Essay. 7x700_ Philosophy and Architecture. Datum 26 november Vak 7x700_Philosophy in Architecture. Onderwerp Architectuur & Geluid
|
|
- Fedde Willemsen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Essay 7x700_ Philosophy and Architecture Datum 26 november 2013 Vak 7x700_Philosophy in Architecture Onderwerp Architectuur & Geluid Naam dhr. H.M. Schutte Student nummer Docent dhr. J.C.T. Voorthuis Assistent mevr. A.P. Osinga
2 Architectuur & Geluid De architectuur in de wereld om ons heen wordt voor een groot deel beoordeeld of het mooi of lelijk, spectaculair of saai, duur of goedkoop is. Bewust of onbewust gebruiken we hier al onze zintuigen voor. Sinds de tijd van de Grieken, lijkt de maatschappij zich steeds meer te richten op het visuele. De andere zintuigen worden daardoor vaak vergeten of als minderwaardig gezien. 1 Een achtergesteld zintuig binnen de architectuur is onder andere die van het gehoor. In dit essay wordt onderzocht welke aspecten van geluid binnen de architectuur belangrijk zijn. Daarbij wordt onderzoek gedaan naar de beleving van ruimte, de akoestiek van ruimte en wat ze elkaar kunnen versterken. Wat is de huidige rol van de akoestiek binnen de architectuur? Ruimtelijke beleving Een belangrijk onderdeel binnen de architectuur is de ruimtelijke beleving door de mens. Elke ruimte heeft haar eigen karakter die bij een ieder specifieke gevoelens kan oproepen. De beleving van een ruimte wordt gevormd door wat we zien, horen, voelen, proeven en ruiken. Met deze zintuigen kunnen we de directe omgeving begrijpen. Zonder ruimte kunnen de zintuigen hun werk niet verrichten. En zonder zintuigen wordt een ruimte niet begrepen. Beide elementen zijn van belang voor een optimale ruimtelijke beleving. M.N. Roth beschrijft in het afstudeeropdracht Just Jazz, Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven, dat geluid iets magisch heeft. Ze is onzichtbaar en ongrijpbaar, maar wel hoorbaar en soms voelbaar. 2 Geluid is een onderschat medium voor de architectuur. Hoe geluid zich door de ruimte beweegt, hangt af van de reflectie, absorptie en verspreiding. De akoestiek van de ruimte wordt bepaalt door de vorm, de afmetingen en de materialen. De beleving en de sfeer van elke ruimte is hierdoor uniek. Audio technicus Barry Blesser beschrijft, in samenwerking met Linda-Ruth Salter, het begrip Soundscape. Om de betekenis hiervan volledig te waarderen, moeten we de interactie tussen geluid, plaats, cultuur, cognitie en evolutie onderzoeken. Blesser en Salter geven aan wanneer er geen activiteit aanwezig is, er ook geen soundscape is. Bij het wijzigen van activiteiten, wijzigt ook de soundscape. Bekijken, beluisteren, aanraken en ruiken zijn middelen om de positionering van het lichaam in de ruimte te beoordelen. 3 Treedt er desoriëntatie op, dan is er een storing in een van de zintuigen. De filosofie van de invloedrijke architect Peter Zumthor zegt daarentegen het volgende; The roots of our understanding of architecture lie in our childhood, in our youth, they lie in our biography. 4 Zumthor verwoord hier dat vanaf de geboorte een mens geconfronteerd wordt met ruimte. Hierbij wordt gereageerd op de kleur, klank, textuur en de geur die in de ruimte heerst of die de ruimte beheerd. De ruimte geeft je een bepaald gevoel. Waar een kind in zijn of haar jeugd opgroeit is erg bepalend voor de ervaring van ruimte. De ervaring die tijdens de jeugd is opgedaan bepaald hoe een ruimte aan zou moeten voelen. Wanneer de zintuigen een vreemd signaal opvangen die de persoon niet herkend, dan wordt de ruimte als vreemd ervaren Blesser, B & Ruth-Salter, L. (2009). Aural 4
3 De akoestiek Bij licht wordt gedacht aan wat zich afspeelt tussen licht en donker, het oogverblindende en het onzichtbare. Geluid kunnen we categoriseren tussen het geluidloze en het oorverdovende. 5 Binnen het creëren van een aangenaam gevoel bij ruimte is de akoestiek ervan erg bepalend. Wanneer de akoestiek niet overeenkomt met de ervaring die u heeft, zal de ruimte als onaangenaam worden beschouwd. Volgens een van de invloedrijkste architect van de twintigste eeuw, le Corbusier, heeft geluid een zeer belangrijk invloed op de ruimte. Le Corbusiers architectuur doet beroep op het lichaam en zou incompleet zijn zonder een vermelding van het geluid. Het innerlijke oor was voor le Corbusier een grote drijfveer. Dat is dan ook de reden dat geluid een belangrijke rol speelt in veel van zijn 6 gebouwen. J. Peter neemt het project Ronchamp als voorbeeld en zegt hierover het volgende: They will be able to make incredible music, an unbelievable sound I said to the priest, you should get rid of the kind of music played by an old maid on an old harmonium. 7 J. Peter maakt duidelijk dat de muziek die, in een ruimte gespeeld wordt, geweldig gecomponeerd kan zijn, maar indien de akoestiek van Ronchamp van bedroevende kwaliteit zou zijn, dan zal het muziekstuk bedroevend slecht door het innerlijke oor opgenomen worden. De Amerikaanse muzikant, componist en beeldend kunstenaar David Byrne verteld in zijn visie van geluid en ruimte dat muziek gecomponeerd wordt voor een bepaalde ruimte waarin deze gespeeld moet gaan worden. 8 In zijn toespraak geeft hij het volgende aan: The nature of the room meant that every word could be understood, the sound system is decent, there is not much reverberation, and the rhythms stays intact. 9 Byrne heeft zelf ervaring met het componeren van muziekstukken. In het begin van zijn carrière werd zijn muziek vaak in kleine ruimtes gespeeld door zijn band. Op het moment dat de muziek in een andere, grotere ruimte af werd gespeeld, klonk deze niet meer zoals hij het bedoeld heeft. Hij betrapte zichzelf dat hij muziek componeerde voor een specifieke ruimte. Door de steeds beter wordende technologie en de verandering van architectuur, veranderd de muziek ook mee. Vandaag de dag kan in elke ruimte alle soorten muziek gespeeld worden, mits er de beschikking is over de juiste technologie. Het uitzenden van vocale signalen in een complexe omgeving, zoals in een bos, is een van de effectiefste manier van communicatie. De akoestische horizon is veel groter dan de visuele, waardoor het een aparte dementie geeft aan de omgeving. 10 Het spel tussen geluid en ruimte is een prachtig middel om de zintuigen te prikkelen. Voor bepaalde bouwwerken wordt akoestiek gebruikt om de architectuur naar een hoger niveau te tillen. Wanneer een kerk over een matige akoestiek zou beschikken, zal er door de bezoeker altijd over gesproken worden. En niet over de prachtige, historische beelden en muurschilderingen die aanwezig zijn. 5 Van Dongen, B & Peters, L (2012). Kunsttour, Essay Architectuur en Geluid. 6 Samuel, F. (2007). Le Corbusier in Detail. 7 Samuel, F. (2007). Le Corbusier in Detail. 8 9 Byrne, D. (2010). TED Talks, How architecture helped music evolve. 10 Blesser, B & Ruth-Salter, L. (2009). Aural Martijn Schutte Pagina 2
4 De beleving van de ruimte is een belangrijke factor binnen de architectuur. Beleving wordt door de zintuigen gevormd. Een belangrijk zintuig van de mens is het gehoor. Geluid wordt met het oor waargenomen en kan door iedereen anders worden beschouwd. Wat voor de ene persoon prettig in het gehoor ligt, kan voor de ander oorverdovend zijn. Echter kan er binnen de architectuur wel rekening worden gehouden met de akoestiek van een bepaalde ruimte. Tegenwoordig kan iedere ruimte voor elk soort functie geschikt worden gemaakt. Als deze tendens zo blijft voortduren, zal geen enkel gebouw meer uniek zijn. Er kan geconcludeerd worden dat geluid een veel grotere rol speelt voor architectuur dan gedacht wordt. Tegenwoordig wordt er te veel op de multifunctionaliteit van een gebouw gefocust. Tuurlijk zit er een kern van waarheid in, maar de kwaliteit van het functioneren mag daar zeker niet onder leiden. De dimensies waarin architectuur en geluid elkaar kruisen, moeten weer interessant worden in ontwerpopgaves. Deze twee opzichzelfstaande elementen kunnen elkaar versterken. Geluid mag niet langer in een hoek worden gedrukt, het moet weer een onderdeel van de architectuur worden. De akoestiek van een ruimte kan veel informatie geven over het volume en het materiaalgebruik van de ruimte. De klank waarover de ruimte beschikt, moet passen bij de functie. Iedere omgeving waarin een mens zich kan bevinden, beschikt een geheel andere akoestiek. Door de technologische ontwikkeling van de afgelopen tientallen jaren kan ieder soort muziek in elk gebouw gespeeld worden, zonder dat de kwaliteit aangetast wordt. Deze ontwikkelingen worden steeds zichtbaarder binnen de architectuur. Er zal weer terug naar de basis gegaan moeten worden om diversiteit in gebouwen te waarborgen. Martijn Schutte Pagina 3
5 Literatuurlijst 1 (pp. 11). Eindhoven: Technische 2 (pp. 11). Eindhoven: Technische 3 Blesser, B & Ruth-Salter, L. (2009). Aural Belmont: Blesser Associates 4 (pp. 11). Eindhoven: Technische 5 Van Dongen, B & Peters, L (2012). Kunsttour, Essay Architectuur en Geluid. Geraadpleegd op 16 september 2013 via; 6 Samuel, F. (2007). Le Corbusier in Detail. Geraadpleegd op 13 november 2013; etail 7 Samuel, F. (2007). Le Corbusier in Detail. Geraadpleegd op 13 november 2013; etail 8 (pp. 16). Eindhoven: Technische 9 Byrne, D. (2010). TED Talks, How architecture helped music evolve. Geraadpleegd op 30 oktober 2013; 10 Blesser, B & Ruth-Salter, L. (2009). Aural Belmont: Blesser Associates Martijn Schutte Pagina 4
Akoestisch comfort, hoe bereik je dat?
Akoestisch comfort, hoe bereik je dat? Room Acoustic Comfort tm This slide is used for start page and chaptering. Insert your image here (The image should cover the whole grey square by doing that you
Nadere informatiecreativiteit bevorderen Dick van der Wateren
creativiteit bevorderen Dick van der Wateren bio leraar aardrijkskunde geoloog Spitsbergen, Antarctica, Afrika, Europa leraar natuurkunde, nl&t, maker+klas digitaal lesmateriaal edublogger auteur onderwijsbladen,
Nadere informatieBeleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas
Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas 1. Algemene doelstelling cultuureducatie 2. Doelen en visie van de school 3. Visie cultuureducatie 4. Beschrijving van de bestaande situatie 5. Beschrijving van
Nadere informatieJust Jazz. Laat je verleiden door de muziek
Just Jazz Laat je verleiden door de muziek 2 Just Jazz Laat je verleiden door de muziek Afstudeercommissie: prof. ir. L.C.J. van Luxemburg prof. ir. J. Westra ir. J.P.A. Schevers ir. C.C.J.M. Hak prof.
Nadere informatieEssay. Datum 25-01-2013. Vak 7X700//Philosophy in Architecture. Onderwerp Film & Architectuur. Naam Roland van Deelen
Essay Datum 25-01-2013 Vak 7X700//Philosophy in Architecture Onderwerp Film & Architectuur Naam Roland van Deelen Email r.p.g.v.deelen@student.tue.nl Student nummer 0782191 Docent J.C.T. Voorthuis Film
Nadere informatieKunstfilosofisch Kwartet
Kunstfilosofisch Kwartet dr. Rob van Gerwen Departement Wijsbegeerte Universiteit Utrecht Chassé Breda, februari-maart 2016 Inhoudsopgave Website http://www.phil.uu.nl/~rob/ 1 Vooraf 1 2 Muzikale expressiviteit
Nadere informatieklantgerichtheid... ... klanteninzicht... ... groepsdynamica... ... omgaan met diversiteit... ... stemgebruik... ... taalvaardigheid... ...
P1 VOORBEELD OBSERVATIE-INSTRUMENT GROEP klantgerichtheid klanteninzicht groepsdynamica omgaan met diversiteit PRESENTATIE stemgebruik taalvaardigheid non-verbaal communiceren professionele houding PERSOON
Nadere informatieMindfulness en hoogsensitieve kinderen
Mindfulness en hoogsensitieve kinderen ELS DIEPENDAELE VIA PROMESSA Mijn kind is hooggevoelig Kenmerken: Vragenlijst HSC Scale van M. Pluess, S. Walda, A. Bosman, E. Aron & A. Aron in nederlandstalige
Nadere informatieAnalyse en ontwerp Wallhouse
Analyse en ontwerp Wallhouse Groningen Het Wallhouse#2 is een woning naar ontwerp van de Amerikaanse architect John Hejduk. Hij was een groot bewonderaar van Le Corbusier en liet zich dan ook door hem
Nadere informatieLawaai en Horen. Een korte beschrijving van het begrip lawaai, lawaaibronnen en hoe u lawaai kunt vermijden.
Lawaai en Horen 4 Een korte beschrijving van het begrip lawaai, lawaaibronnen en hoe u lawaai kunt vermijden. Deze brochure is de vierde in een reeks Widex-publicaties over het gehoor en aanverwante onderwerpen.
Nadere informatieCarlo Laatst. Portfolio Instapproject Architectuur
Carlo Laatst Portfolio Instapproject Architectuur Voorwoord Beste lezer, Voor u ligt het portfolioboekje van mijn instapproject Architectuur (in het kader van het schakelprogramma (voor de Master Architecture
Nadere informatieRelatie met het onderzoek van het Crossmedialab Dit onderzoek is onderdeel van het CELL- project 'Designing Spaces for Experience'.
Onderzoeksopdracht Crossmedialab Titel Audiodesign - immersive interactive experiences Probleemomgeving Muziek kan hevige emoties (en herinneringen) oproepen. Bij een popconcert of dancefeest kunnen we
Nadere informatieL e t s g e t P h y s i c a l
L e t s g e t P h y s i c a l I n h o u d s o p g a v e 2 6-7 4-5 4-5 8-9 10-11 12-13 12-13 3 4 Horen werkw.uitspraak: [hore(n)] Verbuigingen: hoorde (verl.tijd ) Verbuigingen: heeft gehoord (volt.deelw.)
Nadere informatieIn Evacuate the dancefloor van Cascada wordt een langer motief gebruikt. Meteen daarna wordt een variatie gespeeld.
Naam:.... Klas:. Herhalen is iets nog een keer spelen zonder er iets aan te veranderen. Als je in een muziekstuk het motief alleen maar herhaalt, wordt het wel een beetje saai. Daarom maakt een componist
Nadere informatieELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE
ELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE Naam:... Klas:... Stap : Wat Kan ik? Voor welke vakken haal(de) je de hoogste cijfers op school? Aardrijkskunde Algemene natuurwetenschappen Bewegen, sport en maatschappij
Nadere informatieDans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015
Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015 Inleiding 2 INLEIDING DANS Leerlingen in het basisonderwijs dansen graag. Het sluit aan bij hun natuurlijke creativiteit, fantasie en bewegingsdrang.
Nadere informatieAppendix A: The factor analysis for the immersion questionnaire
1 Appendix A: The factor analysis for the immersion questionnaire 2 3 Summary of exploratory factor analysis for the immersion questionnaire. Ik voelde mij zoals de hoofdpersoon zich voelde. 0.85 0.23-0.03-0.05-0.13
Nadere informatie» Oefening. Een voorbeeld van een idee: Ik ben soms graag alleen
Als eerste moet je goed weten waarover je song gaat. Dit lijkt overduidelijk, maar dat is het niet altijd. Probeer in één woord vast te leggen waarover je song gaat. Het is uiteraard bepalend voor de tekst
Nadere informatie4 communicatie. Ik weet welke informatie anderen nodig hebben om mij te kunnen begrijpen. Ik vertel anderen wat ik denk of voel.
4 communicatie Communicatie is het uitwisselen van informatie. Hierbij gaat het om alle informatie die je doorgeeft aan anderen en alle informatie die je van anderen krijgt. Als de informatie aankomt,
Nadere informatieVergaderen in het Engels
Vergaderen in het Engels In dit artikel beschrijven we verschillende situaties die zich kunnen voordoen tijdens een business meeting. Na het doorlopen van deze zinnen zal je genoeg kennis hebben om je
Nadere informatieTuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?
Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatieELSEVIERS HULP BIJ STUDIEKEUZE
ELSEVIERS HULP BIJ STUDIEKEUZE Naam:... Klas:... STAP : WAT KAN IK? Voor welke vakken haal(de) je de hoogste cijfers op school? Aardrijkskunde Algemene natuurwetenschappen Bewegen, sport en maatschappij
Nadere informatieFUNCTIONALITEIT & COMFORT VAN STOF: AKOESTIEK
akoestiek FUNCTIONALITEIT & COMFORT VAN STOF: AKOESTIEK Stoffen van De Ploeg zijn ontworpen om bij te dragen aan een goede leef- en werkomgeving. Esthetiek, functionaliteit, comfort en duurzaamheid gaan
Nadere informatieEvaluatieverslag / Evaluation Report Human Library Bergen
Evaluatieverslag / Evaluation Report Human Library Bergen 16-06-2018 Enorm leuk om op deze manier ervaring met een bijzonder mens op te doen en de begeleiding is ook enorm goed. Ik heb een heel nieuw inzicht
Nadere informatieMuziek: betekenis en emotie
VOORBEREIDEND LESMATERIAAL BIJ PIETER ROELF JEUGDCONCERT NOOTTOCHT Les 2 Muziek: betekenis en emotie Groep 6/7/8 Doelstelling Benodigd materiaal Ruimte en opstelling Organisatorische voorbereiding Aan
Nadere informatieELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE
ELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE Naam:... Klas:... Stap : Wat Kan ik? Voor welke vakken haal(de) je de hoogste cijfers op school? Aardrijkskunde Algemene natuurwetenschappen Bewegen, sport en maatschappij
Nadere informatieBeleven in muziek. Didactische pedagogische planner voor muziekervaring in het speciaal onderwijs
lestool muziek Beleven in muziek Didactische pedagogische planner voor muziekervaring in het speciaal onderwijs Vincent Lamers Carolien Hermans dr. Melissa Bremmer (2018) lestool muziek 2 Het onderzoek
Nadere informatiec l e u r e n _ m e r k e n RUIMTELIJKE PLANNING EN ARCHITECTUUR
c l e u r e n _ m e r k e n RUIMTELIJKE PLANNING EN ARCHITECTUUR - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Nadere informatieCultuur als bindmiddel
Cultuur als bindmiddel Actiegroep Diversiteit/Cultuureducatie Dit werk is gelicenseerd onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 2.0 België licentie Cultuur doet bewegen
Nadere informatieEen nieuw bankbiljet ontwerpen toegepaste kunst
Een nieuw bankbiljet ontwerpen toegepaste kunst Wat heb je nodig? teken- en aquarelkleurpotloden papier (A4) Wat ga je doen? Je gaat een nieuw europees bankbiljet ontwerpen. Kleding, mp3, computer, geld:
Nadere informatieSamen de Wereld Kleuren. Pedagogische visie
Samen de Wereld Kleuren Pedagogische visie 2 SWK-Kinderopvang Samen de Wereld Kleuren Samen de Wereld Kleuren SWK-Kinderopvang: Samen de Wereld Kleuren Onze kinderopvangorganisaties hebben aandacht voor
Nadere informatieKLEURRIJKE EMOTIES psychologie en kleur
KLEURRIJKE EMOTIES psychologie en kleur Iedere ouder zal het volgende herkennen: de blauwe en rode potloden uit de kleurdozen van kinderen zijn altijd het eerst op. Geel roept aanvankelijk ook warme gevoelens
Nadere informatieVOORBEELD UIT HET PEDAGOGISCH BELEIDSPLAN. VEILIGHEID EN GEBORGENHEID BIEDEN - BABY S
VOORBEELD UIT HET PEDAGOGISCH BELEIDSPLAN. VEILIGHEID EN GEBORGENHEID BIEDEN - BABY S ALGEMEEN: EMOTIONELE EN FYSIEKE VEILIGHEID BABY S Het pedagogisch beleidsplan geeft de grenzen (pedagogisch medewerker/kindratio
Nadere informatieSOUNDAPPRAISAL GELUIDSSAMENSTELLING EN GELUIDSBELEVING
SOUNDAPPRAISAL GELUIDSSAMENSTELLING EN GELUIDSBELEVING WERELD BETER LATEN KLINKEN SOUNDSCAPE ADVIES MOSART APP: GELUID+BELEVING LINK BELEVING EN GELUID SOUNDAPPRAISAL BV HERSENSTAM HERSENSTAM Wat te negeren?
Nadere informatieInvloed van omgevingsfactoren op gedrag
Invloed van omgevingsfactoren op gedrag Congres StudieArena maandag 11 januari 2016 gedragsveranderingen in de ouderenzorg Marga van Oort, Wilma Lanke, Linda Willems alle rechten voorbehouden Bronnen:
Nadere informatieVoorwoord. Bernt Schneiders Burgemeester van Heemskerk.
Voorwoord Heemskerk is een veelzijdige gemeente. Soms is het stedelijk, dan weer dorps. Er is veel natuur en anderzijds de staalindustrie. Ook op het gebied van cultuur is Heemskerk veelzijdig. In de openbare
Nadere informatieDe variatievorm. Soorten variaties. Luistervoorbeelden. Johann Pachelbel: Canon in D
De variatievorm Stel: je hebt een thema geschreven waar je erg tevreden over bent. Of je vindt een bestaand liedje prachtig. Dan kan je hierop variaties schrijven: je verandert het tempo, het ritme, de
Nadere informatieAcademisch schrijven Inleiding
- In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze Algemene inleiding van het werkstuk In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze To answer this question,
Nadere informatieLorentz Lyceum. Datum: Onderwerp: Identiteit & samenleving
Lorentz Lyceum Datum: 3-4-2017 Onderwerp: Identiteit & samenleving Inhoudsopgave 1. Centrale vraag 2. Begripsverheldering 3. Plato s cave & Theseus s ship 4. Kant s Ruimte en Tijd 5. Vier vragen Immanuel
Nadere informatieOpen Huis op vrijdag 22 januari 2016 maandag 1 woensdag 3 donderdag 4 februari 2016 Afdelingsleider klas 1
(Hoog)begaafd? Met onderwijs op maat, uitdagingen in je eigen interesses en jaren ervaring in onderwijs aan (hoog)begaafden ben je bij ons aan het goede adres! (Hoog)begaafd? Wat is (hoog)begaafdheid nou
Nadere informatieS e v e n P h o t o s f o r O A S E. K r i j n d e K o n i n g
S e v e n P h o t o s f o r O A S E K r i j n d e K o n i n g Even with the most fundamental of truths, we can have big questions. And especially truths that at first sight are concrete, tangible and proven
Nadere informatieNu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV
Nu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV H4 ~ periode B Toegepaste vormgeving Autonome kunst Inleiding INLEIDING In de eerste periode ben je vooral bezig geweest met het onderzoeken van vormen, materialen
Nadere informatiehier en nu werken met het lichaam in het beeldend medium
Belgische Vereniging voor Creatieve Therapie www.bvct-abat.be hier en nu werken met het lichaam in het beeldend medium Jan Vandromme Zorgrelaties in verandering Binnen de zorgrelatie is het gebruik van
Nadere informatieGod in Nederland - Ben jij een vreemde eend?
God in Nederland - Ben jij een vreemde eend? Leeftijd: alle leeftijden, 8-12, 12-16, 16+ Soort bijeenkomst: club, catechese Soort werkvorm: rustige spellen, gespreksvormen Thema: Catechese, Groepswerk,
Nadere informatieOok voor de basisschool zijn nieuwe er kerndoelen gemaakt die duidelijk aansluiten bij de kerndoelen van de onderbouw VO.
CKV kerndoelen en eindtermen Er zijn duidelijke doorlopende leerlijnen van het basisonderwijs naar de onderbouw en het onderbouw naar de bovenbouw. De betreffende, ook wettelijk verplichte kerndoelen en
Nadere informatieOmgevingspsychologie in de zorg Yvonne Leegwater 21 september 2016
"Hoe voelt u zich vandaag?" Omgevingspsychologie in de zorg Yvonne Leegwater 21 september 2016 Herkenbaar...? Wat is omgevingspsychologie? Psychologie onderzoekt gedrag van mensen Omgevingspsychologie
Nadere informatieLOPKE OVERZICHT ALGEMENE FICHES, VERHALEN EN ACTIVITEITENFICHES DERDE KLEUTERKLAS. ECEGO-Expertisecentrum voor Ervaringsgericht Onderwijs
LOPKE OVERZICHT ALGEMENE FICHES, VERHALEN EN ACTIVITEITENFICHES DERDE KLEUTERKLAS ECEGO-Expertisecentrum voor Ervaringsgericht Onderwijs Overzicht algemene fiches Lopke 3 de kleuterklas: algemene fiche
Nadere informatieAu# Au#Talent Nederland Paul Vermeer & David Pronk 9 & 10 december 2014 Malle in België
Au# Au#Talent Nederland Paul Vermeer & David Pronk 9 & 10 december 2014 Malle in België Agenda & Aandachtspunten Presenta#e Au#Talent You Tube & Slides Medewerkers / Au#Talenten Presenta#e David Workshop
Nadere informatieHOTEL MALARIA LESBRIEF VOOR LEERKRACHTEN DEEL II: NAVERWERKING
HOTEL MALARIA LESBRIEF VOOR LEERKRACHTEN DEEL II: NAVERWERKING!! OPGELET!! Wij gaan er bij Publiekswerking steeds van uit dat er geen vaststaande antwoorden zijn op onderstaande vragen. De associaties
Nadere informatieOla Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview
Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview Ola Lanko is altijd bezig met de werking van het medium fotografie. De kritische blik van de beschouwer is wat ze met haar werk wil overbrengen.
Nadere informatiei!i' ] ] ] ] ] 1 ~ 1 ~ Door: A /isha Chandoe Groep Bb VanOstadeschoo/ 1..
1 ~ 1 ~ j J ) J J J I, i!i' 1 Al 1.. Door: A /isha Chandoe Groep Bb VanOstadeschoo/ j 1.. l.. '-....t L- '- '- Inhoud: 1.Inleiding. 2. Wat is een oor? 3. Hoe zit je oor in elkaar? 4. De drie delen van
Nadere informatieStichting Living Daylights. Light Inspirations. ir Atto Harsta
Stichting Living Daylights Light Inspirations ir Atto Harsta oprichter & bestuurder Stichting Living Daylights directeur Aldus bouwinnovatie voorzitter Booosting ir Atto Harsta directeur Aldus bouwinnovatie
Nadere informatieCommunicatie: wat en waarom
TOTALE COMMUNICATIE FILOSOFIE, VISIE EN BASISHOUDING Wilma Scheres Esther Oskam Communicatie: wat en waarom Veel definities gaan over de vorm en het proces van communicatie. Wij waren met name geïnteresseerd
Nadere informatieEnglish Mantras part 2 - The Value of Existence -
English Mantras part 2 - The Value of Existence - mantra: Anandajay vocals: Anandajay music: Raju & Anandajay arrangement & composition: Anandajay 1. Being mantra (offers a meditative healing), 40.07 min.
Nadere informatiePortfolio 2014 / 2015 CKV Voor klas 3
Portfolio 2014 / 2015 CKV Voor klas 3 Naam: Klas: Inleiding Dit is jouw persoonlijke CKV-portfolio, waarmee je het onderdeel CKV in het derde en vierde leerjaar afrondt. CKV is een wettelijk verplicht
Nadere informatieListen. Twenty One Pilots Niveau 3a Song 4 Lesson B Worksheet. a Luister naar wat Leo, Tina en Martin vertellen. Omcirkel het juiste antwoord.
1 Listen a Luister naar wat Leo, Tina en Martin vertellen. Omcirkel het juiste antwoord. 1 Leo is a kid / a teenager / a grown-up. 2 Tina is a kid / a teenager / a grown-up. 3 Martin is a kid / a teenager
Nadere informatie4 DINGEN DIE WERKEN. Makkelijk toe te passen in je dagelijks leven. Wieneke Timmermans (Helder)Voelen met je lichaam als gids
Wieneke Timmermans (Helder)Voelen met je lichaam als gids 4 DINGEN DIE WERKEN Makkelijk toe te passen in je dagelijks leven There is more wisdom in your body than in your deepest philosophy Friedrich Nietsche
Nadere informatieConcertverslag CKV Within Temptation
Concertverslag CKV Within Temptation Concertverslag door een scholier 2159 woorden 5 november 2008 4,7 3 keer beoordeeld Vak CKV 1. Voorbereiding Naam/namen van de uitvoerenden: Within Temptation Titels
Nadere informatieTU/e Architectuur en (Beeldende) Kunst
TU/e Architectuur & (Beeldende) Kunst Naam programma: Architectuur en (Beeldende) Kunst Code: 7x272 Docent: Jacob Voorthuis Email: j.c.t.voorthuis@bwk.tue.nl Website: www.voorthuis.net Studiepunten: 2
Nadere informatieHet puberbrein een handleiding. Calibris dr. Aletta Smits
Het puberbrein een handleiding Calibris dr. Aletta Smits Waar gaan we het over hebben? Wie zijn pubers? Wat gebeurt er met pubers? Hoe kunnen wij er mee omgaan? Wie zijn pubers? En wie zijn wij? Wie zei
Nadere informatieUnderstanding and being understood begins with speaking Dutch
Understanding and being understood begins with speaking Dutch Begrijpen en begrepen worden begint met het spreken van de Nederlandse taal The Dutch language links us all Wat leest u in deze folder? 1.
Nadere informatieNOVEMER 10, 2014 GELUK EN ARCHITECTUUR. L.M.H. ENGBERINK 0714601 Department of Build Environment, Technische Universiteit Eindhoven, Nederland
NOVEMER 10, 2014 GELUK EN ARCHITECTUUR L.M.H. ENGBERINK 0714601 Department of Build Environment, Technische Universiteit Eindhoven, Nederland Geluk en Architectuur Engberink, L.M.H., Architecture, Building
Nadere informatiePTA Kunst VWO Belgisch Park cohort
Examenprogramma Kunst Het eindexamen Kunst bestaat uit: een schoolexamen Kunst Beeldende Vormgeving en een centraal schriftelijk examen Kunst Algemeen. Domeinen Kunst Beeldende Vormgeving Domein A: Vaktheorie
Nadere informatieInspectierapport De Boomhut (KDV) Groenesteinlaan 16a 9722BX GRONINGEN Registratienummer 207443014
Inspectierapport De Boomhut (KDV) Groenesteinlaan 16a 9722BX GRONINGEN Registratienummer 207443014 Toezichthouder: GGD Groningen In opdracht van gemeente: GRONINGEN Datum inspectie: 06-11-2014 Type onderzoek:
Nadere informatieTechnisch Contact: Pascal Zrour, drummer tel.: 06 555 97 188 email: pascal@statemusic.nl
STATE Music heeft een podium nodig zonder oneffenheden en zonder drumpodium, of een gladde vloer. Voor de drumset wordt een kleed mee genomen dus een harde of houten vloer is geen probleem. Een PA-systeem
Nadere informatiekunstlessen voor het primair onderwijs
2013 2015 kunstlessen voor het primair onderwijs kunst gaat over nu over jou en over mij In kunst kan en mag bijna alles. Je kunt het zo gek niet bedenken of je kunt het maken. Met kunst kun je dromen
Nadere informatieI L M K W C K E T O Z K B P X U K W B R L R P Q S A Z L W C O N T R A C T O R O V A N W C H L M H X V C Z U R T P J G E
I L M K W C K E T O Z K B P X U K W B R L R P Q S A Z L W C O N T R A C T O R O V A N W C H L M H X V C Z U R T P J G E G C M S L I A P U S E F S Q W Y G H K Y O O V C Z U R R P C P T M S S K L M H U N
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma
Docentenhandleiding Educatieprogramma Hoe, wat & waar Primair Onderwijs groep 3 t/m 6 Inhoud Het Dordrechts Museum..p.3 Algemene doelstelling programma...p.3 Aansluiting bij kerndoelen. p.3,4 Programma:Hoe,
Nadere informatiePTA Kunst VWO Belgisch Park cohort
Examenprogramma Kunst Het eindexamen Kunst bestaat uit: een schoolexamen Kunst Beeldende Vormgeving en een centraal schriftelijk examen Kunst Algemeen. Domeinen Kunst Beeldende Vormgeving Domein A: Vaktheorie
Nadere informatieREIN LUURING. specialisatie UX
REIN LUURING specialisatie UX REIN LUURING specialisatie UX PROBLEEM PUBLIEK ARTIEST PUBLIEK & ARTIEST Op welke manier maak je het publiek onderdeel van een dansconcert zodat er saamhorigheid ontstaat?
Nadere informatieLearning together Samen leren / communiceren
Learning together Samen leren / communiceren Anita Bruining Elise van der Kooi Logopedist Zozijn Logopedist Bartiméus Communicatieve ontwikkeling Contact Interactie Invloed Initiatief nemen Wederkerigheid
Nadere informatieSprekende Portretten
Docentenhandleiding Sprekende Portretten Sprekende Portretten Jacob Cuyp, Michiel Pompe van Slingelandt, 1649 Primair Onderwijs Groep 4 t/m 8 Inhoud Het Dordrechts Museum...p. 3 Algemene doelstelling programma..
Nadere informatieSMART citizens. Art in Progress
Art in Progress 150 jongeren van het Hyperion Lyceum werken 16-20 september samen met zes internationaal bekende kunstenaars: Esther Polak en Ivar van Bekkum, Simon van der Linden/Jorrit Thijn van Monobanda,
Nadere informatieKunstfilosofisch Kwartet
Kunstfilosofisch Kwartet dr. Rob van Gerwen Departement Wijsbegeerte Universiteit Utrecht Chassé Breda, februari-maart 2016 Inhoudsopgave Website http://www.phil.uu.nl/~rob/ 1 Kunst 1 1.1 Vooraf.................................................
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma. Kijk je rijk. Primair Onderwijs groep 5 en 6
Docentenhandleiding Educatieprogramma Kijk je rijk Primair Onderwijs groep 5 en 6 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3 Programma Kijk je rijk
Nadere informatieHoe een zwembad integreren in de tuin?
NIEUWSBRIEF 66 maart 2013 Beste, Je hebt via www.atelierartisjok.be ingetekend op de nieuwsbrief. De nieuwsbrief zal je wat meer wegwijs maken in diverse thema's rond planten en tuinarchitectuur. Suggesties
Nadere informatieR u i m t e l i j k Bewogen
R u i m t e l i j k Bewogen Fascinatie Een ruimte is als een partner die ons uitdaagt tot actie, ons stimuleert tot dromen, ons in- spireert tot gedachten, gevoelens bij ons oproept, herinneringen naar
Nadere informatieInhoud. 1. Inleving en verbeelding. 2. Blind zijn en toch alles kunnen. 3. Blind en slechtziend. 4. Hulpmiddelen. 5. Niet kunnen zien, hoe is dat?
1. Inleving en verbeelding Inhoud 2. Blind zijn en toch alles kunnen 3. Blind en slechtziend 4. Hulpmiddelen 5. Niet kunnen zien, hoe is dat? 6. Blind zijn en de herinnering 7. Blind zijn en de verbeelding
Nadere informatieRust en ruimte op de werkplek
Rust en ruimte op de werkplek Regiobijeenkomst over Rust en Ruimte Iris de Been 7 december 2011 2 Drie centrale vragen 1. Hoe belangrijk zijn Rust en Ruimte op de werkvloer? 2. Hoe verhouden Rust en Ruimte
Nadere informatieStagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008
Stagedag Christiaan Huygens College, Eindhoven Natuurwetenschappelijk onderzoek 2, dd. 8 april 2008 Plan: Bij het Christiaan Huygens College mogen 4-VWO leerlingen een aantal dagen meelopen bij een bedrijf
Nadere informatieHoofdstuk 6. Algemene en object gerichte criteria
Hoofdstuk 6. Algemene en object gerichte criteria 6.1. Inleiding In dit hoofdstuk worden criteria genoemd die niet gebiedsspecifiek zijn maar in de gehele gemeente gelden. Het gaat om meer algemene criteria
Nadere informatieHealth Innovations & Technology. dr.ir. Joost van Hoof Eur Ing 4 november 2014, Bergen op Zoom
dr.ir. Joost van Hoof Eur Ing 4 november 2014, Bergen op Zoom We must be realistic. Alzheimer s is a disease of the mind, not of the home. The environment is not a treatment, and it offers no cure. But
Nadere informatieDocenten E. Liebaut & K. Verbeeck
Mathias Desmecht 120618 MASTERPROEF SINT LUCAS BRUSSEL Docenten E. Liebaut & K. Verbeeck Master in de Architectuur Centrum voor Hedendaagse Kunst Een frame voor kunst [1] Mathias Desmecht CHK 2012 Centrum
Nadere informatie3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?
Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat
Nadere informatieCultuurbeleidsplan 2015-2019
CBS Maranatha Hoogklei 7, 9671 GC Winschoten Cultuurbeleidsplan 2015-2019 1. Inleiding Dit is het cultuureducatieplan van de CBS Maranatha in Winschoten. Een plan dat is opgesteld om een bijdrage te leveren
Nadere informatie34 interessante manieren om audio te gebruiken in de klas. reative Commons Attribution
34 interessante manieren om audio te gebruiken in de klas. reative Commons Attribution 1. Gebruik muziek als timer Classtools.net heeft gebruiksklare voorbeelden. Je kan er zelfs je eigen muziek uploaden.
Nadere informatieHuisje, boompje, beestje
Docentenhandleiding Educatieprogramma Huisje, boompje, beestje Primair Onderwijs groep 1 en 2 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3 Programma:
Nadere informatieOmgaan en communicatie met personen met een verstandelijke beperking
Omgaan en communicatie met personen met een verstandelijke beperking Wie zijn wij? - Hubertine - Jeanine - Krista Telemans van Pasform De Lork? een thuis voor de gebruikers, gelegen in Brussel hoofdstedelijk
Nadere informatieConstrueren wij een wereld van problemen of liever van mogelijkheden?
Construeren wij een wereld van problemen of liever van mogelijkheden? door Kim de Groot, Jeannette Schonewille en Annet van de Wetering Sociaal constructionisme It is not an already made World, we are
Nadere informatieEEN TERUGBLIK OP HET TWEEDE KOP-FESTIVAL 21 JUNI 2014. Wetenschap en kunst van ons hoofd
EEN TERUGBLIK OP HET TWEEDE KOP-FESTIVAL 21 JUNI 2014 Wetenschap en kunst van ons hoofd Bonte verzameling activiteiten van wetenschap en kunst over ons hoofd 2 Het tweede KOP-festival, op zaterdag 21 juni
Nadere informatieDe cliënt vult dit eventueel samen met de jobcoach in Maak er werk van
Wat? Voor wie? Soort tool? Hoe gebruiken? Bron? Dit document peilt naar de moeilijkheden die de cliënt ervaart op vlak van sociale interactie en communicatie, flexibiliteit in denken en handelen en de
Nadere informatieH A N D L E I D I N G Verslaghulpen Culturele Activiteiten
H A N D L E I D I N G Verslaghulpen Culturele Activiteiten Deze verslaghulpen kunnen je een aanknopingspunt geven bij het maken van je verslag, recensie of presentatie. Er vallen enkele termen die bij
Nadere informatieWaar gaat dit boek over? Verschillende beelddenkers. Dit boek gaat over kinderen die in beelden denken.
Verschillende beelddenkers Twee vriendinnen: Fátima en Jolijn. Allebei denken ze in beelden, maar allebei op hun eigen manier. Fátima is een kei in dansen. Ze heeft een goed ritmegevoel en kan een dans
Nadere informatieGrammatica uitleg voor de toets van Hoofdstuk 1
Grammatica uitleg voor de toets van Hoofdstuk 1 Vraagzinnen: Je kunt in het Engels vraagzinnen maken door vaak het werkwoord vooraan de zin te zetten. Bijv. She is nice. Bijv. I am late. Bijv. They are
Nadere informatieOp basis van ingeleverde teksten wordt vandaag het kunstwerk Stromen uit het Binnenste geïnstalleerd.
Op basis van ingeleverde teksten wordt vandaag het kunstwerk Stromen uit het Binnenste geïnstalleerd. Tom Schoemaker zal ook iets vertellen over het idee voor het kunstwerk en de 'making of'. Vanaf 15.00
Nadere informatieMaak kennis met A.L.A. in 3 stappen naar Rust, Kracht en Zelfvertrouwen; Wat het lichaam verwerkt heeft kan het hoofd loslaten.
Maak kennis met A.L.A. in 3 stappen naar Rust, Kracht en Zelfvertrouwen; Wat het lichaam verwerkt heeft kan het hoofd loslaten. Om je zeker en krachtig te voelen zijn geen ingewikkelde technieken nodig.
Nadere informatieLesmap bij de voorstelling
Lesmap bij de voorstelling Vòòr de voorstelling Voorbereiding op het theaterbezoek Afhankelijk van de leeftijd van de kinderen en hun achtergrond, kan het nuttig zijn om het theaterbezoek met hen voor
Nadere informatieDit ben ik: selfies en portretten
Docentenhandleiding Educatieprogramma Dit ben ik: selfies en portretten Primair Onderwijs groep 7 en 8 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3
Nadere informatieNederlanders zijn ontzettend goed in het kiezen van een geschikte locatie om iets neer te zetten, vertelt persvoorlichter Rosiany T. Chandra, ons.
Nederlanders zijn ontzettend goed in het kiezen van een geschikte locatie om iets neer te zetten, vertelt persvoorlichter Rosiany T. Chandra, ons. Wij staan op het balkon met een schitterend uitzicht over
Nadere informatieHoudt u er alstublieft rekening mee dat het 5 werkdagen kan duren voordat uw taalniveau beoordeeld is.
- Instructie Deze toets heeft als doel uw taalniveau te bepalen. Om een realistisch beeld te krijgen van uw niveau,vragen we u niet langer dan één uur te besteden aan de toets. De toets bestaat uit twee
Nadere informatie