Nederlandse clusters in kaart gebracht

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Nederlandse clusters in kaart gebracht"

Transcriptie

1 Nederlandse clusters in kaart gebracht 15 februari 2011 Werkgroep: Dr. Theo Roelandt (Min EZ) Drs. Anne Reitsma (Min EZ) Dr. Evert- Jan Visser (Min EZ) Drs. Pieter de Bruijn (Min EZ) Dr. Marcel Kleijn (Agentschap NL) Bram Kaashoek Msc (Dialogic) Drs. Robbin te Velde (Dialogic) Jaap Veldkamp MSc (Dialogic)

2 Leeswijzer De clusterkaarten zijn tot stand gekomen door middel van onderzoek van Dialogic in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken en NL InnovaNe, onderdeel van Agentschap NL. De economische kengetallen onder het kopje economisch belang van clusters en de kaartbeelden onder het kopje ruimtelijke structuur van clusters zijn bepaald aan de hand van clusterdefinines o.b.v. SBI- codes. Bij het maken van deze indeling hees de werkgroep zich de volgende vragen gesteld: In welke SBI codes ziten innovaneve/vernieuwende bedrijven die we in een bepaald cluster willen vangen? Welke innovaneve segmenten kunnen we onderscheiden binnen die clusters? Welke SBI codes hangen verncaal (ketengewijs) samen, en welke SBI codes bevaten bedrijven die vanuit andere sectoren (zakelijke dienstverlening, ICT, logisnek, R&D, ontwerp, klimaatbeheersing, etc) belangrijke producten leveren aan bedrijven in de primaire keten. De clusteromschrijving bevat meestal een tussenkopje 'gerelateerde acnviteiten', wat slaat op deze verncale of diagonale relane van bedrijfstakken/ sectoren Welke specifieke bronnen (met onderzoek naar het betreffende cluster of segmenten van dat cluster) bevesngen onze keuze? De indeling naar SBI- codes alsmede een toelichnng en bronnenlijst bij de kaarten per cluster is te vinden in bijlage 1 van het document toelichnng & methodologische disclaimers bij de Clusterkaarten. Niet alle cijfers op de clusterkaarten corresponderen met de beschrijving van clusters in het kopje omschrijving, links bovenaan de eerste dia voor elk cluster. De economische kengetallen onder het kopje economisch belang en de kaartbeelden onder het kopje ruimtelijke structuur corresponderen wel 1 op 1 met deze omschrijving. Dat gaat niet op voor sommige cijfers onder het kopje internanonale posine. Soms is daar onbekend om welke analyse- eenheid het gaat; in bronnen wordt gesproken over de sector of het cluster zonder een specificane te geven aan de hand van SBI- codes. De gegevens onder het kopje beleidsininaneven weerspiegelen ruwweg de situane in de afgelopen kabinetsperiode. De cijfers hebben vaak betrekking op een periode van 5 jaar ( of ). De ambines zijn opgenomen en weerspiegelen de stand van zaken in het voorjaar van Het is raadzaam de gegevens per clusterkaart te lezen in relane met de toelichnng en bronnenlijst in het document toelichnng & methodologische disclaimers bij de Clusterkaarten.

3 1) Food, Nutrition & Flowers Omschrijving Dit cluster omvat [I] Landbouw en visserij (inclusief flowers), [II] verwerkende industrie (voedingsmiddelen, dranken en tabak) [III] Gerelateerde acnviteiten aan [I] (vervaardiging van meststoffen & chemicaliën, veiligen) en [IV] gerelateerde acnviteiten aan [II] (machines, handelsbemiddeling) Interna8onale posi8e Topspelers EU: CSM, Nutreco, Friesland Foods/Campina, Royal Cosun, Unilever, Heineken Export: 31 mld euro (food & drink industry). Export tuinbouwcluster 14 miljard. Octrooiposi8e: Nederland neemt op het gebied van funcnonal foods in absolute getallen de 5e plaats in (2001). Genormeerd naar het aantal aanvragen per mln inwoners neemt NL 2e plek in. R&D: hoogste R&D intensiteit van Europa Publica8es: WUR en het NIZO hebben beide een hoge citane- index van respecnevelijk 1.39 en WUR in de mondiale top 5 van meest geciteerde instellingen, en nummer 1 in Europa als het gaat om ranglisten van Food & Ingredients. Spelers Kennisinstellingen Universiteiten, RIVM, RIVO, NIZO Food Research, TNO, ID- Lelystad, InsNtute for Pig GeneNcs, InsNtuut voor de veevoeding De Schothorst, WUR, ATO/DLO, TTI Groene GeneNca, Top InsNtuut Food & NutriNon Bedrijven Unilever, Heineken, Nutreco, Danone, Wessanen, Greenery, CSM, Friesland Foods/Campina, DSM, Vion, Cosun, Avebe, Veiling FloraHolland Ruimtelijke structuur Gespreid patroon met zwaartepunten in het Noorden (Friesland, Groningen, Drenthe, Kop van Noord- Holland), Oosten (Overijssel, Twente, Achterhoek), Zuidoosten (Noord- Limburg en Oost- Brabant) en Zuidwesten van Nederland. Aantal vesngingen en werkgelegenheid neemt landelijk af ( ). Deze trend is minder sterk in Groningen, Noord- Holland en Zeeland, waar de focus op dit cluster sterker is geworden. KennisproducNe geconcentreerd rond Wageningen (internanonaal onderscheidende kennishub) en Rijnmond (Vlaardingen) Legenda: nevenstaande kaart gee6 de mate van specialisa9e van Nederlandse gemeenten weer in clusterac9viteiten, gemeten aan de hand van loca9e- quo9ënten (berekend o.b.v. LISA data voor 2008 m.b.t. werkgelegenheid). Bron: PBL 2009 Beleidsini8a8even Innova8eprogramma: Food & NutriNon Delta (122 MEuro, ) Pieken: totaal 15,1M Euro wv: - Oost (`7,4 MEuro), Zuidoost (0,5 MEuro), Zuidvleugel (2,6 MEuro), Noord (4,7 MEuro). FES/BSIK: Sterke regio's 12,4 M euro (Cat Agrofood) Ecogenomics (11 MEuro, ), Transgene gewassen (10 MEuro, ), Duurzame Phytophthora resistente aardappel (10 MEuro, ), Potato Genoom Sequencing ConsorNum (3 MEuro, ), TTI GG (20 MEuro, ), TI Pharma (130 MEuro, ), CTMM (150 MEuro, ), Versterking infrastructuur plantgezondheid (9 MEuro, ), Netherlands Genomics IniNaNve (NGI) (271 MEuro, 2e fase ). MIA: Duurzame Agro- en visserijketens (o.a. milieu vriendelijke producnesystemen, biobased economy, eiwitransine) en Gezondheid (100 mln, o.a. gezonde voeding) Overig: TIFN (61 MEuro, ), Nano4Vitality (5,4 MEuro, ), Netherlands Proteomics Centre (46,9 MEuro, ), Regieorgaan EnergieTransiNe (Bio- based economy) ( ) Gem. Jaarlijkse investering: 200 mln euro * Alle cijfers over 2008 ** waarvan 400 miljoen (75%) bij [III] gerelateerde acnviteiten Landbouw & visserij

4 1) Food, Nutrition & Flowers Ambities Ambi8es Economisch Versterken van de marktposines (voor het gehele cluster wereldwijde topposines. Voor sierteelt: wereldmarktleider), beter benuten van product- marktcombinanes met een hoge toegevoegde waarde (aandeel toegevoegde waardeproducten van 15% naar 35% in 2015), uitbouwen van de Nederlandse kennisinfrastructuur gericht op food, nutrinon and flowers als de sterkste van Europa, verbeteren van de kennisuitwisseling tussen onderzoek & markt; AmbiNe van Greenport(s) Nederland (Visie 2040) is het opbouwen van internanonale marktposines, het adequaat inrichten van de ruimte, het realiseren van een goede bereikbaarheid en het verduurzamen van de tuinbouw; AmbiNe van de Food Valley in Wageningen is het behoren tot de Europese top- 10 van succesvolle voedseltechnologie clusters in Het aantrekken van buitenlandse topbedrijven naar dit cluster, past binnen die ambine; Uit te groeien tot hét toonaangevende boomteelt cluster in de wereld. Doel is een groen, vitaal, gezond, duurzaam én gerespecteerd cluster; Kennisoverdracht naar het MKB is een specifiek aandachtspunt. Binnen het InnovaNepgrogramma zijn daarom kennismakelaars ingeschakeld. Inhoudelijk Verdere ontwikkeling van onderzoek en innovaneacnviteiten op de thema s: voeding en gezondheid, groene genenca, sensoriek en structuur, bio- ingrediënten en funcnonaliteit, consumentengedrag, veiligheid en conservering; Het is ook een uitdaging om de (vers)keten verder te opnmaliseren. Dat hees niet alleen economische effecten, maar ook maatschappelijke (minder derving van voedsel). ICT (en automansering, sensortechnologie en robonca) kan een rol spelen bij de verdere verbetering van ketensamenwerking. Er is in de aanpak van deze uitdaging dan ook een duidelijke link met LogisNek en Breedband & ICT- diensten; Grote uitdaging voor dit cluster (zie ook de MIA Duurzame Agro- en Visserijketens) is het leveren van een significante bijdrage aan de duurzame omgang met grondstoffen, voedsel en energie (samenspel van agro, chemie, logisnek en energie. Zichtbare links dus met de andere clusters). Inhoudelijke thema s zijn: plantaardige producnesystemen, dierlijke producnesystemen, visserij & aquacultuur, keten & consument (link met LogisNeke cluster), eiwitransine, biobased economy en biosolar systems; De MIA Energie hees betrekking op EnergietransiNe in de volle breedte. Eén van de aandachtspunten is Glastuinbouw (Kas als Energiebron). Bijdrage aan maatschappelijke opgaven op het terrein van: Een duurzame voedselproducne, - - retail, en consumpne. Een gezond leven Een duurzaam en klimaatbestendig watersysteem Een duurzame leefomgeving Een duurzame economische groei Een duurzame energievoorziening Food, Nu9trion & Flowers correspondeert met de volgende MIKK thema s: Duurzame visserij- en aquacultuursystemen Duurzame dierlijke producnesystemen Duurzame plantaardige producnesystemen InnovaNeve planten voor compenneve Flowers & Food Nieuwe producten en processen voor de verbetering van voedselveiligheid Gezondheidsbevorderende voedselproducten De eiwitransine

5 1a) Flowers Omschrijving Dit cluster omvat primaire acnviteit (teelt van groenten, bloemen en champignons) en gerelateerde acnviteiten: handelsbemiddeling, groothandel en veilingen van landbouw-, tuinbouw- visserijproducten. Spelers Kennisinstellingen: WUR, UU, Van Hall, HAS, InHolland, HBAG, Plantum NL, TTI GG, TNO en TUD Bedrijven: FloraHolland, VBA, PlanNon, Enza Zaden, Royal van Zanten, Rijk Zwaan, Nunhems Zaden, Syngenta, Keygene, De Ruiter, Takii, Zurel Group, Dutch Flower Group (o.a. Intergreen, Premier & Blenheim, Hamiplant) en retail Economisch belang # ves8gingen: (0.32% totaal NL, 2008); # werkzame pers.: (0,35% totaal NL, 2008); Toegevoegde waarde (2008): bloem- bollen 547 mln euro bloemen mln euro Omzet: Groothandel bloemen en planten mln euro (2005); FloraHolland mln euro (2007) Beleidsini8a8even Innova8eprogramma: SNchNng InnovaNe Flowers&Food (5 MEuro p/j, ) MIA: Duurzame Agro- en Visserijketens Pieken: Zuidvleugel Glastuinbouwtoeleveranciers (2,6 MEuro, ) Interna8onale posi8e Topspelers EU: FloraHolland Export: Export 5.9 mrd euro (2008). Ca. 80% van alle sierteeltproducten wordt geexporteerd, vooral naar DE, UK en FR. Onbetwist wereldmarktleider in sierteelt (marktaandeel 60% voor bloemen, 90% voor bollen). Vooraanstaande posine op het gebied van veredeling, producnetechnologie, assornment en service Dagelijks worden er door meer dan kwekers vanuit de hele wereld 43 miljoen bloemen en 5 miljoen planten verhandeld op de veilingen van FloraHolland. Ca. 60% van de internanonale handel in snijbloemen verloopt via Nederland. Ruimtelijke structuur Meervoudige concentra9e in enkele gebieden. Vooral de COROP regio s DelS en Westland en Leiden en Bollenstreek zijn gespecialiseerd in acnviteiten behorende tot dit cluster. Dit geldt in iets mindere mate ook voor de Kop van Noord- Holland, Zuidwest Gelderland (de Betuwe) en Noord- Limburg (Venlo). Aantal vesngingen en werkgelegenheid neemt landelijk iets af ( ), maar neemt toe in het Westland, de Betuwe, de Kop van Noord- Holland en ook in Noord- Limburg. Legenda: nevenstaande kaart gee6 de mate van specialisa9e van Nederlandse gemeenten weer in clusterac9viteiten, gemeten aan de hand van loca9e- quo9ënten (berekend o.b.v. LISA data voor 2008 m.b.t. het aantal ves9gingen). Bron: PBL 2009 FES/BSIK: TTI GG (20 M euro ) Overig: - Greenport(s) Nederland - InnovaNe- en Kennisagenda Tuinbouwcluster 2020 Gem. Jaarlijkse investering: 10 mln euro

6 1a) Flowers Ambities Ambi8es Economisch Visie van het tuinbouwcluster is dat op de langere termijn Nederland een duurzaam, vitaal en concurrerend tuinbouwcluster van wereldformaat is (Greenport(s) Nederland); Versterken van de marktposines (voor sierteelt: wereldmarktleider), beter benuten van product- marktcombinanes met een hoge toegevoegde waarde (aandeel toegevoegde waardeproducten van 15% naar 35% in 2015), uitbouwen van de Nederlandse kennisinfrastructuur als de sterkste van Europa, verbeteren van de kennisuitwisseling tussen onderzoek & markt; Het Ministerie van LNV (2008) noemt de volgende speerpunten voor de gehele agrosector: Vitale, duurzame land- en tuinbouw land- en tuinbouw die bijdraagt aan de ruimtelijke kwaliteit van Nederland en internanonaal concurrerend is; Kennis en innovane - Ontwikkeling van een kennisinfrastructuur die bijdraagt aan het benuten van kansen, o.a. via innovanes; Oog voor de internanonale context Het op orde brengen van randvoorwaarden voor internanonale handel; Ondernemersklimaat Het snmuleren van agrospecifiek ondernemerschap, o.a. door het harmoniseren van normen en eisen en het verbeteren van logisneke processen bij in- en uitvoer. Inhoudelijk Verdere ontwikkeling van onderzoek en innovaneacnviteiten op de thema sgroene genenca en veredeling; Grote uitdaging voor dit cluster (zie ook de MIA Duurzame Agro- en Visserijketens) is het leveren van een significante bijdrage aan de duurzame omgang met energie (zie ook het volgende punt). Inhoudelijke thema s zijn: plantaardige producnesystemen en keten & consument (link met LogisNeke cluster) en biobased economy; De MIA Energie hees betrekking op EnergietransiNe in de volle breedte. Eén van de aandachtspunten is Glastuinbouw (Kas als Energiebron).

7 2) High Tech Systems en Materialen Omschrijving Dit cluster omvat de vervaardiging van [I] Materialen (in primaire vorm) en [II] Systemen (metaalproducten, machines, computers, audio, video en telecom apparatuur, medische, opnsche en orthopedische apparaten, transportmiddelen) en [III] Gerelateerde acnviteiten (handel, hardware advies, technisch O&O, ontwerp, keuringen) Interna8onale posi8e Topspelers EU: STMicroelectronics, EADS, Philips Electronics, NXP, ASML, DSM, AKZO Nobel, Océ, Gemalto, ASM InternaNonal, Stork, Hunter Douglas, Exact, BE Semiconductor Industries, James Hardie Industries, Vanderlande Industries BV, Nedap, TKH, Royal Ten Cate, Spyker Cars, Apollo- Vredestein Export: 35 miljard euro Octrooiposi8e: Materialen: NL hees 5,5% van de Europese patenten (1999); HTS: ong. 3% alle Europese patenten (1999). Sterk in mechatronica. Publica8es: 3 technische universiteiten >65% publicaneoutput. Wereldtop: elektrotechniek. Spelers Kennisinstellingen HTS: Fontys Hogescholen, TUD, Tue, TNO, UT, CWI, FOM, ESI, TI, IMEC Materialen: Tue, UT, TUD, RuG, RUN, UU, Astron, AMOLF, FMLC, NIKHEF Bedrijven HTS: Philips, NXP, ASML, ASMI, EADS, Stork, Thales, DAF Trucks, Vanderlande Océ. Materialen: Corus, DSM, AkzoNobel, Ten Cate, Wavin, Draka Fibre Technology, Vanderlande Industries, Moba, OTB, Singelus Ruimtelijke structuur Meervoudige concentra9e in twee gebieden: het Zuidoosten van Nederland, met name het gebied rond Eindhoven, en Oost- Nederland, met name de regio Twente. het aantal vesngingen neemt landelijk af maar de werkgelegenheid blijs stabiel ( ). In het gebied rond Eindhoven neemt de werkgelegenheid toe, in Twente Is die stabiel. Het Zuiden van Friesland doet het opvallend goed. Legenda: nevenstaande kaart gee6 de mate van specialisa9e van Nederlandse gemeenten weer in clusterac9viteiten, gemeten aan de hand van loca9e- quo9ënten (berekend o.b.v. LISA data voor 2008 m.b.t. het aantal ves9gingen). Bron: PBL 2009 Beleidsini8a8even Innova8eprogramma: Point- One (353 MEuro, ), HTAS (42 MEuro, ), M2i (35 MEuro, ) Pieken: Totaal 2006= MEuro wv Z- O (19,5 MEuro), Oost (4,6 MEuro), Z- W (3,1 MEuro), FES/BSIK: Sterke regio's 7,6 M euro (High Tech Factory); NanoNed (118 MEuro, ), MicroNed, (28 MEuro, ), Holst Centre (111,4 MEuro, ), ESI (25 MEuro, ), Nanolab (27,7 MEuro, ), Memphis (18 MEuro, ), NIMIC (14 MEuro, ), Smart Pie (7,1 MEuro, ), ITER (8 MEuro), ADEM (30 MEuro), LOFAR (52 MEuro, ), VL- e (20 MEuro, 2007), STARS (18 mln ). MIA: Veiligheid (54 mln ) Overig: NCAS (25,8 MEuro, ), High Tech Top Projecten (100 MEuro, 2009), IOP s - Self Healing Mat.(10 Meuro, ), Photonic Devices (11,7 Meuro, ), Precisietechn. (15 Meuro, ), MMI (11 Meuro, ), SmartSIP (5 Meuro, ), Thin Film Man. (5 Meuro, ), SOS (5 Meuro, ), ASS (4,1 Meuro, ), SenNnels (10 MEuro, ) Gem. Jaarlijkse investering: 750 mln euro

8 2) HTSM: High Tech Systems Ambities Ambi8es Economisch Point One ligt op koers. In Phase 2 zijn concrete acnviteiten aangekondigd om synergie tussen verschilllende ininaneven te bewerkstelligen. Zo hebben NanoNed en Point- One gezamenlijk de emerging technology agenda opgesteld voor de SRA van Point One; Doelstelling is om Nederland in samenwerking met toonaangevende Europese clusters (Leuven, Aken) te posinoneren als wereldmarktleider en het MKB te verankeren in internanonale samenwerkingsverbanden; AmbiNe voor 2013: omzetgroei van 50 procent naar tenminste 30 miljard euro, groei van R&D- investeringen van 1,5 miljard euro naar 1,9 miljard euro. Inhoudelijk Inhoudelijk liggen er de volgende uitdagingen voor het HTS cluster: healthcare & wellbeing (verbeteren van de kwaliteit van diagnosnsche apparaten en verbeteren van efficiënne), energie (energiezuinige processen, in de maakprocessen in industrie, maar bijvoorbeeld ook gerelateerd aan HTAS), ICT (verbeteren van de marktposine van semiconductors back- en frond- end), lifestyle & leisure (verbeteren van het aandeel in quality of life producten), transport, logisnek en veiligheid (verbeteren van meet- en regelsystemen, zodanig dat ook privacy gewaarborgd blijs); Een doelstelling van de MIA Veiligheid is het verbeteren van opereren in netwerken (o.a. brandweer, poline, ambulancediensten). Hoe kunnen mensen op het juiste moment over de juiste informane beschikken? OpNmaliseren van communicanenetwerken en de inzetbaarheid van sensortechnologie valt daaronder. Het leveren van een bijdrage van het cluster aan deze maatschappelijke uitdaging, is onderdeel van de clusterambine; In de automonve bestaat naast een economische doelstelling een grote maatschappelijke uitdaging: reducne van het brandstofgebruik met 20%, reducne van de CO2- uitstoot van vrachtwagens met 20% en een reducne van de reisnjd van 25%. Bijdrage aan maatschappelijke opgaven op het terrein van: Een toekomstbestendig veiligheidssysteem Een duurzame voedselproducne, - - retail, en consumpne Een gezond leven Een duurzaam en klimaatbestendig watersysteem Een duurzame leefomgeving Een duurzame economische groei Een duurzame energievoorziening HTS&M correspondeert met de volgende MIKK thema s: Onderzoek naar mechatronische systemen Onderzoek naar medische technologie Onderzoek naar embedded systems Sensortechnologie Photonics Semiconductor technology Plasmatechnologie ISTAR Network InformaNon & Infrastructure (NII) Intelligente wapensystemen DomoNca High tech equipment Industriële robonca Duurzame vliegtuigen High tech automonve systems

9 2) HTSM: Materialen Ambities Ambi8es Economisch AmbiNe is om een belangrijke bijdrage leveren aan een omzetgroei van 50 procent over de periode in de industriële sectoren die gerelateerd zijn aan high tech materialen; Het komende jaar staat in het teken van de nadere uitwerking van de SRA. Verder invulling gegeven zal worden aan: aantrekken van partners, betrekken van MKB en het opzeten van projecten. ValorisaNetrajecten worden gestart om juist het MKB te bereiken; M2i werkt een plan uit om zich binnen Europa te posinoneren als centre of excellence; Op het gebied van high tech materialen zullen extra PhD- posines gecreëerd worden. Inhoudelijk Inhoudelijke uitdaging voor dit cluster ligt vooral in het creëren van nieuwe (structurele en funcnonele) materialen die duurzaam zijn (in gebruik en maakproces) en economische winsten opleveren; Toepassingsveld is zeer breed: van automonve en aerospace, tot en met consumentenelektronica en medische apparaten. Dat geldt ook voor maatschappelijke vraagstukken waar het cluster mee geconfronteerd wordt: energie en milieu, mobiliteit, veiligheid, gezondszorg en water; Een doelstelling van de MIA Veiligheid is het verbeteren van de (fysieke) bescherming van gezondheid en veiligheid van eigen personeel (onder andere door benu}ng van de mogelijkheden die nanotechnologie en materiaalkunde bieden). Bijdrage aan maatschappelijke opgaven op het terrein van: Een toekomstbestendig veiligheidssysteem Een duurzame voedselproducne, - - retail, en consumpne Een gezond leven Een duurzaam en klimaatbestendig watersysteem Een duurzame leefomgeving Een duurzame economische groei Een duurzame energievoorziening Materials correspondeert met de volgende MIKK thema s: Duurzame vliegtuigen Onderzoek naar bouwmaterialen FuncNonal materials & coanngs Biobased performance materials Sterke en lichte materialen

10 2a) Brainport Omschrijving Brainport is de spil van een netwerk dat zich uitstrekt over ZO- NL en de landsgrenzen. Kern is de regioeindhoven. De speerpuntsectoren zijn HTS&M, Food, AutomoNve, Lifetec en Design. Er is derhalve inhoudelijk niet alleen een link met het cluster HTS&M (HTS/mechatronica), maar ook met de clusters Life Sciences (medische technologie/ lifetec), Food, NutriNon & Flowers (voedingstechnologie) en CreaNeve industrie (design/architectuur). Interna8onale posi8e Topspelers EU: Philips, ASML, DSM, Océ, NXP, ASMI, Vanderlande Industries, TomTom, FEI (USA) Import/export: ong. 25% van de Nederlandse export komt uit de Brainport regio. Snellere groei van exportaandeel in deze regio vergeleken met landelijk gemiddelde. Aandeel van high- tech exports ligt ook hoger (niet verwonderlijk) R&D: 8% van BRP (2006). Eén van de weinige regio s die aan de Lissabon- doelstellingen voldoet. Octrooiposi8e: hoogste patentdichtheid van Europa. 54% van NLse patenten a~omsng uit Noord- Brabant Publica8es: TUe hoge score universiteit- industrie publicanes. Sterk in mechatronica. Overig: 20e posine EU RIS (2006, op een totaal van ca. 200 regio s; goede prestane), 9e op EU R&D/BNP rano, 6e op business R&d/BNP rano (2003) Spelers Kennisinstellingen TUe (cnm, SEES, COBRA met VU), UvT, Fontys, Hogeschool Zuyd, TIAS, UM, tul, TNO, ESI, IMEC, DPI, Holst Centre, CTMM, FOM. Andere belangrijkste KI s in ELAt: KUL, FMTC en RWTH Bedrijven Philips, ASML, (DSM), Océ, FEI, Siemens VDO, NXP, ASMI, VDL Group, ST Ericsson, Vanderlande Industries, DAF Trucks, TomTom, Rexroth Bosch, Assembléon, OTB Group Ruimtelijke structuur Het gebied rond Eindhoven is een belangrijk zo niet het centrale knooppunt in de sector- en regiogrensoverschrijdende samenwerking tussen bedrijven en instellingen in de Eindhoven- Leuven- Aken driehoek (ELAt). De regio herbergt drie keer zoveel werkgelegenheid in Mechatronica (12,5% van het sectortotaal) dan verwacht (4,8% van de nanonale werkgelegenheid bevindt zich in de regio) De regio herbergt vijf keer zoveel werkgelegenheid in AutomoNve dan verwacht (23,3% van het sector- totaal vs. 4,8% van het nanonale totaal). Aanjagers van clustering zijn de High Tech Campus Eindhoven,? AutomoNve Campus, Chemelot; Brainport: hoogste aandeel private R&D; Aansturing van ELAt via gemeente Eindhoven, Leuven en Aken, SRE/Brainport, KUL en AGIT. Eindhoven en Helmond zijn partners van het Brabant- Stad Netwerk Beleidsini8a8even Innova8eprogramma: Point- One (353 MEuro, ), HTAS (42 MEuro, ), M2i (35 MEuro, ) Pieken: Z- O (HTSM, F&N, LS) totaal 23 mln FES/BSIK: Sterke Regio s (31,6 M euro ), Holst Centre (111,4 MEuro, ), ESI (25 MEuro, ), NanoNed/NanolLAB/ NanoImpuls (118 MEuro, ) Nota Ruimte 81,9 MEuro Overig: NCAS (25,8 MEuro, ), High Tech (100 MEuro, 2009), IOP s - Self Healing Mat.(10 Meuro, ), Photonic Devices (11,7 Meuro, ), Precisietechn. (15 Meuro, ), MMI (11 Meuro, ), SmartSIP (5 Meuro, ), Thin Film Man. (5 Meuro, ), SOS (5 Meuro, ), ASS (4,1 Meuro, ), SenNnels (10 MEuro, ) Gem. Jaarlijkse investering : 320 mln euro

11 2a) Brainport Ambities Ambi8es Economisch Brainport in 2020 tot de top- 5 technologische regio s in Europa. In 2020 hoort ELAt (Eindhoven Leuven Aken) tot de top Nen van technologieregio s in Europa; Om de ambine waar te maken, gaat Brainport investeren in het vesngingsklimaat. Bereikbaarheid is dan belangrijk: integrale gebiedontwikkeling van de Zuid- oostvleugel (o.a. A2- zone) en het verbeteren van grensoverschrijdende infrastructuur staat hoog op de agenda; De specifieke doelstellingen van Brainport zoals geformuleerd in het visiestuk Brainport Navigator 2013 zijn: Minimaal 100 innovaneprojecten realiseren (stand van zaken 2008: nu al gehaald); Minimaal 1,75 MEuro investeren in innovane in de regio (stand van zaken 2008: gehaald, maar er moet een groter deel van de investeringen komen van private partners); Groei van het aantal innovaneve starters (stand van zaken 2008: op koers); Verbeteren van de (naams)bekendheid en profilering van Brainport (stand van zaken 2008: op koers). Een aantal doelstellingen ligt al op of zelfs vóór op koers. Aanvullende aandachtspunten: investeer in achterblijvende publieke R&D, investeer in life long learning, in het aantrekken en vasthouden van kenniswerkers, versterk de internanonale samenwerking, benut het mkb- innovanepotenneel, verbeter de samenwerking tussen mkb en hogescholen; In aanvulling op de Brainport Navigator 2013 zal een visiedocument 2020 worden opgesteld. In dit document worden ambines voor de regio uiteengezet als ook een concreet ontwikkelingsprogramma (vergelijkbaar met de Luchtvaartnota en Havenvisie); Vanuit Pieken in de Delta ligt er een ambine om Brainport als regio nader in te bedden in een netwerk technologisch sterke regio s. Bijv.: vanuit HTSM links met Twente, DelS (in Nederland) en Leuven en Aken in ELAt, opnmaliseren van logisneke connecnes rondom Tilburg en Venlo, life sciences als pilot in euregio uitwerken (bijv. cardiovasculair), links met Wageningen op het gebied van food & nutrinon (ten dienste van Wageningen cluster); Vanuit dat programma zijn er een aantal meetbare doelstellingen beschreven (huidige programmaperiode; geen acneve sturing): 10 topkennisinstellingen in de regio, 100 topbedrijven, 1000 betrokken MKB bedrijven, nieuwe en/of hoogwaardige arbeidsplaatsen met uitstraling naar directe en indirecte banen. Inhoudelijk Focus en groei op de 5 technologische speerpunten: automonve, HTS, lifetec, food, design. Zie voor inhoudelijke ambines en uitdagingen, clusterkaarten HTSM, Life Sciences, CreaNeve industrie, Food, NutriNon & Flowers, ICT & Breedbanddiensten.

12 3) Life Sciences Omschrijving Dit cluster omvat [I] de farmaceunsche sector (producne, handel en O&O), [II] medische systemen en apparaten (producne en groothandel) en [III] gezondheidszorg (academische ziekenhuizen, oncologische en radiotherapeunsche insntuten, O&O). Het gaat zowel om biotechnologie, materiaal- en apparatuurontwikkeling (lifetec; link met HTS) als medische laboratoria en zorginsntuten. Interna8onale posi8e Topspelers EU: Philips, AKZO Nobel, DSM, Crucell, Qiagen, Pharming, Amsterdam Molecular Thera. Octrooiposi8e: 5000 octrooien per jaar (= 2,3% van alle octrooien in Nederland). Nederland staat op de 9e plaats qua aantal octrooien gerelateerd aan LS&G. Binnen EU15 hees NL een aandeel van 6%. Publica8es: 7e plek op wereldranglijst qua aantal wetenschappelijke publicanes. Spelers Kennisinstellingen: TNO, UMC s, TI Pharma, NBIC, NKI, Hubrecht Laboratorium Bedrijven: AbboT, AKZO Pharma, Altana Pharma, Boston ScienNfic, Centocor, Cordis, Crucell, Dräger Medical, DSM, Genzyme, ID, KIT Biomedical Research, Medtronic, Organon, Philips Medical Systems, Pie Medical, Qiagen, Roche DiagnosNcs, Solvay, TI Pharma, Vitatron. Ruimtelijke structuur Meervoudige concentra9e in diverse steden met academische ziekenhuizen of grotere farmaceunsche bedrijven (vooral Leiden en Groningen, maar ook Utrecht, Amsterdam, Arnhem/Nijmegen en Maastricht). Alleen in de Noordvleugel is sprake van enige bovengemeentelijke clustering. Aantal vesngingen en werkgelegenheid neemt landelijk toe ( ), vooral in Groningen en Arnhem/Nijmegen. Leiden, Eindhoven, Amsterdam en Maastricht doen het ook goed. Utrecht iets minder (lichte groei). Legenda: nevenstaande kaart gee6 de mate van specialisa9e van Nederlandse gemeenten weer in clusterac9viteiten, gemeten aan de hand van loca9e- quo9ënten (berekend o.b.v. LISA data voor 2008 m.b.t. werkgelegenheid). Bron: PBL 2009 * Alle cijfers over 2008 ** Waarvan 500 miljoen voor [III] gebaseerd op scha}ng Dialogic. Beleidsini8a8even Innova8eprogramma: Life Sciences & Gezondheid (34 MEuro, ) Pieken: totaal ,8 MEuro wv Z- O (3,0 MEuro), Oost (8,6MEuro), Zuid- Vleugel (4,8 MEuro), Noord- Vleugel (4,4 MEuro) Zuiderzeelijn: 17M Euro (LIfelines/ERIBA) FES/BSIK: Sterke regio's 11MEuro (Leiden Bio Science park) TI Pharma (130 MEuro, ), Parelsnoer (35 MEuro, ), NGI II (280 MEuro, ), DPTE (25 MEuro, ), CTMM (MEuro, start in 2008), BMM (MEuro, ), Nutrigenomics (10 MEuro, ), TREND (11, 7 MEuro, ), VIRGO (10,8 MEuro, ), Aviaire influenza (15 MEuro, ), TIGO (10 MEuro ), Hersenen en CogniNe ( ); 40MEuro (Lifelines) MIA: Gezondheid (100 mln ) Overig: SmartMix: TranslaNonal excellence in RegeneraNve Medicine (15 MEuro, ), Screen for drugs (14 MEuro, ), Braingain (14,6 MEuro, ) IPC s o.a. Vereniging Life Sciences Limburg ( euro, ) Kluyver Centre for Industrial Genomics (17 MEuro, ), Nieuwe Instrumenten in de Gezondheidszorg (9 MEuro, ), Verschillende programma s van ZonMW (NWO), IOP Genomics (32,7 MEuro, ) Gem. Jaarlijkse investering 370 mln euro

13 3) Life Sciences Ambities Ambi8es Economisch Het verdubbelen van het jaarlijks gemiddelde aantal producten dat in de klinische tes ase ingaat. Ook: het toe laten nemen van samenwerking tussen life science bedrijven onderling en tussen bedrijven en kennisinstellingen. Het aantrekkelijk maken van het Nederlandse cluster, om zo buitenlandse bedrijven naar Nederland te halen, behoort eveneens tot de economische ambines. Het cluster wil een verdubbeling van het aantal R&D- gerelateerde bedrijven (150 - > 300) en hun omzet bewerkstelligen in de komende jaren; Het life science cluster bevat veel kleine, jonge bedrijven. Het doorgroeien naar een stabiel cluster dat voor de Nederlandse economie van belang is en een duidelijke posine binnen Europe hees, is de centrale ambine; Ook ligt er een uitdaging in het snmuleren van ondernemerschap, het begrijpen van intersectorale factoren die van invloed zijn op gezondheid en de zorgvraag, en het verminderen van administraneve lasten en regeldruk (m.n. taak voor de overheid); Doelstelling van het cluster is het verbeteren van de samenwerking over landsgrenzen heen. In 2008 is een tender gehouden in het kader van EuroTransBio. Het Nederlandse cluster parncipeert in dat project; Voor de uitvoering van innovaneprogramma s en projecten zijn zowel nanonaal als regionaal veel middelen ter beschikking gesteld. Er zijn dan ook volop ininaneven die momenteel uitgevoerd worden. Inhoudelijk Uitdaging voor het cluster is het rijp maken voor toepassing van hoogwaardige kennis over nieuwe therapieën, diagnosnek, prevennemethoden, medicijnontwikkeling, biomedische materialen, medische technologie (link met HTS), gentherapie en genomics; Inhoudelijke aandachtspunten (zie de MIA Gezondheid): de veranderende zorgvraag (meer chronische aandoeningen, meervoudige zorgvragen en vergrijzing), behoese aan de verbetering van de arbeidsproducnviteit en de opnmale inzet van technologie en ICT. Bijdrage aan maatschappelijke opgaven op het terrein van: Een gezond leven Een toekomstbestendig openbaar bestuur Life Sciences correspondeert met de volgende MIKK thema s: Nieuwe therapieën Nieuwe geneesmiddelen Nieuwe tools en apparatuur voor diagnose

14 4) Transport & Logistiek Omschrijving Dit cluster omvat alle vorm van vervoer (door de lucht, over zee, per spor, over de weg en per binnenvaart), laad-, los- en overslagacnviteiten, opslag, expediteurs, cargadoors en bevrachters, en overige dienstverlening voor het vervoer. Interna8onale posi8e Topspelers EU: SBM Offshore, Vanderlande Industries BV, Havenbedrijf RoTerdam, Corporate Express, Schiphol Group, KLM Import/export: Nederlands aandeel in het internanonale beroepsgoederenvervoer in Europa is ca. 22%. De transportsector is verantwoordelijk voor 7% van de totale export van het Nederlandse bedrijfsleven. Publica8es: Met name de Erasmus Universiteit RoTerdam, programma Business Processes, LogisNcs and InformaNon Systems, scoort internanonaal goed. Overig: - Nederlandse marktaandeel in de wereldhandel is 3,7% (2007). (aandeel Nederland in de wereldproducne = ca. 1%, in de wereldbevolking = ca. 0,25%.) - Goede posines in Europa voor haven en Schiphol, maar concurrenne neemt toe. - NL hees meeste distribunecentra van Europa. - LogisNek vooral sterk in Food & Beverage (& flowers - > Aalsmeer) en elektronica. Spelers Kennisinstellingen Tue, TUD, UT, TRAIL, TNO, NLR, SWOV, NHTV, NTH, HAN, HZ, TopinsNtuut LogisNek Bedrijven Nedtrain, Railpro, DHL, KLM (Cargo), TNT, OAG, Rail Cargo InformaNon Netherlands, Havenbedrijf, Schiphol Group, TVM, Ortec, QuniNc, Siemens, KPN, Frog, ECT, Frans Maas, Vos LogisNcs, Connekt, NEA, Keuhne & Nagel, Vanderlande, P&O Nedlloyd Ruimtelijke structuur Economisch belang* # bedrijven SBI: # werkzame pers. SBI: R&D investering: 189 miljoen BNP: 3,35% Toegevoegde waarde: 20,10 miljard Omzet: 62,89 miljard * Alle getallen over 2008 Meervoudige concentra9e gedomineerd door de regio RoYerdam- Rijnmond, met uitlopers in Oostelijke en Zuidelijke richnng (Zeeland). Ook de COROP regio s Delfzijl en Oost- Groningen, Groot- Amsterdam, Zuidwest- Gelderland en Midden- Limburg doen mee. Aantal vesngingen en werkgelegenheid nemen landelijk toe ( ), hoewel in mindere mate in RoTerdam- Rijnmond (agglomeranenadelen in volwassen clusters). LogisNeke assen in Oostelijke en Zuidelijke richnng groeien sneller. Legenda: nevenstaande kaart gee6 de mate van specialisa9e van Nederlandse gemeenten weer in clusterac9viteiten, aan de hand van loca9equo9ënten (berekend o.b.v. LISA data voor 2008 m.b.t. het aantal ves9gingen). Bron: PBL 2009 Beleidsini8a8even Innova8eprogramma: LogisNek & Supply Chains (25 MEuro, ) Pieken: totaal ,8 MEuro wv Zuid- Vleugel (5,1 MEuro), Noord- Vleugel (2,0 MEuro), Z- W (1,6 MEuro) FES/BSIK: Transumo (30 MEuro, ), Next GeneraNon Infrastructures (20 MEuro, gestart in 2003) MIA: Mobiliteit Gem. Jaarlijkse investering : 35 mln euro

15 4) Transport & Logistiek Ambities Ambi8es Economisch AmbiNe is om Nederland in 2020 Europees marktleider te laten zijn in de aansturing van alle transnanonale stromen, die één of meer Europese landen aandoen, en die worden geregisseerd vanuit gecentraliseerde regiefuncnes van marktparnjen (complex logisnek management); EZ hees het startschot gegeven voor een InnovaNeprogramma Supply Chain & LogisNek. De uitdaging die er nu ligt is de verdere uitwerking van dat programma en het opzeten van projecten; Verdere ontwikkeling van een SupplyChain Campus in Breda waar ketenregie en ketenconfiguraneacnviteiten ontwikkeld en uitgevoerd worden; Mainport RoTerdam blijs duurzaam een bijdrage leveren aan het vesngingsklimaat in Nederland en de internanonale concurrenneposine van bedrijven die in ons land gevesngd zijn. Bereikbaarheid staat voorop; Uitdaging is Amsterdam Airport Schiphol zodanig te snmuleren dat het haar posine in het wereldwijde luchtvaartnetwerk behoudt (hubfuncne). Die posine is namelijk cruciaal voor Schiphol als mainport. Inhoudelijk Verdere ontwikkeling van concepten van gezamenlijke aansturing van meerdere supply chains en (ICT)- technologie om die sturing en management te vergemakkelijken; Inhoudelijke uitdagingen (uit InnovaNeprogramma) (o.a.): cross chain control, service logisnek, regierol van knooppunten (rondom de mainports). Uit het onderliggende advies van de MIA Mobiliteit i.o. zijn de volgende inhoudelijke aandachtspunten naar voren gekomen: mulnmodale knooppunten, intelligente transportsystemen en energieefficiënne (in relane tot klimaat en milieu). Bijdrage aan maatschappelijke opgaven op het terrein van: Een gezond leven Een toekomstbestendig openbaar bestuur Life Sciences correspondeert met de volgende MIKK thema s: Nieuwe therapieën Nieuwe geneesmiddelen Nieuwe tools en apparatuur voor diagnose

16 4a) Mainport Rotterdam Omschrijving Mainport RoTerdam wordt ook wel een haven- industriëel complex genoemd, omdat ze transport en logisneke acnviteiten omvat (inclusief handel en marineme diensten) maar ook industrie (chemie, petrochemie, energie, metaalbewerking, recycling en scheepsbouw). Totalen voor de acnviteiten zijn zowel voor [NL] heel Nederland als [RDM] (KvK) regio RoTerdam genoemd. Interna8onale posi8e Topspelers EU: Havenbedrijf RoTerdam, Shell, BP, ESSO, SBM Offshore, Smit, Boskalis, Maersk Line, ECT, Vopak Import/export: 387 miljoen ton overslag (2009) Octrooien: 6% havengerelateerde bedrijven bezit octrooien Posi8e Mainport Roierdam: De RoTerdamse Haven is de grootste zeehaven van Europa en was tot voor kort de grootste ter wereld. De snellere groei van AziaNsche (incl. Chinese) zeehavens speelt RoTerdam in de kaart. De haven wint marktaandeel Njdens de crisis. De posine van de Rijn- Schelde Delta havens tov het Europese achterland, is de beste van de Europese havenregio s. RoTerdam en Antwerpen bieden de beste kosten- kwaliteit verhouding in deze delta. Nederland staat tweede op de LogisNcs Performance Index van de Wereldbank. Spelers Kennisinstellingen TU DelS, Erasmus Universiteit RoTerdam, Hogescholen (met name Hogeschool RoTerdam), Top InsNtuut LogisNek, TNO Bedrijven Havenbedrijf RoTerdam, Shell, Europe Container Terminal, IMTECH, BP, ESSO, Broekman Beheer, Od ell Terminals, Schenker InternaNonal, EMO, Vopak, Huntsman Holland, IHC Holland, Maersk Line (voorheen Nedlloyd), Mammoet Nederland, Seabrex, Smit InternaNonale NV., SBM Offshore Ruimtelijke structuur Concentra9e met de COROP regio Groot- Rijnmond als kern en een aaneengesloten gebied van gespecialiseerde gemeenten in de Zuidvleugel. Daarnaast hees de Haarlemmermeer (met Schiphol) een focus op dit cluster, evenals Delfzijl (logisnek en energie) en Zeeuws- Vlaanderen (chemie). De werkgelegenheid is in de regio Groot- Rijnmond iets gedaald in de sector transport en logisnek ( ); in de industrie was de daling nog iets sneller (met name door outsourcing). Noord- Brabant en Limburg profiteerden. Legenda: nevenstaande kaart gee6 de mate van specialisa9e van Nederlandse gemeenten weer in clusterac9viteiten, aan de hand van loca9equo9ënten (berekend o.b.v. LISA data voor 2008 m.b.t. het aantal ves9gingen). Bron: PBL 2009 Beleidsini8a8even Innova8eprogramma: LogisNek & Supply Chains (25 MEuro, ), Chemie (52,4 MEuro, ), MariNem (39,5 MEuro, ) Pieken: HIC Zuid- Vleugel (5,1MEuro) FES/BSIK: Transumo (30 MEuro, ), Programma R3 Duurzaam ondernemen in RoTerdam Energy Port ( ) MIA: Mobiliteit Overig: Europees programma Kansen voor West, De Economische Visie op Langetermijnontwikkeling van Mainport RoTerdam Gem. Jaarlijkse investering : 30 mln euro

17 4a) Mainport Rotterdam Ambities Ambi8es Economisch Doelstelling: Mainport RoTerdam blijs duurzaam een bijdrage leveren aan het vesngingsklimaat in Nederland en de internanonale concurrenneposine van bedrijven die in ons land gevesngd zijn. Bereikbaarheid staat voorop; Het is de ambine om vanaf 2015 een bovengemiddelde groei in het containersegment te bewerkstelligen ten opzichte van de overige zeehavens in de Hamburg- Le Havre range; Het nanonaal netwerk van zee- en binnenhavens moet op peil gehouden worden en de logisneke knooppunten (Mainport RoTerdam, overslag e.d.) verder uitgebouwd met toegevoegde waardediensten en faciliteiten (zie LogisNek). Zowel oog voor verdere ontwikkeling van de zee- als landzijde; Een ambine die is beschreven in Pieken in de Delta: bijdragen aan een topvesngingsklimaat via campusontwikkeling (RDM) en logisneke hotspots (Nieuw Reijerwaard en WDO). Om dat te bewerkstelligen is een opnmale aansluinng met achterlandverbindingen noodzakelijk; Versterken van havengerelateerde industrie. Dat is met name energie en chemie (zie clusterkaart Chemie). In 2030 zou RoTerdam het grootste biobased chemie en duurzame energie cluster moeten herbergen. Inhoudelijk Netwerkmanagement: een efficiënter en rijker netwerk van verbindingen levert differennane, specialisane, schaalvoordelen, ervaringseffecten, kennisuitwisseling en milieuefficiency op; Daarnaast ligt een uitdaging in het verder snmuleren van van innovanes en versterken van netwerken in transport, logisnek, handel, waterbeheer, waterbouw of marineme sector. Ook: steunen van nieuwe industriële acnviteiten en efficiënneverbetering, versterken van de kenniscluster en het aanjagen van de samenwerking van bedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen.

18 4b) Mainport Schiphol Omschrijving Dit cluster omvat [I] luchtvaart andere dienstverlening voor het vervoer door de lucht, [II] de overige bedrijvigheid op Schiphol en enkele [III] gerelateerde sectoren: concerndiensten en holdings. Totalen voor de acnviteiten zijn zowel voor [NL] heel Nederland als [AMS] de regio Groot- Amsterdam berekend. Spelers Kennisinstellingen TUD, UvA, VU, HvA, InHolland, NLR, TNO, (NIVR) Bedrijven Air France- KLM (breder: SkyTeam), Schiphol Group, TUI, SADC, NACO, handling (o.a. Menzies, Aviapartner), MRO (o.a. Stella AviaNon Services, AAR, KLM E&M), facility (CSU, Facilicom) expediteurs (DHL, TNT), douane, LVNL, Vanderlande Industries Beleidsini8a8even Innova8eprogramma: LogisNek & Supply Chains (25 MEuro, ) Pieken: Noordvleugel Randstad (2,0MEuro) FES/BSIK: Transumo (30 MEuro, ); Sterke regio's 11MEuro (ACT) Interna8onale posi8e Topspelers EU: Schiphol Group, Air France- KLM, Vanderlande Industries Import/export: Ruim 1,5 miljoen ton de derde vrachtluchthaven van Europa (en 16 e wereldwijd). 60% van de import/export hees betrekking op NL se bedrijven; 40% is doorvoer. Belangrijke link met Food, NutriNon & Flowers (m.n. dat laatste: veilingen) en HTSM (opnsche apparatuur en elektronica) Posi8e Schiphol: Schiphol zowel sterk op pax (4 e EU) als cargo (3 e EU); 267 bestemmingen, waarvan 231 min. 2x per week; Amsterdam op de 6e plek als Europese vesngingsplaats voor internanonale bedrijven; De grens aan de groei van Schiphol is op korte termijn is bereikt. In vliegbewegingen naar Eindhoven en Lelystad (Alders). Legenda: nevenstaande kaart gee6 de mate van specialisa9e van Nederlandse gemeenten weer in clusterac9viteiten, aan de hand van aantal banen (berekend o.b.v. LISA data voor 2008). Bron: PBL 2009 Ruimtelijke structuur Concentra9e met duidelijk zwaartepunt in de COROP- regio Groot- Amsterdam (Amsterdam als centrale stad, suburbane gebieden en het luchthavencomplex Schiphol). aantal vesngingen en werkgelegenheid nemen landelijk toe ( ). De werkgelegenheidsgroei was relanef zeer sterk in de regio Schiphol. ook is enige deconcentrane zichtbaar naar enkele verspreid liggende gespe- cialiseerde gemeenten in Oost- en Zuidoost Nederland en de Zuidvleugel. Die hebben echter minder massa. MIA: Maatschappelijke InnovaNe Agenda (MIA) Mobiliteit [in ontwikkeling]. Overig: Kennis & InnovaNe Agenda (KIA) Luchtvaart. Opgezet door de overheid en een consornum van parnjen uit de luchtvaartsector; Luchtvaartnota: Concurrerende en duurzame luchtvaart voor een sterke economie. Strategisch plan voor het benuten van Mainport Schiphol en het gehele luchtvaartsysteem voor versterking van de NL economie; Diverse regelingen voor verbetering van lee aarheid rondom Schiphol en duurzaamheid. Maatregelen zijn vastgelegd in het Convenant Omgevingskwaliteit. Bijdragen tranche I: 10 MEuro per parnj Rijk, Schiphol Group, provincie. EvaluaNe in 2011 met kans op verlenging van investeringen. Gem. Jaarlijkse investering: 25 mln Cijfers over 2008, exclusief indirecte euro (vesngingsklimaat) effecten; ** Bronnen: zie Technische toelichnng; *** exclusief [II] overige dienstverlening Schiphol; **** [NL] BNP [III]: 1,98%, [AMS] BNP [III]: 0,16%

19 4b) Mainport Schiphol Ambities Ambi8es Economisch Uitdaging is Amsterdam Airport Schiphol zodanig te snmuleren dat het haar posine in het wereldwijde luchtvaartnetwerk behoudt (hubfuncne). Die posine is namelijk cruciaal voor Schiphol als mainport. Transferverkeer op de luchthaven is daar belangrijk voor; Het behouden van de goede bereikbaarheid i.v.m. internanonale contacten (zakelijke dienstverlening regio Amsterdam) en groot handelsverkeer (logisnek en opslag rondom Schiphol) behoort tot die ambine; AmbiNe tot en met 2020: internanonaal concurrend blijven, tot de top- 5 Europese luchthavens met de beste netwerkkwaliteit behoren, direct verbonden blijven met de belangrijkste economische centra wereldwijd, mondiaal tot de top- 5 voor luchtvaartveiligheid blijven behoren, vooroplopen in het verbeteren van duurzaamheid (incl. emissiehandelssysteem), Schiphol tot de top laten behoren wat betres service kwaliteit voor passagiers en cargo, flexibel benuten van het luchtruim (incl. ATM). Inhoudelijk Duidelijke doelstelling is ook de verlaging van de ecologische en sociale druk op de samenleving rondom de luchthaven (uitstoot CO2, geluidshinder, etcetera); Inhoudelijke kennisthema s: bereikbaarheid en mulnmodaliteit, procesopnmalisane (o.a. handling, feulling, passenger processes), ongestoord reizen (seamless travel), alternaneve energiedragers, vermindering van grondgeluid en verder ontwikkelen van anngeluid.

20 5) Water Omschrijving Het cluster omvat [I] watertechnologie (winning en distribune van water; afvalwaterinzameling- en behandeling) en [II] deltatechnologie (nate waterbouw, nieuwbouw en reparane van schepen, baggermaterieel en booreilanden, en technisch advies voor de grond, water en wegenbouw). Interna8onale posi8e Topspelers EU: SBM Offshore, Wavin, Fugro Export: 12,6 miljard euro (2002) in de marineme sector, 2,5 miljard euro voor watertechnologie gerelateerde bedrijven Octrooiposi8e: In periode octrooien gerelateerd aan watertechnologie. 7e plaats in de wereld. Nederland is nummer 1 als het gaat om octrooien gerelateerd aan baggeren. In de marineme maakindustrie speelt Nederland een kleine rol, Nederland hees goede posine in offshore- technologie. Publica8es: TU DelS is een Center of Excellence (hoge scores op citanes) Overig: Imago Nederland mbt deltatechnologie zeer goed Spelers Kennisinstellingen TUD, UT, WUR, TNO, IHE, Deltares, MARIN, Wetsus, KIWA, RIZA, Van Hall- insntuut, Cartesius insntuut, UNESCO- IHE, Rijkswaterstaat Bedrijven Waterleidingsbedrijven, Royal Haskoning, Boskalis, Norit Membraam Techn., Paques, DHV, Vitens, Landustrie, Grontmij, van Oord, IHC, Imtech, SBM, Wavin, Fugro Ruimtelijke structuur Gespreid patroon maar met mogelijke zwaartepunten in Delfzijl, Noord- Friesland, de Kop van Noord- Holland, Zuid- West Overijssel en Zeeland (watertechnologie); Zuid- West Friesland, Zaanstreek en Zuid- Holland (delta en marinem). aantal vesngingen is landelijk gegroeid ( ) terwijl de werkgelegenheid stabiel is gebleven. Hiervoor genoemde Gebieden deden het niet veel beter. Legenda: nevenstaande kaart gee6 de mate van specialisa9e van Nederlandse gemeenten weer in clusterac9viteiten, aan de hand van loca9equo9ënten (berekend o.b.v. LISA data voor aantal ves9gingen 2008). Bron: PBL 2009 Beleidsini8a8even Innova8eprogramma: Watertechnologie (58,8 MEuro, ), MariNem (39,5 MEuro, ) Pieken: Noord (7,3MEuro) FES/BSIK: Leven met Water (20 MEuro, ), Ecogenomics (11 MEuro, ) MIA: Water (totale omvang is 40 MEuro. Building with Nature en Flood Control 2015 zijn gestart. Overig: Subsidie InnovaNe Zeeschepen (58,5 MEuro voor 3 jaar), TNO voor delta- en watertechnologie onderzoek (1,2 MEuro, 2007), Subsidieregeling MariNeme InnovaNe (SMI) (10 MEuro, t/m 2010), Binnenvaart (10 MEuro, t/m 2011 ), SBIR Binnenvaart (1 MEuro, t/m 2010), Programma Voortvarend Besparen (4 MEuro, t/m 2010), Partners voor Water (49 MEuro, ), Kaderrichtlijn Water (75 MEuro, ) Gem. Jaarlijkse investering: 87 mln euro * Cijfers over 2008 ** waarvan [II]: (94%) *** bronnen: zie Technische toelichnng

Economische ontwikkeling in regio's met concentratie topsectoren,

Economische ontwikkeling in regio's met concentratie topsectoren, Economische ontwikkeling in regio's met concentratie topsectoren, 2012-2014 Indicator 7 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere

Nadere informatie

Het Bedrijfslevenbeleid

Het Bedrijfslevenbeleid Het Bedrijfslevenbeleid NAAR DE TOP! Sjoerd Visser Programmadirectie Topsectoren i.o. Inhoud Regeerakkoord Bedrijfslevenbeleid - ambitie - topsectoren - ruimtelijke aspecten - financiering - Proces fasering

Nadere informatie

De ruimtelijke structuur van de clusters van nationaal belang. Otto Raspe en Martijn van den Berge

De ruimtelijke structuur van de clusters van nationaal belang. Otto Raspe en Martijn van den Berge De ruimtelijke structuur van de clusters van nationaal belang Otto Raspe en Martijn van den Berge Samenvatting Het ministerie van Economische Zaken werkt aan de herijking van zijn economische stimuleringsprogramma

Nadere informatie

Topsectoren aanpak en de Nederlandse Defensie & Veiligheid gerelateerde industrie. Samen naar de top!

Topsectoren aanpak en de Nederlandse Defensie & Veiligheid gerelateerde industrie. Samen naar de top! Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie Topsectoren aanpak en de Nederlandse Defensie & Veiligheid gerelateerde industrie Samen naar de top! Drs. G.M. Landheer Directeur Topsectoren en Industriebeleid

Nadere informatie

Linco Nieuwenhuyzen Adviseur Strategie Brainport Development

Linco Nieuwenhuyzen Adviseur Strategie Brainport Development Linco Nieuwenhuyzen Adviseur Strategie Brainport Development Brainport Development ontwikkelingsmaatschappij nieuwe stijl Bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid Strategie-ontwikkeling-uitvoering

Nadere informatie

Toelichting & methodologische disclaimers bij de Clusterkaarten

Toelichting & methodologische disclaimers bij de Clusterkaarten Toelichting & methodologische disclaimers bij de Clusterkaarten Enkel gebruiken in relatie tot de Clusterkaarten (powerpoint) In opdracht van: Ministerie van Economische Zaken Projectnummer: 2010.076 Publicatienummer:

Nadere informatie

De Rotterdamse haven en het achterland. Havenvisie 2030 en achterlandstrategie

De Rotterdamse haven en het achterland. Havenvisie 2030 en achterlandstrategie De Rotterdamse haven en het achterland Havenvisie 2030 en achterlandstrategie Ellen Naaykens Havenbedrijf Rotterdam N.V. ALV ELC, Venlo 30 november 2011 Inhoud Profiel haven Rotterdam Ontwerp Havenvisie

Nadere informatie

Accell Group Milennium 2003 Inkomsten* 289577 Operationele winst* 16708 Netto winst 9197 Uitstaande aandelen 48051 Totale activa 134940

Accell Group Milennium 2003 Inkomsten* 289577 Operationele winst* 16708 Netto winst 9197 Uitstaande aandelen 48051 Totale activa 134940 Totale netto winst 56.904.147.000 Totale Activa (Netto Eigen Vermogen) 2.658.133.112.000 Via www.euronext.nl uitgezocht door Peter Breda Aalberts Industries Milennium 2003 Inkomsten* 784589 Operationele

Nadere informatie

Topsectoren en de Samenwerkingsagenda EZ-provincies-MKB

Topsectoren en de Samenwerkingsagenda EZ-provincies-MKB High Tech Systems & Materials Life Sciences & Health Agro-Food Logistiek BEDRIJVEN Water Topsectoren en de Samenwerkingsagenda EZ-provincies-MKB Creatieve Industrie Energie Meer geld en betere dienstverlening

Nadere informatie

De Rotterdamse haven en het achterland. Havenvisie 2030 en achterlandstrategie. Ellen Naaykens

De Rotterdamse haven en het achterland. Havenvisie 2030 en achterlandstrategie. Ellen Naaykens De Rotterdamse haven en het achterland Havenvisie 2030 en achterlandstrategie Ellen Naaykens Havenbedrijf Rotterdam N.V. Movares symposium 29 november 2011 Inhoud Profiel haven Rotterdam Ontwerp Havenvisie

Nadere informatie

Navigatie topsectoren

Navigatie topsectoren Navigatie topsectoren Beleidsthema s en - doelen Beleid in cijfers Beleidsinstrumentarium 1 Versie oktober 215 Beleidsthema s en doelen topsectoren Specifiek beleid, ondersteunend aan doelen Bedrijvenbeleid:

Nadere informatie

Innovatiekracht in Gelderland en Overijssel

Innovatiekracht in Gelderland en Overijssel Innovatiekracht in Gelderland en Overijssel Resultaten van een Regioscan in de provincies Gelderland en Overijssel Maarten van Leeuwen Oscar Oudega Koen Septer Maart 2016 Opbouw analyse Vraagstelling en

Nadere informatie

Mainport en blueports: samenwerken aan multimodaal netwerk

Mainport en blueports: samenwerken aan multimodaal netwerk Mainport en blueports: samenwerken aan multimodaal netwerk Jaarcongres Nederlandse Vereniging van Binnenhavens, Venlo, 5 oktober 2012 Hans Smits, CEO Havenbedrijf Rotterdam N.V. 1 Haven Rotterdam in cijfers

Nadere informatie

Campusontwikkeling in Nederland

Campusontwikkeling in Nederland Henk-Jan Kooij in Nederland Consortiumpartners: Gemeente Haarlemmermeer Gemeente Nijmegen Gemeente Rotterdam ING Real Estate Oost N.V. Promotor: Prof. Dr. F. Boekema Begeleider: Dr. A. Lagendijk Inhoud

Nadere informatie

Holland High Tech High Tech Solutions for Global Challenges Topsector High Tech Systemen en Materialen

Holland High Tech High Tech Solutions for Global Challenges Topsector High Tech Systemen en Materialen Holland High Tech High Tech Solutions for Global Challenges Topsector High Tech Systemen en Materialen Amandus Lundqvist Voorzitter Topteam HTSM 21 maart 2014 Topteam HTSM advies toename private én publieke

Nadere informatie

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta Bijpraten Raadsleden Vlissingen, 10 april 2017 Agenda > Welkom: Harry van der Maas (voorzitter stuurgroep) > Stand

Nadere informatie

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers AgriFood Capital Monitor 2018 Belangrijkste feiten en cijfers Inleiding AgriFood Capital Monitor In dit boekje presenteren wij de feiten en cijfers van de AgriFood Capital Monitor 2018*. De Monitor geeft

Nadere informatie

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta BZW Bijeenkomst Middelburg, 4 april 2017 Inhoudsopgave 1. Campus Zeeland 2. Bèta College 3. Kennis & Innovatie Netwerken

Nadere informatie

Tuinbouw Veenstreek Greenport(s) 2040 Ewald van Vliet Burgemeester gemeente Lansingerland. Lid stuurgroep Greenports Nederland

Tuinbouw Veenstreek Greenport(s) 2040 Ewald van Vliet Burgemeester gemeente Lansingerland. Lid stuurgroep Greenports Nederland Tuinbouw Veenstreek Greenport(s) 2040 Ewald van Vliet Burgemeester gemeente Lansingerland Lid stuurgroep Greenports Nederland Wat is een Greenport cluster van teeltbedrijven, veilingen, handelsbedrijven

Nadere informatie

BRAINPORT EINDHOVEN ECONOMISCH SUCCES DANKZIJ SAMENWERKING

BRAINPORT EINDHOVEN ECONOMISCH SUCCES DANKZIJ SAMENWERKING BRAINPORT EINDHOVEN ECONOMISCH SUCCES DANKZIJ SAMENWERKING Brainport, Europese toptechnologieregio van formaat, strekt zich uit over Zuidoost-Nederland. Kern is de regio Eindhoven, met circa 730.000 inwoners

Nadere informatie

Haven Amsterdam NV Toekomst in vogelvlucht

Haven Amsterdam NV Toekomst in vogelvlucht Haven Amsterdam NV Toekomst in vogelvlucht Janine van Oosten, directeur CNB en rijkshavenmeester Februari 2013 Havenclub Amsterdam Haven Amsterdam is een bedrijf van de gemeente Amsterdam De havens van

Nadere informatie

Topsectoren. Hoe & Waarom

Topsectoren. Hoe & Waarom Topsectoren Hoe & Waarom 1 Index Waarom de topsectorenaanpak? 3 Wat is het internationale belang? 4 Hoe werken de topsectoren samen? 5 Wat is de rol voor het MKB in de topsectoren? 6 Wat is de rol van

Nadere informatie

De Regio Top 40. Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven

De Regio Top 40. Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven September 2008 Een nieuwe naam, een nieuw model Ook dit jaar kent onze Regio Top 40 weer enkele verrassende uitkomsten. Lees in deze uitgave hoe winnaars

Nadere informatie

Scheepsbouw in de Delta Sterk in Techniek en Logistiek. Sjef van Dooremalen 12 maart 2012

Scheepsbouw in de Delta Sterk in Techniek en Logistiek. Sjef van Dooremalen 12 maart 2012 Scheepsbouw in de Delta Sterk in Techniek en Logistiek Sjef van Dooremalen 12 maart 2012 1 Inhoud 1. Sterk in de Cluster 2. Belangrijk in de Delta 3. Voorop in kennis en innovatie 4. Logistiek en Techniek

Nadere informatie

De Rotterdamse haven na 2030

De Rotterdamse haven na 2030 De Rotterdamse haven na 2030 B. Kuipers, zakelijk directeur Erasmus Rotterdam Onderzoek ministerie van V&W: Wat is het belang en de betekenis van de mainports in 2040 voor de Nederlandse economie? Onderzoek

Nadere informatie

Amsterdamse haven en innovatie

Amsterdamse haven en innovatie Amsterdamse haven en innovatie 26 september 2011, Hoge School van Amsterdam Haven Amsterdam is een bedrijf van de gemeente Amsterdam Oostelijke handelskade (huidige situatie) Oostelijke handelskade (oude

Nadere informatie

Een Smart Industry is een industrie met (productie)faciliteiten die een maximale flexibiliteit realiseren met betrekking tot:

Een Smart Industry is een industrie met (productie)faciliteiten die een maximale flexibiliteit realiseren met betrekking tot: Jac. Gofers 16 april 2015 1 Smart Industry Een Smart Industry is een industrie met (productie)faciliteiten die een maximale flexibiliteit realiseren met betrekking tot: de productvraag (specificaties,

Nadere informatie

Het creëren van een innovatieklimaat

Het creëren van een innovatieklimaat Het creëren van een innovatieklimaat Bertholt Leeftink Directeur- Generaal Bedrijfsleven & Innovatie Inhoud 1. Waarom bedrijven- en topsectorenbeleid? 2. Verdienvermogen en oplossingen voor maatschappelijke

Nadere informatie

TechnicalDayTrader. Trading Tactics Pro. de dagelijkse nieuwsbrief van

TechnicalDayTrader. Trading Tactics Pro. de dagelijkse nieuwsbrief van Trading Tactics Pro de dagelijkse nieuwsbrief van TechnicalDayTrader Trading Tactics Pro nieuwsbrief@technicaldaytrader.nl TradingScreen signalen De AEX heeft vandaag opnieuw een daling laten zien, ditmaal

Nadere informatie

De Nederlandse wetenschap in internationaal perspectief

De Nederlandse wetenschap in internationaal perspectief De Nederlandse wetenschap in internationaal perspectief Robbert Dijkgraaf Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Universiteit van Amsterdam Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte

Nadere informatie

Kengetallen kleine groeiondernemers

Kengetallen kleine groeiondernemers M200913 Kengetallen kleine groeiondernemers Tabellenboek drs. N.G.L. Timmermans R. in 't Hout dr. J. Meijaard Zoetermeer, juli 2009 1 Inleiding Het Innovatieplatform heeft EIM gevraagd inschattingen te

Nadere informatie

Topsectoren. Bouwstenen van Bedrijvenbeleid. Hoofdstuk: In opdracht van DG Bedrijfsleven & Innovatie van het ministerie van Economische Zaken

Topsectoren. Bouwstenen van Bedrijvenbeleid. Hoofdstuk: In opdracht van DG Bedrijfsleven & Innovatie van het ministerie van Economische Zaken Bouwstenen van Bedrijvenbeleid Hoofdstuk: Topsectoren In opdracht van DG Bedrijfsleven & Innovatie van het ministerie van Economische Zaken Klik hier voor de handleiding van deze presentatie Versie maart

Nadere informatie

Maintenance Innovatie in de Delta Regio, de strategie van Zuid Nederland tot 2020. Gerard Blom & Patrick Essers

Maintenance Innovatie in de Delta Regio, de strategie van Zuid Nederland tot 2020. Gerard Blom & Patrick Essers Maintenance Innovatie in de Delta Regio, de strategie van Zuid Nederland tot 2020 Gerard Blom & Patrick Essers Contents Koepelvisie Strategic Board Delta Region Strategische Innovatie Agenda Innovatiethema

Nadere informatie

Samenwerking. Innovatie. Groei. Bedrijven, kennisinstellingen en overheden voor een krachtige metropoolregio Amsterdam

Samenwerking. Innovatie. Groei. Bedrijven, kennisinstellingen en overheden voor een krachtige metropoolregio Amsterdam Samenwerking. Innovatie. Groei. Bedrijven, kennisinstellingen en overheden voor een krachtige metropoolregio Amsterdam De metropoolregio Amsterdam heeft alles in huis Een krachtige economische regio. Daarvoor

Nadere informatie

Colofon. Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland NBSO Chengdu. Opgesteld door: Bertrille Snoeijer, NBSO Chengdu

Colofon. Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland NBSO Chengdu. Opgesteld door: Bertrille Snoeijer, NBSO Chengdu Colofon Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland NBSO Chengdu Opgesteld door: Bertrille Snoeijer, NBSO Chengdu Contactpersoon: NBSO Chengdu Chief Representative : Bertrille Snoeijer

Nadere informatie

Development Company Greenport Venlo. Stand van zaken. Leopold Hermans - Manager Business Development. www.dcgv.nl

Development Company Greenport Venlo. Stand van zaken. Leopold Hermans - Manager Business Development. www.dcgv.nl Development Company Greenport Venlo Stand van zaken Leopold Hermans - Manager Business Development www.dcgv.nl 1 Venlo in Europa 2 3 4 Opbouw presentatie Wat is DCGV? Het Klavertje 4 gebied Hoofddoelstellingen

Nadere informatie

Valorisatie Performance 2015 van de Nederlandse Universiteiten

Valorisatie Performance 2015 van de Nederlandse Universiteiten Valorisatie Performance 2015 van de Nederlandse Universiteiten Presentatie ScienceWorks Frank Zwetsloot Mauritskade 5 2514 HC Den Haag T: +31 70 346 2505 info@scienceworks.nl www.scienceworks.nl Waarom

Nadere informatie

Aantal ingeschreven studenten per universiteit naar onderwijstaal, studiejaar

Aantal ingeschreven studenten per universiteit naar onderwijstaal, studiejaar Aantal per universiteit naar onderwijstaal, studiejaar 2015-2016 Bron: VSNU 1. Per instelling bachelor, studiejaar 2015-2016 +ENG Erasmus Universiteit Rotterdam 27,27% 3658 54,55% 7184 18,18% 3184 14026

Nadere informatie

Mogelijkheden MKB in EFRO en INTERREG

Mogelijkheden MKB in EFRO en INTERREG Mogelijkheden MKB in EFRO en INTERREG www.food-future.eu Innovatie steun voor MKB in food sector in D en NL Yvette Lammers EZ Coördinatieteam Structuurfondsen EFRO EFRO: Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling

Nadere informatie

Het belang van het MKB

Het belang van het MKB MKB Regio Top 40 Themabericht Rogier Aalders De nieuwe MKB Regio Top 40 is uit. Zoals u van ons gewend bent, rangschikken we daarin de veertig Nederlandse regio s op basis van de prestaties van het MKB

Nadere informatie

14 december 2011 Amandus Lundqvist voorzitter topteam HTSM

14 december 2011 Amandus Lundqvist voorzitter topteam HTSM 14 december 2011 Amandus Lundqvist voorzitter topteam HTSM Topteam HTSM: advies Toename private èn publieke R&D investeringen in HTSM Herkenbaar en attractief technisch vakonderwijs Overheid als innovatieve

Nadere informatie

Samenwerkingsagenda Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Provincie Gelderland

Samenwerkingsagenda Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Provincie Gelderland en de Provincie Gelderland 22 maart 2016 Overwegende dat: De provincie Gelderland veel waarde hecht aan de aanwezigheid van onderwijs/kennisinstellingen in haar Provincie. Uiteraard in hun functie van

Nadere informatie

Excursie Bestuurlijk Platform Peelnetwerk, Vrijdag 27 september 2013

Excursie Bestuurlijk Platform Peelnetwerk, Vrijdag 27 september 2013 Excursie Bestuurlijk Platform Peelnetwerk, Vrijdag 27 september 2013 Jean van Zeeland Senior beleidsadviseur Programmamanager j.vanzeeland@sre.nl 0652065753 Naar een gemeenschappelijk ruimtelijk beeld

Nadere informatie

Beleidscommissie Strategische raadsagenda. Visie op positionering Harderwijk 9 februari 2017

Beleidscommissie Strategische raadsagenda. Visie op positionering Harderwijk 9 februari 2017 Beleidscommissie Strategische raadsagenda Visie op positionering Harderwijk 9 februari 2017 Opdracht strategische raadsagenda Wat willen we bereiken: Visie op de positionering van Harderwijk in de context

Nadere informatie

Hoge groei ten noordoosten van de Randstad in 2017

Hoge groei ten noordoosten van de Randstad in 2017 januari Hoge groei ten noordoosten van de Randstad in Themabericht RaboResearch Nederland economie.rabobank.com Rogier Aalders Senior onderzoeker -9 Samenvatting Amsterdam en Utrecht en hun omgeving hebben

Nadere informatie

Hoe ontwikkel je een regionale economy?

Hoe ontwikkel je een regionale economy? 1 Hoe ontwikkel je een regionale economy? Model van 5 elementen Excellent Science World leading and accessible positions in sciences People make the difference Attracting world class scientists and talented

Nadere informatie

WELKOM IN ROTTERDAM! Regio West-Brabant en het Havenschap Moerdijk te gast bij Havenbedrijf Rotterdam N.V. Maasvlakte, 11 september 2015

WELKOM IN ROTTERDAM! Regio West-Brabant en het Havenschap Moerdijk te gast bij Havenbedrijf Rotterdam N.V. Maasvlakte, 11 september 2015 WELKOM IN ROTTERDAM! Regio West-Brabant en het Havenschap Moerdijk te gast bij Havenbedrijf Rotterdam N.V. Maasvlakte, 11 september 2015 1 PROVINCIE BRABANT BELANGRIJK VOOR ROTTERDAM! Rotterdam-Noord-Brabant:

Nadere informatie

Verleden, heden en toekomst van Publiek Private Partnerships

Verleden, heden en toekomst van Publiek Private Partnerships Verleden, heden en toekomst van Publiek Private Partnerships Colja Laane Netherlands Genomics Initiative 2 maart 2011 In den beginne start TTI s > 1997 Heden: wildgroei bèta PPPs? Heden: enkele gamma PPPs?

Nadere informatie

Albert Jellema & Marco Knulst

Albert Jellema & Marco Knulst PODIUM 10 ProBeleggen Symposium 2018 Workshop Albert Jellema & Marco Knulst Agenda Thema s die de richting van de beurs bepalen Waardering aandelenmarkt 4 beleggingstips GEOPOLITIEK THEMA 1: GEOPOLITIEK

Nadere informatie

Planning voorlichtingsavond vervolgstudies HBO & WO

Planning voorlichtingsavond vervolgstudies HBO & WO Planning voorlichtingsavond vervolgstudies HBO & WO Rondes Voorlichting Opleidingen Instelling 1 2 3 Lokaal Algemene voorlichting HAS - Bedrijfskunde en agrfoodbusiness - Business in Agriculture & Food

Nadere informatie

Dutch Sports Infrastructure. Nationaal Export Event. Ruben Dubelaar

Dutch Sports Infrastructure. Nationaal Export Event. Ruben Dubelaar Nationaal Export Event Ruben Dubelaar I 1 Wat doet FME met voetbal? I 2 Clusters FME Agro & Food Betaalbaar en gezond voedsel voor iedereen met technologie uit NL door slimmere samenwerking in de keten.

Nadere informatie

ZUIDWEST-NEDERLAND DE NATIONALE KOPLOPER (OP WEG NAAR DE BIOBASED DELTA) Biobased Business Cases

ZUIDWEST-NEDERLAND DE NATIONALE KOPLOPER (OP WEG NAAR DE BIOBASED DELTA) Biobased Business Cases ZUIDWEST-NEDERLAND DE NATIONALE KOPLOPER (OP WEG NAAR DE BIOBASED DELTA) Biobased Business Cases Mei 18, 2011 Waarom koploper? Zuidwest-Nederland: Aanwezigheid grondstoffen Hoogwaardige bedrijven in agro,

Nadere informatie

De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie

De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie Irene Mouthaan, themaleider Bio-based Economy, directie Industrie & Handel, ministerie van LNV en IPE 0 Opbouw Presentatie Bio-based Economy

Nadere informatie

IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving

IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving 16 september 2014-15:25 Het ministerie van Infrastructuur en Milieu besteedt in 2015 9,2 miljard euro aan een gezond, duurzaam

Nadere informatie

Naar meer scherpte in de Rijk-Regio agenda voor innovatiestimulering. Berry Roelofs Principal Consultant

Naar meer scherpte in de Rijk-Regio agenda voor innovatiestimulering. Berry Roelofs Principal Consultant Naar meer scherpte in de Rijk-Regio agenda voor innovatiestimulering Berry Roelofs Principal Consultant Utrecht, 17 december 2015 Goede uitgangssituatie, maar Nederland doet het goed 16 e economie van

Nadere informatie

Regiobericht 1.0 Noord

Regiobericht 1.0 Noord Economie, innovatie, werk en inkomen 1 Kenmerken van het landsdeel Het landsdeel Noord bestaat uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. De provincies werken samen in het Samenwerkingsverband

Nadere informatie

Duurzaam groeien. Agro, fresh, food en logistics

Duurzaam groeien. Agro, fresh, food en logistics Nota Ruimte budget Klavertje 25,9 miljoen euro (waarvan 3 miljoen euro voor glastuinbouwgebied Deurne) Planoppervlak 908 hectare (waarvan 150 hectare voor glastuinbouwgebied Deurne) (Greenport Trekker

Nadere informatie

System availability up; life cycle cost down

System availability up; life cycle cost down Symposium IOP-IPCR project, Breda, 2 dec. 2010 System availability up; life cycle cost down Ideeën voor vervolg Jürgen Donders, Gordian Logistic Experts B.V. Geert-Jan van Houtum, TU/e INHOUD Kennisnetwerk

Nadere informatie

PROJECT PRESENTATIE TIM-15. Project-B: Verbinden

PROJECT PRESENTATIE TIM-15. Project-B: Verbinden PROJECT PRESENTATIE TIM-15 Project-B: Verbinden 1 INTRODUCTIE Team: Louis Derks zelfstandig consultant Toon Kleinhout Koninklijke Landmacht Hans Slotema DSM Resolve René Verhoeven KvK Limburg Opdracht:

Nadere informatie

1 Beoordeling instellingsconversietabellen CDHO 1 2 Opheffing Hogeschool Positief advies CDHO: Engineering Engineering AOT Techniek(deeltijd) Einde instroom: 31-12-2011 Einde opleiding: 31-12-2016 Engineering

Nadere informatie

Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven

Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven Uittocht uit de industrie onstuitbaar? Prof. Dr. J. Konings VIVES - KULeuven Overzicht Stylized Facts Theoretisch kader Sterke en zwakke sectoren in Vlaanderen? De supersterren van de Vlaamse economie

Nadere informatie

Haven Amsterdam Gateway to Europa

Haven Amsterdam Gateway to Europa IJ (voor 1850) Haven Amsterdam Gateway to Europa Jan Egbertsen 26 september 2011, Amsterdam Haven Amsterdam is een bedrijf van de gemeente Amsterdam Amsterdam Noordzeekanaalgebied (rond 1875) Overzicht

Nadere informatie

Innovatiethema s. Pagina! 1 van! 5

Innovatiethema s. Pagina! 1 van! 5 Innovatiethema s MIT 2016 Pagina 1 van 5 Innovatiethema s MIT 2016 Innovatieve MKB-ers kunnen subsidie aanvragen binnen de MKB Innovatiestimuleringsregeling Topsectoren (MIT). Daarin zijn de volgende instrumenten

Nadere informatie

Duurzaamheid: speerpunt voor industrie en onderwijs

Duurzaamheid: speerpunt voor industrie en onderwijs Duurzaamheid: speerpunt voor industrie en onderwijs Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie Nelo Emerencia, Speerpuntmanager Onderwijs & Innovatie Utrecht, 9 februari 2012 DAS Docentenconferentie

Nadere informatie

Carrousel Drechtsteden Fysiek

Carrousel Drechtsteden Fysiek Carrousel Drechtsteden Fysiek Regionaal uitvoeringsprogramma economie en arbeidsmarktbeleid Alblasserdam 2 oktober 2012 Proces Zuidvleugel: Economische Agenda Zuidvleugel November 2011: Economische Agenda

Nadere informatie

Het wat hoe en waarom van Fotonica

Het wat hoe en waarom van Fotonica Het wat hoe en waarom van Fotonica Ron van der Kolk, Directeur PhotonicsNL Fotonica: Toekomst of een kans voor nu? Definitie van Fotonica Fotonica is de technologie die zich richt op het opwekken, transporteren

Nadere informatie

Introductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl

Introductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl Het CMI NEN wordt opgericht door drie initiatiefnemers: UT, Siemens en UMCG/RUG Introductie: CMI NEN als nieuwe Publiek - Private Samenwerking (PPS) in de context van het IMDI.nl Matchmaking Event Prof.

Nadere informatie

Brainport Monitor 2010 Samenvatting. Van crisis naar kracht

Brainport Monitor 2010 Samenvatting. Van crisis naar kracht Brainport Monitor 2010 Samenvatting Van crisis naar kracht People De effecten van de crisis laten zien dat de arbeidsmarkt in Brainport conjunctuurgevoelig is. Technology Brainport blijft goed presteren

Nadere informatie

2 De keuze van de hogeschool per individuele conversie geldt voor alle opleidingsvormen, inclusief de te beëindigen varianten. 1 Beoordeling instellingsconversietabellen CDHO 1 2 Opheffing Hogeschool Positief

Nadere informatie

TRANSPORT & LOGISTICS 2013. Post show report TRANSPORT & LOGISTICS 2013. www.easyfairs.com/transport-nl

TRANSPORT & LOGISTICS 2013. Post show report TRANSPORT & LOGISTICS 2013. www.easyfairs.com/transport-nl Post show report TRANSPORT & LOGISTICS 2013 Bezoekers per bedrijfsactiviteit Producerende bedrijven en verladers uit o.a. (petro)chemie, voeding, metaal, retail en kunststoffen Transport en expeditie 5%

Nadere informatie

Havenvisie 2030 Drechtsteden 5 april 2011

Havenvisie 2030 Drechtsteden 5 april 2011 Havenvisie 2030 Drechtsteden 5 april 2011 1 Doel Havenvisie 2030 Richting geven aan de verdere ontwikkeling van de Rotterdamse mainport. Zekerheid en perspectief bieden aan klanten, burgers, overheden

Nadere informatie

Strategische Agenda Helmond. Coalitie-onderhandelingen 4 april 2018

Strategische Agenda Helmond. Coalitie-onderhandelingen 4 april 2018 Strategische Agenda Helmond Coalitie-onderhandelingen 4 april 2018 Staat van Helmond: Hoofddoelen strategische agenda Centrale ambitie: Meer banen Meer inwoners Meer banen Verwachte groei naar 101.000

Nadere informatie

Microdata voor innovatie-onderzoek

Microdata voor innovatie-onderzoek Microdata voor innovatie-onderzoek ir. Arthur Vankan Senior onderzoeker / data scientist Docent Data & digitale methoden Dialogic Utrecht Data School 28 maart 2 Innovatie-onderzoek met microdata 1 2 3

Nadere informatie

SAMENWERKINGSVERBANDEN ARNHEM

SAMENWERKINGSVERBANDEN ARNHEM SAMENWERKINGSVERBANDEN ARNHEM 04.11.2014 WUHAN NL D Wageningen Nijmegen #CASA #WAN Nijmegen of Wuhan, waar moeten we Weezen? SCHAALNIVEAUS ZUSTERSTAD RANDSTAD VALLEY STAD STADSREGIO ARNHEM - NIJMEGEN STADSREGIO

Nadere informatie

Valkenswaard is Brainport!

Valkenswaard is Brainport! 1 Valkenswaard is Brainport! 17 september 2015 Imke Carsouw-Huizing Algemeen directeur Brainport Development Directeur Stichting Brainport 2 3 BRAINPORT REGIO EINDHOVEN Hightech regio van wereldklasse

Nadere informatie

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017

DE INDUSTRIE: MOTOR VAN VERNIEUWING. Drie acties voor een nieuw Kabinet. Manifest 2017 DE INDUSTRIE: Drie acties voor een nieuw Kabinet MOTOR VAN Manifest 2017 VERNIEUWING Nederlandse industriële bedrijven behoren tot de top van de wereld. We zijn wereldmarktleider in chipmachines en medische

Nadere informatie

Arbeidsmarktanalyse HCA Noord-Brabant

Arbeidsmarktanalyse HCA Noord-Brabant Arbeidsmarktanalyse HCA Noord-Brabant Factsheetrapportage sector logistiek De provincie Noord-Brabant heeft door Etil het onderzoek 'Arbeidsmarktanalyse HCA Noord-Brabant' laten uitvoeren. Om het menselijk

Nadere informatie

Leercyclus Enschede-Dordrecht-Zwolle

Leercyclus Enschede-Dordrecht-Zwolle Leercyclus Enschede-Dordrecht-Zwolle Regionaal uitvoeringsprogramma economie en arbeidsmarktbeleid Enschede, 26 januari 2012 Gido ten Dolle Programmadirecteur Ruimtelijk economische strategie en arbeidsmarktbeleid

Nadere informatie

Nieuwe kansen in de verhouding tussen huurder en verhuurder van laboratoria. Jeff Gielen, 28 oktober 2014. www.biofacilities.nl

Nieuwe kansen in de verhouding tussen huurder en verhuurder van laboratoria. Jeff Gielen, 28 oktober 2014. www.biofacilities.nl Nieuwe kansen in de verhouding tussen huurder en verhuurder van laboratoria Jeff Gielen, 28 oktober 2014 www.biofacilities.nl Inhoud 1. Kadans Biofacilities 2. Expertise en support + services 3. Lessons

Nadere informatie

Geplaatst in het Financieele Dagblad van zaterdag 19 februari Denk niet langer in termen van gemeente- en provinciegrenzen

Geplaatst in het Financieele Dagblad van zaterdag 19 februari Denk niet langer in termen van gemeente- en provinciegrenzen Geplaatst in het Financieele Dagblad van zaterdag 19 februari 2011 Denk niet langer in termen van gemeente- en provinciegrenzen Economie vraagt om een beter passende ruimtelijke schaal Willem van der Velden

Nadere informatie

Wat verwachten werkgevers van het onderwijs als het gaat om duurzaamheid?

Wat verwachten werkgevers van het onderwijs als het gaat om duurzaamheid? Wat verwachten werkgevers van het onderwijs als het gaat om duurzaamheid? Een onderzoek onder werkgevers in de topsectoren en de overheid. Onderzoeksrapport Samenvatting 24-10-2013 1 7 Inleiding. Eind

Nadere informatie

Samenwerkingsverbanden Economie op een rij

Samenwerkingsverbanden Economie op een rij Samenwerkingsverbanden Economie op een rij Factsheet Bedrijvenbeleid/topsectoren Doel Contactpersoon Ministerie EL&I: Dhr. M. Snippe??? Factsheet Gebiedsagenda Zuidvleugel Doel Contactpersoon Factsheet

Nadere informatie

Marktanalyse rapport Mijn markt

Marktanalyse rapport Mijn markt Marktanalyse rapport Mijn markt Gemaakt door: Rino Both Bedrijfsnaam: D&B SLiM testomgeving - Olbico Datum: 10-09-2015 1. Inhoud 1. Inhoud 2. Inleiding 3. Beschrijvingen van de selectie, markt en gebruikte

Nadere informatie

Snelle groeiers in de topsectoren

Snelle groeiers in de topsectoren M201201 Snelle groeiers in de topsectoren Arjan Ruis Wim Verhoeven Zoetermeer, januari 2012 Snelle groeiers in de topsectoren Snelle groeiers zijn belangrijk voor de economische groei. Zij brengen innovatie

Nadere informatie

Valorisatie Technosprong. Paul Althuis, 10-10-2011

Valorisatie Technosprong. Paul Althuis, 10-10-2011 Valorisatie Technosprong Paul Althuis, 10-10-2011 Visie Op regionaal niveau heeft Technosprong over 2010-2016 bijgedragen aan de realisatie van een optimaal starterklimaat in een regio vol open innovatie

Nadere informatie

Mapping van creatieve stad en innovatiedynamiek

Mapping van creatieve stad en innovatiedynamiek Mapping van creatieve stad en innovatiedynamiek PROBLEEMSTELLING Creative Rotterdam Focus Creatieve industrie in de stedelijke omgeving Innovatie door en met de creatieve industrie Stedelijke milieus als

Nadere informatie

Doel Doel van het programma VvW:

Doel Doel van het programma VvW: Doel Doel van het programma VvW: Een strategie en bijbehorende actielijnen opleveren en (laten) uitvoeren ten behoeve van de gewenste economische structuurversterking van de Vierkant voor Werk regio. Dit

Nadere informatie

De Staat van Nederland Innovatieland: een gouden ei? Walter Manshanden

De Staat van Nederland Innovatieland: een gouden ei? Walter Manshanden De Staat van Nederland Innovatieland: een gouden ei? Walter Manshanden Van der Zee, F., W. Manshanden, F. Bekkers, T. van der Horst ea (2012). De Staat van Nederland Innovatieland 2012. Amsterdam: AUP

Nadere informatie

Economische Transformatiemonitor Noordoost Fryslân

Economische Transformatiemonitor Noordoost Fryslân Economische Transformatiemonitor Noordoost Fryslân Bijeenkomst voor raads- en Statenleden Noordoost Fryslân 15 februari 2017 1 Deze presentatie is bedoeld om de dialoog te voeren over het huidige en toekomstige

Nadere informatie

Arbeidsmarktanalyse HCA Noord-Brabant

Arbeidsmarktanalyse HCA Noord-Brabant Arbeidsmarktanalyse HCA Noord-Brabant Factsheetrapportage sector biobased economie De provincie Noord-Brabant heeft door Etil het onderzoek 'Arbeidsmarktanalyse HCA Noord-Brabant' laten uitvoeren. Om het

Nadere informatie

Sustainable solutions from a multidisciplinary approach

Sustainable solutions from a multidisciplinary approach Sustainable solutions from a multidisciplinary approach Infrastructures & Mobility Delft Research Initiatives Delft Research Initiatives Energie, Gezondheid, Infrastructuren & Mobiliteit, en Leefomgeving

Nadere informatie

A15 Corridor. Conclusies A15. 4. De A15 is dé verbindingsschakel tussen vier van de tien Nederlandse logistieke hot spots i.c.

A15 Corridor. Conclusies A15. 4. De A15 is dé verbindingsschakel tussen vier van de tien Nederlandse logistieke hot spots i.c. A15 Corridor Conclusies A15 1. Een gegarandeerde doorstroming van het verkeer op de A15 is noodzakelijk voor de continuïteit en ontwikkeling van de regionale economie rond de corridor en voor de BV Nederland.

Nadere informatie

Inhoud presentatie Cohesiebeleid 2014-2020 Situatie 2007-2013 Uitdaging 2014-2020 EU2020

Inhoud presentatie Cohesiebeleid 2014-2020 Situatie 2007-2013 Uitdaging 2014-2020 EU2020 OP EFRO OOST-NEDERLAND 2014-2020PRESENTATIE KENNISPARK, 23 APRIL 2014 JOLANDA VROLIJK, PROGRAMMAMANAGER EFRO OP EFRO Oost-Nederland 2014-2020 Inhoud presentatie 1. Inleiding Europese Fondsen: cohesie beleid

Nadere informatie

Trends en ontwikkelingen

Trends en ontwikkelingen Ons wereldbeeld ???!!! Intussen in Trends en ontwikkelingen >9 mld mensen!!!!! Wat betekent dit? Kernvraag Hoe zorgen we voor een blijvend goed leefklimaat voor onze burgers? Wonen, werken, welzijn

Nadere informatie

Verdiepingsonderzoek naar vergrijzing en flexibilisering arbeidsmarkt

Verdiepingsonderzoek naar vergrijzing en flexibilisering arbeidsmarkt Verdiepingsonderzoek naar vergrijzing en flexibilisering arbeidsmarkt Arbeidsmarkt en Onderwijs Monitor Noord-Holland Henry de Vaan I&O Research 23 november 2012 Onderzoeksvragen 1. Hoe zit het met de

Nadere informatie

Presentatie SIM MEA-Industrie & LEA. Ron Bissels 16 april 2018

Presentatie SIM MEA-Industrie & LEA. Ron Bissels 16 april 2018 Presentatie SIM MEA-Industrie & LEA Ron Bissels 16 april 2018 Inhoud 1.MEA-Industrie (Maastrichts Energie Akkoord) 2.LEA (Limburgs Energie Akkoord) 2 3 Uitnodiging Niet alleen besparing Ook opwekking Duurzame

Nadere informatie

Water. Landschap en Leefomgeving. Biobased economy

Water. Landschap en Leefomgeving. Biobased economy BB + Topsectoren + + Greenports + interviews KvKmet ondernemers 2012 (0, 1, 2 of 3 punten) Greenports en # inhoudelijke links naar topsectoren Topsectoren Prov. Gelderland Greenport Boskoop, Innovatieimpuls.proje

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie