Praxis Geestelijke Gezondheidszorg Verpleegkundig Specialist 2010

Transcriptie

1 Praxis Geestelijke Gezondheidszorg Verpleegkundig Specialist 2010

2

3 Praxis Geestelijke Gezondheidszorg Verpleegkundig Specialist artikelen Roza Blokstra Peter Braem Ditte van Harten Irma de Hoop Wendy Kamp Suzanne Knol Nico Oskam Dennis Robroek Mira Rook Liselore Schickendantz GGZ VS Utrecht

4 De Stichting Opleidingsinstelling ggz vs ontwikkeld en beheert de landelijke postinitiële hogere beroepsopleiding tot het verpleegkundig specialisme in de ggz. De opleidingsinstelling is in 1996 opgericht op initiatief van de beroepsgroepen werkzaam in de ggz, de zorgaanbieders en de zorgverzekeraars, verenigd in het Coördinerend Orgaan Nascholing en Opleiding in de ggz (cono). In het bestuur van de opleidingsinstelling participeren beroepsverenigingen van verpleegkundigen en zorgaanbieders uit de branches geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg en psychogeriatrie. De opleiding ggz-vs voldoet in ruime mate aan alle formele eisen die worden gesteld aan het verpleegkundig specialisme (Wet big, art. 14) en biedt tevens een goede voorbereiding op functie-uitoefening als verpleegkundig expert in de tweedelijns geestelijke gezondheidszorg. De focus van de opleiding is gericht op de directe patiëntenzorg. In de problematische werkelijkheid van de dagelijkse praktijk kunnen de beoogde beroepscompetenties ten aanzien van de hoofdrollen behandelverantwoordelijke, innovator/onderzoeker en coach ontwikkeld worden. De opleiding wordt aangeboden in samenwerking met verschillende ggzorganisaties verspreid door heel Nederland. De opleidingsinstelling ggz vs vormt de verbindende schakel in het opleidingsnetwerk. Het opleidingsnetwerk is sinds 2009 door de Registratiecommissie Specialismen Verpleegkunde (rsv) erkend als driejarige opleiding tot geestelijke gezondheidszorg verpleegkundig specialist, conform artikel 14 Wet big. De opleiding includeert de door de minister van oc&w erkende tweejarige opleiding Master in Advanced Nursing Practice in de ggz (anp/ggz). Verschillende kenniscentra in Nederland leveren een bijdrage aan de opleiding. ggz-vs heeft zich verbonden aan het ggz lectoraat van Saxion om samen met de verantwoordelijk lector vorm en inhoud te geven aan de deelonderzoekslijn Evidence Based Nursing in Psychiatry. Redactie Amar Voogt (voorzitter) Ria Radstake Martin Morsman Bauke Koekkoek Karin Bakker Realisatie Rob Bakker en Anouk Schimmel Typografie Robbert Zweegman, Malden Druk Lecturis, Eindhoven isbn nur 897 Stichting Opleidingsinstelling ggz vs, 2010

5 Inhoud

6 9 V00rwoord 11 Alcoholafhankelijke patiënt in algemeen ziekenhuis: noodgedwongen detox! De wijze waarop van de nood(gedwongen detox) een deugd kan worden gemaakt en de rol die de verpleegkundig specialist ggz daarbij speelt. Roza Blokstra 21 Concept Crisisinterventie Uitgangspunten voor crisisinterventie in het Crisiscentrum Rotterdam. Peter Braem 33 Ouderen en alcoholproblematiek; over de geest en de fles Screening en behandeling in de ambulante ouderenpsychiatrie. Ditte van Harten 47 Een menselijke maat De kunst van het aansluiten bij de belevingswereld van psychotische mensen. Irma de Hoop 59 De ggz verpleegkundig specialist: een nieuwe discipline in de verstandelijk gehandicaptensector Wendy Kamp 71 Behandelen en rehabiliteren moeten beide binnen herstelgerichte zorg voor patiënten met een emotieregulatie-stoornis! Herstelgerichte zorg en zorgprogrammatisch werken bij patiënten met persoonlijkheidsproblematiek Cluster B. Suzanne Knol

7 85 Op tijd beginnen met herstel Het herstelconcept als leidraad bij de behandeling van een eerste psychose. Nico Oskam 97 Keep in touch De belangrijke punten bij het onderhouden van een behandelrelatie met een schizofrene patiënt. Dennis Robroek 111 Eenzame ouderen, een zaak voor de verpleegkundig specialist in de eerstelijns Geestelijke Gezondheidszorg? De behandeling van ouderen met eenzaamheidsproblematiek in de eerstelijns Geestelijke Gezondheidszorg door de verpleegkundig specialist. Mira Rook 123 Anders werken, anders denken Gastvrije zorg op acute opnameafdelingen om dwang en drang terug te dringen. Liselore Schickendantz 135 Noten 137 Literatuur

8

9 Voorwoord 9

10 Verpleegkundige behandeling is een cruciaal aspect van het totale behandelpakket dat aan onze patiënten met geestelijke gezondheidsproblemen wordt geboden. Zonder verpleegkundige behandeling is bijvoorbeeld een klinische opname vergelijkbaar met een duur betaalde recreatie, bedoeld om de tijd tussen zinvol geachte medische of psychologische behandelmomenten te overbruggen. Er vanuit gaande dat een medische of psychologische behandeling slechts 45 minuten per dag wordt geboden, dan betekent dit dat voor de invulling van de overige 23 uur en 15 minuten een verpleegkundige behandeling geïndiceerd kan zijn. Het is bijzonder te noemen dat er vanuit de overheid of de zorgverzekeraars zo weinig belangstelling bestaat voor het effect van deze meest intensieve en kostbare vorm van behandeling in de geestelijke gezondheidszorg. Evidence in de verpleegkunde is zeer schaars. Best practices zijn nog nauwelijks beschreven. Het is een publiek geheim dat in de praktijk van alle dag vele dagen achtereen wordt verpleegd vanuit een verouderd verpleegkundig behandelplan dat is opgebouwd uit betekenisloze gemeenplaatsen en dat bij het merendeel van de behandelend verpleegkundigen onbekend is. De ggz-vs is toegerust om de verpleegkundige behandeling vorm te geven vanuit verworven inzichten in de processen die zich bij een persoon afspelen als deze ziek is. Daarenboven weet de ggz-vs de verpleegkundige praktijken te ontsluiten voor derden en daarmee bediscussieerbaar en onderzoekbaar te maken. Hiermee ontstaat kennis die overdraagbaar en verbeterbaar is. Op termijn vormt dat de basis voor verantwoorde en effectieve inzet van de meest intensieve behandelvorm in de geestelijke gezondheidszorg. Voor deze uitgave van Praxis zijn tien afstudeerartikelen geselecteerd die onze studenten aan het eind van de opleiding hebben geschreven en waarmee zij blijk geven van hun professioneel handelen in de verpleegkundige praktijk van de Geestelijke Gezondheidszorg. Jaarlijks zal er een nieuwe Praxis worden samen gesteld en verspreid. Namens de opleiding ggz-vs wensen wij u veel leesplezier. Rob Bakker en Amar Voogt, directie 10 praxis ggz verpleegkundig specialist 2010

11 Roza Blokstra Alcoholafhankelijke patiënt in algemeen ziekenhuis: noodgedwongen detox! De wijze waarop van de nood (gedwongen detox) een deugd kan worden gemaakt en de rol die de verpleegkundig specialist ggz daarbij speelt 11

12 Na tien maanden werkzaam te zijn als verpleegkundig specialist ggz bij de psychiatrisch consultatieve dienst voor een regionaal ziekenhuis, valt het aantal consulten waarbij alcohol een grote rol speelt mij op. Van de honderd consulten is er in elf gevallen sprake van alcoholmisbruik of afhankelijkheid; vijf mannen en zes vrouwen met een gemiddelde leeftijd van 57 jaar. In zes van de elf alcoholgerelateerde consulten was tevens sprake van een delier. Hierbij kan ervan worden uitgegaan dat dit alleen de zichtbare alcoholproblematiek betreft. Standaard screening in het algemeen ziekenhuis op het mogelijk voorkomen van risicovol alcoholgebruik, alcoholgerelateerde aandoeningen en/of problemen vindt over het algemeen niet plaats (Emmen, Wolersheism, Bleijernberg & Schippersl, 2005). Wat verder opvalt is het relatief late moment waarop de consultatieve dienst wordt ingeschakeld; gemiddeld de zesde dag na opname. Bovendien beperkt de consultvraag zich vaak tot nazorg en nabehandeling, een rechterlijke machtiging aanvragen of een passende revalidatieplaats organiseren. Bij de uitvoering van deze consulten blijkt dat er vaak meer aan de hand is; verschijnselen van een delier, gedragsproblemen, ernstige verwardheid en dubbele diagnose problematiek. Voor preventieve maatregelen is het dan te laat; er rest vaak niet meer dan het bestrijden van de vaak crisisachtige situatie. Aan de hand van een casus wordt beschreven welke problemen zich kunnen voordoen wanneer een alcoholafhankelijke patiënt noodgedwongen een detox ondergaat. Vervolgens worden effectieve verpleegkundige interventies beschreven bij de behandeling van alcoholafhankelijke patiënten in het algemeen ziekenhuis en worden aanbevelingen gedaan voor preventie, samenwerking en nazorg. De praktijk Een 50-jarige man wordt opgenomen op de afdeling interne geneeskunde vanwege algehele malaise, levercirrose en verwardheid bij chronische alcoholafhankelijkheid. De man is bekend met psychoses en krijgt bemoeizorg van de verslavingszorg. Na tien dagen wordt consult psychiatrie gevraagd voor een ander antipsychoticum vanwege hartritmestoornissen. Bij kennismaking zien wij een onverzorgde man die vertraagd reageert op vragen, een wankele loop heeft, van de hak op de tak springt en duidelijk zoekende over de afdeling rondloopt. Nadat de patiënt somatisch is opgeknapt wordt hij aansluitend kort opgenomen bij de GGZ voor nadere diagnostiek en 12 praxis ggz verpleegkundig specialist 2010

13 het instellen van anti-psychotica. Uit een neuropsychologisch onderzoek blijkt forse cognitieve schade en de diagnose Korsakov wordt gesteld. Drie maanden later belandt de patiënt weer in het ziekenhuis. Ditmaal na een val van de bovenste traptrede. Hij is achterstevoren naar beneden gevallen en heeft een dubbele bekkenfractuur en een gebroken onderarm. De behandeling bestaat uit drie maanden bedrust. Na twee weken wordt de psychiatrische consultatieve dienst in consult gevraagd omdat de patiënt toenemend onrustig en verward is. De patiënt is zeer angstig: Er lopen s nachts lui over de gang die mij willen vermoorden. Hij durft geen oog dicht te doen. Ook op de verpleging heeft hij het niet zo: ze geven me extra pillen om me te drogeren. In de verpleegkundige rapportage staat dat de man uit zijn bed is geklommen om naar huis te gaan, grove taal gebruikt, veelvuldig op de bel drukt en roept. Deze casus is geen uitzondering. In Nederlandse ziekenhuizen worden veel patiënten behandeld en opgenomen met een aan alcohol gerelateerde aandoening en/of stoornis. Volgens cijfers van de nationale Drug Monitor (2008) waren in opnames in een algemeen ziekenhuis het directe gevolg van alcoholgebruik. Nog vaker wordt alcohol als nevendiagnose gesteld; patiënten. Van deze cijfers mag aangenomen worden dat zij een onderschatting zijn omdat men in algemene ziekenhuizen nog lang niet altijd de rol van alcohol als oorzaak van de ziekte herkent of registreert. De alcoholafhankelijke patiënt krijgt in een algemeen ziekenhuis geen alcoholhoudende consumpties aangeboden. Vanaf de eerste opnamedag begint het ontgiftingsproces. Dit proces brengt een aantal medische en verpleegkundige hulpvragen met zich mee. Medische hulpvraag Het abrupt stoppen na een lange(re) periode van overmatig gebruik kan leiden tot spoedeisende situaties (Achilles, Beerthuis & Van Ewijk, 2006). Onthoudingsverschijnselen ontstaan doorgaans binnen twaalf uur na het laatste alcoholgebruik en bereiken hun hoogtepunt meestal binnen 48 tot 72 uur en worden dan geleidelijk minder. In 95 % van de gevallen zijn de onthoudingsverschijnselen licht tot matig ernstig. Bij de resterende 5% wordt het onthoudingssyndroom gecompliceerd door epileptische insulten en/of door een onthoudingsdelier: een delirium tremens. alcoholafhankelijke patiënt in algemeen ziekenhuis 13

14 Dit is een syndroom; een verzameling acute symptomen met stoornissen op het terrein van bewustzijn en cognitie ten gevolge van uiteenlopende oorzaken (Clijsen, Garenfield, Kuipers, Loenen & Piere, 2008). Er is per definitie sprake van onderliggend lichamelijke problemen. In het algemeen ziekenhuis is het delier de meest voorkomende psychiatrische stoornis. Allerlei lichamelijke aandoeningen doen een ernstige aanslag op het reservevermogen van de mens en van zijn hersenen. De hersenfuncties raken ontregeld. Alcoholafhankelijkheid of plotseling staken van chronische overmatige alcoholconsumptie is een risicofactor voor een delier. Daarnaast zijn er nog vele andere risicofactoren voor een delier: cognitieve achteruitgang, infecties, internistische aandoeningen (nier- of leverziekte), operaties, verblijf op een intensive care unit, immobilisatie, slaapgebrek. Het onderscheid tussen het alcoholonthoudingsdelirium en het delirium ten gevolge van andere oorzaken is moeilijk te maken (Nederlandse vereniging voor ziekenhuispsychiatrie, 2004). Bijna alle alcoholisten hebben, door een verminderde opslagcapaciteit van de lever, een eenzijdig dieet en verminderde resorptie van de darmen, een gebrek aan vitamine b1 (thiamine). Als gevolg daarvan kan het syndroom van Wernicke optreden (Achilles et al., 2006). Wernickes encefalopathie is een acute-potentieel fatale- aandoening die gekenmerkt wordt door ataxie, evenwichtsstoornissen, verwardheid, gestoorde oogbewegingen en trage pupilreacties. De kans is het grootst op het moment dat er wordt overgeschakeld van calorie-inname via alcohol naar normale koolhydrate voeding. Op dat moment kan er een acuut tekort aan thiamine ontstaan, leidend tot kleine bloedinkjes in bepaalde delen van de hersenen (onder andere in de thalamus, de hypothalamus, het cerebellum, en kernen van hersenzenuwen). De symptomen kunnen binnen enige dagen spontaan verdwijnen of overgaan in een Korsakov-syndroom: een chronische amnestische syndroom gekenmerkt door inprentingstoornissen en confabulaties. Uiteraard leidt langdurig alcoholgebruik ook tot andere somatische complicaties zoals leverfunctiestoornissen, beschadiging aan het zenuwstelsel, gevolgen voor pancreas, hart en bloedvaten et cetera. We beperken ons in dit artikel tot de neuro-psychiatrische complicaties Wernicke en het risico op delier. 14 praxis ggz verpleegkundig specialist 2010

15 Verpleegkundige hulpvraag Hieronder wordt ingegaan op de meest voorkomende verpleegkundige hulpvragen bij alcoholafhankelijkheid in het algemeen ziekenhuis. In de eerste plaats is er een dreigend gevaar voor acute verwardheid. Wanneer die verwardheid ontstaat en de patiënt hallucineert is er ook gevaar voor letsel zoals het opdrinken van giftige stoffen. Bovendien kan een tekort aan vocht en voedsel ontstaan. De alcoholafhankelijke patiënt heeft vaak, door de inname van calorierijke dranken, een slechte voedingstoestand. Ook blijkt er vaak sprake van kennistekort over de effecten van alcohol op het lichaam. Een aantal gedragingen van alcoholafhankelijke patiënten kunnen worden geduid als verslavingsgedrag (Loth, Rutten, Huson-Anbeek & Linde, 1999). Hieronder vallen ontkenning, projectie, rationalisatie en magisch denken. Als een verpleegkundige een vermoeden heeft van alcoholafhankelijkheid en hierover navraag doet, zal het vaak voorkomen dat de patiënt eromheen gaat draaien en op een ander onderwerp wil overstappen. Een verontwaardigde reactie op de vraag of alcohol wordt gebruikt kan bij herhaald vragen overslaan in sterke ontkenning. De alcoholafhankelijke patiënt schaamt zich vaak voor het gebruik. De patiënt uit de praktijkcasus weert vragen over alcoholgebruik af met: Jij drinkt toch ook wel eens een biertje? Soms is de zucht naar alcohol zo sterk dat de patiënt voortijdig de afdeling verlaat. Samenvattend kan worden gesteld dat zich een veelheid aan hulpvragen voordoen die uiteraard per patiënt verschillen. We komen nu tot het vraagstuk welke interventies vanuit de literatuur bekend zijn als effectief bij de behandeling van deze hulpvragen. Medische interventies Vanuit het bio-psychosociaal denkmodel zal eerst het biologisch evenwicht moeten worden hersteld, vervolgens verbetering tot stand moeten worden gebracht door psychologische interventies en behandeling gericht op versterking van de gezonde aspecten in de sociale omgeving (Clijsen et al., 2008). Het herstellen van het biologisch evenwicht zal door medici worden uitgevoerd. Dat zal bestaan uit detoxificatie waarbij de ontwenningsverschijnselen zoveel mogelijk zullen worden beperkt met behulp van farmacotherapie. alcoholafhankelijke patiënt in algemeen ziekenhuis 15

16 Daarnaast is preventie van het Wernicke-syndroom zeer belangrijk zoals uit recente publicaties van Arts (2009) en de multidisciplinaire richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol (2009) blijkt. Met eenvoudige preventieve toediening van de juiste dosering thiamine kan veel ellende worden voorkomen. De man uit de praktijkcasus heeft vermoedelijk het Wernicke-syndroom ontwikkeld. Echter, wanneer de diagnose gesteld wordt is het altijd te laat (Arts, 2009). Uiteraard draagt ook preventie van alcoholonthoudingsdelier bij aan het herstellen van een biologisch evenwicht. Dit kan met farmacotherapie worden gerealiseerd. Psychiatrisch verpleegkundige interventies Er zijn een aantal interventies die aantoonbaar effectief zijn bij de behandeling van alcoholafhankelijkheid. Deze interventies kunnen ook door verpleegkundigen worden toegepast. Motiverende gespreksvoering (Miller & Rollnick, 2005) is een belangrijk aspect in de behandeling van alcoholafhankelijkheid. Deze gesprekstechniek impliceert een niet-moraliserende, sterk op de eigen verantwoordelijkheid gerichte algemene houding van de hulpverlener tijdens de behandeling. Motivatie wordt gezien als een dynamische toestand die kan worden beïnvloed. De brief motivational intervention van Saunders, Wilkinson en Allsop (1991), is een interventie in de stijl van motiverende gespreksvoering waarin de hulpverlener in een uur de voor- en nadelen van gebruik navraagt, de toekomstplannen en de rol die gebruik daarin speelt. Motivational enchancemet therapy (met) is getoetst in een Amerikaanse studie naar psychosociale behandelingen van alcoholafhankelijkheid. Het bleek dat vier sessies bestaande uit met even effectief waren als de veel uitgebreidere cognitieve gedragstherapie en de twaalfstappenbenadering (Franken & Van den Brink, 2009). Tot slot de Drinkers check up van Miller, Sovereign en Krege, die in het Nederlands bewerkt en onderzocht is als de Doorlichting Voorlichting alcoholgebruik (dva: Schippers, Brokken & Otten, 1994). Dva is bedoeld om patiënten met mogelijke alcoholproblemen voor te lichten en te adviseren teneinde de motivatie voor veranderingen in het drinkgedrag, respectievelijk het zoeken en aanvaarden van hulpverlening te bevorderen. De dva wordt niet standaard in algemeen ziekenhuizen gebruikt maar vanwege de kleine tijdsinvestering; 16 praxis ggz verpleegkundig specialist 2010

17 3 à 4 gesprekken zou dit wel heel goed mogelijk zijn. Een kleinschalig onderzoek van Lieshout (2009) naar de effecten van dva, toegepast door een verpleegkundig specialist liaisonpsychiatrie, laat hoopgevende resultaten zien. Zo blijkt dat de meeste patiënten uit de onderzoekspopulatie gemotiveerd zijn om hun alcoholgebruik te minderen. De basishouding van de verpleegkundige is therapeutisch neutraal (Loth, 1999). Dit is een neutrale vriendelijkheid zonder voorwaarden, die is gebaseerd op kennis van de verslaafde en verslaving. Wanneer een patiënt bijvoorbeeld ontkent dat hij alcohol gebruikt, heeft het geen zin om hierover door te vragen of een discussie aan te gaan. Beter is het om een dag uit het leven door te nemen en door te vragen wanneer wat wordt gedronken. Daarnaast is een eerlijke voorlichting belangrijk. Dat kan door een toelichting te geven bij de onderzoeksuitslagen in relatie tot alcoholconsumptie. Ook wanneer een patiënt weer na enkele maanden wordt opgenomen betekent dit niet dat alles verloren is. Ieder moment van abstinentie biedt de mogelijkheid het gevoel van zelfcontrole te vergroten. In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat in de benadering het stellen van grenzen essentieel is. Er zijn weliswaar meer psychiatrisch verpleegkundige interventies die toegepast kunnen worden bij alcoholafhankelijke patiënten zoals cognitieve gedragstherapie of de daarvan afgeleid sociale vaardigheidstrainingen en community reïnforcement approach gericht op het ontwikkelen van een andere leefstijl. Echter, omdat de behandeling in een algemeen ziekenhuis kortdurend en intensief is, zijn deze interventies niet geschikt in deze context. Samenvattend kan gesteld worden dat de problematiek van alcoholafhankelijkheid in samenhang met ziekenhuisopname kan worden behandeld met een aantal medische dan wel psychiatrisch verpleegkundige interventies. Echter, de problemen die zijn beschreven in de praktijkcasus konden niet meer worden beïnvloed door een interventie. Hier zou preventief optreden in het verlengde van een tijdige consultatieaanvraag van grote invloed zijn geweest. Dit brengt ons bij het vraagstuk van de de rol van de verpleegkundig specialist ggz bij de behandeling van alcoholafhankelijke patiënten in het algemeen ziekenhuis. alcoholafhankelijke patiënt in algemeen ziekenhuis 17

18 De rol van de verpleegkundig specialist De vereniging voor Consultatieve Psychiatrische Verpleegkunde heeft in haar beroepsdeelprofiel (2004) de essentie van de functie van Verpleegkundig Specialist Liaisonpsychiatrie (vsl) beschreven. Liaisonpsychiatrie kenmerkt zich, naast consultatie, door het bieden van aandacht aan multidisciplinaire teams bij psychiatrische problematiek in de vorm van deskundigheidsbevordering, vroegtijdig signaleren en protocollering van behandelingen. In de praktijk van de verpleegkundig specialist ggz zijn het geven van consultatie aan verpleegkundige teams en het verrichten van consulten en directe patiëntenzorg met elkaar verweven. Dit betekent dat naast het toepassen van direct patiëntgebonden interventies ook preventie, scholing en protocollering van behandeling aan de orde zijn. De multidisciplinaire richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol (2009) biedt hierbij een aantal handvatten. Opsporing en vroegdiagnostiek Een alcoholafhankelijke patiënt meldt zich niet op de eerste hulp om van zijn alcoholprobleem af te komen en zal dit tijdens een anamnese niet spontaan aan de orde brengen. Integendeel, hij zal dit sterk verbloemen. Er zijn een aantal hulpmiddelen en technieken die een bijdrage kunnen leveren aan een vroege opsporing van alcoholafhankelijkheid. In de eerste plaats is er een lijst met risico-indicatoren die een alcoholprobleem doen vermoeden. Deze indicatoren worden ook door de huisarts gebruikt en zijn opgenomen in de multidisciplinaire richtlijn. Denk aan een sterke aftershavegeur, maag-darmklachten, valincidenten, relatieproblemen en verwaarlozing. Het vaststellen van deze indicatoren is echter nog geen diagnose. Aanvullend kan de audit worden afgenomen; Alcohol Use Disorder Identify test. Deze test is in het Nederlands vertaald en valide en betrouwbaar (Multidisciplinaire richtlijn, 2009). De verkorte versie neemt enkele minuten in beslag en geeft een goede indicatie. Wanneer dit wordt aangevuld met laboratoriumwaarden kan ook een voorspelling over het ontstaan van een onthoudingsdelier worden gegeven. Vroege opsporing en diagnostiek bieden de kans preventiebehandeling aan te bieden en vroegtijdig de psychiatrisch consultatieve dienst in te schakelen. De verpleegkundig specialist ggz kan een bijdrage leveren aan het opstellen 18 praxis ggz verpleegkundig specialist 2010

19 van een protocol en het implementeren van aanbevelingen vanuit de richtlijn. Wanneer dankzij de vroegdiagnostiek de alcoholafhankelijke patiënt noch een delier, noch een Wernicke-syndroom heeft ontwikkeld, kan van de noodgedwongen detox een deugd worden gemaakt. Van de nood(gedwongen detox) een deugd maken De verpleegkundig specialist ggz kan als verbindingsofficier fungeren tussen ziekenhuis, psychiatrie en verslavingszorg. In het algemeen ziekenhuis doet zich de situatie voor dat de ggz als medebehandelaar kan optreden tijdens de opname en dat na ontslag de verslavingszorg dit (weer) overneemt. Buiten het algemeen ziekenhuis is een duidelijke scheiding gemaakt tussen verslavingszorg en psychiatrie, binnen het algemeen ziekenhuis wordt deze zorg geleverd door de psychiatrische consultatieve dienst van de ggz. Dit vraagt om goede samenwerking tussen de organisaties en goede afspraken over het opnamebeleid. Zo kan de verpleegkundig specialist ggz bijvoorbeeld als intermediair fungeren wanneer de transferverpleegkundige een patiënt moet aanmelden voor revalidatie in een verpleeghuis. Uitleg over de aard van de psychiatrische problematiek en adviezen over de bejegening kunnen de overplaatsing bespoedigen. Deelname aan multidisciplinaire overlegsituaties zijn zinvol om informatie uit te wisselen en afspraken over beleid en bejegening te maken. Medisch maatschappelijk werk is hierbij ook van essentieel belang. Zij kunnen bijvoorbeeld contact zoeken met familieleden waar de relatie mee is verbroken of met curatoren/bewindvoerders. Vaak is er sprake van sociale isolatie en een beperkt netwerk. Het is nog niet gangbaar dat tijdens een ziekenhuisopname gestart wordt met terugvalpreventie. Behalve met psychosociale interventies kan dit ook met farmacotherapie. Na een detox ontstaat een gevoel van craving die soms tot een vervroegd vrijwillig ontslag leidt. Medicatie kan helpen om dit te voorkomen. Een niet onbelangrijke interventie is die van een juridische maatregel. Primair is dit een taak van de psychiater maar omdat het enige inzet van tijd en doorzettingsvermogen vraagt om alle informatie te verzamelen kan een verpleegkundig specialist ggz de voorbereidende taken doen. De ervaring leert dat een opname met een rechterlijke machtiging een wezenlijke verandering kan betekenen voor een alcoholafhankelijke patiënt. Zeker als er sprake is van alcoholafhankelijke patiënt in algemeen ziekenhuis 19

20 maatschappelijke teloorgang in combinatie met huiselijk geweld en ernstige verwaarlozing. Tot slot is het geven van scholing over alcoholafhankelijkheid een taak van de verpleegkundig specialist ggz. Hierin kunnen zowel het ziektebeeld als de verpleegkundige behandeling aan de orde komen. De aanbevelingen, zoals gedaan in de richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol, zijn nog niet tot op de werkvloer van verpleegkundigen en medici doorgedrongen. Ook daarom is scholing, in samenwerking met de psychiater, noodzakelijk. Samenvatting Alcoholafhankelijke patiënten worden regelmatig opgenomen in een algemeen ziekenhuis en worden zo noodgedwongen ontgift. Dit biedt mogelijkheden voor het toepassen van kortdurende motiverende interventies. Deze mogelijkheden worden nu nog onvoldoende benut doordat enerzijds vroegtijdige opsporing niet standaard plaatsvindt en anderzijds verwijzing naar de psychiatrische consultatieve dienst niet of relatief laat plaatsvindt (Lemmers & Riper, 2007). Om de zorg aan alcoholafhankelijke patiënten in het algemeen ziekenhuis te optimaliseren kan de verpleegkundig specialist ggz een bijdrage leveren aan protocollen waarmee vroegtijdig een alcoholprobleem kan worden opgespoord. Daarnaast heeft de verpleegkundig specialist ggz werkzaam bij een psychiatrische consultatieve dienst in het algemeen ziekenhuis haar verantwoordelijkheid bij directe (verpleegkundige) behandeling. Tot slot gaat er aandacht uit naar het behandelend team in de vorm van klinische lessen en teamconsultatie. Dit alles met het doel de noodgedwongen periode van abstinentie zo optimaal mogelijk te benutten. R. Blokstra GGZ verpleegkundig specialist i.o. GGZ Noord-Holland-Noord 20 praxis ggz verpleegkundig specialist 2010

21 Peter Braem Concept Crisisinterventie Uitgangspunten voor crisisinterventie in het Crisiscentrum Rotterdam 21

22 In het Crisiscentrum Rotterdam heeft een werkgroep een richtlijn geschreven. Deze richtlijn, Crisisinterventie, uitgangspunten voor crisisinterventie in het Crisiscentrum Rotterdam (hierna verder aangeduid als Concept Crisisinterventie) beschrijft op basis van gangbare literatuur en de ervaring van de hulpverleners hoe psychosociale en psychiatrische crisisinterventie in het Crisiscentrum Rotterdam moet worden uitgevoerd. Begin 2009 heb ik voor de opleiding tot ggz Verpleegkundig Specialist een analyse gemaakt van de kwaliteit van de geboden zorg in het Crisiscentrum Rotterdam. De conclusie van mijn analyse was, kort samengevat, dat het proces van de hulpverlening (wie doet wat wanneer) op orde was, maar dat de inhoud van de zorg (hoe doen we wat waarom) hierbij is achter gebleven. Twee bevindingen lagen ten grondslag aan deze conclusie. Ten eerste kon ik observeren dat de geboden hulp willekeurig was. Patiënten in vergelijkbare situaties werden verschillend benaderd. Ten tweede constateerde ik dat een theoretisch concept over wat crisisinterventie dient in te houden ontbrak. De toegepaste interventies konden niet worden onderbouwd. In mijn analyse deed ik daarom de aanbeveling om een concept crisisinterventie te schrijven, een richtlijn voor de zorg in het Crisiscentrum Rotterdam. Hiermee zou de geboden hulp kritisch beschouwd en beargumenteerd kunnen worden vanuit een gemeenschappelijke theoretisch document. Naar aanleiding van deze aanbeveling heeft de staf van de afdeling mij gevraagd om een werkgroep te leiden die tot doel had een concept crisisinterventie te schrijven. Dit artikel vat het Concept Crisisinterventie samen en geeft daarmee antwoord op de vraag wat crisisinterventie op vrijwillige basis is. Daarnaast geeft het een aanzet tot een kritische beschouwing van de geboden hulp in het Crisiscentrum Rotterdam. Allereerst volgt een korte beschrijving van het Crisiscentrum Rotterdam. Vervolgd wordt met een weergave van de door de werkgroep gebruikte literatuur. Dan volgt een beschrijving van wat onder een crisis wordt verstaan en wat volgens onze werkgroep het onderscheid is tussen psychosociale en psychiatrische crises. Daarna komen de kenmerken van crisisinterventie aan bod en welke interventies er kunnen worden toegepast. Tot slot een kritische beschouwing van de geboden hulp, vergezeld van een aantal aanbevelingen. Aan de hand van enige casuïstiek wordt het concept crisisinterventie geconcretiseerd. 22 praxis prisma verpleegkundig specialist 2010

23 Het Crisiscentrum Rotterdam Het Crisiscentrum Rotterdam is een samenwerkingsverband tussen een maatschappelijke voorziening (Centrum voor Dienstverlening) en een psychiatrisch instituut (Parnassia Bavo Groep). Er wordt psychosociale en psychiatrische crisishulp geboden, een combinatie van zorg die voortvloeit uit dit samenwerkingsverband. Het Crisiscentrum Rotterdam biedt plaats aan 27 patiënten, verdeeld over twee afdelingen. Patiënten verblijven er vrijwillig. In het Crisiscentrum Rotterdam werken verpleegkundigen, maatschappelijk werkers, artsen en een psychiater. Behandelverantwoordelijkheid ligt bij de artsen en de psychiater. Opnamen duren over het algemeen kort, meestal enkele dagen maar soms een aantal weken. Naast deze beide opnameafdelingen is er nog een aparte afdeling die het meldpunt wordt genoemd. Hier wordt een telefoon dag en nacht bemand om verwijzers, zowel patiënten als professionele hulpverleners, te woord te staan en een eerste, telefonische triage uit te voeren. Net als bij andere vormen van crisishulpverlening is er vanuit het Crisiscentrum Rotterdam een breed scala aan hulpverleningsproducten in te zetten: van telefonische consultatie tot klinische opnamen. Het Crisiscentrum Rotterdam onderscheidt zich in vergelijking met andere vormen van crisishulp door de mogelijkheid van onmiddellijke laagdrempelige opname, ook op verzoek van patiënten zelf zonder tussenkomst van een verwijzer. Er zijn nooit wachttijden en er is vrijwel altijd opnamecapaciteit. Een korte opname creëert rust en tijd voor bezinning, voor patiënt en hulpverleners. De werkgroep die geformeerd werd om het Concept Crisisinterventie te schrijven, bestond uit leden van alle afdelingen en alle disciplines. Gebruikte literatuur De werkgroep heeft ervoor gekozen voornamelijk gebruik te maken van Nederlandstalige literatuur, omdat niet alle werkgroepleden het Engels voldoende machtig zijn. Een voorlopige literatuurlijst is samengesteld op basis van aanbevelingen door experts 1 en zoekopdrachten binnen diverse databases (Google Scholar, Nederlandse artikelen databank voor de zorg, Cochrane database of systematic reviews, Pubmed, gezocht werd met de zoektermen crisisinterventie, crisishulpverlening, crisisinterventie and psychosociaal, crisisinterventie and vrijwillig, crisis, psychosocia en Engelstalige equivalenten). Doordat de voor de werkgroep beschikbare tijd concept crisisinterventie 23