Studie- en arbeidsmarktsucces van allochtone studenten binnen de Associatie

Transcriptie

1 Studie- en arbeidsmarktsucces van allochtone studenten binnen de Associatie Allochtonen komen vaak in het nieuws als een problematische kansengroep. Ze doen het niet goed op school, verlaten de school daarom vaak ongekwalificeerd, vinden moeilijk een baan en als ze die vinden, zijn zij vaak de eerste om deze kwijt te spelen in tijden van economische crisis zoals deze. Maar binnen dit discours gaat het veelal om de relatief grote groep laaggeschoolde allochtonen. Hoe vergaat het onze groep allochtone studenten binnen de Associatie? Hilde De Wits bijdrage bestudeert op basis van de gemeenschappelijke sociale registratie binnen de Associatie de cijfers over instroom en doorstroom van allochtone studenten. Wij richten ons in deze tekst op de uitstroom van allochtone studenten. We maken hierbij gebruik van onderzoek binnen het Expertisecentrum Gelijke Onderwijskansen van de UHasselt. Gekwalificeerde uitstroom van allochtonen De onderzoekers van der Haar en Lenaers brachten in 2007 de instroom, doorstroom en uitstroom van allochtone studenten aan de UHasselt (LUC) in de afgelopen tien jaar in kaart. Bij gebrek aan eenvormige gegevens naar etnische afkomst die over tien jaar voorradig waren, maakten zij noodgedwongen gebruik van een telling op naam. Zij catalogeerden studenten met een niet-autochtone voor- en achternaam als allochtonen. 1 Op basis van deze gegevens stelden zij een groot verschil in uitstroom vast tussen de studenten met een Belgische en een niet-belgische naam. Van de studenten met een niet- Belgische voor- en achternaam die in de vijf academiejaren tussen 1997 en 2001 hun studie aanvatten, behaalden 18,9% ook effectief een diploma aan de UHasselt. 2 Bij studenten met een Belgische naam was dat 38,5%. In verhouding met het aantal inschrijvingen studeren er dus dubbel zoveel autochtone studenten af als allochtonen. Waar en wanneer haken deze allochtone studenten af? Ten eerste ligt hun drop-out rate in het eerste jaar dubbel zo hoog als die van autochtone studenten. Hun slaagkans in het eerste jaar is slechts half zo groot. Eenmaal het eerste jaar voorbij, zijn de ergste hordes genomen. Maar ook in de hogere jaren ligt de slaagkans voor allochtone studenten lager al is de kloof minder spectaculair dan in het eerste jaar (van der Haar en Lenaers, 2007). Helaas houden deze cijfers geen rekening met de vooropleiding of de sociale achtergrond van beide groepen. Eens de gemeenschappelijke sociale registratie ver genoeg gevorderd zal zijn wanneer de studenten van wie we over sociale gegevens beschikken, afgestudeerd zullen zijn zullen we een meer genuanceerde vergelijking kunnen maken. Arbeidsmarktintrede Het studiesucces van allochtone studenten lijkt dus een stuk lager te liggen dan dat van autochtone studenten. Maar wat gebeurt er met hen na de intrede op de arbeidsmarkt? Hoe vlot verloopt deze intrede en in welk soort jobs komen zij terecht? 1 De Belgische herkomst van de familienamen werd opgezocht in Debrabandere, Frans, (1993), Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk, Brussel: Gemeentekrediet. 2 Het gaat hier enkel om studenten die een studierichting kozen waarin ze konden afstuderen aan de UHasselt.

2 Om dit te onderzoeken bevraagden Vandevenne en Lenaers allochtone en autochtone hooggeschoolden, afgestudeerd aan de Xios Hogeschool, Provinciale Hogeschool Limburg en Universiteit Hasselt vanaf 1998 tot en met 2004, via een postenquête. De allochtone onderzoekspopulatie bestond uit allochtonen van Italiaanse, Turkse en Marokkaanse afkomst. Hun antwoorden (N=203) werden telkens vergeleken met de antwoorden van een controlegroep (N=221). Deze controlegroep bestond uit autochtonen die zo gelijkaardig mogelijk waren aan de allochtonen wat betreft afstudeerjaar, geslacht, afstudeerrichting en gemeente. Het gaat dus niet om een vergelijking tussen dé allochtonen en dé autochtonen zoals hierboven. Het gaat om een vergelijking tussen afgestudeerden met minstens één grootouder die geboren is in Italië, Turkije of Marokko en hun autochtone klasgenoten van hetzelfde geslacht die vaak ook uit dezelfde gemeente afkomstig zijn. We vergelijken dus appelen met appelen. Allochtone studenten volgen immers vaak andere studierichtingen dan autochtonen, ze kiezen vaker voor een hogeschool en komen meestal uit een handvol Limburgse voormalige mijngemeenten. Dat we er evenwel niet helemaal in geslaagd zijn om appelen met precies dezelfde soort appelen te vergelijken mag blijken uit de verschillen in het sociaal-economisch milieu waaruit de allochtone studenten afkomstig zijn. Dit werd gemeten aan de hand van het diploma van de moeder. Vooral de sociaal-economische positie van de moeders van hooggeschoolde allochtonen van Turkse en Marokkaanse afkomst is laag. Vier op vijf Turkse of Marokkaanse moeders heeft geen diploma of enkel een diploma lager onderwijs. Bij allochtonen van Italiaanse afkomst is dit aandeel twee op vijf. Bij de autochtone controlegroep slechts één op vijf. Verschillen in wachttijd na afstuderen Uit Vlaams arbeidsmarktonderzoek blijkt dat niet alleen laaggeschoolde allochtonen langer dan hun autochtone collega s werkloos blijven na het behalen van hun diploma. Zo is bijna 21 % van de allochtonen met een diploma hoger onderwijs één jaar na afstuderen nog steeds werkloos tegenover 13% van de autochtonen (Misplon en Holderbeke, 2006). Hooggeschoolde allochtonen worden dus net als de laaggeschoolde geconfronteerd met een moeilijke aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt. In ons onderzoek onderzochten we hoeveel maanden er zaten tussen het behalen van het laatste diploma en hun eerste job. De verschillen tussen de Italiaanse allochtonen en de autochtone controlegroep zijn klein. Er zitten gemiddeld twee maanden en vijf dagen tussen het behalen van het diploma en de eerste job bij autochtone respondenten. Bij respondenten van Italiaanse afkomst is dit gemiddeld twee maanden en twintig dagen. De verschillen zijn wel significant tussen autochtone respondenten en respondenten van Turkse en Marokkaanse afkomst. Voor respondenten van Turkse en Marokkaanse afkomst zitten er gemiddeld drie maanden en 28 dagen tussen het behalen van het laatste diploma en de eerste job. Dit is bijna dubbel zo lang als bij autochtone studenten. Verschillen in bruto maandloon In de onderzoeksliteratuur is er ook sprake van indirecte loondiscriminatie naar allochtonen toe. Om indirecte discriminatie op te sporen ging Dagevos (1998) na of allochtonen een andere positie in de beroepenstructuur (afgemeten aan het functie-/beroepsniveau of het beroepsprestige) innemen, vergeleken met autochtonen met dezelfde objectieve kenmerken, en om deze reden een ander loon ontvangen. Dagevos stelde vast dat allochtonen veelal onder hun niveau werken. Vergeleken met autochtonen met dezelfde individuele kenmerken nemen

3 allochtonen een lagere positie in in de beroepenstructuur. Hun loon zal dus ook lager liggen. Directe loonsdiscriminatie (verschillend loon voor gelijk werk) wordt zelden vastgesteld. Ons onderzoek nam het brutomaandloon van de eerste job wordt onder de loep op zoek naar loonverschillen. We stelden slechts minieme verschillen vast. Contracten, regimes en leidinggeven Ons onderzoek ging ook na onder welk contract de afgestudeerden beginnen te werken. Op het vlak van de contracten vinden we geen significante verschillen al is er een indicatie dat allochtonen vaker in hun eerste job tewerkgesteld worden door middel van een interimcontract. Maar ze starten niet minder vaak met een contract van onbepaalde duur dan autochtonen. Voor de meeste respondenten is de eerste baan een voltijdse betrekking (ruim 90 %). De verschillen zijn miniem tussen de etnische groepen. In totaal is voor 7 % van de hooggeschoolde respondenten de eerste job een leidinggevende functie. De verschillen tussen de etnische groepen zijn niet significant. Verschillen in kansenbeleving Het woord discriminatie op basis van discriminatie valt meermaals in de literatuur. Enkele onderzoeken, onder andere door Vrancken et al. (2001) en Arrijn (1998), bewijzen dat discriminatie bij de aanwerving wel degelijk voorkomt in België. Uit onderzoek van Olde Monnikhof en Buis (2001) blijkt dat ook hooggeschoolde allochtonen discriminatie aanvoelen als een belangrijke belemmering. Volgens hen staan zijn veel werkgevers doorgaans weigerachtig tegen het aanwerven van etnische minderheden. Vooral de Turkse en Marokkaanse mannen zijn kop van jut. Als gevolg wordt vaak aangehaald, door allochtonen zelf, dat ze het gevoel hebben zich extra te moeten bewijzen (Dagevos, 1999). In onze vragenlijst vroegen we dan ook of de hooggeschoolden het gevoel hadden zich extra te moeten bewijzen omwille van hun etnische afkomst. Onderstaande figuur laat zien dat ongeveer 61 % van de respondenten van Turkse en Marokkaanse afkomst het eens is met de stelling. Slechts één op vier is het oneens met de stelling dat ze het gevoel hebben dat ze zich extra moeten bewijzen omwille van hun etnische afkomst. Ook de verschillen tussen Italianen en autochtonen zijn significant. Zij nemen een middenpositie in tussen autochtonen en Turken en Marokkanen. FIGUUR: GEVOEL ZICH EXTRA TE MOETEN BEWIJZEN NAAR ETNISCHE AFKOMST

4 100% 80% 60% 40% 20% Eens Noch eens, noch oneens Oneens 0% Autochtoon Italiaans Turks & Marokkaans Besluit Allochtone studenten in het algemeen hebben het moeilijk om te slagen in het hoger onderwijs. Vooral het eerste jaar is een grote hinderpaal maar ook in de hogere jaren is slagen minder evident dan bij autochtone studenten. Wie toch slaagt, stroomt niet even vlot in op de arbeidsmarktintrede als autochtone studenten. Zo zijn afgestudeerden van Turkse of Marokkaanse origine bijna dubbel zo lang op zoek naar hun eerste job als een controlegroep van autochtone studenten. Maar eenmaal de eerste job gevonden is, ebben de verschillen tussen autochtonen en allochtonen weg. Het onderzoek kon geen significante verschillen blootleggen tussen het loon van de eerste job, de contractmodaliteiten, het arbeidsregime of het leidinggevend karakter van de functie. Toch heeft 61 % van de Turkse en Marokkaanse allochtonen het gevoel dat ze zich extra moeten bewijzen op de arbeidsmarkt omwille van hun etnische afkomst. Al bij al is het een verrassende vaststelling dat de allochtonen in de steekproef een job vinden die vergelijkbaar is met die van de controlegroep. Slaagt het onderwijs in de hogescholen en de universiteit erin om de onderwijsachterstand van allochtonen volledig weg te werken en hen evenveel kansen te geven op de arbeidsmarkt? Gezien de grote uitval van allochtone studenten gaat deze vlieger wellicht niet op. De selectie allochtonen in ons onderzoek bestaat uit de studenten die succesvol afgestudeerd zijn en dus al verschillende moeilijke hordes genomen hebben. In dat opzicht kan men zich de vraag stellen of de vlotte arbeidsmarktintrede geen gevolg is van een filterend onderwijs waardoorheen enkel de supergetalenteerde allochtonen zich kunnen wurmen. Dat zou kunnen verklaren waarom allochtonen vaak het gevoel hebben dat ze zich extra moeten bewijzen. Steven Lenaers

5 Expertisecentrum Gelijke onderwijskansen Het expertisecentrum wil aan alle studenten maximale kansen bieden op en binnen het hoger onderwijs. Bouwend op een zo divers mogelijke instroom ontwikkelt het centrum de meest geschikte leeromgeving en ondersteuning om het aanwezige talent maximaal te benutten. Ondersteund door evidence based reasearch richten de acties zich zowel op de leeromgeving van de UHasselt als op de buitenwereld via outreachactiviteiten naar de doelgroepen toe en kennisoverdrachten naar het bredere publiek. Bibliografie Arrijn, P. et al. (1998). Discrimination in access to employment on grounds of foreign origin: the case of Belgium, Genève: Internationale arbeidsorganisatie, Dagevos, J. (1998). Begrensde mobiliteit. Over allochtone werkenden in Nederland, Assen: Van Gorcum Dagevos, J. et al. (1999). Etnisch-culturele factoren en de maatschappelijke positie van etnische minderheden, Rotterdam: Instituut voor Sociologisch-Economisch onderzoek Misplon, R. & Holderbeke, F. (2006). Allochtonen op zoek naar werk (Allochtonen in onderwijs en werk. Jaarboek editie 2005), Leuven: Steunpunt Werkgelegenheid, Arbeid en Vorming, pp Olde Monnikhof, M. & Buis, T. (2001). De werving en selectie van etnische minderheden. Een onderzoek naar het zoekgedrag van werkzoekende etnische minderheden en het wervings- en selectiegedrag van werkgevers in zes sectoren, Doetinchem: Elsevier Bedrijfsinformatie Vandevenne G. & Lenaers S. (2007). Allochtoon talent aan het werk, Diepenbeek: Expertisecentrum Gelijke Onderwijskansen Van der Haar M. & Lenaers S. (2007). 10 jaar allochtonen aan de UHasselt/LUC. Diepenbeek: Expertisecentrum Gelijke Onderwijskansen Vrancken, J. et al. (2001). Komende generaties. Wat weten we (niet) over allochtonen in Vlaanderen?, Leuven: Acco