Heidi Linck Irmgard Poelmans Mary de Jong. Alcohol en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

Transcriptie

1 Heidi Linck Irmgard Poelmans Mary de Jong 2007 Alcohol en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

2 2007 Alcohol en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland 1

3 Met dank aan Voorwoord Tendens 2007 is tot stand gekomen met medewerking van diverse instanties en personen. In het bijzonder bedanken wij voor medewerking aan Tendens 2007: Dienst Automatisering en Informatisering van IrisZorg Drugs Informatie en Monitoring Systeem van het Trimbos Instituut Straathoekwerk, veldwerk en preventiewerk van IrisZorg en natuurlijk alle panelleden Colofon Tendens 2007 is een uitgave van IrisZorg. Auteurs 1. mw. ir. H. Linck 2. mw. I. Poelmans 3. mw. drs. M. de Jong IrisZorg, Afdeling Preventie & Monitoring Correspondentieadres: postbus AJ Arnhem Bezoekadres: Kronenburgsingel GM Arnhem Telefoon: fax: preventie@iriszorg.nl IrisZorg, Raad van Bestuur en Centrale Diensten Postbus AJ Arnhem Telefoon: Voor reacties op deze uitgave kunt u mailen naar preventie@iriszorg.nl Ontwerp en Productie Beerens en Van Ierland, Creative communication bv, Nijmegen Druk Roto Smeets GrafiServices, Utrecht Oplage 500 exemplaren IrisZorg: Arnhem ISBN/EAN: NUR , IrisZorg Voor u ligt Tendens Jaarlijks brengt Preventie & Monitoring IrisZorg (voorheen: De Grift) Tendens uit. De naam Tendens zegt het eigenlijk al, dit onderzoek geeft aan welke tendensen er zijn in het gebruik van alcohol en andere middelen. Dat we dit doen is heel belangrijk. Preventiebeleid is alleen effectief als we als beleidsmakers van overheden, zorg- en welzijnsinstellingen en politie op de hoogte zijn van hoe en waar gebruikt wordt. Ieder jaar interviewen de onderzoekers panelleden. De panelleden komen uit netwerken van uitgaande jongeren, hangjongeren en probleemjongeren. Uitgaan is op heel veel manieren mogelijk. Het gaat niet alleen om bezoeken van café of disco, maar ook om de festivals, grote en kleine dance party s, illegale party s, afterparty s thuis of op locatie, erotische party s en thuispartijen zonder de deur uit te gaan. Alcohol blijft het meest gebruikte middel. Dat hoort er normaal bij. Uitgaanders en hangjongeren drinken in het weekend, probleemjongeren echter ook door de week. Ook dit jaar komt weer duidelijk naar voren dat jongeren zich geregeld indrinken voordat zij uitgaan. Jongeren willen graag waar voor hun geld. Economische motieven lijken steeds meer een rol te spelen in de keuze voor een middel en waar een middel gebruikt wordt. Het thuis indrinken, drinken in keten, speed gebruiken omdat dat dit goedkoper is en langer werkt dan coke, het zelf maken van GHB en het zelf kweken van cannabis, zijn hier voorbeelden van. Tendens is een jaarlijks terugkerend onderzoek met regionale strekking. 2 3

4 In deze uitgave worden regionale verschillen in cliëntgegevens nader onderzocht en worden vergelijkingen gemaakt tussen afkomst uit stedelijke en niet-stedelijke gebieden. Als mogelijkheid om ook op lokaal niveau gegevens te verzamelen als basis voor beleid, presenteren we in deze tendens de Quick Scan. De afgelopen jaren hebben we een aantal Quick Scans uitgevoerd in opdracht van gemeenten, als instrument om beleidsvoorbereid goed geïnformeerd te zijn over een afgebakende doelgroep, wijk of kleinere gemeente. Wij zijn verheugd u ook dit jaar Tendens te kunnen aanbieden en verwachten dat dit handvatten geeft voor effectief preventiebeleid. Vanuit de ervaring met het Alcoholmatigingsbeleid in de Achterhoek, blijkt hoe belangrijk een integrale aanpak is. We zien in eigenlijk alle gemeenten initiatieven hiertoe ontstaan. Door er samen voor te staan en regelgeving, preventie en handhaving te combineren ontstaat een effectieve aanpak. Mevrouw H. Jonkman Manager Preventie & Monitoring IrisZorg Samenvatting Tendens is de jaarlijkse monitor van IrisZorg die de belangrijkste ontwikkelingen met betrekking tot het gebruik van alcohol en drugs en gokken omschrijft. Het doel van Tendens is deze ontwikkelingen continu en systematisch te volgen in het werkgebied van IrisZorg. De resultaten in Tendens bieden de gemeenten en IrisZorg informatie op basis waarvan zij beleid, hulpverlening en preventie kunnen vormgeven. In Tendens 2007 komen zowel kwalitatieve als kwantitatieve ontwikkelingen aan de orde. De panelstudie is een beschrijvend onderzoeksinstrument waarin doorlopend gegevens worden verzameld over drugs en drugsgebruik in netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassenen. Deze gegevens zijn kwalitatief van aard en bieden inzicht in de context van het gebruik van alcohol en drugs en van gokken in netwerken van uitgaanders, hangjongeren en probleemjongeren. Andere vaste onderdelen van Tendens zijn de analyse van de cliëntgegevens en de analyse van de gegevens uit het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS). De gegevens die deze bronnen opleveren met betrekking tot de regio van IrisZorg worden vergeleken met landelijke onderzoeken en ontwikkelingen. Tot slot komt de Quick Scan aan de orde als onderzoeksinstrument voor de voorbereiding van de ontwikkeling van lokaal beleid. Met de Quick Scan kunnen in relatief korte tijd specifieke gegevens verzameld worden over een kleine, afgebakende doelgroep waardoor de informatie uit Tendens verder gespecificeerd kan worden. Alcohol Uit de panelstudie komt naar voren dat bijna alle jongeren uit de netwerken van uitgaanders alcohol drinken bij het uitgaan. Er wordt echter niet alleen in de horeca gedronken. Inmiddels kunnen we van een trend spre- 4 5

5 ken als het gaat om vooraf indrinken, thuis of in een keet. Meisjes zouden met een inhaalslag bezig zijn. Alcohol wordt bij het uitgaan vaak met andere middelen gecombineerd, waaronder cocaïne en ecstasy. Uitgaanders drinken in het weekend, jongeren met problemen echter ook door de week. In de periode was minstens de helft van het aantal cliënten van De Grift ingeschreven met als primaire problematiek alcohol. In deze groep cliënten lopen de leeftijden uiteen van jong tot oud. De leeftijdsgroep van 54 jaar en ouder is echter significant oververtegenwoordigd. Dit regionale beeld komt overeen met recent landelijk onderzoek, waaruit blijkt dat jongeren meer drinken en hiermee op steeds jongere leeftijd beginnen. Ook blijkt uit onderzoek dat de alcoholgerelateerde hulpvraag door ouderen (55+) de afgelopen 10 jaar is verdubbeld. Onder ouderen met alcoholproblematiek is het aandeel vrouwen en hoog opgeleiden groot. Cannabis De waardering van cannabis is niet in elk netwerk gelijk. In sommige netwerken is het een onschuldig (combinatie)middel, in andere wordt het als minder onschuldig gezien. Binnen de netwerken van hang- en probleemjongeren heeft het gebruik van cannabis een grotere omvang van binnen de netwerken van uitgaanders. In 2006 stonden bij De Grift geen cliënten ouder dan 54 jaar ingeschreven met als primaire problematiek alcohol. Het aantal cliënten onder de 30 jaar lag zelfs significant hoger. Ook waren er in 2006 significant meer mannelijke cannabiscliënten dan vrouwelijke. Cocaïne Onder de noemer cocaïne zijn gegevens verzameld over zowel rauwe als gekookte coke. In de panelstudie zien we gebruik van rauwe (snuif-)cocaïne binnen vrijwel alle typen uitgaansgelegenheden. Dit middel is dan ook breder verspreid in het uitgaanscircuit dan ecstasy en amfetaminen. In het uitgaanscircuit wordt veelvuldig combinatiegebruik met alcohol gezien, waarschijnlijk om te ontnuchteren. In enkele netwerken komen vermoedens naar voren van een achteruitgang in de kwaliteit en zuiverheid van de cocaïne. Dezelfde vermoedens spreken uit de analyse van de gegevens van het DIMS, door het aantreffen van verschillende versnijdingsmiddelen in cocaïne. In de periode is het aantal cliënten met als primaire problematiek cocaïne toegenomen. Binnen deze groep cliënten zijn er significant meer mannelijke cliënten en cliënten jonger dan 30 jaar. Ecstasy Ecstasy is in de netwerken van uitgaanders de meest gewaardeerde drug op dance-party s, maar ook op (after)party s thuis. De populariteit hangt samen met het als groep gebruiken om de gezelligheid en (erotische) sfeer te versterken. Bij de testservice van het DIMS zijn in 2006 ecstasy monsters het vaakst aangeleverd. De ecstasy markt is niet zuiver. In 2006 was het gehalte aan werkzame stof MDMA per monster zeer variabel. Ook zijn verschillende andere werkzame stoffen aangetroffen. Uit recente onderzoeken komen risico s op blijvende veranderingen en beschadigingen op de hersenfuncties naar voren, maar ook een mogelijke positieve invloed op het concentratievermogen en de angstremming. Door dit laatste komt de belangstelling vanuit de wetenschap voor ecstasy als medicijn terug. Ten opzichte van 2005 is in 2006 het aantal cliënten met als primaire problematiek ecstasy niet toegenomen. Ook binnen deze groep zijn er significant meer cliënten jonger dan 30 jaar. Er is in 2006 geen significant verschil gevonden tussen het aantal mannelijke en vrouwelijke ecstasycliënten. Amfetamine (speed) Speed wordt onder uitgaanders vooral gewaardeerd als middel om langer te kunnen doorgaan. De sterke en langdurige werking en de relatief lage prijs maakt speed populair als goedkoop alternatief voor cocaïne. In de als amfetamine aangeleverde monsters bij de testservice van het DIMS zijn in 2006 sterk variabele gehaltes aan amfetamine aangetroffen. Binnen het cliëntenbestand van De Grift neemt het aantal cliënten met als primaire problematiek amfetamine een relatief kleine plaats in. Dit aantal is echter binnen een jaar tijd verdubbeld. Cliënten jonger dan 30 jaar zijn hier significant oververtegenwoordigd. Het aantal mannelijke amfetaminecliënten verschilt niet significant van het aantal vrouwelijke. GHB Onder bezoekers van (erotische) party s, afterparty s en parenclubs is GHB populair vanwege het uitblijven van een kater en vanwege het ontspannende, ontremmende en lustopwekkende effect. In een netwerk van probleemjongeren komt naar voren dat GHB makkelijk is om zelf te maken. Als nadelen zijn genoemd de moeilijke dosering en de gevaarlijke combinatie met alcohol. Uit vier netwerken komen geruchten naar voren over het ongevraagd GHB doen in het drankje van een meisje met als doel seksueel misbruik. Bij de testservice van het DIMS zijn in 2006 enkele GHB monsters aangeleverd. De cliëntgegevens van 2006 zijn niet geanalyseerd op primaire problematiek GHB. Opiaten Onder opiaten rekenen we in Tendens heroïne, methadon, morfine en andere opiaten, waaronder opium. Het gebruik van opiaten is in 2006 niet gesignaleerd in de netwerken van uitgaanders of hangjongeren. Wel is het net als in de vorige meting gesignaleerd in een netwerk van probleemjongeren uit Tiel. Cliënten met als primaire problematiek opiaten 6 7

6 vormen de tweede groep in 2006 binnen De Grift. Relatief is deze groep in aantal iets gedaald. Het merendeel van deze cliënten gebruikt heroïne. Zowel jongeren als ouderen zijn in deze groep vertegenwoordigd. Het aantal mannelijke opiaatcliënten is significant hoger dan het aantal vrouwelijke. Overige middelen In een beperkt aantal netwerken komen als overige middelen naar voren: paddo s, ketamine, lachgas, poppers, viagra, slaap- en kalmeringsmiddelen en smartproducten. In 2006 is één ketamine monster aangeleverd. Gokken In het uitgaanscircuit komen enkele kleine groepen mannen naar voren die opvallend veel gokken op fruitkasten en dit bij voorkeur in een café lijken te doen in plaats van in een amusementshal of casino. Ook komen signalen naar voren over een toenemende populariteit van pokeren, zowel legaal (casino, thuis) als illegaal (horeca). In landelijk onderzoek zijn geen cijfers over pokeren of pokerverslaving gevonden, wel lijkt de grootste groep pokeraars online te spelen. Het aantal cliënten met als primaire problematiek gokken ligt al meerdere jaren stabiel rond de 200. In deze groep cliënten zijn onder de mannen significant meer cliënten jonger dan 30 jaar en onder de vrouwen significant meer ouder dan 54 jaar. Landelijk onderzoek geeft een overeenkomstig beeld: de grootste groep pokeraars zouden alleenstaande mannen van jonger dan 30 jaar zijn. Compulsief internetgebruik en gamen In compulsief internetgebruik en gamen zitten mogelijk nieuwe risicogroepen voor verslaving. Hoewel prevalentiecijfers ontbreken komen uit landelijk onderzoek en uit de praktijk aanwijzingen en risicofactoren naar voren voor het ontwikkelen van (verslavings)problematiek uit internetgebruik en gaming. Deze ontwikkelingen vormen aanleiding om in de volgende meting nader onderzoek te doen. inhoud Voorwoord 3 Samenvatting 5 Inleiding 10 Hoofdstuk 1 De Panelstudie Inleiding De panelleden Ontwikkelingen in het gebruik van alcohol, drugs en in gokken Nadelige effecten en risico s van alcohol- en drugsgebruik en gokken Geruchten, signalen en trends Informatiezoekgedrag, preventie en opvoeding 39 Hoofdstuk 2 Trends en ontwikkelingen in het cliëntenbestand van iriszorg (De Grift) Analyse en interpretatie van gegevens over cliënten Cliënten van De Grift in Gegevens over cliënten naar primaire problematiek, leeftijd en geslacht Regionale gegevens Conclusies en discussie 51 Hoofdstuk 3 Drugs Informatie en Monitoring Systeem Drugs Informatie en Monitoring Systeem Resultaten van Conclusies 59 Hoofdstuk 4 Landelijke onderzoeken en ontwikkelingen Inleiding Alcohol en jeugd Gebruik van alcohol- en slaap- en kalmeringsmiddelen onder ouderen Rijden onder invloed van alcohol en drugs Compulsief internetgebruik, gamen en (online) pokeren Onderzoek naar de gevolgen van het gebruik van ecstasy voor de hersenen Terugkoppeling naar resultaten uit de panelstudie en de analyse van cliëntgegevens 73 Hoofdstuk 5 De Quick Scan: een onderzoeksinstrument als basis voor gemeentelijk preventiebeleid Inleiding De Quick Scan De Quick Scan in de praktijk 80 Bijlagen

7 Inleiding de panelstudie en de resultaten van het Drug Informatie en Monitoring Systeem geven we in deze Tendens inzicht in de ontwikkeling van de hulpvraag van de cliënten van De Grift en maken we een vergelijking met landelijke onderzoeken en ontwikkelingen van gegevens over zowel jongeren als volwassenen waaronder ouderen. II. Werkwijze Om het doel van Tendens te bereiken maken we gebruik van een combinatie van de volgende onderzoeksmethoden: I. Doel van Tendens Om meer inzicht te krijgen in de regionale ontwikkelingen op het gebied van alcohol, drugs en gokken is IrisZorg (voorheen De Grift 1 ) in 2003 gestart met haar jaarlijks terugkerende monitor Tendens. Tendens beschrijft de regionale ontwikkelingen en trends in alcohol- en drugsgebruik bij Gelderse jongeren en jongvolwassenen. Tendens heeft als doel: Het alcohol- en drugsgebruik in het verzorgingsgebied van IrisZorg op een systematische en continue wijze in beeld te brengen. Het in beeld brengen van alcohol- en drugsgebruik heeft meerdere doelen. Ten eerste om beleid, hulpverlening en preventie vorm te geven. Ten tweede ziet IrisZorg het als haar taak om een betrouwbare informatiebron te zijn op het gebied van middelengebruik. Eventueel optredende incidenten en mogelijke panieksignalen rondom alcohol- en drugsgebruik worden zo op een juiste wijze beoordeeld. In Tendens ligt een sterk accent op jongeren en jongvolwassenen en op het uitgaanscircuit. De belangrijkste reden hiervoor ligt in het feit dat zich hier de meeste nieuwe ontwikkelingen voordoen. Tevens vormen jongeren en jongvolwassenen momenteel de belangrijkste doelgroep voor preventie. Maar niet alleen gegevens over jongeren en jongvolwassenen zijn terug te vinden in deze Tendens. Naast de vaste onderdelen als Kwalitatief onderzoek Een belangrijk terugkerend onderdeel in Tendens is de panelstudie. De panelstudie is een kwalitatief (beschrijvend) onderzoeksinstrument, waarin doorlopend gegevens worden verzameld over drugs en drugsgebruik in netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassen. De gebruikte onderzoeksmethoden voor de panelstudie zijn participerende observaties in het uitgaansleven en het afnemen van interviews met behulp van een semi-gestructureerde vragenlijst. Kwantitatief onderzoek Kwantitatieve analyses zijn gedaan op de resultaten van het Drugs Informatie Monitoring Systeem, de gegevens over rijden onder invloed in Gelderland en op de cliëntenregistratie van IrisZorg. Uit het door IrisZorg gebruikte registratiesysteem USER zijn een aantal datasets ontwikkeld die inzicht geven in de ontwikkelingen in de hulpvraag van de cliënten van IrisZorg. III. Tendens 2007 Ten opzichte van Tendens bevat Tendens 2007 een aantal vernieuwingen. Uit de evaluatie van de voorgaande panelstudies van Tendens komt naar voren, dat tussen twee interviewrondes weinig nieuwe informatie uit de netwerken komt indien hier slechts een half jaar tussen zit. Om deze reden is er vanaf deze editie voor gekozen een jaar tussen 1. De Grift is de instelling voor verslavingzorg en preventie in Zuid, Midden en Oost Gelderland. Tevens behoren een tweetal gemeenten in de provincie Utrecht en twee gemeenten in de provincie Limburg tot het verzorgingsgebied van De Grift. De Grift heeft als doel om problematisch gebruik van alcohol en drugs en problematisch gokken te voorkomen dan wel te behandelen. Per 1 januari 2007 gaat De Grift verder als IrisZorg

8 twee interviewrondes te nemen en tijdens het interview meer de diepte in te gaan. Wel is er nog steeds sprake van twee contactmomenten per jaar om bij eventuele snelle ontwikkelingen tijdig op de hoogte te zijn en indien nodig alsnog een interview af te nemen. Een andere vernieuwing is dat de verzamelde regionale gegevens uit de panelstudie en de cliëntenregistratie zijn vergeleken met de meest recente relevante landelijke onderzoeken en ontwikkelingen. Uit deze vergelijking werd zichtbaar dat een aantal regionale gegevens overeenkomen met gegevens op landelijk niveau. Zoals gezegd verzamelt Tendens gegevens op regionaal niveau. Om uitspraken te doen over eigenschappen van doelgroepen van de zorg en preventie, zijn gegevens uit het cliëntenbestand voor Tendens 2007 statistisch geanalyseerd. Zo zijn de gegevens getoetst op verschillen tussen aantallen mannelijke en vrouwelijke cliënten en op verschillen tussen leeftijdscategoriën. Ook zijn gegevens uit de cliëntenregistratie uit de verschillende regio s van het werkgebied met elkaar vergeleken en is onderzocht of er verschillen bestaan in de hulpvraag van cliënten afkomstig uit stedelijke gebieden ten opzichte van cliënten uit niet-stedelijke gebieden (platteland). Tot slot is bij elke primaire problematiek gekeken welke wijzen van gebruik van het middel zijn geregistreerd. Om meer accent te leggen op regionale en lokale beleidsontwikkeling, zijn beschrijvingen van enkele landelijk ontwikkelde campagnes en beleidsstukken opgenomen die geschikt zijn voor de opzet van lokale interventies. Tot slot komt de Quick Scan aan de orde als onderzoeksinstrument voor de voorbereiding van de ontwikkeling van lokaal beleid. Met de Quick Scan kunnen in relatief korte tijd specifieke gegevens verzameld worden over een kleine, afgebakende doelgroep waardoor de informatie uit Tendens aangevuld kan worden met gegevens en aanbevelingen op lokaal niveau. IV. Opbouw van het rapport Hoofdstuk 1 doet verslag van de panelstudie die in het najaar van 2006 heeft plaatsgevonden. Vervolgens komen in hoofdstuk 2 de resultaten van de analyse van de clëntgegevens aan de orde. De resultaten van de analyse van de gegevens van Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS) staan in hoofdstuk 3. Al deze regionale informatie wordt in hoofdstuk 4 vergeleken met recent en relevant landelijk onderzoek. Ook komen in dit hoofdstuk landelijk ontwikkelde campagnes en beleidsstukken aan de orde die op lokaal niveau kunnen worden ingezet. Hoofdstuk 5 tenslotte beschrijft in het kort de Quick Scan als onderzoeksinstrument om in relatief korte tijd gegevens te verzamelen van een kleine, afgebakende doelgroep op basis waarvan aanbevelingen voor lokaal beleid gedaan kunnen worden. De bijlagen van tendens 2007 omvatten onder meer de geactualiseerde ABC s van drugs en van muziekstijlen. Het zal de oplettende lezer opvallen dat in dit rapport zowel de naam IrisZorg als De Grift gebruikt wordt. De naam IrisZorg is officieel pas sinds 1 januari 2007 in gebruik. Hierdoor hebben sommige gegevens, bijvoorbeeld de clëntgegevens uit 2006, nog betrekking op De Grift

9 1 De Panelstudie 1.2 De panelleden 1.1 Inleiding De panelleden vertegenwoordigen verschillende netwerken vanuit alle regio s van het werkgebied van Iriszorg in Hierbij is een onderscheid in drie categorie n netwerken: de categorie uitgaanscircuit, de categorie hangjongeren en als derde de categorie probleemjongeren. In de praktijk blijken de netwerken elkaar te overlappen. Een panellid uit een netwerk van probleemjongeren vertelt dan over het gebruik van Cocaïne door deze jongeren dat zich in het uitgaanscircuit afspeelt. Deze indeling dient dan ook niet te strikt geïnterpreteerd te worden. De indeling in categorie n is bedoeld om de sociale context van het gebruik van alcohol en drugs en gokken beter te begrijpen. In bijlage 1.2 staan de mutaties van het panel omschreven ten opzichte van de vorige meting. Bijlage 1.3 biedt een overzicht van alle netwerken in deze meting. De panelstudie is een beschrijvend onderzoeksinstrument waarin periodiek kwalitatieve gegevens worden verzameld over drugs en drugsgebruik. Door continu verschillende netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassenen te volgen kunnen nieuwe ontwikkelingen en trends worden gesignaleerd. De panelstudie geeft tevens inzicht in ontwikkelingen en de sociale context van middelengebruik 2. De methode van de panelstudie staat uitgebreid beschreven in bijlage 1.1. In deze Tendens wordt verslag gedaan van de zesde meting (T6) van de panelstudie. Centraal in de panelstudie staan de panelleden. Zij vertellen over het alcoholen drugsgebruik in hun sociaal netwerk. Dit netwerk kan bijvoorbeeld hun vriendenkring zijn, de club waarin zij werken of de hangjongeren die zij op straat tegenkomen tijdens hun werk als straathoekwerker. Na de introductie van de panelleden en de setting waarin zij zich bewegen, beschrijven we de ontwikkelingen in het middelengebruik. Vervolgens worden de risico s van middelengebruik behandeld waarna het hoofdstuk wordt afgesloten met een paragraaf over geruchten, signalen en trends. Een trend is het resultaat van een cumulatie van verschillende ontwikkelingen over een langere tijdsperiode Het uitgaanscircuit Binnen de categorie uitgaanscircuit hebben de panelleden diverse achtergronden. Een aantal panelleden zijn werkzaam in het uitgaanscircuit. Gastheren, clubmedewerkers en agenten geven een beschrijving van de ontwikkelingen en diversiteit in het uitgaansleven. Andere panelleden maken deel uit van een bepaalde uitgaans(sub)cultuur. Deze kunnen dieper ingaan op rituelen van gebruik, waardering van middelen en de betekenis van een middel in een subcultuur. Er zijn diverse toonaangevende uitgaans(sub)culturen vertegenwoordigd in het panel. Hieronder wordt een korte beschrijving van de panelleden uit het uitgaanscircuit in de verschillende regio s gegeven. Arnhem Het uitgaansleven in Arnhem speelt zich voornamelijk af op de Korenmarkt in het centrum van de stad. Hier werkt Charly (12a) al jaren als portier bij verschillende discotheken en cafés. Het publiek dat uitgaat op de Korenmarkt, is gemiddeld tussen de zestien en vijfentwintig jaar. Charly signaleert dat de groep van zestien tot achttien jaar toeneemt, waardoor gemiddelde leeftijd daalt. Twan (30a,b) werkt als barmedewerker bij een café. De bezoekers van dit café zijn voornamelijk studenten en scholieren van tussen de achttien en eenentwintig jaar. Een kleine aparte groep onder de bezoekers vormen ongeveer zes mannen die voornamelijk komen om te gokken. In het café staan twee fruitautomaten. Deze mannen zijn over het algemeen iets ouder dan de jongeren die het café bezoeken. Victor (23a) is agent in Arnhem en werkt regelmatig op de Korenmarkt. 2. Bijlage A bevat achtergrondinformatie over de verschillende soorten middelen

10 Jacky (11), Koen (31) en Bea (20a) zijn jongeren die uitgaan in verschillende clubs en cafés op de Korenmarkt. Jacky gaat naar party s in Arnhem en in andere steden in Nederland waar harde stijl techno en trance gedraaid wordt en de sfeer een beetje kinky is. Op deze party s is de leeftijd van de bezoekers over het algemeen tussen de 25 en 35 jaar. Het meest houd Jacky eigenlijk van echte hardcore feesten. Op deze feesten ervaart zij echter een agressieve sfeer, daarom gaat zij niet meer naar feesten waar alleen hardcore wordt gedraaid. Koen gaat het meest naar hardcore feesten op de Korenmarkt in Arnhem. Hij gaat met een deel van de groep met wie hij voordat hij uitging voornamelijk op straat rondhing. Dit deel van de groep is net als Koen geen hangjongere meer. Op deze hardcore feesten is de gemiddelde leeftijd 24 jaar. De etnische achtergrond van de bezoekers van hardcore feesten is over het algemeen autochtoon Nederlands. De bezoekers van deze club komen niet alleen uit Arnhem, maar ook uit de regio. Bea werkt als horecamedewerker op de Korenmarkt en gaat zowel met collega s als vrienden stappen in verschillende clubs en cafés. Zij heeft daarom zicht op verschillende uitgaansgelegenheden in Arnhem. Nijmegen Binnen de netwerken van de panelleden uit het uitgaanscircuit Nijmegen worden verschillende uitgaansgelegenheden bezocht. Af en toe wordt er door iemand een feestje thuis georganiseerd als afterparty of zonder dat vooraf wordt uitgegaan. Op deze afterparty s thuis spelen gebruik van drugs en seks vaak een grote rol. In Nijmegen zijn de uitgaansgelegenheden vergeleken met Arnhem meer verspreid over de binnenstad. Een club die binnen en buiten Nijmegen erg bekend is, is de Matrixx, die buiten de stad ligt. Hier worden diverse muziekstijlen gedraaid, van trance en techno tot R&B en Hollandse hits en er zijn erotic party s. Jongeren die uitgaan in Nijmegen hebben diverse achtergronden, stijlen en kenmerken. Abel (22a) is politieagent in Nijmegen en heeft met name zicht op het uitgaansgebeuren in de binnenstad, waar naast cafés ook coffeeshops zijn. De jongeren die in de binnenstad uitgaan zijn tussen de 14 en 25 jaar oud. Lorenzo en René (9a en 9b) zijn gastheren van een café en disco die naast elkaar liggen. Het publiek van de disco is over het algemeen wat ouder dan het publiek dat het café bezoekt. Het café is op vrijdagavond een jongerencafé waar top 40, R&B en af en toe house gedraaid wordt. In de disco wordt voornamelijk jaren 70 en 80 gedraaid. Het publiek hier is wat ouder en geeft meer geld uit dan het publiek van het café. Tattooboy (26a) gaat altijd met zijn vriendin stappen. Hij ontmoet zijn andere vrienden op de afterparty of op het feest. De binding van de groep is feesten, uit je dak gaan en het gebruik van drugs. Nova (7a) gaat gemiddeld één a twee keer per maand met een vaste groep naar een club. De andere leden van de groep gaan buiten deze club ook nog naar andere plaatsen en afterpartyen bij de verschillende leden van de groep thuis. Ze beginnen op vrijdagavond. Dan komen ze vooral bij elkaar. Ze hebben allemaal veel geld en een groot huis. De meeste hebben hun huis ook zo ingericht dat het uitermate geschikt is om te partyen. Het ziet eruit als een loungecafé, maar dan met gezellige en romantische hoekjes. Op zaterdag moeten de meeste werken, maar op zaterdagvond begint het echte feesten. Om een uur of 11 naar de club, bij de club gaan ze naar de Trance, Techno en Erotische feesten. Zeker niet naar de R&B, disco en Hollandse avonden. Verder gaan ze naar andere clubs en party s tot een uur of vijf. Daarna thuis afterpartyen. Het afterpartyen eindigt vaak met veel knuffelen of echte seks. Dat gebeurt altijd in een ontspannen sfeer. Maar later wordt er onderling toch wel regelmatig geroddeld: dat die het met die heeft gedaan en dat was niet de afspraak. Na de club gaan ze ook vaak naar een andere club tot een uur of Daarna gaat een gedeelte nog naar een parenclub. Om 0.00 uur op zondag is het afgelopen. De meeste zijn op maandag wel vrij. (Nova, 7a) Rivierenland Happy Dayzz in Culemborg trekt bezoekers vanuit heel Nederland. Hier worden diverse dance stijlen gedraaid, van classics, electro en funk tot hardhouse en hardtrance. Op het landelijk bekende, gratis festival Appelpop in Tiel komen diverse bands, van metal tot Nederhop. Dit jaarlijkse festival werd de afgelopen twee edities door meer dan mensen bezocht. De Achterhoek De Achterhoek kent een aantal grotere uitgaansgelegenheden. De bekendste zijn de Radstake, Olde Beth en de Achterhoek Arena, waar een breed publiek tot uit de verre omgeving naar toe komt. In P8 in Terborg komen jongeren tussen de 16 en 23 jaar en worden alternatieve muziek, electro en techno gedraaid. Op het platteland zijn keten, dorpsfeesten en kermissen populaire gelegenheden. Het bekendste feest is de Zwarte Cross, een driedaags festival waar muziek, sport en alcohol drinken met elkaar gecombineerd worden en de bezoekers op de camping kunnen verblijven. Frank (4a) is jongerenwerker in een van de grotere jongerencentra. Op vrijdagavond zijn hier themafeesten en alcoholvrije tienerdisco s. De meeste bezoekers zijn niet ouder dan een jaar of 20. Het jongerencentrum is voor de jongere jongeren een uitgaansgelegenheid voor jongeren vanaf een jaar of zestien vaak het begin van een avondje stappen in dis

11 cotheken. Gerard (21a, b) is politieagent in Doetinchem. In de stad Doetinchem zijn verschillende uitgaansgelegenheden gevestigd, zoals C est la Vie, een discotheek waar zo n 1200 man komt en Brothers, de kroeg van de harde kern van supporters van De Graafschap. Bernhard (4c,d,e,f,g,h) heeft als muzikant en jeugdhulpverlener zicht op verschillende netwerken van uitgaanders in de Achterhoek. De Veluwe Op de Veluwe zijn geen landelijk bekende uitgaansgelegenheden of party s. Wel is het jaarlijkse Bevrijdingsfestival op 5 mei in Wageningen landelijk bekend. Op dit gratis festival staan ieder jaar zowel lokale als bekende bands en DJ s op verschillende podia. Ede en Wageningen zijn de bekendste plaatsen waar wordt uitgegaan. In het uitgaanscentrum van Ede komt met name de jeugd uit de directe omgeving. In Wageningen bevinden zich cafés voor verschillende doelgroepen en een jongerenvereniging met poppodium. Ook zijn op de Veluwe verschillende party-organisatoren actief. Keten In allerlei vormen en maten zijn er op particulier terrein plekken waar jongeren regelmatig samenkomen en alcohol drinken: een schuurtje achter het huis, een caravan, een gebouwtje. Meestal bouwen de jongeren zelf hun keet en worden ze hierbij geholpen door de ouders. In het werkgebied van Iriszorg komen de keten vooral voor in de Veluwe en in de Achterhoek. In deze keten is het gebruik van grote hoeveelheden alcohol over het algemeen geaccepteerd, het gebruik van drugs wordt echter niet getolereerd. De keten vervullen een belangrijke sociale functie voor de jongeren, zeker in plaatsen waar verder geen gelegenheden zijn voor jongeren om elkaar in de vrije tijd te ontmoeten. In dit belang nemen jongeren in Renswoude een grote verantwoordelijkheid voor de veiligheid en overlastbeperking van hun keet, opdat deze keet gedoogd blijft (Linck, 2006). Party s Een andere gelegenheid omuit te gaan vormen de party s, die variëren van intieme feestjes bij iemand thuis tot grootschalige dancefeesten in grote zalen of in de buitenlucht. Party s kunnen ook als afterparty worden bezocht na sluitingstijd van een gangbare uitgaansgelegenheid of na afloop van een andere party. Enkele panelleden die afterparty s bezoeken gaan vanaf zaterdagavond tot maandagochtend onafgebroken uit. Jacky (11b) gaat altijd met een groepje van 8 tot 10 personen ongeveer 5 x per jaar naar een groot feest. Favoriete stijlen zijn hardhouse, techno en erotic party s. We gaan op zaterdagavond stappen en dan tot een uur of 6 s ochtends. Tegenwoordig gaan we ook regelmatig op zondag stappen. Dat is dan meestal van uur tot uur. Vooral erotic party s worden op zondag georganiseerd. Het zondagmiddag uitgaan wordt steeds populairder. Er komen dan ook mensen die vanaf zaterdag al aan het stappen zijn. Ik vind de mensen die het hele weekend stappen vaak niet het gezelligst. Soms hebben ze zoveel middelen gebruikt dat ze niet meer aanspreekbaar zijn en de echte gezellige feeststemming is er onderhand wel vanaf. (Jacky, 11b) Markus (17a) is bezoeker van teknofeesten die meestal illegaal in voor de gelegenheid gekraakte leegstaande panden worden gehouden: Het is vaak een tour om op een feest te geraken. Soms is er een infonummer dat je kunt bellen waar je op het laatste moment geïnformeerd wordt waar het is. Omdat het plekken zijn die voor de gelegenheid gekraakt worden, wordt informatie zo lang mogelijk niet prijs gegeven omdat dit de kans vergroot dat de politie ook ter plaatse zal zijn voordat het feest begonnen is en dan is het ontruimen makkelijker, als er nog geen mensen zijn. Het komt dan ook wel eens voor dat de locatie gewijzigd wordt of dat een feest niet doorgaat. Goa feesten lijken op tekno feesten maar die zijn vaker wžl legaal. Die feesten zijn meestal duurder door entree en commerci le drankprijzen. Er zijn daar allerlei regels en de feesten duren veel minder lang. Een Teknofeest kan meerdere dagen duren. (Markus, 17a) Privé feestjes Het thuis organiseren van kleine, besloten feestjes gebeurt weliswaar buiten het uitgaanscircuit, maar is vaak onderdeel van het uitgaan. De feestjes vinden voorafgaand aan het stappen plaats en/of daarna, als afterparty. Voorafgaand aan het stappen zijn deze feestjes een gelegenheid om in te drinken en/of drugs te nemen. Op afterparty s draait het in de meeste netwerken van de panelleden om (groeps)seks: Voorheen gingen we wel nog mee afterpartyen bij de groep thuis, maar dat doen we ook niet meer. Het afterpartyen draait vaak allemaal om seks en daar hebben wij geen zin in. Ik vind veel dingen die zij doen niet meer leuk. Ze gaan bijvoorbeeld het hele weekend uit. Ze hebben allemaal kinderen en in het weekend zijn ze bijna niet thuis en als ze thuis zijn, zijn ze onder invloed. Verder draait het uitgaan en de sfeer binnen de groep om status (veel geld hebben) en om seks." (Nova, 7a) 18 19

12 Een feestje thuis kan natuurlijk ook een op zich zelf staande uitgaans gelegenheid zijn. Frits (25a) organiseert en bezoekt met zijn partner homoerotische feestjes waar het gebruik van drugs een grote rol speelt in de beleving van het feest en van de seks. Op deze feesten komen 2 tot 10 mannen van tussen de 25 en 30 jaar bij elkaar om met elkaar op diverse wijzen seks te hebben. Zij ontmoeten elkaar via internet: Vooraf stellen we hoge eisen wat betreft uiterlijk, hygiëne, veilige seks en moet het klikken. Feestjes waar die eisen er niet zijn vinden we banaal. We hebben seks met elkaar en nemen in een vaste volgorde een aantal drugs in om een zo intens mogelijke beleving van het genot en de intimiteit te hebben en zo lang mogelijk kunnen doorgaan zonder moe te worden of klaar te komen. De feestjes organiseren we thuis en ook wel eens buiten de deur, zoals in een gelegenheid in Amsterdam. (Frits, 25a) Smartshops In een smartshop worden legale bewustzijnsveranderende middelen verkocht die een plantaardige basis hebben, zoals (verse) paddestoelen en kruidenpreparaten. Het assortiment van een smartshop kan veranderen doordat bepaalde middelen of stoffen niet langer legaal zijn. Incidenten kunnen voor de overheid aanleiding zijn de verkoop van stoffen of middelen te verbieden. Zeer recent hebben incidenten met paddo s aanleiding gegeven tot een onderzoek waarin de risico s worden getaxeerd. Bij het schrijven van deze Tendens zijn de resultaten uit dit onderzoek nog niet bekend. De eerste smartshop opende haar deuren in 1993 in Amsterdam. In Gelderland zijn inmiddels ongeveer 15 smartshops. Ananda en Floor (28a) werken voor de smartshopketen De Sjamaan, die winkels heeft in Arnhem en Nijmegen en een online winkel. Zij beschrijven hun klantenkring als zeer breed, met mensen met diverse achtergronden Hangjongeren Naast het uitgaanscircuit richt de panelstudie zich op andere settings van middelengebruik. In de netwerken van hangjongeren wordt gekeken naar het gebruik van alcohol en drugs en gokken door jongeren terwijl zij zich met vrienden in de openbare ruimte ophouden. De netwerken van hangjongeren bestaan hooguit een paar jaar omdat jongeren na een tijdje een andere vriendenkring of andere bezigheden krijgen. Volgens Koen, die in deze meting een netwerk van uitgaanders vertegenwoordigt, is ongeveer 50% van zijn netwerk van de vorige meting (toen vertegenwoordigde Koen netwerk 29a) geen hangjongere meer: Op een gegeven moment komt het omslagpunt van lekker kloten, naar willen opbouwen. Ouders spelen hierin een belangrijke rol, want bij de jon- geren die dit omslagpunt hebben gemaakt willen/kunnen ouders wel helpen. De meeste jongeren die het omslagpunt hebben gemaakt hebben een vriendin hebben gekregen, die dit omslagpunt positief kan beïnvloeden. (Koen, 31a) Jerry (1a) is straathoekwerker in de Achterhoek en had tot voor kort contact met een groep hangjongeren in een dorp. Deze groep bestaat nu niet meer. Wel is er nu een andere groep hangjongeren. Steffan (1b) komt als jongerenwerker vaak in contact met een groep hangjongeren uit een ander dorp: Deze jongeren hebben niets met de Achterhoekse cultuur. Ze ontmoeten elkaar overdag bij het jongerencentrum. S Avonds zien ze elkaar op straat. Ze hebben niet een vaste hangplek. Ze worden regelmatig weggestuurd van een plek en dan zoeken ze weer een nieuwe plek. De jongeren zijn geen lieverdjes : ze houden zich vaak bezig met kleine criminaliteit: bushokjes vernielen, spiegels van auto s mollen, bommen maken en het bos of weiland afsteken. Langs de weg met een fototoestel de flits af laten gaan als er een auto langskomt. De meeste jongeren van de groep brengt hun vrije tijd door met op straat hangen. Een aantal jongens voetbalt en een aantal jongens hebben vissen als hobby. De meeste houden wel van voetbal kijken: ze zijn geen fan van Twente of de Graafschap, maar van de topclubs in Nederland. De jongeren zien er gewoon uit. Gewoon een beetje modieus. Merkkleding of stijlen zijn niet super belangrijk. Een scooter is wel cool, maar er zijn er maar weinig die er Ééntje hebben. (Steffan,1b) Bernhard (4c,e,f,g,h) werkt naast uitgaanders met hanggroepen in de Oude-Ijsselstreek en met een hanggroep jongeren met een Turkse achtergrond Probleemjongeren De derde categorie van netwerken waar de panelstudie van Tendens zich op richt, zijn de probleemjongeren. Als de jongeren uit de netwerken in deze categorie middelen gebruiken doen ze dit weliswaar ook tijdens het uitgaan of op straat, maar zij onderscheiden zich van de categorie n hangjongeren en uitgaanders door de aanwezigheid van problemen op verschillende leefgebieden, zoals school, gezin, psychisch welzijn en/of criminaliteit (Bieleman e.a., 2002). Binnen deze categorie zijn in deze meting twee netwerken opgenomen die elk worden vertegenwoordigd door een ambulant jeugdhulpverlener. Stefano (6a) werkt in Arnhem als ambulant jeugdhulpverlener met diverse risicojongeren: 20 21

13 Zij hangen rond op straat en op zelf gekozen hangplekken, of thuis. Zij hebben hier en daar een straat voor zichzelf. De jongeren uit deze scene gaan over het algemeen niet naar school en werken niet. Zij die wel naar school gaan spijbelen regelmatig. Het hebben van regelmatige werktijden en vroeg moeten op staan trekken ze niet. Ze zijn lui. Hoe komen ze dan aan geld: door vage handeltjes, dealen, inbraak. (Stefano, 6a) Adriaan (3a) is veldwerker in Tiel en heeft contact met de jongeren die niet in de hulpverlening zitten, maar daar volgens hem wel zouden moeten zitten: Sommige hebben geen vaste woonplaats. Ze hebben allemaal problemen op justitie, financi n, psychische en sociale problemen en druggebruik. Of een combi van de bovengenoemde problemen. Kenmerken van deze jongeren zijn een laag opleidingsniveau, veel schoolverzuim, ls men nog op school zit, en veel werkloosheid. Diegene die wel werken hebben ook niet de beste banen. Het is moeilijk om werk te vinden, terwijl ze wel graag veel geld hebben voor merkkleding, telefoon en drugs. Het is begrijpelijk dat ze soms wat criminele activiteiten zoeken, daardoor kunnen ze snel veel geld verdienen. Maar ook meer opmaken wat weer leidt tot nieuw geldgebrek (Adriaan, 3a) 1.3 Ontwikkelingen in het gebruik van alcohol en drugs en in gokken Alcohol In alle netwerken uit het uitgaanscircuit is het drinken van alcohol tijdens het uitgaan een gewoonte. Alcohol is ook het belangrijkste genotmiddel binnen de netwerken van het uitgaansleven. Het uitgaan zelf vormt de aanleiding en gelegenheid tot drinken. Het drinken is meestal verbonden aan het weekend. Er wordt nooit gefeest zonder alcohol, maar we zien alcohol niet als een drugs of middel. Alcohol is normaal, dat hoort er gewoon bij. (Nova, 7) Door de week wordt er niet gedronken of wordt minder gedronken dan in het weekend. Over het algemeen is binnen de netwerken bier de meest populaire alcoholische drank. Binnen netwerken waar men graag goedkoop drinkt, worden naast bier bijna geen andere alcoholische dranken gedronken, zoals mixdrankjes. In andere netwerken drinken de jongens vooral bier en zijn mixdrankjes onder meisjes populair. Schattingen binnen netwerken van de hoeveelheden alcohol die gedronken worden op een avondje stappen lopen zeer uiteen, van gemiddelden van 10 flesjes voor jongens en 7 voor meisjes tot 20 a 25 glazen bier op een avond. Van een paar netwerken is geen schatting gegeven. Mogelijk wordt in deze netwerken minder of in het geheel niet gedronken. De prijs voor een glas bier ligt volgens de panelleden tussen de 1,70 en 2 euro. Binnen een aantal netwerken is het indrinken een manier om goedkoper uit te gaan. Het indrinken gebeurt vaak thuis onder toeziend oog van de ouders. In veel netwerken wordt gesignaleerd dat ouders het normaal vinden dat hun kinderen thuis grote hoeveelheden indrinken en het prettig vinden hier een oogje in het zeil te kunnen houden, in tegenstelling tot in de kroeg. Andere plekken om in te drinken zijn de keten of buiten. Ze drinken thuis in, onder toeziend oog van de ouders, die het heel normaal vinden dat ze thuis veel drinken. Vanaf een uur of half 1 gaan ze naar de horeca, om er rond half 5 als een balletje uit te rollen. Rondom Doetinchem zijn twee keten/ schuren waar jongeren en familie samen komen om te drinken. (Gerard, 21a) Jongeren die eerst indrinken zijn vaak al onder invloed als zij vervolgens gaan stappen. Gesignaleerd wordt zelfs dat er bewust wordt ingedronken om al aangeschoten te zijn als men daadwerkelijk gaat stappen: Bij aanvang van het feest is volgens Koen niemand echt nuchter. Thuis wordt er ingedronken, geslikt en gesnoven. Op het feest wordt dit vervolgd. (Koen, 31a) Ook de hangjongeren drinken vooral in het weekend, thuis of bij het uitgaan en vrijwel altijd met vrienden. Binnen deze netwerken wordt alcohol gedronken voor de gezelligheid en omdat het remmingen wegneemt. Alcohol is gezellig, lekker uit je dak gaan, je wordt meer opener en ook baldadiger. Onder de probleemjongeren wordt geconstateerd dat er niet alleen in het weekend,maar ook door de week veel gedronken wordt. Bij een aantal jongeren heeft het alcoholgebruik duidelijk een verband met hun problemen: 22 23

14 Reden van drinken is toch om problemen weg te duwen. Er wordt veel gedronken. Niet alleen tijdens het uitgaan, maar ook door de week. Er wordt gekozen voor goedkope drank. (Adriaan, 3a) Cannabis (hasj en wiet) Het gebruik van hasj of wiet loopt binnen de netwerken van het uitgaanscircuit sterk uiteen. In een aantal netwerken vervult het de functie van bijmiddel, wat betekent dat het in combinatie met andere middelen gebruikt wordt, of na het gebruik van stimulerende middelen om te kunnen slapen. Vergeleken met het gebruik van alcohol en andere middelen speelt het gebruik van cannabis over het algemeen een kleine rol in de netwerken uit het uitgaansleven. Het uitgaan zelf is niet de aanleiding of het enige moment om cannabis te gebruiken. Overlast of problemen in het uitgaanscircuit door gebruik van cannabis is in geen enkel interview gemeld. In netwerken in de Achterhoek lijkt echter een taboe te bestaan op het gebruik van cannabis. Dit taboe hangt volgens panelleden samen met de opvatting van cannabis als minder onschuldig dan voorheen, door het hoge gehalte aan werkzame stoffen ten opzichte van vroeger. Binnen de netwerken van hang- en probleemjongeren heeft het gebruik van cannabis echter een grotere omvang. Hier heeft het gebruik van cannabis een frequentie van een paar keer per week tot dagelijks en de hele dag door. Bij dit gebruik worden groepsdruk, verveling en het zoeken van ontspanning bij problemen genoemd als factoren die een rol spelen. De groep blowt dagelijks en de hele dag door. Het geeft rust, ze kunnen er op chillen en het biedt ontsnapping aan stressgevende gedachten over verplichtingen. (Stefano, 6a) De cannabis wordt voornamelijk bij coffeeshops of bij dealers gehaald. Ook het zelf kweken is een manier om aan cannabis te komen. EŽn panellid signaleert een toename van het zelf kweken van enkele cannabisplantjes voor eigen gebruik, om redenen als een ervaren slechte kwaliteit of ongewenste bijwerkingen van de wiet van de coffeeshop en het oprollen van dealende thuiskwekers door de politie Ecstasy Binnen de netwerken van uitgaanders is ecstasy de meest gewaardeerde drug. In bijna alle netwerken geven panelleden aan dat iedereen bij het uitgaan ecstasy gebruikt en dat dit ook heel gewoon wordt gevonden. Uitgaansgelegenheden om ecstasy te gebruiken zijn met name dance party s, zowel de grootschalige als kleinschalige feestjes. Naast deze uitgaansgelegenheden komt ook het gebruik op feestjes bij mensen thuis naar voren. De ecstasy wordt met name gewaardeerd om effecten van het gezamenlijk gebruik, zoals de versterking van de (erotische) sfeer, gezelligheid, alles mooi vinden en positief inzien en knuffelig worden. Panelleden hebben van ecstasygebruikers in het uitgaanscircuit dan ook geen overlast door geweld of agressie gesignaleerd. Als middel om langer door te kunnen gaan is ecstasy in mindere mate genoemd. Gesignaleerd wordt dat speed hier meer voor in trek is. Meestal wordt ecstasy gebruikt in de vorm van pillen, die geslikt worden of vermalen tot poeder om te snuiven. Ook in de vorm van MDMA-kristallen komt gebruik van ecstasy voor in de netwerken. In de netwerken van hang- en probleemjongeren is het gebruik van ecstasy niet naar voren gekomen Speed Speed vervult in het uitgaanscircuit voornamelijk een rol als middel om langer te kunnen doorgaan op party s. Speed is populair vanwege de stimulerende en langdurige werking en omdat het makkelijk en goedkoop voorhanden is. Binnen de netwerken waar gebruik van speed is gesignaleerd, vindt dit gebruik plaats in het weekend en tijdens party s, maar in een aantal gevallen ook op werkdagen. Ook buiten het uitgaan wordt het gewaardeerd om de oppeppende werking, om harder of langer te kunnen werken. De sterke en langdurige werking en relatief lage prijs maakt speed in sommige netwerken populairder dan andere stimulerende middelen zoals ecstasy en Cocaïne: Speed werkt veel langer dan coke en het effect is ook veel sterker. Meer waar voor je geld! (Jerry, 1a) In de netwerken van hang- en probleemjongeren is het gebruik van speed wel gemeld, maar ook hier vindt dit gebruik voornamelijk plaats in de context van het uitgaan. De speed wordt meestal gesnoven als poeder of geslikt in de vorm van een pilletje, bolletje of bommetje. Het bommetje bevat dan poeder of gele blokjes pasta, dat wordt verhandeld als verse speed. In de uitgaansnetwerken wordt speed ook gebruikt in combinatie met andere middelen, zoals alcohol en ecstasy. Op combinatiegebruik wordt verderop in dit rapport dieper ingegaan Cocaïne Rauwe Cocaïne Ook het gebruik van rauwe (snuif-) Cocaïne is met name in de netwerken in het uitgaanscircuit genoemd. In deze netwerken heeft Cocaïne de status van normaal. In tegenstelling tot ecstasy en speed komt het gebruik van Cocaïne volgens panelleden niet alleen op party s voor, maar ook in 24 25

15 (Overige) Smartshop- producten Het gebruik van overige smartshop-producten is alleen genoemd in het netwerk van klanten van een smartshop. In andere netwerken komt naar voren dat gebruikers de werking van deze middelen over het algemeen niet sterk genoeg vinden en het daarom niet (langer) gebruiken. De populairste smartshop-producten binnen het netwerk na paddo s zijn energizers en libido verhogende middelen. De energizers zijn populair vanwege de stimulerende werking en worden gebruikt op party s en voor het sporcafés en is het gebruik in het uitgaanscircuit breder verspreid dan het gebruik van andere stimulerende middelen. Hoewel het aantal gebruikers volgens de panelleden niet is afgenomen, is de hoeveelheid die gebruikt wordt wel afgenomen. Hier zou de hoge prijs van Cocaïne en de prijs van andere, relatief goedkopere stimulerende middelen een rol in spelen. Gebruikers van rauwe Cocaïne waarderen het middel om de stimulerende, activerende werking. Zij omschrijven het effect net als het effect van speed als sterker dan ecstasy. De kwaliteit wordt echter als wisselend omschreven en enkele panelleden vermoeden een vermindering van de kwaliteit van de Cocaïne in de afgelopen jaren. Binnen netwerken met een hoge alcoholconsumptie wordt Cocaïne tevens gebruikt om zich nuchter te voelen na alcoholgebruik. Panelleden constateren binnen deze netwerken meer agressie en vechtpartijen onder invloed van Cocaïne en alcohol. Gekookte Cocaïne Het gebruik van gekookte Cocaïne (basecoke) is in deze meting niet gesignaleerd in de netwerken. Een panellid nam het gebruik van basecoke eerder wel waar in zijn netwerk, maar het afgelopen jaar niet. Volgens hem vinden de meesten het te heftig, doordat zij een groter verlangen naar meer van het middel ervaren dan bij het gebruik van rauwe coke GHB Binnen de netwerken van uitgaanders komt het gebruik van GHB veelvuldig naar voren op afterparty s, in parenclubs en op al dan niet erotische party s thuis. Op deze gelegenheden nemen groepen aanwezigen gezamenlijk GHB. Zij kopen het als vloeibare oplossing in kleine buisjes om het op te lossen in frisdrank. Ook het zelf maken van grote hoeveelheden GHB is gesignaleerd, waarbij is aangegeven dat GHB het makkelijkst is van alle drugs om zelf te maken. Het middel wordt gewaardeerd als opwekker en versterker van seksuele lust en vanwege de ontremmende en ontspannende werking. In tegenstelling tot andere middelen ervaren de gebruikers bij GHB geen kater of depressief gevoel na uitwerking. Ook dit draagt bij aan de populariteit van GHB. De wereld is net wat mooier. Mooier dan bij coke gebruik. GHB gebruik en een vriendin hebben gaat ook beter samen. Je wilt toch ook het beste voor je vriendin. Van cokegebruik wordt je minder leuk en door cokegebruik ben je minder vaak thuis. (Koen, 31a) Als nadeel van het middel komt de moeilijke dosering naar voren, wat kan leiden tot flauw vallen. In enkele netwerken wordt combinatie van GHB met alcohol gesignaleerd samen met het regelmatig flauwvallen van gebruikers Heroïne Het gebruik van Heroïne is tweemaal in één netwerk van probleemjongeren (Adriaan, 3a) gesignaleerd onder jongeren die dit gebruikten om rustig te worden na het gebruik van speed. Ook in de vorige meting in 2005 werd binnen ditzelfde netwerk Heroïnegebruik gesignaleerd. Binnen dit netwerk van probleemjongeren uit Tiel is daarom mogelijk sprake van aanwijzingen voor (een begin van) structureel gebruik van Heroïne. Ook in een ander netwerk werd in 2005 nog Heroïnegebruik gesignaleerd. Het panellid van dit netwerk behoort echter niet meer tot dit netwerk en is geen panellid meer voor dit onderzoek. Hierdoor is er over het Heroïnegebruik van dit netwerk niets bekend Overige middelen Ketamine Het gebruik van ketamine komt niet naar voren als een breed verspreide uitgaansdrug. Het middel is in enkele netwerken uit het uitgaanscircuit gesignaleerd. Hier is het binnen kleine groepjes erg populair, vanwege de hallucinaties, stimulerende werking en intensere beleving van seks die het middel opwekt. LSD LSD komt in twee netwerken, te weten een uitgaanders netwerk en een netwerk van probleemjongeren, naar voren als middel dat incidenteel en door enkele jongeren gebruikt wordt. In het netwerk van bezoekers van tekno-feesten wordt de omvang van het gebruik van LSD echter geschat op 50% van de groep. Paddo s Paddestoelen zijn in de netwerken van uitgaanders genoemd in een netwerk van klanten van een smartshop en, in mindere mate, in een netwerk van probleemjongeren. Gebruikers uit deze netwerken nemen paddestoelen thuis of in de natuur. De geestverruimende ervaring staat bij het gebruik van paddestoelen voorop. De probleemjongeren geven aan paddestoelen evenals andere middelen te gebruiken onder groepsdruk en om problemen te ontvluchten

16 ten. Zij hebben namen als AMP, Bioxin en Herbal XTC en bevatten als werkzame stoffen bijvoorbeeld cafeïne, guarana en tuarine, eventueel aangevuld met diverse vitaminen. Zowel mannen als vrouwen gebruiken libido verhogende middelen op gelegenheden thuis, op erotische feestjes en in parenclubs. Deze middelen bevatten diverse kruiden, vitamines en een enkele keer feromonen. Viagra Viagra is genoemd in drie netwerken van bezoekers van erotische party s. Hier wordt het middel gebruikt om een erectie te krijgen en te behouden en in combinatie met drugs. In een netwerk van bezoekers van homoerotische feestjes wordt viagra gecombineerd met andere middelen als GHB, ecstasy en ketamine volgens een vaste volgorde: Eerst nemen we viagra met water of sap om een blijvende erectie te krijgen. Geen suiker want dan zou het minder lang werken. Als de erectie er is, na ongeveer 40 minuten nemen we een pilletje speed of xtc om in de stemming te komen, een geiler en intensere ervaring te hebben en om langer te kunnen doorgaan. Na 2 uur nemen we GHB om het nog intiemer en fijner te laten zijn. Sommigen nemen daarna nog ketamine, om het nog specialer te laten zijn. (Frits, 25a) Poppers In twee netwerken van bezoekers van erotische thuisparty s komt het gebruik van poppers naar voren als middel dat incidenteel wordt gecombineerd met andere middelen. Poppers worden hier gebruikt om een leuk, kortdurend effect te hebben tijdens de seks. Voor zover bekend wordt het in deze netwerken niet gebruikt voor anale seks. De poppers worden gekocht bij seksshops. De beschikbaarheid van poppers is voor deze netwerken niet van essentieel belang. In het netwerk van bezoekers van homo-erotische feestjes worden poppers bewust niet gebruikt vanwege de veronderstelde risico s van de combinatie met viagra. Lachgas Lachgas is in enkele uitgaansnetwerken genoemd als middel dat incidenteel gebruikt wordt op party s thuis. Hier wordt het omschreven als een middel met een grappig effect, zonder grotere betekenis. Slaap- en kalmeringsmiddelen Deze middelen hebben in drie netwerken een verschillende betekenis. In een netwerk van (erotische) feestjes thuis gebruiken de bezoekers slaapen kalmeringsmiddelen om te kunnen slapen na een weekend stappen. Binnen een netwerk van probleemjongeren zijn slaap- en kalmeringsmid- delen populair vanwege de kalmerende werking. Valiumpillen worden in dit netwerk gebruikt omdat de jongeren denken dat ze de werking van de andere slaap en kalmeringsmiddelen, of die van speed of ecstasy versterken. Ook in een ander netwerk van probleemjongeren is het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen gesignaleerd. Deze middelen worden verkregen op recept, dan wel op illegale wijze door dealen, ruilen en krijgen Gecombineerd gebruik van genotmiddelen In de meeste netwerken signaleren panelleden dat genotmiddelen vaak niet afzonderlijk, maar in combinatie met elkaar worden gebruikt. In de meeste gevallen bestaat de combinatie uit alcohol en Één of meer andere middelen. Alcohol en cannabis dienen in veel gevallen als bijmiddel waarbij men zich niet veel zorgen maakt om de werking in combinatie met Cocaïne, ecstasy, GHB of speed. Dit combineren van middelen gebeurt in sommige netwerken spontaan, doordat er op dat moment meerdere middelen voorhanden zijn en in de groep na elkaar gebruikt worden. De basis is altijd ecstasy en GHB. Voor sommige komen daar boven op Cocaïne, alcohol en soms ook nog eens een keer ketamine, cannabis, poppers, lachgas. Men kiest niet zo bewust voor een bepaalde combi, maar men kiest ervoor om er steeds een middel bij te nemen of niet. Als iemand zegt dat hij op avond ketamine heeft gebruikt, betekent dit dat hij of zij ecstasy, GHB én ketamine heeft gebruikt. (Tattooboy, 26a) Het combineren van deze middelen komt het meest naar voren in de netwerken van het uitgaanscircuit. Wat de meest voorkomende combinatie is kan op basis van dit onderzoek niet gezegd worden. Wel komen een aantal combinaties meerdere malen naar voren. Het gebruik van Cocaïne en alcohol is opnieuw een veelgenoemde combinatie, waarbij de Cocaïne dient als middel om zich weer nuchter te voelen. Ook de combinatie van alcohol met speed of ecstasy wordt veel genoemd. Hier ontstaat de combinatie meestal bij toeval, er is dan al alcohol gedronken en vervolgens komt er een pilletje bij. Over het algemeen lijken de gebruikers zich weinig zorgen te maken over de eventuele risico s van combineren. De risico s van het combineren van GHB met alcohol, zoals het verlies van bewustzijn, zijn in de meeste netwerken wel bekend. Sommige netwerken evalueren deze risico s echter anders dan andere. Binnen het ene netwerk wordt de combinatie van alcohol en GHB als levensgevaarlijk gezien. In het andere netwerk vinden gebruikers het wel lastig dat je van deze combinatie vaker flauwvalt, maar zien desondanks niet af van het gebruiken van alcohol samen met GHB

17 In enkele netwerken heeft elk middel van de combinatie een eigen functie en is de volgorde van het gebruik van de middelen strikt. De supporters laten zich vollopen met alcohol. Zij voelen precies aan wanneer er iets gaat gebeuren en als de spanning toeneemt, zoals vlak voor een doelpunt, snuiven ze speed of coke." (Gerard, 21b) Als we in een weekend niet uitgaan kiezen we er ook voor om een avond thuis te gebruiken. Dan worden middelen gebruikt om lang seks te kunnen hebben. Soms wel zes uur lang. GHB wordt gebruikt om horny te worden, coke om niet snel klaar te komen, viagra om een erectie op te wekken. (Tattooboy, 26a) Opvallende combinaties die in deze meting naar voren komen, zijn de combinatie van valium met verdovende of stimulerende middelen en de combinatie van GHB met pillen. De valium wordt gebruikt in een netwerk van probleemjongeren omdat zij hiermee de werking van het andere middel (de ecstasy, speed of alcohol of GHB) proberen te versterken. In dit netwerk wordt valium gebruikt als pil en verspreid met de naam blauwtjes. In een netwerk van uitgaanders gebruiken sommige gebruikers van pillen (ecstasy of speed) hier GHB bij. Ook hier wordt geprobeerd met de combinatie het effect van de pil te versterken. Tot slot is in een netwerk van probleemjongere het combineren van alcohol met blowen naar voren gekomen met als gewenst effect een extra verdoofd gevoel. Volgens het panellid heeft het hier de functie van het wegdrukken van negatieve gevoelens Gokken Het gokken is alleen in netwerken van uitgaanders gesignaleerd. De personen die in deze netwerken gokken doen dat op de fruitkast of ze spelen poker. De fruitkasten zijn uit bijna alle kroegen verdwenen en staan vooral in gokhallen en casino s. Toch signaleren panelleden uit het uitgaanscircuit dat enkele gokkers juist liever in de kroeg gokken op de fruitkast, omdat zij dat hier anoniemer kunnen doen en minder snel wordt aangesproken op het gokken dan in een casino. Een panellid, die medewerker is van een café geeft aan het moeilijk te vinden om deze personen aan te spreken op hun gokgedrag. Deze gokkers komen naar de kroeg om te gokken, niet om iets te drinken. Zij vertonen tegen sluitingstijd regelmatig moeilijkheden als ze dan nog niet gewonnen hebben en er van overtuigd zijn dat de kast ieder moment kan gaan uitkeren. Naast het spelen op de fruitkast is het spelen van poker genoemd. In meerdere netwerken is gesignaleerd dat poker steeds populairder wordt. In het uitgaanscircuit beperken deze signalen zich tot het spelen van poker aan tafel, zicht op het pokeren achter de computer is er in deze netwerken niet. Het pokeren gebeurt legaal in het casino maar volgens twee panelleden ook illegaal in het uitgaanscircuit van Arnhem, waar inzetbedragen van mogelijk over de duizend euro zijn gesignaleerd. 1.4 Nadelige effecten en risico s van alcohol- en druggebruik en gokken Hieronder volgen de nadelige effecten van gebruik en gokken die in de panelstudie naar voren komen. Zij zijn onderverdeeld in effecten op korte termijn, waarbij het effect vrijwel direct na het gebruik optreedt, en effecten op langere termijn. In de panelstudie valt op dat in een aantal netwerken geen enkel risico genoemd kon worden. Ook blijkt het hebben meegemaakt van een vervelend of gevaarlijk incident in de meeste gevallen geen reden te zijn het middel niet meer te gebruiken Effecten en risico s op korte termijn Overdosis en het niet kennen van de eigen grenzen Daar waar jongeren hun grenzen (nog) niet kennen, bestaat de kans op overdosering. Met name bij het gebruik van alcohol zijn in meerdere netwerken incidenten naar voren gekomen die ontstonden door een overdosis. De ernst van deze incidenten variëren van misselijkheid en braken tot het oplopen van een alcoholintoxicatie. Van de zomer zat er een groepje jongeren op het terras, daar zat een meisje bij wat ze helemaal dronken hadden gevoerd. Dat meisje had haar zelf helemaal ondergekotst en zat met haar benen wijd en haar rokje omhoog, bijna van de wereld op haar stoel. De rest van de groep vond dat lachen." (Lorenzo,9a) Recentelijk zijn er incidenten geweest waarbij de ambulance moest komen voor alcoholvergiftiging. Een meisje van 15 had een fles wodkalikeur leeggedronken en was daarna gaan stappen en bier gaan drinken." (Abel,22a) Andere middelen waarbij overdosering naar voren komt, is het gebruik van speed en GHB. Bij speed zijn geen levensbedreigende gevolgen gemeld, maar wel een werking die veel intenser en langduriger was dan de gebruiker had verwacht. Bij GHB is flauwvallen genoemd als risico bij overdosering

18 Vandalisme In de netwerken van uitgaanders is vandalisme gesignaleerd waarbij vernielingen zijn aangebracht in de uitgaansgelegenheid of in de nabije openbare ruimte. Volgens de panelleden is hier altijd alcohol in het spel, soms in combinatie met Cocaïne of speed. Zij zien alcoholgebruik als een van de oorzaken vanwege de ontremmende en agressie oproepende werking. Rijden onder invloed De mate waarin uitgaande jongeren afspraken maken over wie nuchter blijft om te rijden is per netwerk verschillend. In sommige netwerken is vooraf duidelijk wie de BOB is, in andere netwerken gebeurt het rijden onder invloed gewoon en wordt er niet over gesproken. Het drinken van (teveel) alcohol lijkt in de meeste netwerken voor de chauffeur niet toegestaan. In enkele netwerken wordt het gebruik van andere middelen door de chauffeur wel geaccepteerd: Voordat we wegrijden nemen we nog een heel klein lijntje coke om weer fit te worden. We vinden van onszelf dat we niet onder invloed moeten rijden. (Tattooboy,26a) Lichamelijke uitputting Daar waar middelen worden gebruikt om langer te kunnen feesten of langer bezig te kunnen zijn met seks, komen als nadelige effecten de lichamelijke uitputting naar voren. Na een nacht of weekend stevig doorgaan heeft het lichaam een aanzienlijke periode nodig om te herstellen. Genoemde verschijnselen van de uitputting zijn fysieke moeheid, uitdrogingsverschijnselen en hartkloppingen Effecten en risico s op langere termijn Ontstaan van gewoonte en afhankelijkheid In enkele netwerken van uitgaanders en bij probleemjongeren wordt het ontstaan van gewoonte gesignaleerd bij jongeren die eerst alleen in het weekend en vervolgens ook door de week gebruiken. Dit komt naar voren bij het gebruik van alcohol, speed, Cocaïne, GHB en ecstasy. Het gebruik op werkdagen gebeurt dan thuis en alleen. Nadelige effecten die hierbij genoemd worden is dat het werk eronder lijdt, doordat de gebruiker lang wakker is en zijn dag- en nachtritme verliest en zichzelf te laat een herstelperiode geeft. In enkele gevallen mondt de gewoonte langzaam uit in een fase van gebruik die afhankelijkheid doet vermoeden. Een jongen van de groep, waar het niet zo goed meegaat, gebruikt ook GHB als hij niet uitgaat. Gewoon door de week om zich niet zo slecht te voelen. Naar GHB kan je ook echt verlangen, GHB-honger, noemen ze dat. Vergelijkbaar met Cocaïne. (Tattooboy, 26a) Een risico dat je zelf niet door hebt, is dat je naar de klote gaat. Een ander risico is het nepgevoel. Op het moment is dat fijn, maar daarna niet meer. En waarin je gelooft is nep. Risico s zijn ook, bij teveel leven naar drugs, ieder dag moeten. Dat gedrag en denken verandert, dat mensen elkaar gaan bedonderen en meer ruzie gaan maken. Dat niks meer boeit. (Koen, 31) Alcohol drinken op te jonge leeftijd Het op jonge leeftijd drinken van alcohol baart veel panelleden zorgen. Zij signaleren al jaren een toename van het gebruik van alcohol onder 12 en 13-jarigen en een hoger gebruik onder jongeren die problemen hebben op Één of meer leefgebieden, zoals een verstoorde thuissituatie en slechte schoolprestaties. Tevens signaleren zij een tolerante houding van de ouders ten aanzien van het alcoholgebruik van hun kinderen. De panelleden verwachten dat jongeren hier op lange termijn nadelige effecten van ondervinden. Deze verwachte effecten zijn in de interviews niet geconcretiseerd. Onveilig vrijen Hierboven zijn uitgaansnetwerken beschreven waarbinnen men niet alleen met elkaar naar feestjes gaat, maar daarna op afterparty s met elkaar seks heeft. Daarnaast komen netwerken naar voren waar men de deur niet uitgaat en thuis met elkaar feest en seks heeft. Het effect van het gebruik van (verschillende) middelen leidt er toe dat de bezoekers van het feest vaak minder nadenken over veilig vrijen. Het gebruik van een condoom wordt dan achterwege gelaten. Met name binnen het netwerk van bezoekers van homo erotische feestjes komen signalen naar voren van onveilig vrijen: Hoe meer drugs gebruikt worden, hoe minder men nog nadenkt over veilige seks. Dit geldt in de homoscene in het algemeen en is niet alleen in mijn netwerk. Ook is de prijs van (anale) condooms wel eens een reden ze niet altijd te gebruiken. Op de feestjes die ik bezoek let men op elkaar dat het veilig wordt gedaan en is het not done om het bare te doen (= zonder). Zo nu en dan laten kennissen zich testen op HIV. Dat gebeurt meestal eens per jaar. Het geeft een status om mee te kunnen delen dat je veilig bent. Ik heb echter ook gehoord over andere gelegenheden, waar de normen andersom liggen: daar kun je niet met een condoom aankomen. Op die feestjes heb je de HIV-goden die juist een zeker aanzien hebben omdat zij HIV hebben en je kunnen besmetten. Dat zij dit kunnen geeft een zekere machtsverhouding en het maakt het spannender omdat het gevaarlijker is. (Frits, 25a) 32 33

19 Overige nadelige effecten Binnen een netwerk van probleemjongeren die al langer speed en ecstasy gebruiken wordt gesignaleerd dat zij vermageren, zich eenzaam voelen en depressieve klachten ontwikkelen. In het netwerk van bezoekers van homo-erotische feestjes komt een veranderende seksbeleving naar voren. Er wordt hier een verschil ervaren in het hebben van seks in combinatie met het gebruik van verschillende drugs en het hebben van seks zonder gebruik van drugs. In combinatie met drugs zou het langer duren en meer op de seks zelf gericht zijn. 1.5 Geruchten, signalen en trends In de analyse van interviews is het van belang onderscheid te maken tussen niet verifieerbare geruchten, waargenomen signalen en trends in het gebruik van alcohol, drugs en gokken. Dit onderscheid is in dit rapport als volgt: * Gerucht: verhaal, dat panelleden ter ore is gekomen en moeilijk is te traceren en hierdoor ook niet te controleren. * Signaal: duidelijk waarneembare ontwikkeling die panelleden is opgevallen maar waarbij (nog) niet gesproken kan worden van een trend. * Trend: resultaat van een cumulatie van verschillende ontwikkelingen die al langer aan de gang zijn. (Korf, Nabben en Benschop, 2002) Geruchten Hieronder volgt een inventarisatie van de geruchten die panelleden hebben opgevangen. Deze geruchten zijn weliswaar niet gecontroleerd, maar kunnen desondanks een aanwijzing zijn voor nieuwe ontwikkelingen in het gebruik van alcohol en drugs. Wisselende kwaliteit van Cocaïne, pillen en cannabis De kwaliteit van Cocaïne is volgens een panellid zeer wisselend. Hierdoor is ook het effect steeds verschillend. Ditzelfde gerucht komt naar voren in een netwerk van gebruikers van pillen (speed of ecstasy). Ernstige onverwachte bijwerkingen door de aanwezigheid van versnijdingsmiddelen zijn echter niet genoemd. Een gerucht over ongewenste bijwerkingen door het toevoegen van middelen doet ook de ronde in een netwerk van cannabisgebruikers. Hier ving een panellid het gerucht op dat een coffeeshop in Arnhem wiet verkoopt afkomstig van planten waaraan een THC verhogend middel is toegevoegd tijdens de kweek. Genoemde klachten zijn hoofdpijn, opgefokt gevoel en een onaangename roes over het gewenste stoned gevoel heen. Overstap van ephedra naar speed of Cocaïne Het illegaal worden van de verkoop van plantaardige stimulerende middelen, zoals ephedra, kan er volgens een smartshopmedewerker toe leiden dat mensen de illegale markt opzoeken en overstappen op speed of Cocaïne. Ritalin In de meting van 2005 kwam al het gerucht naar voren van het gebruik van ritalin als drug. Ook in deze meting van 2006 komt het verhandelen van ritalin als drug en het gebruik door zowel jongeren die het voorgeschreven krijgen als jongeren zonder medische aanleiding naar voren als gerucht. De pillen worden vermalen en vervolgens gesnoven. Alcoholgebruik onder jongeren met een Marokkaanse achtergrond Allochtonen lijken minder te gebruiken dan Nederlanders. Het geloof zou hierin een rol kunnen spelen. Een panellid die in de horeca in Arnhem werkt, ziet onder Marokkanen een sociale controle op bijvoorbeeld drinken. Familileden kunnen hard optreden als zij hun broertje/ zusje met alcohol betrappen. Volgens het panellid betekent dit niet dat er niet gedronken wordt. Mixdrankjes zoals rum-cola zijn manieren om onzichtbaar te drinken Signalen Waar voor je geld In zeven netwerken komen economische motieven naar voren als factor in de keuze om een middel wel of niet te gebruiken. De kostprijs van het middel lijkt binnen deze netwerken de voorkeur voor een middel direct te beïnvloeden. Gebruikers zoeken naar goedkopere alternatieven, die liggen in de keus voor een ander middel of een andere omgeving voor gebruik. Zo wordt in drie netwerken van uitgaanders uit Doetinchem (Één) en Arnhem (twee) gesignaleerd dat speed de voorkeur heeft boven Cocaïne, door de lagere prijs en de langere werkingsduur. Gerapporteerde prijzen van Cocaïne liggen rond de 40 a 50 euro per gram, speed kan gekocht worden vanaf ongeveer 50 cent per pilletje of voor 4 a 5 euro per gram. Ook bij het drinken van alcohol lijkt de prijs van invloed te zijn. In de vorige meting van 2005 kwam al het indrinken naar voren als manier om goedkoper veel te kunnen drinken. In de meting van 2006 is dit signaal er opnieuw. In netwerken komt naar voren dat uitgaanders eerst indrinken en dat een aantal vervolgens onder invloed of zelfs dronken gaat stappen. Panelleden die in de horeca werken signaleren verder dat bier en wijn populairder zijn in hun uitgaansgelegenheid omdat mixdrankjes en premixen te duur gevonden worden. Een ander alternatief om geld te besparen is het organiseren en/of bezoeken van illegale feesten. Zo geven bezoekers van teknofeesten uit een 34 35

20 netwerk uit Arnhem de voorkeur aan deze feesten boven legale feesten, mede omdat er geen entree is en geen commerci le prijzen voor drank geheven worden. Seksueel misbruik onder invloed van alcohol en/of GHB Incidenten waarbij mogelijk GHB ongevraagd in het drankje van een meisje is gedaan zijn waargenomen door vier panelleden. Zij vertegenwoordigen vier netwerken van uitgaanders, waarvan twee in Arnhem, Één in Nijmegen en Één in Doetinchem. Meisjes die dergelijke incidenten melden aan deze panelleden, vertellen niets meer te weten van de gebeurtenis en vertonen blauwe plekken op de binnenkant van hun bovenbenen. Een panellid van een Arnhems netwerk noemt incidenten waarbij het meisje na toediening van GHB makkelijk misbruikt kon worden omdat zij op dat moment geen bezwaar had tegen seksuele aanrakingen of andere handelingen. Panelleden geven echter aan dat het in deze verhalen moeilijk is om een overdosis alcohol te onderscheiden van een overdosis GHB. Of er werkelijk GHB in het drankje zat wordt in principe niet gecontroleerd en is vaak ook niet meer te achterhalen. De rol van GHB is hierdoor niet aan te tonen, maar ook niet uit te sluiten. Ook al is het niet te controleren welke middelen eventueel een rol spelen, het seksueel misbruik is wel duidelijk waargenomen. Los van de vraag welk middel een rol speelt, wijzen deze incidenten daarom mogelijk op een risico op seksueel misbruik voor meisjes die onder invloed zijn. Het zelf maken en kweken van drugs Binnen een netwerk van probleemjongeren uit Arnhem signaleert een panellid dat jongeren zelf GHB maken en zelf cannabisplantjes kweken. Ook hier kan het doel zijn geld te besparen. De receptuur voor het maken van GHB is eenvoudig van websites te downloaden. Op deze sites staan meestal ook recepten voor andere drugs. Het maken van GHB is relatief eenvoudig. De jongeren maken dit in liters. Het doel om te verhandelen is dan ook niet uitgesloten. Bij het zelf kweken van cannabisplantjes lijkt het doel te liggen in het verkrijgen van wiet van goede kwaliteit voor eigen gebruik, omdat de jongeren volgens het panellid ongewenste bijwerkingen ervaren van wiet uit de coffeeshop. Het gaat hier om het kweken van enkele plantjes per persoon. Prijsacties horeca In zes netwerken, waarvan drie in Arnhem, twee in de Achterhoek en Één in Nijmegen, signaleren panelleden een verandering in de prijsacties in de horeca. Deze panelleden werken zelf in de horeca of werken als politieagent in het uitgaanscircuit. Zo signaleren zij dat het aantal horecagelegenheden met happy-hours afneemt. Redenen voor kroegbazen om happy-hours af te schaffen zijn dat happy-hours een vervelend publiek aantrekken en het café een goedkoop imago geven. De mening van de gemeente over prijsacties speelt bij deze kroegbazen geen rol in de overweging. Het verdwijnen van de happy-hours betekent voor sommige cafés dat zijn helemaal geen prijsacties meer doen. In andere cafés komen echter nieuwe prijsacties, zoals het betalen van entree en vervolgens onbeperkt bier mogen drinken of het verlagen van de prijs van bier op een vaste avond in de week. Meisjes zijn bezig met een inhaalslag In twee netwerken van uitgaanders in Nijmegen en de Achterhoek signaleren panelleden dat meisjes steeds vaker overmatig drinken. Donkenschap van meisjes lijkt nu breder geaccepteerd te worden dan in het verleden. In een uitgaansgelegenheid in de Achterhoek worden nu vaker meisjes onwel door te veel drinken dan voorheen. Ook in het netwerk van probleemjongeren uit Tiel signaleert het panellid dat meisjes met een inhaalslag bezig zijn met drinken en blowen Trends in 2006 Trends ontstaan door de voortzetting van ontwikkelingen over meerdere jaren. Hieronder volgt een inventarisatie van trends van ontwikkelingen die zijn afgeleid uit de afgelopen drie metingen van Tendens. Trends in het uitgaan in Gelderland Het uitgaan heeft de laatste jaren een steeds bredere betekenis gekregen in de netwerken. Waar het zich voorheen beperkte tot het bezoeken van cafés, discotheken of party s, vindt het uitgaan nu in allerlei vormen plaats: * Reguliere horeca: cafés, discotheken, clubs * Party s: diverse muziekstijlen, legale en illegale party s, grootschalig en kleinschalig * Afterparty s: op locatie of thuis * Erotische party s: op parenclub, erotic party, afterparty of op party thuis * Festivals: diverse muziekstijlen * Thuis: indrinken of helemaal niet de deur uitgaan * Keten: indrinken en blijven hangen of elders uitgaan De laatste jaren komt het thuis gebruiken van alcohol en drugs in steeds meer contexten naar voren. Het gebruik dat plaatsvindt voor of na het uitgaan betreft niet alleen het indrinken, maar ook inslikken, insnuiven of afteren. Een nieuwe trend is het gebruik tijdens een party thuis waarbij die party zelf de uitgaansgelegenheid is. Dit lijkt samen te hangen met de trend dat het organiseren en bezoeken van party s op steeds meer (goedkope) alternatieve locaties plaatsvindt, niet alleen thuis, maar ook in keten en kraakpanden