Leerplan voor de bosbouwtechnische opleiding

Transcriptie

1 Leerplan voor de bosbouwtechnische opleiding Binnen het kader van de Vlaamse erkenningsregeling voor bosexploitanten Zie verder volgende 14 bladzijden. 1

2 Praktijk motorzaag volgens ECS 1 - Kettingzaagonderhoud en doorkorttechnieken (2 dagen) -- inverde Achtergrond ECS 1 De motorzaag staat bekend als een risicovol werktuig, dus alle veiligheidsaspecten moeten gekend zijn. Dit zowel met betrekking tot de machine, het gebruik als de persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM s). Risico-analyse en noodprocedures moeten gekend zijn. De motorzaag is een belangrijk werktuig in de bosexploitatie. Kennis over de werking en het onderhoud van de machine is noodzakelijk om autonoom met de motorzaag te kunnen werken. Technieken en het gebruik van hulpmiddelen voor het doorkorten van liggend hout met geringe spanning (sortimenten of brandhout zagen) zijn basisvaardigheden voor een beginnend bosbouwer. Hulpmiddelen voor het meten en manipuleren van hout moeten gekend zijn om kwaliteitsvol te werken (bv. meetlint, kantelhaak, ) Veiligheid gekoppeld aan machine- en gereedschapskennis leggen de basis om ergonomisch en productief leren om te gaan met de motorzaag. Doel: Een risico-analyse kunnen maken en de veiligheidsaspecten bij motorzaaggebruik kennen Een motorzaag kunnen onderhouden en het functioneren begrijpen Veilige werkmethoden voor het doorkorten van liggend hout met geringe spanning kunnen uitvoeren Lesinhoud: Risico-analyse, persoonlijke beschermingsmiddelen voor motorzaaggebruik, onderdelen van de motorzaag, werking van de machine, zaaggarnituur, onderhoud van de motorzaag, ketting manueel slijpen, veiligheidsaspecten, veilig en ergonomisch omgaan met de motorzaag, doorkorten van liggend hout met geringe spanning, duw- en trekzijde van hout Methodiek: 40% theorie, 60% praktijkoefeningen. Max. 6 pp/ lesgever is aanbevolen. Eindtermen: Jezelf en anderen rond je op het werk beschermen bij het gebruik van de motorzaag: alle PBM s kennen, een risico-analyse kunnen maken (invulblad), EHBO-kit Het onderhoud van de motorkettingzaag kunnen uitvoeren: de veiligheidsvoorzieningen controleren, de ketting slijpen met een vijl, de kettinggeleider onderhouden, het aandrijftandwiel controleren, de kettingrem schoonmaken en controleren, alle machineonderdelen correct monteren, de luchtfilter reinigen, de bougie controleren, de starterspoel controleren, de brandstoffilter controleren Een operationele veiligheidscontrole van de motorkettingzaag kunnen uitvoeren (vb. functioneren van de kettingrem, aanvoer van kettingsmeerolie, kettingspanning na warmdraaien). 2

3 Kennis hebben van de weten regelgeving qua natuur en milieu Inspecteren van het hout, de duw- en trekzijde kunnen inschatten en veilige doorkorttechnieken uitvoeren Het gebruik van de juiste hulpmiddelen voor meten en manipuleren kennen (handwerktuigen zoals paktang, pikhaak, kantelhaak, meetlint) Ergonomische verantwoord werken bij het doorkorten van liggend hout Verwijzing ECS 1 standaards: De ECS1 en ECS2 standaards zijn beschikbaar op de site van ECS in het Engels. 3

4 Praktijk motorzaag volgens ECS 2 - Basis velling: bomen dunner dan de lengte van het zaagblad (max DBH 38 cm) (2 dagen) -- inverde Achtergrond ECS 2 Het vellen van bomen is het speerpunt van de bosexploitatie. De basistechnieken van een gerichte velling met de motorzaag begrijpen en kunnen toepassen is noodzakelijk voor iedereen die in de bosexploitatie werkzaam is. Bijvoorbeeld voor een beginnend bosbouwer die brandhout maakt in eerste dunningen, voor de veller die zich specialiseert in delicate vellingen, voor de machinist die een velling ondersteunt en uit veiligheidsoogpunt moet begrijpen wat er gebeurt of voor de werkgever die wil kunnen inschatten of zijn personeel vakkundig werkt. Technieken om bomen veilig en efficiënt te onttakken horen vanzelfsprekend bij de basiskennis voor het vellen van bomen. Ook het gebruik van typische bosbouwgereedschappen zoals een velwig, een velhevel, behoren tot de minimale basiskennis om veilig, ergonomisch en productief te werken. Het praktijkgedeelte van de bosbouwtechnische opleiding beperkt zich bewust tot het vellen en opwerken van een normaal rechtstaande boom met maximaal 38 cm diameter, en die tegen de grond wordt gehaald met handgereedschap. Een beginnend bosbouwer die meer wil kunnen, zal meer gespecialiseerde vaardigheden later moeten aanleren (bv. vellen van hangende bomen, gebruik van een lier om vellingen te ondersteunen, opwerken van omgewaaide bomen, inzet van bosbouwmachines, ). Deze beperking van de lesinhoud wordt noodzakelijk geacht om de opleidingsduur kort te houden. Doel: Een risico-analyse voor het vellen van bomen kunnen maken Basistechnieken voor een gerichte velling kennen Veilige werkmethoden bij het vellen van normaal recht gegroeide bomen kunnen toepassen Handgereedschap als hulpmiddel bij een velling kunnen gebruiken Onttakken en opwerken van bomen op een veilige, efficiënte en ergonomische manier kunnen uitvoeren Lesinhoud: Risico-analyse, boombeoordeling, basisvelling (valkerf, breuklijst, velsnede), vluchtroute, handgereedschap als hulpmiddelen bij het neerhalen van de boom (spie, velhevel), onttakken en opwerken van het hout (inclusief gereedschap voor meten en manipuleren van hout) Methodiek: 25% theorie, 75% praktijkoefeningen. Max. 6 pp/ lesgever is aanbevolen. Eindtermen: Jezelf en anderen rond je op het werk beschermen bij het vellen van bomen met de motorzaag: alle PBM s kennen, een risico-analyse kunnen maken (invulblad), EHBO-kit Een werkplanning kunnen maken met inbegrip van de noodprocedures: risico-analyse met terreinverkenning, werkplanning, noodprocedures 4

5 Een operationele veiligheidscontrole van de motorkettingzaag kunnen uitvoeren (vb. functioneren van de kettingrem, aanvoer van kettingsmeerolie, kettingspanning na warmdraaien). Kennis hebben van de weten regelgeving qua natuur en milieu (bv. kapvergunning) Voorbereiding van de boom voor velling kunnen uitvoeren Rechtstaande bomen met een diameter kleiner dan de zaagbladlengte op een veilige en ergonomisch verantwoorde manier kunnen vellen: inspectie en evaluatie van de boomconditie, keuze en voorbereiding van vluchtroute, valkerf om de velrichting te bepalen, velsnede maken rekening houdend met randvoorwaarden, vluchtroute gebruiken van zodra de boom begint te vallen. De boom onttakken en de stam doorkorten op een veilige en ergonomisch verantwoorde manier: correcte werkhouding en gebruik van de kettingrem, juiste volgorde om takken af te zagen, zware takken eerst inkorten, niet onder overhangende takken werken, boom onttoppen, restonttakken na de stam te draaien met aangepaste hulpmiddelen/technieken, doorkorten van de stam volgens voorschrift Een vasthangende boom op een veilige en ergonomische verantwoorde manier kunnen neerhalen met handkracht: veilige positie van de veller, methode toepassen zonder in de gevarenzone te komen Verwijzing ECS 2 standaards De ECS1 en ECS2 standaards zijn beschikbaar op de site van ECS in het Engels. 5

6 Materialen, krachten, smeermiddelen en brandstoffen (1 dag) -- Inverde Achtergrond De krachten in de bosexploitatie variëren van handkracht tot krachten van meerdere tonnen uitgeoefend door machines. Inzicht in de grootte en de richting van krachten legt de basis om veilig om te gaan met veelgebruikte materialen zoals velwiggen, kabels, kettingen en katrollen. Kennis over de eigenschappen van verschillende materialen ondersteunt het inzicht in verschillende veilige en efficiënte werkmethoden. Smeermiddelen en brandstoffen worden in uiteenlopende toepassingen bij machines in de bosbouw gebruikt. Het zijn milieuvreemde stoffen met vaak giftige of schadelijke effecten, die ergens opgeslagen worden en van en naar de werkplek getransporteerd worden. De eigenschappen van deze bedrijfsstoffen kunnen maar bondig besproken worden. De nadruk ligt op wat je zeker moet weten over de opslag en het transport van smeermiddelen en brandstoffen. Doel: Basiskennis van krachten begrijpen Basisregels kennen van de belastbaarheid van kabels, kettingen en toebehoren De gevolgen van het vrijkomen van bedrijfsstoffen in het natuurlijk milieu begrijpen Basisregels kennen van de opslag en het transport van smeermiddelen en brandstoffen Lesinhoud Vaste lichamen, kracht, massa, hefboomprincipe (bv. velhevel, velwig, kantelhaak, standvastheid van machines, velling ondersteunen), krachtenparallellogram (bv. kabel omleiden met een katrol). Belastbaarheid van kabels en aanslagmiddelen (D-sluiting, hijsband, staal- en synthetische kabel, kettingen). Verschil tussen minimale breuklast en veilige werklast, veiligheidsfactor. Trekkrachtvermeerdering bij het gebruik van katrollen. Bespreking van de samenstelling en eigenschappen van vaak gebruikte smeermiddelen, brandstoffen en andere bedrijfsstoffen in de bosbouw. Gevolgen voor het leefmilieu bij het morsen van bedrijfsstoffen en bij verliessmering. Absorptiekit voor olielekken. Regels en tips over de opslag en het transport van deze stoffen. Methodiek: 60% theorie, 40% praktijkoefeningen max. 12 pp/ lesgever Eindtermen: Inzicht hebben in de werking en de grootte van krachten Het hefboomprincipe en de krachtenparallellogram begrijpen Belastbaarheid en inzetbaarheid van kabels, kettingen en hulpmiddelen kunnen inschatten: D-sluiting, hijsband, staal- en synthetische kabel, bosbouwkettingen Inzicht in de trekkrachtvermeerdering in het ankerpunt van een katrol bij verschillende omleidingshoeken van de kabel 6

7 Basiskennis over de samenstelling en eigenschappen van smeermiddelen (vet, olie) Basiskennis over de samenstelling en eigenschappen van brandstoffen (benzine, mazout, alkylaatbenzine) Basiskennis over de samenstelling en eigenschappen van hydrauliekvloeistoffen De negatieve gevolgen bij het vrijkomen van bedrijfsstoffen in het natuurlijk milieu begrijpen Het belang van een absorptiekit voor olielekken begrijpen Kennis over de toegelaten hoeveelheden voor de opslag en het transport van bedrijfsstoffen 7

8 Boomsoorten (1 dag) Centrum duurrzaam Groen Achtergrond : De kennis van de boomsoorten is heel belangrijk, daar men moet weten welke boom men velt. De veltechnieken zijn afhankelijk van de soort boom, ook is er een groot onderscheid tussen naald en loofhout. Doel : Soortherkenning, zomer en wintereigenschappen Lesinhoud : Boomsoortenkennis lijst meest voortkomende bomen in Vlaanderen. Informatieve eigenschappen van risico bomen in functie van exploitatie. Inleiding standplaatsgeschiktheid en situering in Vlaanderen. Methodiek : 100 % praktijk, afhankelijk van de gebruikte locatie Eindtermen : Herkennen boomsoorten in winter en zomer : door herkennen schors, blad, knoppen of andere fysieke opvallende kenmerken. LIJST BOMEN : AMERIKAANSE EIK QUERCUS RUBRA BEUK FAGUS SYLVATICA GEWONE ES FRAXINUS EXCELSIOR GEWONE ESDOORN ACER PSEUDOPLATANUS AMERIKAANSE VOGELKERS PRUNUS SEROTINA GEWONE VOGELKERS PRUNUS PADUS IEP ULMUS SP. POPULIER POPULUS sp RATELPOPULIER POPULUS TREMULA 8

9 WILG SALIX sp TAMME KASTANJE - CASTANEA SATIVA WINTEREIK QUERCUS PETRAEA BERK - BETULA PUBENSCENS ZOMER EIK QUERCUS ROBUR ZWARTE ELS ALNUS GLUTINOSA DEN (Corsicaanse en grove) PINUS DOUGLASSPAR PSEUDOTSUGA MENZIESII FIJN SPAR PICEA ABIES LORK - LARIX DECIDUA HAAGBEUK CARPINUS BETULUS BOSKERS PRUNUS AVIUM 9

10 Beheertechnieken (3 dagen) SYNTRA ism Inverde Achtergrond: Het bos in Vlaanderen heeft verschillende functies waaronder de ecologische, economische en recreatieve functie. Opdat onze bossen ook in de toekomst deze multifunctionaliteit zouden kunnen behouden en blijven vervullen is een goed beheer van de bossen nodig. Een goed beheer betekent op gepaste tijdstippen ingrepen doen in je bos zoals bomen vellen, bomen aanplanten, en dit op een verantwoorde manier waarbij de toekomst van het bos gegarandeerd blijft. Doel: Kennis hebben over de planning, uitvoering en evaluatie van alle maatregelen om een bos te beheren. Kennis verwerven over duurzaam bosbeheer Leren kennen van de types bosexploitatie Impact van bosexploitatie op het ecosysteem begrijpen. Lesinhoud: Algemeen kader en basisbegrippen bosbeheer bosbouw o Criteria duurzaam bosbeheer, FSC en PEFC o Geïntegreerd bosbeheer o Bosecologie: fauna/flora, dood hout Bosbeheer: o Dunningmethode (het waarom waarop letten welke hoe) o Toekomstboommethode (het waarom waarop letten welke hoe) Meest voorkomende bosexploitaties en de daarbij gebruikte machines o Brandhout zagen met kleinschalige middelen in loofbosdunning o Dunning en omvorming in naaldhout (gemechaniseerde exploitatie) o Dunning en eindkap in zwaar loofhout en populier + uitslepen met skidder of rupskraan Bodembeheer o Uitrijpiste Schadebeelden o Bodemverdichting o Vellen Methodiek: 30% theorie / 70% praktijk met terreinbezoeken tijdens bosexploitaties Concrete doelstelling Basis criteria duurzaam bosbeheer begrijpen Begrijpen van het wat- en het waarom van toekomstbomen, QD-methode en dunningen De veelvoorkomende types exploitaties begrijpen en hun toepassingen en machines kennen voor tijdens en na de exploitatie. (loofhout, populier, brandhout, den) 10

11 De bodem in het bos begrijpen en weten waarom er uitrijpistes zijn en kunnen bepalen waar die kunnen komen. De verschillende risico s tot schade kennen en de verschillende methodes om deze te voorkomen of te minimaliseren kunnen toepassen. 11

12 Spelregels en aansprakelijkheid in de bosexploitatie (1 dag) Inverde (eventueel te integreren in pakket beheertechnieken) Doel: Kennis van relevante wetgeving en regels in de bosbouw Inzicht in verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid bij boswerk Sensibiliseren voor het belang van communicatie (met boswachter, met recreanten) Lesinhoud: 1. Regelgeving houtverkoop uit openbare bossen, verkoop- en exploitatievoorwaarden, erkenningsregeling bosexploitanten, kapvergunning, controle en aanwijzingen door de boswachter. Praktische tips voor beginnende bosbouwers worden met case-studies besproken. Waar vind je een houtcatalogus? Hoe gebeurt de controle op de erkenningsregeling op het terrein? Hoe worden klachten bij het erkenningscomité behandeld? 2. Verantwoordelijkheden die voortvloeien uit diverse wetgevingen worden kort aangehaald: veiligheid op het werk, sociale zekerheid, verzekeringen, aansprakelijkheid bij ongevallen, arbeidsomstandigheden. Aangezien deze kennis vooral voor werkgevers belangrijk is, wordt vooral aangegeven waar de relevante informatie te vinden is. 3. Communicatiepartners en informatie-uitwisseling tijdens bosexploitatiewerken. Moet je de boswachter of de regiobeheerder contacteren voor je eerstelijns vragen? Hoe informeer je recreanten als je bosexploitatiewerken uitvoert? Methodiek: Zo praktisch mogelijk: rollenspel, excursie, cases beschrijven van klachten die door het erkenningscomité zijn behandeld. Goed uitgewerkt naslagwerk voorzien. 50% theorie / 50% praktijk met terreinbezoeken tijdens bosexploitaties (geïntegreerd in beheerstechnieken excursies) Eindtermen: Notie van de relevante wetgeving bosbouw luik exploitatie Notie van de belangrijkste verkoopsvoorwaarden Kennis van de belangrijkste exploitatieprocedures Het belang van communicatie met boswachter inzien Verantwoordelijkheden kennen voor (richtlijnen en afspraken maken) tijdens (wat mag en mag niet) na (hoe opleveren en communiceren) de exploitatie 12

13 EHBO: hulpverlening geïsoleerde arbeid (1 dag) erkend groen Opgesteld door ing C.G. Smits Achtergrond HGA Medewerkers in bos en natuur werken regelmatig op afgelegen en lastig te bereiken plaatsen ( geïsoleerde arbeid ). De voorpostfunctie (zij treden op als voorpost van brandweer, ambulance of politie. Bij een ongeval of brand is hun voornaamste taak: erger voorkomen) van de bedrijfshulpverlening komt hier dringend naar voren, omdat het een tijd kan duren voordat externe hulpverleners ter plekke zijn als dat al kan, omdat niet overal telefonisch bereik is en ook de werkplek lastig te bereiken is voor de hulpverleningsdiensten. Voor deze situaties is de hulpverlening geïsoleerde arbeid (HGA) ontwikkeld. Onder geïsoleerde arbeid wordt een werkplek verstaan waar binnen roep- en zichtafstand geen of zelden personen aanwezig zijn. Bijvoorbeeld in het bos, op de heide of op het water. Doel De opleiding moet de deelnemer vormen zodat hij een basiskennis heeft of uitvoering kan geven aan: Lesinhoud - basisbeginselen van EHBO - brandpreventie, een beginnende brand bestrijden - specifieke reddingstechnieken (bijvoorbeeld bij beknelling onder een boom of tak, vluchten uit een omgeslagen tractor of maaimachine) - efficiënt en deskundig optreden in noodsituaties (rustig blijven, situatie inschatten, veiligheid van de omgeving, volgorde van handelen) - hulpdiensten inschakelen in afgelegen gebieden (bos- en natuurterreinen) - bekend zijn met de betekenis van de bedrijfshulpverlening. Risico management - Risico s van de werkzaamheden - Risico s van de werkplek - Bedrijfsveiligheid Het kunnen verlenen van Eerste Hulp - Basisprincipes Eerste Hulp - Benaderen van het slachtoffer Ongevallen in het bos - Zaagwond - Tak op hoofd of lichaam - Botbreuk door... - Bekneld onder boom 13

14 - Bekneld in machine Het kunnen bestrijden van een beginnende brand - Wat is beginnende brand - Wat te doen en wat te laten - Hoe te blussen Communicatie (en ontruiming) Wat meld je - Waar ben je - Praktische tips voor locatiemelding - Mbv GPS via smartphone of in de werkvoorbereiding Eindtermen De opleiding moet de deelnemer opleiden zodat hij uitvoering kan geven aan: Risico analyse kunnen maken en plan opstellen Basisprincipes van EHBO; brandpreventie, een beginnende brand bestrijden; specifieke reddingstechnieken kennen (bijvoorbeeld bij beknelling onder een boom of tak, vluchten uit een omgeslagen tractor of maaimachine); efficiënt en deskundig optreden in noodsituaties (rustig blijven, situatie inschatten, veiligheid van de omgeving, volgorde van handelen); hulpdiensten inschakelen in afgelegen gebieden (bos-en natuurterreinen); bekend zijn met de betekenis van de bedrijfshulpverlening. 14