtoffers,

Nadere informatie

af. Met dit protocol, in haar handelen en in haar beleid wil Klik Kinderopvang

af. Met dit protocol, in haar handelen en in haar beleid wil Klik Kinderopvang Grensoverschrijdend gedrag Klik Kinderopvang wijst alle vormen van grensoverschrijdend gedrag af. Met dit protocol, in haar handelen en in haar beleid wil Klik Kinderopvang grensoverschrijdend gedrag voorkomen

Nadere informatie

Screening van oudermishandeling; wat betekent dit voor de zorgverlener en voor de samenwerking in de keten?

Screening van oudermishandeling; wat betekent dit voor de zorgverlener en voor de samenwerking in de keten? Screening van oudermishandeling; wat betekent dit voor de zorgverlener en voor de samenwerking in de keten? Trudy Jacobs, Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige Radboudumc, afdeling geriatrie. Trudy.Jacobs@radboudumc.nl

Nadere informatie

Ouderenmishandeling. Adriaan van Es, huisarts IFHHRO secr

Ouderenmishandeling. Adriaan van Es, huisarts IFHHRO secr Ouderenmishandeling Adriaan van Es, huisarts IFHHRO secr Definitie al het handelen of nalaten van handelen van al degenen die in een persoonlijke en/of professionele relatie met de oudere staan, waardoor

Nadere informatie

Grensoverschrijdend gedrag. Sociale veiligheid binnen Lang Verblijf. Woonzorg en dagbesteding

Grensoverschrijdend gedrag. Sociale veiligheid binnen Lang Verblijf. Woonzorg en dagbesteding Grensoverschrijdend gedrag Sociale veiligheid binnen Lang Verblijf Woonzorg en dagbesteding Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Wat is grensoverschrijdend gedrag? 4 2.1 Verschillende vormen 5 2.2 Verschillende

Nadere informatie

Meldcode Ouderenmishandeling

Meldcode Ouderenmishandeling Meldcode Ouderenmishandeling Wat is ouderenmishandeling? Boven 65 jaar Blijft vaak geheim Ontspoorde mantelzorg Overbelaste mantelzorger, uit onmacht, onwetendheid Glijdende schaal van adequate zorg naar

Nadere informatie

Ouderenmishandeling

Ouderenmishandeling Wat is ouderenmishandeling? Ouderenmishandeling al het handelen... of het nalaten van handelen..ten opzichte van een oudere persoon Marianne Reij Trainer, adviseur Eigenreijs door degenen die in een persoonlijke

Nadere informatie

Ontspoorde mantelzorg. Lieke Bos 15 juni Druten

Ontspoorde mantelzorg. Lieke Bos 15 juni Druten Ontspoorde mantelzorg Lieke Bos 15 juni 2018 -Druten Wat is Mantelzorg? SCP definieert mantelzorg als: alle hulp aan een hulpbehoevende door iemand uit diens directe sociale omgeving. Mantelzorgers zijn

Nadere informatie

VLAAMS PARLEMENT VOORSTEL VAN RESOLUTIE. van mevrouw Sonja Becq, mevrouw Ingrid van Kessel, de heer Bart De Smet en mevrouw Ilse Van Eetvelde

VLAAMS PARLEMENT VOORSTEL VAN RESOLUTIE. van mevrouw Sonja Becq, mevrouw Ingrid van Kessel, de heer Bart De Smet en mevrouw Ilse Van Eetvelde Stuk 2273 (2003-2004) Nr. 1 VLAAMS PARLEMENT Zitting 2003-2004 20 april 2004 VOORSTEL VAN RESOLUTIE van mevrouw Sonja Becq, mevrouw Ingrid van Kessel, de heer Bart De Smet en mevrouw Ilse Van Eetvelde

Nadere informatie

Programma 0900-1231230 050-3180011. Advies & Meldpunt kindermishandeling. Hoe Wie Tijd. Gevolgen van kindermishandeling Power point Anne 20 min

Programma 0900-1231230 050-3180011. Advies & Meldpunt kindermishandeling. Hoe Wie Tijd. Gevolgen van kindermishandeling Power point Anne 20 min 050-3180011 Programma Voorstellen Hoe Wie Tijd Anne Vogt (AMK) Advies & Meldpunt kindermishandeling 0900-1231230 Gevolgen van kindermishandeling Power point Anne 20 min Voorstellen Karen Jelier (SHG) Wat

Nadere informatie

Meldcode huiselijk geweld & kindermishandeling Kindcheck

Meldcode huiselijk geweld & kindermishandeling Kindcheck Meldcode huiselijk geweld & kindermishandeling Kindcheck Datum mei 2019 Team Processen Auteur Kees de Groot 1 1. Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling 1.1 Wat verstaan we onder huiselijk geweld

Nadere informatie

Risicotaxatie-instrument voor ouderenmis(be)handeling 14 juni 2013

Risicotaxatie-instrument voor ouderenmis(be)handeling 14 juni 2013 Risicotaxatie-instrument voor ouderenmis(be)handeling 14 juni 2013 Liesbeth De Donder Nico De Witte Dominique Verté Overzicht presentatie 1. Achtergrond RITI 1.1 Wetenschappelijke achtergrond 1.2 Nood

Nadere informatie

Interactieve presentatie door:

Interactieve presentatie door: Interactieve presentatie door: Even voorstellen: Annette van Delft Projectleider specialistische thema's Veilig Thuis Brabant Noordoost Akkie de Rouw-Janssens Mantelzorgmakelaar Steunpunt Mantelzorg Welzijn

Nadere informatie

De aanpak van ouderenmishandeling Loslaten waar kan, overpakken waar nodig!

De aanpak van ouderenmishandeling Loslaten waar kan, overpakken waar nodig! De aanpak van ouderenmishandeling Loslaten waar kan, overpakken waar nodig! Jessica Vrolijk, aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling en huiselijk geweld, Jeroen Bosch Ziekenhuis Vraag Hand omhoog = JA

Nadere informatie

Meldcode Excellent Leven Stappenplan Ouderenmishandeling, Huiselijk geweld, Kindermishandeling

Meldcode Excellent Leven Stappenplan Ouderenmishandeling, Huiselijk geweld, Kindermishandeling Meldcode Excellent Leven Stappenplan Ouderenmishandeling, Huiselijk geweld, Kindermishandeling Stap 1 Vermoeden van mishandeling klik hier Stap 2 Overleg Stap 3 Informatie verzamelen Stap 4 Actie Stap

Nadere informatie

Ouderen in veilige handen. voor Lize. 17 maart 2013 Yvonne Heygele

Ouderen in veilige handen. voor Lize. 17 maart 2013 Yvonne Heygele Ouderen in veilige handen voor Lize 17 maart 2013 Yvonne Heygele Wat komt bij u op bij het begrip: ouderenmishandeling? Wat is ouderenmishandeling? Ouderenmishandeling is het handelen of het nalaten van

Nadere informatie

Grensoverschrijdend gedrag

Grensoverschrijdend gedrag Grensoverschrijdend gedrag Inleiding De maatschappij krijgt steeds meer te maken met vormen van grensoverschrijdend gedrag. Ook binnen de kinderopvang wordt grensoverschrijdend gedrag door kinderen, ouders

Nadere informatie

Logopedie en Kindermishandeling. Toelichting op de Meldcode en het Stappenplan

Logopedie en Kindermishandeling. Toelichting op de Meldcode en het Stappenplan Logopedie en Kindermishandeling Toelichting op de Meldcode en het Stappenplan Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF) Juni 2009 Inleiding Omgaan met (vermoedens van) kindermishandeling

Nadere informatie

Molenstraat 25 8331 HP Steenwijk Tel/fax 0521-512820 directie@clemensschool.nl. Protocol voor opvang bij ernstige incidenten. Sint Clemensschool

Molenstraat 25 8331 HP Steenwijk Tel/fax 0521-512820 directie@clemensschool.nl. Protocol voor opvang bij ernstige incidenten. Sint Clemensschool Molenstraat 25 8331 HP Steenwijk Tel/fax 0521-512820 directie@clemensschool.nl Protocol voor opvang bij ernstige incidenten Sint Clemensschool School Sint Clemensschool Bevoegd gezag Stichting Catent Bestuursnummer

Nadere informatie

MELDCODE KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

MELDCODE KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD MELDCODE KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD OPENBAAR APOTHEKERS De Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld is een uitgave door de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie

Nadere informatie

OPBOUW VAN HET VERHAAL

OPBOUW VAN HET VERHAAL OPBOUW VAN HET VERHAAL ONTSPOORDE MANTELZORG VERSUS OUDERENMISHANDELING PRIVÉ DOMEIN HUIVER EN DILLEMA S; WAT HOREN WE TIJDENS TRAININGEN WAT KUNNEN WE DOEN DE ERNST VAN OUDERENMISHANDELING IS EVIDENT

Nadere informatie

Agressieprotocol«1» 1. Vooraf

Agressieprotocol«1» 1. Vooraf Agressieprotocol«1» 1. Vooraf 1.1. Definities Onder agressie wordt verstaan het gehele scala van voorvallen of situaties waarbij een werknemer psychisch of fysiek wordt lastiggevallen, bedreigd of aangevallen

Nadere informatie

Systemisch werken in het verpleeghuis

Systemisch werken in het verpleeghuis Systemisch werken in het verpleeghuis OPZET WORKSHOP Systemische principes in het kort Oefenen met een casus waarin het vermoeden van ouderenmishandeling speelt Jannet van Klaveren, GZ-psycholoog en systeemtherapeut,

Nadere informatie

Registratie Advies- en Steunpunt Huiselijk geweld/ versie 280206

Registratie Advies- en Steunpunt Huiselijk geweld/ versie 280206 1 Registratie Advies- en Steunpunt Huiselijk geweld/ versie 280206 Datum contact Herhaald contact? O J O N Wijze contact: O Telefonisch, direct contact O Teruggebeld (volgens afspraak) O E-mail O Melding

Nadere informatie

Protocol Huiselijk geweld en Kindermishandeling

Protocol Huiselijk geweld en Kindermishandeling Protocol Huiselijk geweld en Kindermishandeling Onderstaand protocol is opgesteld in verband met de wet meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling die met ingang van 1 juli 2013 van kracht is geworden.

Nadere informatie

Casus Seksuele handelingen als zorgvraag: directe aanpassing beroepscode?

Casus Seksuele handelingen als zorgvraag: directe aanpassing beroepscode? Casus Seksuele handelingen als zorgvraag: directe aanpassing beroepscode? 1. Inleiding In de media was de afgelopen weken uitgebreid aandacht voor de casus van de studente verpleegkunde die geacht werd

Nadere informatie

Ouderenmishandeling De rol van de gemeente

Ouderenmishandeling De rol van de gemeente Ouderenmishandeling De rol van de gemeente 11/21/2013 Congres huiselijk geweld 18 november 2013 Programma: Opening Inleiding landelijke aanpak ouderenmishandeling; de meldcode De rol van de gemeente: s-hertogenbosch

Nadere informatie

Rotterdamse Meldcode. huiselijk geweld en kindermishandeling

Rotterdamse Meldcode. huiselijk geweld en kindermishandeling Rotterdamse Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling 2 Waarom een meldcode? De Rotterdamse Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling is een stappenplan voor professionals en instellingen bij

Nadere informatie

Kinderen, ouderen en het huisverbod

Kinderen, ouderen en het huisverbod Een korte introductie Bureau voor beleidsonderzoek, advies en detachering Kinderen, ouderen en het huisverbod Alle relevante beleidsthema s, van arbeid, onderwijs en zorg tot criminaliteit & veiligheid

Nadere informatie

Toolboxmeeting Agressie & Geweld

Toolboxmeeting Agressie & Geweld Agressie en geweld, seksuele intimidatie en pesten op het werk vormen een aanzienlijk probleem. Uit onderzoek blijkt dat het ziekteverzuim onder slachtoffers van seksuele intimidatie en agressie en geweld

Nadere informatie

Zelfevaluatie * Agressie

Zelfevaluatie * Agressie ben op de hoogte van agressie & beleid Ik heb inzicht in beleidsmatige zaken rondom agressie, stel (mede) beleid op voor een veilig klimaat en toon leiderschap om een veilige werkomgeving te optimaliseren.

Nadere informatie

MELDCODE HUISELIJK GEWELD EN KINDER MISHANDELING BEELDENBOX BEELDEND JEUGDHULP VERLENEN

MELDCODE HUISELIJK GEWELD EN KINDER MISHANDELING BEELDENBOX BEELDEND JEUGDHULP VERLENEN MELDCODE HUISELIJK GEWELD EN KINDER MISHANDELING BEELDENBOX BEELDEND JEUGDHULP VERLENEN Inleiding Iedere aangemelde cliënt wordt binnen de verwijsindex ingebracht. Dit is een wettelijk opgelegde verplichting,

Nadere informatie

OUDERENMIS(BE)HANDELING MARC KONINCKX STAFMEDEWERKER ZORGBELEID

OUDERENMIS(BE)HANDELING MARC KONINCKX STAFMEDEWERKER ZORGBELEID OUDERENMIS(BE)HANDELING MARC KONINCKX STAFMEDEWERKER ZORGBELEID OUDERENMIS(BE)HANDELING Marc Koninckx Stafmedewerker Zorgbeleid Even voorstellen Geriatrisch verpleegkundige Palliatief verpleegkundige Stafmedewerker

Nadere informatie

7. BESCHERMING BIJ MISHANDELING EN MISBRUIK. Handelen bij signalen van geweld in afhankelijkheidsrelaties en ouderenmishandeling

7. BESCHERMING BIJ MISHANDELING EN MISBRUIK. Handelen bij signalen van geweld in afhankelijkheidsrelaties en ouderenmishandeling 7. BESCHERMING BIJ MISHANDELING EN MISBRUIK Handelen bij signalen van geweld in afhankelijkheidsrelaties en ouderenmishandeling Bron: De informatie achter dit tabblad is opgesteld door Lies Roeleveld,

Nadere informatie

Bijlage 3 7. BESCHERMING TEGEN MISHANDELING EN MISBRUIK. Handelen bij (vermoedens van) ouderenmishandeling

Bijlage 3 7. BESCHERMING TEGEN MISHANDELING EN MISBRUIK. Handelen bij (vermoedens van) ouderenmishandeling Bijlage 3 7. BESCHERMING TEGEN MISHANDELING EN MISBRUIK Handelen bij (vermoedens van) ouderenmishandeling Bron: De informatie achter dit tabblad is opgesteld door Lies Roeleveld, projectmedewerker Mentorschap

Nadere informatie

Ontspoorde mantelzorg: Waarop let je, wat zijn signalen en hoe leg je die vast? Nico van Oosten senior adviseur Movisie

Ontspoorde mantelzorg: Waarop let je, wat zijn signalen en hoe leg je die vast? Nico van Oosten senior adviseur Movisie Ontspoorde mantelzorg: Waarop let je, wat zijn signalen en hoe leg je die vast? Nico van Oosten senior adviseur Movisie Inhoud lezing Ontspoorde mantelzorg: waarover hebben het dan? Waar let je op: wat

Nadere informatie

Open communicatie leidt tot minder stress. introductie. 1 methode familiezorg introductie

Open communicatie leidt tot minder stress. introductie. 1 methode familiezorg introductie Methode Familiezorg Open communicatie leidt tot minder stress introductie 1 methode familiezorg introductie Voorwoord Inleiding Het hart van de zorg is daar waar de zorg gegeven wordt, waar kwetsbare families

Nadere informatie

Stappen achter de voordeur. Roelie Dijkman, Specialist ouderengeneeskunde SHDH

Stappen achter de voordeur. Roelie Dijkman, Specialist ouderengeneeskunde SHDH Stappen achter de voordeur Roelie Dijkman, Specialist ouderengeneeskunde SHDH Onderzoek Ellis Bardelmeijer 2005 Enquete onder 1335 verpleeghuisartsen: Respons 36,3% 484/1335 Aantal vphartsen met ervaring

Nadere informatie

VRAGEN NR Haarlem, 6 december Onderwerp: Vragen van P.J. Bruystens (ONH-VSP)

VRAGEN NR Haarlem, 6 december Onderwerp: Vragen van P.J. Bruystens (ONH-VSP) VRAGEN NR. 115 Haarlem, 6 december 2005 Onderwerp: Vragen van P.J. Bruystens (ONH-VSP) De voorzitter van Provinciale Staten van Noord-Holland deelt u overeenkomstig het bepaalde in artikel 45 van het Reglement

Nadere informatie

REACTIEPLAN LOKAAL NIVEAU. groen geel rood zwart Inschatten mate van ernst bij vermoeden, onthulling of vaststelling

REACTIEPLAN LOKAAL NIVEAU. groen geel rood zwart Inschatten mate van ernst bij vermoeden, onthulling of vaststelling WAT? Dit plan beschrijft de stappen die een lokale groep kan zetten bij een vermoeden, onthulling of vaststelling van seksueel (grensoverschrijdend) gedrag of seksueel misbruik t.a.v. de leden. Het is

Nadere informatie

Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling Datum vaststelling : 12-11-2007 Eigenaar : Beleidsmedewerker Vastgesteld door : MT Datum aanpassingen aan : 20-01-2015 Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling Doel meldcode Begeleiders een stappenplan

Nadere informatie

Meldcode (ouderen)mishandeling Thebe intramuraal

Meldcode (ouderen)mishandeling Thebe intramuraal Meldcode (ouderen)mishandeling Thebe intramuraal Definitie (ouderen)mishandeling Onder (ouderen)mishandeling verstaan wij: Al het handelen of het nalaten van handelen van allen die in een persoonlijke

Nadere informatie

Nico van Oosten senior adviseur

Nico van Oosten senior adviseur Ouderenmishandeling Nico van Oosten senior adviseur Congres Ouderenmishandeling en Ontspoorde (mantel)zorg Zierikzee 6 november 2017 Bureau BenW Movisie Voor een samenleving met veerkracht Movisie is een

Nadere informatie

Mensen met licht verstandelijke beperking met moeilijk verstaanbaar gedrag

Mensen met licht verstandelijke beperking met moeilijk verstaanbaar gedrag Keuzedeel mbo Mensen met licht verstandelijke beperking met moeilijk verstaanbaar gedrag behorend bij één of meerdere kwalificaties mbo Op dit moment is een wijziging van de WEB in voorbereiding waarmee

Nadere informatie

Grensoverschrijdend gedrag. Sociale veiligheid binnen Lang Verblijf. Woonzorg en dagbesteding

Grensoverschrijdend gedrag. Sociale veiligheid binnen Lang Verblijf. Woonzorg en dagbesteding Grensoverschrijdend gedrag Sociale veiligheid binnen Lang Verblijf Woonzorg en dagbesteding Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Wat is grensoverschrijdend gedrag? 4 2.1 Verschillende vormen 5 2.2 Verschillende

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE: 1. Voorwoord 2 3. Wat verstaan wij onder agressie 3 4. Agressiebeleid: 4 Bijlage I; Introductiebrief 5

INHOUDSOPGAVE: 1. Voorwoord 2 3. Wat verstaan wij onder agressie 3 4. Agressiebeleid: 4 Bijlage I; Introductiebrief 5 Agressieprotocol Omnia Wonen INHOUDSOPGAVE: Hfd.stuk Paginanr. 1. Voorwoord 2 3. Wat verstaan wij onder agressie 3 4. Agressiebeleid: 4 Bijlage I; Introductiebrief 5 2 1. VOORWOORD Van tijd tot tijd is

Nadere informatie

Mantelzorgbeleid AYA Thuiszorg B.V.

Mantelzorgbeleid AYA Thuiszorg B.V. 1 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 : Visie op werken met mantelzorgers Hoofdstuk 2 : Wat kunnen mantelzorgers doen bij AYA Thuiszorg? Hoofdstuk 3 : Ondersteuning van mantelzorgers Hoofdstuk 4 : Mantelzorg en

Nadere informatie

Meldcode huiselijk geweld en (kinder-)mishandeling Groenhorst. Aantal bijlagen: 2 Vastgesteld: 19-09-2013

Meldcode huiselijk geweld en (kinder-)mishandeling Groenhorst. Aantal bijlagen: 2 Vastgesteld: 19-09-2013 Meldcode huiselijk geweld en (kinder-)mishandeling Groenhorst Aantal bijlagen: 2 Vastgesteld: 19-09-2013 1 Inhoud 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 DEFINITIES... 3 3 ACHTERGROND... 4 4 UITVOERING... 4 5 VERANTWOORDELIJKHEDEN...

Nadere informatie

1 Triage aan de voordeur op basis van de binnengekomen melding

1 Triage aan de voordeur op basis van de binnengekomen melding TRIAGE-INSTRUMENT VEILIG THUIS 0.6 - WERKDOCUMENT (voor de instructie zie de handleiding van het triage-instrument) 1 Triage aan de voordeur op basis van de binnengekomen melding Beschrijf de zorg die

Nadere informatie

Veiligheid en bescherming bij geweld in relaties

Veiligheid en bescherming bij geweld in relaties Veiligheid en bescherming bij geweld in relaties Arosa biedt veiligheid en bescherming bij geweld in relaties. Vrouwen, mannen en hun kinderen kunnen bij Arosa terecht voor opvang en begeleiding. Arosa

Nadere informatie

Meldcode Cibap vakschool & ontwerpfabriek

Meldcode Cibap vakschool & ontwerpfabriek Cibap vakschool & ontwerpfabriek dt-18-278 Stappenplan verbeterde meldcode 1 Voorwoord Voor u ligt de meldcode van Cibap vakschool voor verbeelding. Aanleiding is dat uit onderzoek is gebleken dat veel

Nadere informatie

Meldcode bij vermoeden van kindermishandeling en huiselijk geweld (KDV/BSO/gastouder)

Meldcode bij vermoeden van kindermishandeling en huiselijk geweld (KDV/BSO/gastouder) Meldcode bij vermoeden van kindermishandeling en huiselijk geweld (KDV/BSO/gastouder) Relatie ander beleid: Zorgkinderen Route bij signalen van mogelijk geweld- of zedendelict door een collega jegens een

Nadere informatie

Meldcode bij een vermoeden van kindermishandeling

Meldcode bij een vermoeden van kindermishandeling Meldcode bij een vermoeden van kindermishandeling Versie februari 2012 Je huilde Logisch, je was nog zo klein En wat kon je anders Wanneer er niemand voor je kon zijn? Ik heb het geprobeerd Maar ik was

Nadere informatie

Bijlage 1: toelichting op de vijf vragen in het afwegingskader

Bijlage 1: toelichting op de vijf vragen in het afwegingskader Bijlage 1: toelichting op de vijf vragen in het afwegingskader Afweging 1: vermoeden Heb ik op basis van de stappen 1 tot en met 3 van de meldcode een vermoeden van (dreiging van) huiselijk geweld en/of

Nadere informatie

Psychisch of Psychiatrie? 12-06-2012

Psychisch of Psychiatrie? 12-06-2012 Wat is een psychische stoornis? Een psychische stoornis is een patroon van denken, voelen en gedrag dat binnen de geldende cultuur ongebruikelijk is. Het patroon veroorzaakt last bij de persoon zelf en/of

Nadere informatie

Samenvatting, informatie en verwijzingen

Samenvatting, informatie en verwijzingen HAND-OUT Samenvatting, informatie en verwijzingen In deze handout vatten we de belangrijkste informatie uit de bijeenkomst over veilig jeugdwerk samen. Deze handout is niet uitputtend en in veel gevallen

Nadere informatie

Hulp bij huiselijk geweld

Hulp bij huiselijk geweld Hulp bij huiselijk geweld Beter voor elkaar 2 Huiselijk geweld Wat is huiselijk geweld? Bij huiselijk geweld denk je al gauw aan een man die zijn vrouw of zijn kinderen slaat. Maar er zijn veel meer soorten

Nadere informatie

Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling Inhoudsopgave Overeenkomst meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling 2 Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling 3 Toelichting meldcode huiselijk

Nadere informatie

Implementatie meldcode PRO33college

Implementatie meldcode PRO33college Implementatie meldcode PRO33college Protocol meldcode Elke medewerker van het PRO33college is wettelijk verplicht bij signalen en of vermoedens van huiselijk geweld of kindermishandeling een stappenplan

Nadere informatie

Doel Het signaleren, onderkennen, bespreekbaar maken en oplossen van ouderenmishandeling.

Doel Het signaleren, onderkennen, bespreekbaar maken en oplossen van ouderenmishandeling. Geriatrisch probleem: Ouderenmishandeling Doel Het signaleren, onderkennen, bespreekbaar maken en oplossen van ouderenmishandeling. Achtergrond Definitie probleem Onder mishandeling van een ouder persoon

Nadere informatie

Workshop 17-11-2008. Programma. Systeemgerichte aanpak bij Ouderenmishandeling

Workshop 17-11-2008. Programma. Systeemgerichte aanpak bij Ouderenmishandeling Workshop 17-11-2008 Systeemgerichte aanpak bij Ouderenmishandeling Seaske Verbeek Theo Royers Programma Kennismaken Beeldvorming Ouderenmishandeling Systeemaanpak Casuïstiek Evaluatie Twee groepen 5,6

Nadere informatie

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling Families onder druk Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen Drs. Ibrahim Yerden Probleemstelling Hoe gaan Marokkaanse en Turkse gezinsleden, zowel slachtoffers als plegers om met huiselijk

Nadere informatie

Veilig Thuis. Advies- en meldpunt voor Huiselijk geweld en Kindermishandeling

Veilig Thuis. Advies- en meldpunt voor Huiselijk geweld en Kindermishandeling Veilig Thuis Advies- en meldpunt voor Huiselijk geweld en Kindermishandeling Veilig Thuis Huiselijk geweld en kindermishandeling komen vaak voor, op alle leeftijden en in alle culturen. Vaak gaat het om

Nadere informatie

Jonge mensen, volwassen zorgen omgang met adolescenten die te maken hebben met geweld

Jonge mensen, volwassen zorgen omgang met adolescenten die te maken hebben met geweld Jonge mensen, volwassen zorgen omgang met adolescenten die te maken hebben met geweld Karin van Rosmalen Nooijens Aiotho (arts in opleiding tot huisarts en onderzoeker) 19 12 2013 Inhoud Géén definities

Nadere informatie

Ouderenmishandeling en geriatrische zorg

Ouderenmishandeling en geriatrische zorg Ouderenmishandeling en geriatrische zorg Invitational Conference Ouderenmishandeling 15 juni 2017 Trudy Jacobs Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige Geriatrie Radboudumc Trudy.Jacobs@radboudumc.nl (Potentiële)

Nadere informatie

De mantelzorg DER LIEFDE

De mantelzorg DER LIEFDE De mantelzorg DER LIEFDE Ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders zorgen onbetaald en langdurig voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner of familielid. Ook op de HAN zijn veel medewerkers

Nadere informatie

IN VEILIGE HANDEN. IVN-afdeling Vecht en Plassengebied

IN VEILIGE HANDEN. IVN-afdeling Vecht en Plassengebied IN VEILIGE HANDEN Beleid ter voorkoming van seksueel misbruik en ander ongewenst gedrag IVN-afdeling Vecht en Plassengebied Inleiding IVN-afdeling Vecht en Plassengebied wil de vrijwilligers en de deelnemers

Nadere informatie

SAMENVATTING VERNIEUWDE MELDCODE HUISELIJK GEWELD & KINDERMISHANDELING

SAMENVATTING VERNIEUWDE MELDCODE HUISELIJK GEWELD & KINDERMISHANDELING Pagina 1 van 8 SAMENVATTING VERNIEUWDE MELDCODE HUISELIJK GEWELD & KINDERMISHANDELING Protocol kindermishandeling en grensoverschrijdend gedrag voor de kinderopvang Kindermishandeling; iedereen weet dat

Nadere informatie

Veiligheid van kinderen preventie seksueel misbruik

Veiligheid van kinderen preventie seksueel misbruik Veiligheid van kinderen preventie seksueel misbruik Even voorstellen Marijke Lammers, MOVISIE Adviseur, trainer en auteur bejegeningsvraagstukken en preventie & aanpak seksueel en huiselijk geweld. Veel

Nadere informatie

OMGAAN MET GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG

OMGAAN MET GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG 1 Beoordeeld: 30 september 2013 Inhoudstafel Goedgekeurd: 4 oktober 2013 Geldig vanaf: 4 november 2013 1. Definitie van grensoverschrijdend gedrag 2. Visie over grensoverschrijdend gedrag 2.1. Visie van

Nadere informatie

WAT IS GRENS OVERSCHRIJDEND GEDRAG? Veiligheid van leerlingen, vrijwilligers en instructeurs/instructrices is een

WAT IS GRENS OVERSCHRIJDEND GEDRAG? Veiligheid van leerlingen, vrijwilligers en instructeurs/instructrices is een WAT IS GRENS OVERSCHRIJDEND GEDRAG? Veiligheid van leerlingen, vrijwilligers en instructeurs/instructrices is een basisvoorwaarde om prettig met elkaar om te kunnen gaan, te kunnen zwemmen, zwemles te

Nadere informatie

Meldcode bij vermoeden van kindermishandeling en huiselijk geweld (KDV/BSO)

Meldcode bij vermoeden van kindermishandeling en huiselijk geweld (KDV/BSO) Meldcode bij vermoeden van kindermishandeling en huiselijk geweld (KDV/BSO) Relatie ander beleid: Zorgkinderen Protocol seksueel misbruik door beroepskracht Route bij grensoverschrijdend gedrag tussen

Nadere informatie

Protocol Grensoverschrijdend Gedrag

Protocol Grensoverschrijdend Gedrag Protocol Grensoverschrijdend Gedrag Wat is Grensoverschrijdend Gedrag? Veiligheid van cliënten en medewerkers is een basisvoorwaarde om prettig te kunnen leven en te kunnen werken. Iedereen weet gevoelsmatig

Nadere informatie

Meldcode/Werkwijze bij (vermoedens van) huiselijk geweld, kindermishandeling en ouderenmishandeling bij SZZ

Meldcode/Werkwijze bij (vermoedens van) huiselijk geweld, kindermishandeling en ouderenmishandeling bij SZZ Meldcode/Werkwijze bij (vermoedens van) huiselijk geweld, kindermishandeling en ouderenmishandeling bij SZZ Doel Richtlijn voor handelen bij (vermoedens van) huiselijk geweld, ouderenmishandeling of kindermishandeling.

Nadere informatie

Protocol machtsmisbruik / meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

Protocol machtsmisbruik / meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling geweld en kindermishandeling Doelgroep: Directies, leerkrachten en interne contactpersonen in primair onderwijs In deze protocollen beperken we ons tot een korte beschrijving van de taken die de interne

Nadere informatie

Bepaal samen wanneer iemand over de grens gaat en wat je dan doet.

Bepaal samen wanneer iemand over de grens gaat en wat je dan doet. Veilig werken in de huisartsenzorg Team Paspoort Bepaal samen wanneer iemand over de grens gaat en wat je dan doet. Bij je werk in de huisartsenpraktijk of post lopen de emoties wel eens op, maar soms

Nadere informatie

Informatie voor gezinnen over Jeugdbescherming

Informatie voor gezinnen over Jeugdbescherming Informatie voor gezinnen over Jeugdbescherming Wat is Jeugdbescherming? Jeugdbescherming heette vroeger Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam. Wij dragen bij aan de bescherming van kinderen en daardoor

Nadere informatie

Probleemgedrag bij ouderen

Probleemgedrag bij ouderen Probleemgedrag bij ouderen Machteloos, bang of geïrriteerd. Zo kunnen medewerkers en cliënten in de thuiszorg zich voelen in situaties waarin sprake is van probleemgedrag. Bijvoorbeeld als een cliënt alleen

Nadere informatie