1. Aanbiedingsbrief 3

Transcriptie

1 Kadernota Aanbiedingsbrief 3 2. Sluitende begroting Financiële bijstelling Sluitende begroting Verwachte doorwerking Lente-akkoord (Rijksbegrotingsakkoord 2013) 9 3. Ombuigingen Inleiding Ombuigingstaakstelling regeerakkoord kabinet Rutte-Verhagen (oktober 2010) Ombuigingsmaatregelen Onderzoeksopdrachten 2014 en 2015 en de taakstelling op personele formatie (restant kleinere organisatie) Aanvullende ombuigingstaakstelling Lente-akkoord (voorjaar 2012) Kerntakendiscussie Nieuw beleid Nieuw beleid Horizonlijst Weerstandsvermogen Reservepositie Risicomanagement Weerstandsvermogen Bestemmingsreserve Anders kijken, anders doen / Organisatieontwikkeling Beslispunten Bijlagen 28 1

2 2

3 1. Aanbiedingsbrief Met voorliggende kadernota presenteren wij u het voorbereidende document op de begroting voor volgend jaar. Als vertrekpunt bij het opstellen van de kadernota hanteren wij de in november 2011 vastgestelde begroting Sinds november 2011 hebben zich verschillende ontwikkelingen voorgedaan die van invloed zijn op onze gemeentefinanciën. Uiteraard staan wij in deze kadernota hierbij stil en geven wij aan hoe wij op deze ontwikkelingen inspelen. Doelstelling kadernota In deze kadernota gaan wij in op de financiële positie van de gemeente en de ontwikkelingen die daarop van invloed (kunnen) zijn. In de lijn van vereenvoudiging van de instrumenten in de planning & controlcyclus, is de informatie in deze nota op hoofdlijnen, maar wel met een verdieping in de beschrijving van de financiële positie van de gemeente Lochem. Oftewel waar staan we vanuit financieel oogpunt en hoe verhoudt deze positie zich ten opzichte van toekomstige ontwikkelingen. Ontwikkelingen Landelijk hebben we te maken gehad met de val van het kabinet-rutte en de daarbij ontstane onzekerheid, zoals het controversieel verklaren van wetsvoorstellen. Vervolgens kwam het Lenteakkoord tot stand door de zogenaamde Kunduz-coalitie. Op het moment van opstellen van deze kadernota is de exacte doorwerking van dit akkoord niet bekend, maar dat er nieuwe Rijksbezuinigingen komen, met grote gevolgen voor gemeenten, staat wel vast. Ook met betrekking tot onze eigen gemeentefinanciën hebben zich de nodige ontwikkelingen voorgedaan. Zo hebben wij invulling gegeven aan de structurele ombuigingstaakstelling uit de begroting 2012 van en is er in samenwerking met Deloitte accountants een uitgebreide analyse gemaakt van onze grondexploitaties. In uw vergadering van 21 mei is hier uitvoerig bij stil gestaan. Financiële positie Zoals gesteld willen wij met deze kadernota explicieter ingaan op de financiële positie van de gemeente Lochem. Het overall beeld schetsen wij nu volgend. Vervolgens vindt in de diverse hoofdstukken een verdieping van de materie plaats. Voor verantwoorde toekomstige afwegingen is het van belang om te weten wat onze financiële positie is. Wij hanteren hierbij de volgende definitie: De financiële positie van de gemeente gaat in op het vermogen van de gemeente in relatie tot de exploitatie, met inachtneming van de risico s. Dit betekent dat we ingaan op de ontwikkelingen binnen de exploitatie in relatie tot de ombuigingen en de reservepositie in relatie tot de risicoanalyse. Daarbij is het van belang deze elementen met elkaar te verbinden. Schematisch ziet dit er als volgt uit: Kadernota Aanbiedingsbrief

4 Sluitende begroting Voor wat betreft de exploitatie (sluitende begroting) zien wij dat er negatieve financiële ontwikkelingen zijn. Het financieel perspectief verslechterd, echter met de reeds geformuleerde ombuigingen zorgen wij, mits deze op alle fronten worden gerealiseerd, voor een duurzaam evenwicht in de begroting. Zelfs de nieuwe Rijksbezuinigingen uit het Lente-akkoord waarvoor wij een indicatief bedrag van 1,2 miljoen opnemen, worden in structurele zin ondervangen. Dit sterkt ons in onze lijn om een stringent begrotingsbeleid voort te zetten, de geformuleerde ombuigingsopdrachten volgens een ambitieus realistische planning concreet te maken en spaarzaam om te gaan met nieuw beleid. Kanttekening hierbij blijft de onzekerheid van toekomstige ontwikkelingen in de huidige fragiele economische omstandigheden. Maar met deze kadernota kiezen wij voor een eigen koers, die wij op basis van de ontwikkelingen, monitoren en tijdig bijstellen als de omstandigheden er om vragen. Een eigen koers die alleen kan worden waar gemaakt indien er rond de invulling van de ombuigingen daadkrachtige politieke besluiten worden genomen. Wij zijn ons ervan bewust dat er daarmee een spannende en uitdagende tijd voor de deur staat. Met de Kadernota 2013 presenteren wij u onze voorstellen met betrekking tot de invulling van de ombuigingen Wij stellen u hiermee in de gelegenheid over de inhoud van het totaalpakket het debat te voeren. In de begroting 2013 effectueren wij de ombuigingsmaatregelen, zodat de financiële huishouding op orde blijft. Voor het jaar 2016 verwachten wij een sluitende begroting. Dit is anders voor de jaren 2013 en 2014, hier hebben wij te maken met incidentele tekorten. Voor nu kunnen wij, om tijdtechnische reden, geen concrete voorstellen doen om de tekorten te dekken. Daarom ontvangt uw raad voor 2 juli een aanvullend voorstel met betrekking tot richtinggevende scenario's voor het dekken van de verwachte incidentele tekorten. Met het aanvullende voorstel is het toch mogelijk om de scenario's te betrekken bij de behandeling van de Kadernota 2013 op 2 juli In het proces van het opstellen van de begroting 2013 werken wij de voorstellen verder uit. Weerstandsvermogen Naast een structureel sluitende begroting, met onderkenning van risico s, kijken wij naar de vermogenspositie versus incidentele risico s. Door het bezit van de reserve Nuon heeft de gemeente Lochem een solide reservepositie. De omvang van een reserve sec zegt weinig over de financiële positie. Voor het juiste beeld inventariseren wij daarom ook de risico s met financiële gevolgen. Dit vergelijk kennen we als weerstandsvermogen. Vanwege de economische crisis spitsen de incidentele risico s zich toe op onderwerpen zoals de grondexploitaties en de verkoop van gemeentelijke panden. Evenals voorgaande jaren en ook bevestigd door bevindingen van de accountant stellen wij vast dat er sprake is van een gunstig weerstandsvermogen, doordat de geprognosticeerde stand van de reserves de mogelijke risico s ruim te boven gaat. Op basis van bovenstaande constateren wij dat de gemeente Lochem een gezonde solide financiële basis heeft. Door in de toekomst op verantwoorde wijze met het vermogen te blijven omgaan en op proactieve wijze het ingezet beleid uit te voeren voorzien wij dat de gemeente Lochem de komende jaren de uitdagingen vanuit een gezonde financiële huishouding kan oppakken. Leeswijzer In het vervolg van dit document lichten wij bovenstaande uiteenzetting met betrekking tot de financiële positie uitgebreid toe. Wij hanteren hierbij de opbouw zoals ook gehanteerd bij de definitie van de financiële positie (alle elementen worden behandeld, dan wel procesmatig weggezet): Hoofdstuk 2 geeft een toelichting op de exploitatie. We gaan in op de financiële mutaties na het vaststellen van de begroting 2012 en mogelijke toekomstige ontwikkelingen met de nieuwe Rijksbezuinigingen als belangrijke factor daarin. Kadernota Aanbiedingsbrief

5 Hoofdstuk 3 gaat in op de stand van zaken met betrekking tot de ombuigingen. Dit onderdeel is van belang aangezien een structureel sluitende begroting voor ons voorop staat. Hoofdstuk 4 maakt onze keuzes voor nieuw beleid inzichtelijk. Keuzes gebaseerd op reeds ingezet beleid, maar dat nog niet in structurele zin financieel was afgedekt. Hoofdstuk 5 geeft inzicht in onze reservepositie versus de risico s. En completeert daarmee het totaal beeld van onze financiële positie. Kadernota Aanbiedingsbrief

6 2. Sluitende begroting De financiële positie van de gemeente gaat in op het vermogen van de gemeente in relatie tot de exploitatie, met inachtneming van de risico s. In dit hoofdstuk gaan we in op de ontwikkelingen binnen de begroting (exploitatie) in relatie tot de ombuigingen. De ombuigingen worden inhoudelijk toegelicht in hoofdstuk 3. Ons financieel vertrekpunt is de vastgestelde begroting Het verwachte tekort in 2016 was (begroting 2012 blz. 111), zodat er een structurele taakstelling moest worden opgenomen van Wij hebben daarbij aangegeven in de Kadernota 2013 met voorstellen te komen die ervoor zorgen dat de begroting 2013 structureel sluit Financiële bijstelling Naast deze taakstelling van hebben tussen het moment van vaststellen van de begroting 2012 en het opstellen van deze Kadernota 2013 wijzigingen met financiële gevolgen plaatsgevonden. De financiële impact is schematisch opgenomen in tabel 2.1. Daar ziet u de actualisatie van het financieel perspectief ten opzichte van de vastgestelde begroting Onderstaand noemen wij de belangrijkste ontwikkelingen met financiële gevolgen Wijzigingen met financiële gevolgen op hoofdlijnen In kort bestek schetsen wij de grote financiële afwijkingen zoals verwerkt in deze kadernota. Voor een volledig overzicht van alle financiële mutaties verwijzen wij u naar bijlage Reserve boekwinst Vitens De gemeentelijke begroting ontvangt jaarlijks een bijdrage uit de bestemmingsreserve boekwinst Vitens. Deze reserve is in 2006 gevormd door het omzetten van preferente aandelen in een achtergestelde lening. De laatste bijdrage vindt plaats in Vanaf 2017 betekent dit een structureel nadeel van Dit bedrag kan nog niet verwerkt worden in het meerjarenperspectief, maar betrekken wij uiteraard wel bij onze financiële afwegingen. Algemene uitkering De regel is dat met de kadernota de financiële gevolgen van de septembercirculaire worden verwerkt en in de bestuursrapportage de doorwerking van de meicirculaire. De financiële gevolgen van de september 2011 circulaire zijn nu verwerkt. Met de afzonderlijke memo van 1 november 2011 hebben wij u geïnformeerd over de financiële consequenties van de septembercirculaire. Voor de jaren 2012 en 2013 een nadeel van ca , in 2015 en 2016 nihil. Bijdrage VNOG Dienstverleningsafspraak (taakstelling formatie) Voor de overdracht van taken in het kader van de clustervorming brandweer wordt een vergoeding van betaald. Voor de dekking van deze vergoeding maken we gebruik van bestaande budgetten binnen de begroting. Daar valt ook een taakstelling van ruim op formatie van de gemeentelijke organisatie onder. Leges bouwvergunning Op basis van een terugloop in het aantal aanvragen bouwvergunningen worden de legesinkomsten afgeraamd, vanaf 2013 een structureel nadeel van Het Plein De begroting 2013 van Het Plein is gebaseerd op de huidige uitvoeringspraktijk en de ervaringscijfers over 2011 en de daarop gebaseerde verwachtingen voor Tevens stellen wij nu de verwachte Rijksbijdrage BUIG naar boven bij. Per saldo een structureel voordeel van JGZ basistakenpakket In 2008 is aangekondigd dat de budgetten Regeling Specifieke Uitkering JGZ via de Brede doeluitkering BDU zou worden aangepast. Dat betekende dat de uitkering voor Lochem met ongeveer 25% verminderd werd. Uit eigen gemeentelijke middelen werd vooralsnog beschikbaar gesteld. Intussen is met de uitvoerende organisatie gezocht naar mogelijkheden om het basistakenpakket efficiënter uit te voeren en meer in de richting van het door gemeente ontvangen budget gebracht. Hierdoor is het mogelijk om weer toe te voegen aan de algemene middelen. Kadernota Sluitende begroting

7 Beslispunt 1: Instemmen met de financiële bijstelling (voor specificatie zie bijlage 7.1.1) Conclusie Ondanks terughoudendheid is door autonome ontwikkelingen het financieel perspectief ten opzichte van de Begroting 2012 verslechterd. Daarnaast maken wij voor de voortzetting van tijdelijk ingezet nieuw beleid middelen vrij. Voor armoedebeleid en buurtbemiddeling loopt in 2013 de pilot-fase af. Om deze succesvolle pilots in de vorm van regulier beleid te continueren is het noodzakelijk hiervoor de benodigde middelen van structureel beschikbaar te stellen. In hoofdstuk 4 wordt het nieuw beleid toegelicht. Met de financiële ontwikkelingen en de keuzes voor nieuw beleid hebben wij de belangrijkste wijzigingen na vaststellen van de begroting 2012 genoemd. Het resultaat is een verwacht tekort in 2016 van Bij dit tekort is geen rekening gehouden met de besparingen die voortvloeien uit de ombuigingen en de nog te verwachten Rijksbezuinigingen als gevolg van het Lente-akkoord. Hier komen wij later in dit stuk op terug. Ombuigingen regeerakkoord Rutte Verhagen (2010) Om de negatieve financiële ontwikkelingen te ondervangen zijn wij samen met uw raad en maatschappelijke partners in 2010 een ombuigingstraject gestart. In hoofdstuk 3 staan wij uitvoerig stil bij de voortgang van dit traject. In financieel opzicht leveren de ombuigingen per 2016 een structurele besparing van ruim 2,2 miljoen op. Bovenstaande ontwikkelingen zijn schematisch als volgt weer te geven: Tabel 2.1 Financieel perspectief - = nadeel bedragen x Begrotingssaldo 2012 (begroting 2012 blz. 111) Begrotingssaldo zuiveren van taakstelling uit begr Vertrekpunt voor Kadernota 2013: Begrotingssaldo (exclusief taakstelling van ) raad Peuterspeelzaalwerk Begrotingssaldo t/m raad april bijl Kadernota 2013 (financiële bijstelling) par. 4.1 Nieuw beleid Bijgesteld begrotingssaldo na financiële mutaties Dekking door ombuigingsmaatregelen regeerakkoord Rutte - Verhagen (2010): par. 3.3 Ombuigingsmaatregelen Begrotingssaldo na ombuigingsmaatregelen par. 3.4 Ombuigingen Financieel perspectief Kadernota Sluitende begroting

8 Met tabel 2.1, het financieel perspectief, constateren wij dat op basis van de nu kwantificeerbare ontwikkelingen er sprake is van een gedegen financieel perspectief met ruimte om toekomstige negatieve ontwikkelingen op te vangen. Uiteraard is het positieve perspectief te danken aan de realisatie van de structurele ombuigingen. Dit vraagt nog wel raadsbesluiten op de uitkomsten van de diverse onderzoeksopdrachten, welke, bij het meest sombere scenario leiden tot het beëindigen van bestaande activiteiten. Wij hebben er alle vertrouwen in dat op constructieve wijze de ombuigingen tot maatschappelijk aanvaarde uitkomsten leiden, waarbij tevens het financieel beoogde resultaat kan worden bijgeschreven. Onderstaand geven wij nog nader inzicht in de randvoorwaarden bij de realisatie van een structureel sluitende begroting Sluitende begroting 2013 Structureel sluitende begroting 2013 Het tekort van in 2016 wordt ruimschoots gedekt door de geformuleerde ombuigingen. Alle ombuigingsmaatregelen zijn structureel, waarbij in 2016 het totaal aan maatregelen is geëffectueerd. Voor behoud van repressief toezicht worden er criteria gesteld aan de maatregelen (taakstellingen). Zo moet de raad een uitspraak hebben gedaan over de invulling, zijn de maatregelen op programmaniveau ingevuld en is het proces van concretiseren vastgelegd. Ook ervaringen met eerdere bezuinigingsoperaties wegen mee. Het voor de gemeente Lochem geformuleerde ombuigingspakket voldoet aan deze voorwaarden en is daarmee een solide basis voor het materieel in evenwicht houden van onze meerjarenbegroting. Inherent hieraan zijn de nodige nog te nemen bestuursbesluiten met maatschappelijke impact. Verder geldt als voorwaarde dat tussenliggende jaarschijven sluitend worden gemaakt, waarbij er sprake moet zijn van materieel evenwicht (structurele lasten moeten worden gedekt door structurele baten). Met het voorliggende perspectief kent het jaar 2013 nog een incidenteel tekort. Aangezien wij vanuit het Lente-akkoord weer nieuwe structurele Rijksbezuinigingen verwachten, zijn wij genoodzaakt maatregelen te formuleren, die er voor zorgen dat de begroting in evenwicht blijft. In dit nog op te starten traject (toegelicht in paragraaf 3.5) nemen wij ook maatregelen op, om het incidentele tekort in 2013 aan te zuiveren. In paragraaf 2.3 maken wij inzichtelijk wat de mogelijke effecten als gevolg van nieuw Rijksbeleid zijn en in paragraaf 3.5 geven wij aan hoe wij hier op inspelen Het jaar 2012 laat een verwacht tekort van zien. Met de bestuursrapportage 2012 is bekend wat de financiële gevolgen uit de junicirculaire zijn. Echter niet uitgesloten kan worden dat op dat moment een geprognosticeerd rekeningtekort wordt vastgesteld. Gezien het intensieve ombuigingstraject werken wij op regelmatige basis aan de invulling van ombuigingsmaatregelen, daar waar mogelijk en nodig zullen ook voor 2012 maatregelen worden geformuleerd. Afhankelijk van aard en omvang zal in samenspraak met uw raad worden besloten tot passende oplossingen c.q. bijsturing. Definitieve analyse en verantwoording heeft plaats bij de jaarrekening. Kadernota Sluitende begroting

9 2.3. Verwachte doorwerking Lente-akkoord (Rijksbegrotingsakkoord 2013) Het demissionaire kabinet is eind april 2012 nieuwe begrotingsafspraken overeengekomen met D66, GroenLinks, ChristenUnie, CDA en VVD. Dit is een akkoord op hoofdlijnen. Over de nadere doorwerking in het gemeentefonds en op andere voor gemeenten belangrijke dossiers, is nu tijdens het opstellen van de Kadernota 2013, medio mei 2012, nog niets bekend. Er zal per voorstel moeten worden bekeken of dit gevolgen heeft voor gemeenten en in welke mate. Pas dan wordt duidelijk wat dit betekent voor de uitkering uit het gemeentefonds gelet op de trap op, trap af systematiek. Het begrotingsakkoord brengt het Rijksbegrotingstekort in 2013 terug naar 3%. De besparingen zullen met dit pakket in 2013 circa 12 miljard bedragen. Ondanks dat er inhoudelijk weinig bekend is, moeten wij een inschatting maken wat de mogelijke gevolgen voor de Lochemse begroting kunnen zijn. Alleen dan kunnen wij op tijd anticiperen op de ontwikkelingen. Op basis van de besparing van 12 miljard hebben wij het mogelijke effect voor Lochem berekend. Naar nu, medio mei, bekend, volgt in de junicirculaire meer informatie over de doorwerking van het Lente-akkoord. Vooralsnog gaan wij ervan uit dat de effecten in 2013 zichtbaar worden. Om het mogelijk effect te bepalen hanteren wij dezelfde uitgangspunten als bij de 18 miljard Rijksbezuinigingen uit het regeerakkoord Rutte Verhagen. Dit zou betekenen dat de doorwerking in het Gemeentefonds voor Lochem circa bedraagt. Uiteraard zijn de Rijksbezuinigingen ook op andere gemeentelijke dossiers van invloed. Op dit moment blijft het koffiedik kijken, maar wij gaan ervan uit dat de nodige negatieve financiële effecten zich in de toekomst zullen aandienen. Hierbij denken wij onder andere aan de decentralisaties, herverdeling van het Gemeentefonds, pensioenpremies etc. Wij nemen voor deze nog onzekere posten een stelpost op van In totaal ramen wij daarmee de effecten uit het Lente-akkoord op 1,2 miljoen. Op deze manier worden de ontwikkelingen gekwantificeerd en kunnen we de te nemen ombuigingsmaatregelen afwegen. Gezien de grote onzekerheid blijft een voortdurende monitoring van groot belang. Bovenstaande ontwikkelingen zijn schematisch als volgt weer te geven: Tabel 2.3 Verwachte doorwerking Lente-akkoord 2013 en overige ontwikkelingen - = nadeel bedragen x Meerjarenperspectief (zie tabel 2.1) Stelpost Lente-akkoord en overige auton.ontw Financieel perspectief incl. Lente-akkoord Op basis van tabel 2.3, met de verwachte doorwerking van het Lente-akkoord van 1,2 miljoen, constateren wij dat ook dan nog sprake blijft van een structureel sluitende begroting. Meerjarig is er dus duidelijk sprake van een bestendige exploitatie, met structureel financieel evenwicht. Wel wordt het verwachte tekort voor het jaar 2013 groter en ontstaat er een verwacht tekort in Het is van belang om gefaseerd in de tijd passende (incidentele) ombuigingsmaatregelen te effectueren. Dit is van belang omdat de ontwikkeling in omvang en snelheid van de effecten van het Lente-akkoord nu niet zijn in te schatten. In hoofdstuk 3 gaan we verder met een toelichting op de voortgang van de reeds geformuleerde ombuigingen en in paragraaf 3.5 op het specifieke plan van aanpak voor de aanvullende ombuigingsmaatregelen voor het sluitend maken van de tussenliggende jaren 2013 en 2014 vanwege het Lente-akkoord. Beslispunt 2: Instemmen met de stelpost doorwerking Lente-akkoord van 1,2 miljoen vanaf Kadernota Sluitende begroting

10 3. Ombuigingen 3.1. Inleiding Ter voorbereiding op de Begroting 2012 is een omvangrijke ombuigingsopdracht in gang gezet. Deze ombuigingsopdracht voorziet in de kortingen voortvloeiend uit het Regeerakkoord kabinet Rutte- Verhagen (oktober 2010). De omvang van deze kortingen is voor de gemeente Lochem oorspronkelijk becijferd op 1,2 miljoen in 2012, oplopend tot 3,0 miljoen in In paragraaf 3.2. informeren wij u over de uitvoering zoals die door ons is gegeven aan deze ombuigingstaakstelling. In het financieel perspectief (zie tabel 2.3) is geanticipeerd op een nieuwe korting van het rijk, gebaseerd op het Lente-akkoord, van 1,2 miljoen vanaf het jaar Deze korting verwerkt in het meerjarenperspectief van deze gemeente geeft een (incidenteel) begrotingstekort te zien voor de jaren 2013 en De jaren 2015 en 2016 zijn (structureel) sluitend. In paragraaf 3.5. komen we terug op de te nemen maatregelen. Na de behandeling van de Begroting 2013 in de raadsvergadering van 5 november 2012 willen we de kerntakendiscussie vorm geven. In paragraaf 3.6. treft u hiervoor een beslispunt aan Ombuigingstaakstelling regeerakkoord kabinet Rutte-Verhagen (oktober 2010) Uitgangspunten ombuigingstaakstelling regeerakkoord kabinet Rutte-Verhagen Ter voorbereiding op de Begroting 2012 is in de raadsvergadering van 9 mei 2011 de nota Anders kijken en anders doen aangeboden. Deze nota bevat een pakket aan ombuigingsmaatregelen om de (rijks)kortingen vanaf 2012 het hoofd te kunnen bieden. Onderdeel van de nota is anders kijken en anders doen, dit houdt in dat de voorziening en/of taak van de gemeente zoveel als mogelijk in stand blijft met een lagere last voor de gemeente en een kleinere gemeentelijke organisatie. Daarnaast zijn andere scenario s in beeld, zoals vermindering of beëindiging van taken. Bij de behandeling van de Kadernota 2012 is besloten om diverse maatregelen in de vorm van onderzoeken gefaseerd weg te zetten. De overwegingen die aan dit besluit ten grondslag lagen waren de beschikbare capaciteit binnen de ambtelijke organisatie en meer tijd creëren om met maatschappelijke organisaties en inwoners in gesprek te gaan over de voor te nemen wijzigingen in de uitvoering. De eerste onderzoeksresultaten met als ingangsjaar 2013 leggen wij nu in paragraaf 3.3. aan u ter besluitvorming voor. Elk onderzoeksresultaat wordt inhoudelijk toegelicht in bijlage Over de voortgang van de onderzoeksopdrachten 2014 en 2015 (inclusief de taakstelling op de personele formatie) informeren wij u in paragraaf 3.4. Kadernota Ombuigingen

11 De invulling van de ombuigingsopdracht In onderstaande tabel geven wij u inzicht hoe wij uitvoering gaan geven in de totale ombuigingsopdracht. De toelichting op de diverse regels staat onder de tabel. Tabel 3.1. Invulling ombuigingsopdracht anders kijken en anders doen Bedrag x 1 miljoen Totale ombuigingsopdracht na 2,1 2,4 3,6 3,6 vaststelling Programmabegroting Ombuigingen verwerkt in de 1,5 1,7 1,7 1,7 Programmabegroting Nog te realiseren ombuigingen via uitwerken onderzoeksopdrachten ,6 0,7 1,9 1,9 Bedrag in Nog te realiseren ombuigingen via uitwerken onderzoeksopdrachten Uitwerking ombuigingen a. Ombuigingsmaatregelen ingangsjaar b. WMO maatregelen c. Aanvullende maatregelen Uitwerking ombuigingen 2014 en a. Onderzoeksopdrachten ingangsjaar 2014 en x pm x pm x pm 5b. Restant kleinere organisatie Overschot aan te realiseren ombuigingen x pm x pm x pm De tabel laat zien dat wij voldoende op koers liggen om invulling te geven aan de totale ombuigingsopdracht. Wij plaatsen hierbij wel de kanttekening dat nog niet alle bedragen genoemd onder 4 en 5 op dit moment harde bedragen zijn. De onderzoeksopdrachten met als ingangsjaar 2014 en 2015 (regel 5) verkeren allemaal nog in het onderzoekstadium. Voor een aantal ombuigingsmaatregelen met als ingangsjaar 2013 (regel 4) geldt dit ook. Toelichting regel 2 Bij de behandeling van de Kadernota 2012 heeft de raad, na behandeling van diverse moties en amendementen, ingestemd met een totaalpakket aan ombuigingsmaatregelen met als ingangsjaar 2012 van 1,4 miljoen oplopend tot 1,7 miljoen in In de Begroting 2012 zijn deze verwerkt. Toelichting regel 3 Na verwerking van de ombuigingsmaatregelen 2012 resteert van de ombuigingstaakstelling Regeerakkoord kabinet Rutte-Verhagen nog een bedrag van 0,6 miljoen in 2013 oplopend tot 1,9 miljoen in Via onderzoeksopdrachten hebben wij deze ombuigingen vorm gegeven. Zie hiervoor de regels 4 en 5. Toelichting regel 4 In paragraaf 3.3. leggen wij de ombuigingsmaatregelen 2013 aan u ter besluitvorming voor. De herkomst van deze ombuigingen zijn de onderzoeksopdrachten 2013 waarmee de raad, na behandeling van diverse moties en amendementen, heeft ingestemd bij de behandeling van de Kadernota 2012 en de toegezegde te realiseren besparingen op de WMO. De besparingen op de uitvoering van de WMO taak bedraagt ruim structureel. Toelichting regel 5 a en b In paragraaf 3.4. informeren wij u over de inhoud en de planning van de diverse onderzoeksopdrachten ingangsjaar 2014 en 2015 en de taakstelling op personele formatie (restant kleinere organisatie). Kadernota Ombuigingen

12 3.3. Ombuigingsmaatregelen 2013 Voor 2013 bedraagt het nog te realiseren om te buigen bedrag op grond van de ombuigingsopdracht Regeerakkoord kabinet Rutte Verhagen Ter besluitvorming leggen we nu een totaalpakket aan u voor van met als ingangsjaar 2013, oplopend tot in Het aandeel op de uitvoering van de WMO taak hierin is groot. De besparing hierop is in 2013 en vanaf Alle maatregelen hebben gemeen dat de voorziening zelf intact blijft. De besparing wordt gevonden door de taak anders uit te voeren. De onderstaande ombuigingsmaatregelen lichten wij toe in bijlage In deze toelichting geven wij ook aan welke verandering in de taakuitvoering wij voorstaan om de besparing te realiseren. Op dit moment is een aantal ombuigingsopdrachten nog niet volledig afgerond. Hierdoor is het mogelijk dat de onderstaande bedragen nog wijzigen. In de toelichting geven wij aan of het genoemde bedrag wel of niet hard is op dit moment. Als blijkt dat in de Begroting 2013 het totaalbedrag voor 2013 naar beneden bijgesteld moet worden, dan komen wij met vervangende maatregelen. Tabel 3.2. Ombuigingsmaatregelen 2013 Bedrag in Programma 1 Bovengemeentelijke samenwerking Regio Stedendriehoek Programma 6 Sport en spel; sportaccommodaties Beheer en exploitatie sportvelden; herziening bijdragen buitensport Programma 7 Zorg; WMO Aanbesteding huishoudelijke hulp 1 en 2 per Inzet bemiddelingsconstructies per Versterkte inzet op Persoonsgebonden budget voor huishoudelijke hulp Programma 8 Voorschoolse voorzieningen; kinderopvang Slimmer organiseren kinderopvang Paragraaf bedrijfsvoering Drukwerk Paragraaf kapitaalgoederen Leegstand scholen in relatie tot basisvoorzieningen in de kernen Afstoten gymzaal Schoolstraat Eefde Verzekeringsportefeuille Programma overstijgend Procesmanagement en dienstverlening. RO taken; pilot bestemmingsplanproces Gemeentelijke publicaties Totaal ombuigingsmaatregelen Beslispunt 3: Instemmen met het pakket ombuigingsmaatregelen 2013 tot een bedrag van in 2013 oplopend tot in Kadernota Ombuigingen

13 Naast bovenstaande ombuigingsmaatregelen die tot lagere uitgaven voor de gemeente leiden, hebben we twee maatregelen uitgewerkt die tot lastenverlichting voor de burger leidt. Beide maatregelen hebben betrekking op het tarief afvalstoffenheffing. In september 2012 ontvangt u van ons een voorstel voor de vaststelling van het tarief afvalstoffenheffing 2013, gebaseerd op het nieuwe systeem van containermanagement en van marktwerking in het tariefsysteem. In onderstaande tabel staan de twee ombuigingsmaatregelen die hierin worden meegenomen. Ter informatie is ook de gemiddelde besparing per huishouding binnen het tarief afvalstoffenheffing opgenomen. Dit zijn op dit moment nog voorlopige, indicatieve bedragen. Er is b.v. geen rekening gehouden met eventuele extra investeringen voor invoering van het nieuwe containermanagementsysteem. Tabel 3.3. Ombuigingsmaatregelen 2013 / lastenverlichting Bedrag in Programma 3 Milieu a. Bezuiniging huishoudelijk afval / besparing uitvoeringskosten Berkelmilieu Gemiddelde daling per huishouden in tarief afvalstoffenheffing b. Bezuiniging huishoudelijk afval / reductie verwerking afvalstromen; containermanagement, scenario 170 kg per persoon. Gemiddelde daling per huishouden in tarief afvalstoffenheffing ,10-4,20-6,30-6, ,50-14,50-14,50-14,50 Totaal ombuigingsmaatregelen 2013 / lastenverlichting Onderzoeksopdrachten 2014 en 2015 en de taakstelling op personele formatie (restant kleinere organisatie) De invulling van de ombuigingen is door uw raad gefaseerd in de tijd weggezet. Zo zijn wij, naast het concretiseren van de ombuigingsmaatregelen 2013, bezig met de voorbereidende werkzaamheden voor de uitwerking van de onderzoeksopdrachten 2014 en In de onderzoeksopdrachten 2014 en 2015 is voor aan besparing op personele formatie opgenomen. Bij de uitwerking van de onderzoeksopdrachten wordt invulling aan deze besparing gegeven. Aanvullend is de taakstelling van (zie tabel 3.4) op personele formatie benoemd, zodat in totaliteit de 1 miljoen (22 fte) aan taakstelling op de gemeentelijke organisatie is geborgd. Ondanks dat ook voor de onderzoeksopdrachten 2014 en 2015 geldt: de voorziening/taak blijft zoveel als mogelijk in stand, verwachten wij dat ingrijpender beleidskeuzes nodig zijn. Besluitvorming rond de uitkomsten van de onderzoeksopdrachten 2014 en 2015 vindt in een later stadium plaats. In het meest sombere scenario kan dit leiden tot het beëindigen van bestaande activiteiten. Een belangrijke randvoorwaarde bij het aangaan van deze uitdaging is de participatie van het maatschappelijk middenveld. Bij de uitwerking van de onderzoeksopdrachten houden wij hier in de planning rekening mee. Daarnaast vraagt de invulling van de resterende taakstellende besparing ( ) op personele formatie ook om aanvullende politieke besluiten. Personele reductie is alleen te realiseren in samenhang met keuzes over de uitvoering van taken. Gezien de samenhang tussen taken en personele formatie levert de kerntakendiscussie in het voorjaar 2013, naar verwachting, ook de noodzakelijke input voor de te maken keuzes op. Vorig jaar kenden veel opdrachten nog een pro memorie raming. Bijna alle onderzoeksopdrachten zijn nu voorzien van een reëel taakstellend bedrag. Voor twee onderzoeksopdrachten is dit op dit moment nog niet mogelijk. Het gaat hier om de bezuiniging binnen de VNOG en het reduceren van onderhouds- en energiekosten openbare verlichting. Kadernota Ombuigingen

14 De totale te verwachten besparing binnen de begroting van de gemeente van de onderzoeksopdrachten bedraagt in 2014 en vanaf Deze totaalbedragen zijn nog geen harde bedragen. De hardheid blijkt pas als het onderzoeksresultaat bekend is. In de Kadernota 2014 leggen wij de uitgewerkte onderzoeksopdrachten met ingangsjaar 2014 met de definitieve bedragen aan u ter besluitvorming voor en in de Kadernota 2015 leggen wij de uitgewerkte onderzoeksopdrachten met ingangsjaar 2015 aan u ter besluitvorming voor. Door deze gefaseerde aanpak is het mogelijk om de taakveranderingen op een zorgvuldige manier samen met onze partners vorm te geven. In bijlage lichten wij inhoudelijk de onderstaande onderzoeksopdrachten toe. Kadernota Ombuigingen

15 Tabel 3.4. Onderzoeksopdrachten 2014 en 2015 en de taakstelling op personele formatie (restant kleinere organisatie). Bedrag in Programma 2 Openbare orde Bezuinigingen VNOG, inclusief brandweer pm pm pm Programma 3 Duurzaamheid Middeleninzet duurzaamheid Groen en Bboor Beheer groen industrieterreinen door bedrijven Bedrijf beheer en onderhoud openbare ruimte (Bboor) Programma 4 Wegen Beperken maaibeurten bermen en maaimateriaal anders verwerken Reduceren onderhouds- en energiekosten openbare verlichting pm pm pm Programma 6 Sport en spel; sportaccommodaties Beheer en exploitatie zwembad De Beemd Cultuur Bibliotheek Muziekschool Recreatie en toerisme Exploitatie hertenkamp anders organiseren Bijdrage aan toeristische organisaties herzien (incl. fietspaden RAL) Programma 7 Samenleving / Welzijn Versterken samenwerking tussen welzijnsorganisaties Programma 8 Onderwijs; leerlingenvervoer Leerlingenvervoer; ov Leerlingenvervoer; bus begeleidster Voorschoolse voorzieningen; speel-o-theek Speel-o-theek Paragraaf kapitaalgoederen Exploitatie gemeentelijke panden (incl. Beheer en exploitatie multifunctionele accommodaties) Programma overstijgend Procesmanagement en dienstverlening Uitvoering RO taken Samenwerking in kader van gemeentelijke belastingen Kleinere organisatie; reductie formatie (restant) Totaal onderzoeksopdrachten 2014 en Beslispunt 4: Kennis nemen van de voortgang van de ombuigingsdrachten 2014 en 2015 (inclusief taakstelling personele formatie) en instemmen met de voorgestelde uitwerkingsrichting in bijlage Kadernota Ombuigingen

16 Naast voorgaande onderzoeksopdrachten die leiden tot een lagere exploitatielast binnen de begroting, zijn er nog twee ombuigingsdrachten die de strekking hebben om met hetzelfde budget meer te kunnen doen. Het gaat hier om: - Functioneel wegbeheer / besparing op wegen; uitwerking gepland in 2012 / Gladheidsbestrijding; uitwerking gepland in 2013 / Aanvullende ombuigingstaakstelling Lente-akkoord (voorjaar 2012) In het financieel perspectief (zie tabel 2.3) is geanticipeerd op een nieuwe korting van het rijk, gebaseerd op de nog op te stellen Rijksbegroting 2013 (het Lente-akkoord), van 1,2 miljoen vanaf het jaar Het was voor ons niet mogelijk om in deze kadernota al uitgewerkte voorstellen te presenteren om verwachte tekorten te dichten. Daarom ontvangt uw raad voor 2 juli een aanvullend voorstel met betrekking tot richtinggevende scenario's voor het dekken van de verwachte incidentele tekorten. Met het aanvullende voorstel is het toch mogelijk om de scenario's te betrekken bij de behandeling van de Kadernota 2013 op 2 juli Op basis van de (richtinggevende) uitspraken van uw raad omtrent de mogelijke scenario s, werken wij in de Begroting 2013 een voorstel ter dekking van de verwachte tekorten verder uit. Beslispunt 5: Instemmen met het afzonderlijk toegestuurde voorstel voor de ombuigingstaakstelling Lente-akkoord Kerntakendiscussie De hiervoor genoemde ombuigingen staan in het teken van anders kijken en anders doen, waarbij de voorziening en/of taak van de gemeente zoveel als mogelijk is, in stand blijft met een lagere last voor de gemeente en een kleinere gemeentelijke organisatie. Dit houdt in dat we als gemeente op meer taakvelden de regierol gaan vervullen. In deze nieuwe rol richten we ons op minder zelf doen (retro in control) en zijn meer op zoek naar nieuwe samenwerkingsverbanden (bijvoorbeeld maatschappelijke carrousel). Wat niet wijzigt in de nieuwe werkwijze is onze eindverantwoordelijkheid voor de besteding van het publieke geld. Via risicomanagement (hoofdstuk 5) kunnen we grip houden op de nieuwe werkvormen. Om de kanteling naar onze nieuwe rol(len) en de verdere invulling van de ombuigingen vorm te geven stellen we voor om een kerntakendiscussie te houden, waarbij ook de risico s worden betrokken. Na de behandeling van de Begroting 2013 in de raadsvergadering van 5 november 2012 willen we de kerntakendiscussie vorm geven in overleg met het Presidium. Beslispunt 6: Eind 2012 met het Presidium de kerntakendiscussie voorbereiden. Kadernota Ombuigingen

17 4. Nieuw beleid 4.1. Nieuw beleid 2013 De kadernota is ook het instrument binnen de budgetcyclus waar we nieuwe activiteiten integraal afwegen. Dit houdt in dat we jaarlijks op één moment (nieuwe) activiteiten prioriteren binnen de meerjarig beschikbare financiële middelen. Om nieuw beleid te realiseren hebben wij financiële middelen nodig. Wij moeten ons realiseren dat in het huidige tijdsgewricht de mogelijkheden voor nieuw beleid vanuit toename van vrij beschikbare financiële middelen beperkt, zo niet nihil zijn. In het geschetste financieel perspectief is daarom geen rekening gehouden met middelen voor toekomstig nieuw beleid na Met name de transitie naar anders denken en anders doen zal in de toekomst invulling geven aan een andere manier van werken. Op deze manier geven wij mede invulling aan nieuw beleid met bijbehorende maatschappelijke effecten. Voor het nieuw beleid in deze Kadernota is vanuit de ombuigingen nog een bedrag van beschikbaar. Normaliter vindt de integrale afweging plaats op basis van prioritering naar wettelijk verplicht etc. Dit jaar geldt er voor twee onderwerpen een uitzonderingssituatie. Voor armoedebeleid en buurtbemiddeling loopt in 2013 de pilot-fase af. Om deze succesvolle pilots in de vorm van regulier beleid te continueren is het noodzakelijk hiervoor de benodigde middelen structureel beschikbaar te stellen. Daarnaast worden de nieuwe voornemens voor riolering op basis van het herziene GRP opgenomen. Deze hebben geen budgettaire gevolgen voor de begroting, omdat ze gedekt worden door het tarief van de rioolheffing. Verder zijn er geen nieuwe voornemens als wettelijk verplicht aan te merken, de geïnventariseerde nieuwe voornemens houden wij in beeld met de horizonlijst. Voor de dekking van dit nieuw beleid moet naast de beschikbare middelen van nog een bedrag beschikbaar worden gesteld van structureel Dit bedrag is opgenomen in het financieel perspectief en wordt gedekt door de ombuigingsmaatregelen. Voor enig ander toekomstig nieuw beleid worden geen financiële middelen gereserveerd. Onderstaand overzicht geeft de financiële gevolgen hiervan weer: Tabel 4.1 Overzicht nieuw beleid 2013 Bedrag in Nieuw beleid = nadeel Armoede-/minimabeleid Buurtbemiddeling Beschikbare dekking Beschikbaar uit ombuigingen Een uitgebreider overzicht van het gehonoreerde nieuwe beleid met toelichting vindt u in bijlage en Beslispunt 7: Instemmen met het nieuw beleid Beslispunt 8: Instemmen met het niet op voorhand reserveren van financiële middelen voor nieuw beleid, maar dit ter afweging meenemen bij de Kadernota Kadernota Nieuw beleid

18 Vervanging bedrijfsmiddelen Voor de continuïteit van de bedrijfsvoering (vervanging van bedrijfsmiddelen) zijn (bijgestelde) bedragen in de meerjarenbegroting opgenomen. Een specificatie van de vervangingen vindt u op bijlage De budgettaire gevolgen van de vervangingen zijn verwerkt in de financiële bijstelling bij deze kadernota. Beslispunt 9: Instemmen met de vervanging van bedrijfsmiddelen Horizonlijst Activiteiten in het kader van nieuw beleid waaraan wij in 2013 geen uitvoering kunnen geven, maar die door ons als belangrijk worden ervaren, plaatsen wij op de horizonlijst. Bij toekomstige kadernota s worden deze activiteiten opnieuw betrokken in de integrale afweging. Gezien echter het toekomstperspectief zullen de beschikbare middelen eerder af dan toe nemen. Ontwikkeling van nieuw beleid zal dan ook met name vorm worden gegeven door anders denken, anders doen. Dit betekent dat met de ontwikkeling van nieuw beleid dwarsverbanden worden gemaakt met de resultaten uit de ombuigingen. Keuzes met betrekking tot ombuigingen en de wijze waarop deze gerealiseerd worden, zijn van invloed op de keuzes van intensivering van beleid c.q. het beschikbaar stellen van (extra) financiële middelen. De specificatie van niet gehonoreerd nieuw beleid (horizonlijst) treft u aan in bijlage met een toelichting in bijlage Beslispunt 10: Kennisnemen van de horizonlijst. Kadernota Nieuw beleid

19 5. Weerstandsvermogen De financiële positie van de gemeente gaat in op het vermogen van de gemeente in relatie tot de exploitatie, met inachtneming van de risico s. In hoofdstuk 5 gaan we in op de ontwikkelingen binnen de reservepositie in relatie tot de risicoanalyse Reservepositie Binnen de gemeente Lochem zijn de reserves te onderscheiden in de algemene reserve en de bestemmingsreserves. De algemene reserve bevat de middelen waaraan nog geen specifieke bestemming is gegeven door de raad. Een bestemmingsreserve is een reserve waaraan de gemeenteraad wel een bepaalde bestemming heeft gegeven. Hieronder gaan we in op de algemene reserve en de bestemmingsreserve Nuon. Deze laatste is, ondanks de benaming bestemmingsreserve, ook een vrij aanwendbare reserve Algemene reserve Het begrote saldo van de algemene reserve per bedraagt: Bedragen in Saldo (incl. mutaties t/m 2016) Bodembedrag Algemene Reserve Vrij besteedbare ruimte per De algemene reserve kent een begroot saldo per van ca. 8,9 miljoen. Dit is ruim meer dan het statische bodembedrag van het in de nota reserves en voorzieningen bepaalde bedrag van 1,5 miljoen. Dit bodembedrag dient als buffer om onvoorziene omstandigheden af te dekken. Dat bedrag dient dus minimaal in de algemene reserve aanwezig te zijn. De vrij besteedbare ruimte binnen de algemene reserve ultimo 2016 bedraagt ca. 7,4 miljoen. Bij bovenstaand overzicht tekenen wij aan dat binnen de algemene reserve er meerdere geraamde vermeerderingen zijn in de periode tot en met 2016, waarvan onzeker is of deze gerealiseerd gaan worden. Deze onzekerheden betrekken wij in de risico-analyse, zodat wij een reëel beeld schetsen van onze financiële positie voor het element weerstandsvermogen Bestemmingsreserve Nuon Een deel van deze bestemmingsreserve is ingezet ter dekking van de nieuwbouw van het gemeentehuis ( 18,6 miljoen), ter dekking van de renovatie van de schouwburg ( 3,23 miljoen), de vorming van de bestemmingsreserve Privatisering sportvelden Gorssel ( ) en ter dekking van de extra afschrijving op activa ( 3,8 miljoen). Er resteert ultimo 2016 ruim 12,9 miljoen in deze reserve. Dit restant is nog niet geoormerkt en is daarmee vrij aanwendbaar. Met betrekking tot het resterende vrij besteedbare deel van de bestemmingsreserve Nuon is in het gemeentelijk Bestuursakkoord de volgende uitspraak opgenomen: Tenslotte is er een richtinggevende uitspraak gewenst over het reservebeleid. Na aftrek van het reeds gereserveerde budget voor het nieuwe gemeentehuis en een nader vast te stellen bedrag ten behoeve van de schouwburg-functie wordt de overige Nuon-reserve ingezet voor het aftoppen van bestaande investeringen met het oog op verlaging van de jaarlasten, alsmede voor de post nieuw beleid middels goed renderende investeringen, welke liggen in het verlengde van gemeentelijke kerntaken en welke maatschappelijk noodzakelijk zijn. Kadernota Weerstandsvermogen

20 Ook hier geldt, dat bij het inzetten van de Nuon-gelden, wij kijken naar de dwarsverbanden tussen de ombuigingen en de wensen met betrekking tot nieuw of intensivering van beleid. De Nuon-gelden kunnen hierbij een katalysator zijn, zodat gewenste maatschappelijke effecten worden bereikt, met als randvoorwaarde dat investeringen renderend zijn. Met het bezit van de reserve Nuon is onze vermogenspositie als solide aan te merken. In paragraaf 5.2 Risicomanagement gaan wij verder op de risico-analyse in. Daarna geven wij inzicht in het weerstandsvermogen, oftewel de reservepositie in relatie tot de risico s. Kadernota Weerstandsvermogen

21 5.2. Risicomanagement Risicomanagement is het identificeren en beoordelen van risico's en het vaststellen van beheersmaatregelen. Met beheersmaatregelen worden activiteiten bedoeld waarmee de kans van optreden of de gevolgen van risico's worden beïnvloed. Tot op heden hebben wij bij de financiële stukken als begroting, jaarrekening altijd een volledig beeld gegeven van de risico s. De volgende fase naar een goed ingebed risicomanagement, is het benoemen van beheersmaatregelen. Dit betekent dat na het onderkennen van mogelijke risico s de organisatie maatregelen formuleert die de kans dat een risico optreedt verkleint en/of de gevolgen beheersbaar houdt. Naast deze belangrijke instrumentele stap, waarmee inzicht wordt vergroot, is deze fase ook van belang voor het systematisch bewustzijn van de organisatie. Het beoogd resultaat is een meer proactieve houding die leidt tot sneller en effectiever handelen in een dynamische omgeving. Binnen de reguliere planning & control cyclus pakken wij de intensiveringsslag met betrekking tot risicomanagement verder op Risicoanalyse Zoals aangegeven blijft het onderkennen van risico s de eerste belangrijke stap. Onderstaand gaan wij schematisch in op de door ons gesignaleerde risico s. Wij beperken ons in deze kadernota tot het in beeld brengen van de risico s. De structurele en incidentele risico s brengen wij afzonderlijk in beeld. Dit omdat de benodigde financiële maatregelen verschillend van aard zijn. Zo moeten voor de structurele risico s structurele maatregelen als een OZB-verhoging of een structurele ombuigingsmaatregel getroffen worden. En staan de reserves als incidentele middelen tegenover de incidentele risico s. In deze kadernota is geen toelichting per risico opgenomen. De inhoudelijke toelichting per risico nemen wij op in zowel de begroting als de jaarrekening. Tabel Risico s met incidentele gevolgen bedragen x Omschrijving 2012 tm 2016 toelichting Financiële risico's Garanties 235 Verkoop aandelen Nuon Stichting Gorsselse Zwembaden 6 Grondexploitaties incl Etalage naar de Toekomst 815 Gasfabriekterrein 420 Verkoop gemeentelijke panden Vaststellingsovereenkomst Regio Stedendriehoek-Stivam-VAM 53 Tegemoetkomingen ihkv Armoede- en Minimabeleid 22 Deelname aan pilot meldpunt vangnet ketensamenwerking 7 sub-totaal financiële risico's Risico's op eigendommen Vervanging airconditioninginstallaties 57 sub-totaal risico's op eigendommen 57 Totaal gekwantificeerde incidentele risico's Uit tabel blijkt dat als alle incidentele risico s zich zullen voordoen zoals gekwantificeerd dan is er een bedrag benodigd van ruim 10 miljoen (periode ). Dit bedrag is natuurlijk niet in beton gegoten. Het kwantificeren van een risico is geen gemakkelijke opgave. De bandbreedte van de financiële gevolgen is vaak aanzienlijk en ook de waarschijnlijkheid dat het risico zich voordoet is niet eenvoudig vast te stellen. Wij wijzen daarom nogmaals op het bijkomende positieve effect van bewustzijn van het lopen van risico s en de daarbij passende proactieve houding. Kadernota Weerstandsvermogen

22 Hierna gaan wij in op de financieel grotere risico s, die ook een relatie hebben met de verwachte groei van de algemene reserve, namelijk de grondexploitaties en verkoop gemeentelijke panden. Grondexploitaties De opbrengsten grondexploitaties zijn gebaseerd op de verwachte grondverkopen minus de kosten voor grondaankoop, bouw- en woonrijpmaken, etc. De economische recessie heeft tot gevolg dat de grondverkopen stagneren en dat de resultaten onder druk staan. De afgelopen twee jaar heeft de gemeente Lochem bij de jaarrekening herwaarderingen doorgevoerd. Daarnaast is eind 2011 in samenwerking met Deloitte accountants een grondige doorrekening en analyse van de grondexploitaties uitgevoerd. In uw raadsvergadering van 21 mei is hier uitgebreid bij stil gestaan. Op basis van de bevindingen is een doorkijk gemaakt naar de te verwachten opbrengsten uit grondexploitaties en hoe deze te waarderen. De verwachte opbrengsten in de algemene reserve zijn op deze bevindingen gebaseerd. Toch blijft het opnemen van een risico, als tegenhanger, noodzakelijk in verband met de economisch moeilijke tijden. Het inschatten van de ontwikkelingen laat zich in tijden als deze moeilijk vaststellen. Verkoop gemeentelijke panden De verkoopopbrengst van de gemeentelijke panden is in de begroting geraamd voor het jaar Ook voor deze verwachte opbrengst geldt natuurlijk dat de huidige economische tijd niet meezit. Wij hebben u daarom al op eerdere momenten te kennen gegeven dat realisatie van de destijds verwachte opbrengst met risico s is omgeven. Inmiddels is wel duidelijk dat over het pand Hoofdstraat 28 te Gorssel overeenstemming is bereikt met de familie Melchers voor de vestiging van een museum met kunstwerken uit de DS Art-collectie. De vraag of alle panden worden afgestoten of een andere bestemming krijgen, kan invloed hebben op de verkoopopbrengst. In 2012 zal meer duidelijkheid komen over de financiële gevolgen met betrekking tot de verkoop van de gemeentelijke panden. Feit is wel dat de begrote verkoopopbrengst van de gemeentelijke panden, en daarmee de toevoeging aan de algemene reserve, onder druk staat. Voor de confrontatie van de incidentele risico s met de reservepositie verwijzen wij naar paragraaf 5.3. Onderstaand lichten wij toe hoe de financiële positie met betrekking tot de structurele risico s is en hoe deze worden afgedekt in onze gemeentelijke begroting. Kadernota Weerstandsvermogen