De ruimtelijk economische effecten van IODS op de westflank van de Zuidvleugel

Transcriptie

1 De ruimtelijk economische effecten van IODS op de westflank van de Zuidvleugel Samenvatting Uitgevoerd in opdracht van: Provincie Zuid-Holland Den Haag, 18 mei 2004

2 Inhoudsopgave Blz. Samenvatting 1 Hoofdstuk 1 Aanleiding voor het onder zoek 3 Hoofdstuk 2 Inkadering van het onderzoeksgebied 6 Hoofdstuk 3 Randvoorwaarden studie 8 Hoofdstuk 4 Kwalitatieve beschrijving economische effecten 9 Hoofdstuk 5 Werkgelegenheidseffecten 19 Hoofdstuk 6 Vastgoedwaarde effecten 24

3 Samenvatting De belangrijkste uitgangspunten 1 Het uitgangspunt voor de bepaling van de economische effecten van de A4 Delft- Schiedam is de verbetering van de bereikbaarheid van de werklocaties in de westelijke Zuidvleugel door de aanleg van de nieuwe autosnelweg. 2 Voor het bepalen van de economische effecten zijn echter niet alleen de directe verbeteringen van de bereikbaarheid, uitgedrukt in de verkorting van de reistijden van belang. Ook de invloed van de A4 Delft-Schiedam op het versterken van het imago van het gebied, is van invloed op de aantrekkelijkheid van de regio als vestigingslocatie voor bedrijvigheid en daarmee op de economische vitaliteit van het gebied. De belangrijkste conclusies 3 Buck Consultants International heeft in eerste instantie de invloed van deze wijzigingen op de bereikbaarheid in de regio voor de belangrijkste stuwende economische activiteiten in de westelijke Zuidvleugel vastgesteld. Hierbij is gekeken naar de invloed van de A4 Delft Schiedam op het vestigingsklimaat voor de clusters haven en industrieel complex, tuinbouw, kennis Delft en (niet) zakelijke dienstverlening. Op basis van de karakteristieken van deze sectoren, het belang van de factor bereikbaarheid op het vestigingsmilieu voor deze activiteiten en de invloed die de A4 Delft-Schiedam daar op uitoefent, is vastgesteld dat voor deze vier stuwende sectoren de aanleg van de A4 Delft- Schiedam een positieve uitwerking heeft op het vestigingsklimaat in de regio. 4 De invloed van de verbetering van de bereikbaarheid op de werkgelegenheid en de vastgoedwaarde van werklocaties in de regio door de aanleg van de A4 Delft-Schiedam is bij benadering vast te stellen. De berekeningen geven aan dat de verbetering van de concurrentiepositie van een aantal stuwende activiteiten in het gebied door de aanleg van de A4 Delft-Schiedam een toename van de werkgelegenheid binnen deze sectoren oplevert. Deze groei komt globaal neer op 900 tot 1350 arbeidsplaatsen. Dit komt neer op ongeveer 2% van de totale groei in arbeidsplaatsen over deze periode. Dit zijn dus additionele arbeidsplaatsen die tot stand komen dankzij de aanleg van de A4 Delft-Schiedam. Daarmee kan vastgesteld worden dat de A4 Delft-Schiedam een positief economisch effect binnen de regio heeft. Buck Consultants International 1

4 5 De gekozen methode voor het bepalen van de werkgelegenheidseffecten is niet geschikt voor een toedeling van deze effecten aan de verschillende gemeenten binnen het gebied. Gezien de verhouding van de absolute toename van het aantal arbeidsplaatsen in relatie tot de huidige omvang van de arbeidsmarkt in de regio is een verdere toebedeling van de effecten naar de gemeenten niet verantwoord. 6 Op basis van berekeningen naar aanleiding van de verwachte huurprijsstijgingen, kan globaal een stijging van de vastgoedwaarden van anderhalf tot twee procent worden berekend voor de westelijke Zuidvleugel. Deze globale stijging zal echter maar zeer gedeeltelijk in de regio en bij de betrokken overheden neerslaan, aangezien het merendeel van het vastgoed en bijbehorende gronden in handen is van particuliere eigenaren. Gebruik van de vastgestelde stijging van de vastgoedwaarde voor de (co)financiering van (delen van) het investeringsprogramma rond of voor de A4 Delft-Schiedam zal daarom in de praktijk moeilijk te realiseren zijn. De gehanteerde methode voor de bepaling van de vastgoedwaarde effecten van de aanleg van de A4 Delft-Schiedam geeft een indicatie van de verdeling van de effecten binnen de regio. Hieruit kan opgemaakt worden dat de effecten niet gelijkelijk over de verschillende gebieden binnen de regio verdeeld zullen zijn. Grotere effecten worden verwacht rond de locaties waar het nieuwe deel van de weg aan het net worden toegevoegd; Schiedam / Vlaardingen, Delft-Zuid en Rijswijk / A4 zone. Buck Consultants International 2

5 Hoofdstuk 1 Aanleiding voor het onder zoek 7 De discussie over de aanleg van de A4 tussen Delft-Schiedam wordt al verschillende decennia tussen betrokken partijen gevoerd. Het betreft een discussie over de ontbrekende zeven kilometer van de A4 tussen de Kruithuisweg in Delft en het Kethelplein in het stedelijk gebied van Schiedam en Vlaardingen. Door het verschijnen van het rapport Kansen benutten, impasses doorbreken in 2001 is een nieuw traject uitgestippeld onder leiding van gedeputeerde Norder resulterend in het programma voor de Integrale ontwikkeling tussen Delft en Schiedam (IODS). Het programma bevat drie pijlers voor de kwaliteitsimpuls voor het landelijke en stedelijke gebied, te weten: gebiedsinrichting en kwaliteitsversterking in Midden-Delfland; aanleg van de zeven ontbrekende kilometers van de A4 tussen Delft en Schiedam (ook wel aangeduid als A4DS); een adequate stedebouwkundige inpassing van het tracédeel tussen Schiedam en Vlaardingen. 8 De Provincie Zuid-Holland heeft Buck Consultants International gevraagd een onderzoek uit te voeren naar de economische effecten van het kwaliteitsprogramma voor de Integrale ontwikkeling tussen Delft en Schiedam. Voorafgaand aan deze studie is een eerste selectie gemaakt van de te bestuderen economische effecten. Vastgesteld is dat uitsluitend op verantwoorde wijze uitspraken over deelprojecten gedaan kunnen worden indien deze voldoen aan de volgende eisen: De projecten moeten concreet zijn uitgewerkt, zodat een helder beeld bestaat van de praktische gevolgen van de uitvoering van het project; De projecten moeten een substantiële bijdrage leveren aan de versterking van het economisch profiel van de gehele regio. Projecten met uitsluitend een lokale uitwerking vallen hierdoor af; Er moet sprake zijn van kwantificeerbare effecten van de uitvoering van de projecten. 9 Op basis van deze selectiecriteria, wordt in de verdere uitwerking van deze studie specifiek gekeken naar de economische effecten van het IODS-project autosnelweg A4 Delft-Schiedam voor de westflank van de Zuidvleugel. De economische effecten van de overige deelprojecten van het IODS-programma zijn daarmee in deze studie verder niet onderzocht. Buck Consultants International 3

6 Uitgangspunt bij het bepalen van deze economische effecten is overigens wel dat het IODS-programma integraal wordt uitgevoerd. Dit resulteert in de volgende centrale onderzoeksvraag: Wat is de bijdrage van de A4 Delft-Schiedam aan de ruimtelijke en economische ontwikkeling van het westelijke deel van de Zuidvleugel? Het onderzoek richt zich op de indirecte economische effecten door de verbeteringen van de bereikbaarheid door de aanleg van de A4 Delft-Schiedam. De effecten worden uitgedrukt in arbeidsmarkteffecten en vastgoedwaarde effecten. Voor het vaststellen van de effecten wordt het jaar 2020 aangehouden. Dit betekent dat de verwachte economische groei (op basis van de prognoses van het CPB) en de harde beleidsplannen tot 2020 voor de ruimtelijke ordening, economie en infrastructuur het referentiekader vormen voor het berekenen van de werkgelegenheidseffecten en de vastgoedwaarde effecten. 10 Belangrijke randvoorwaarden voor deze studie zijn harde plannen voor infrastructuur, bedrijventerreinen, kantoorlocaties en woningbouwlocaties en beleidsvisie voor het vaststellen van het regionale ruimtelijk-economische kader van Voor het berekenen van de indirecte effecten van de aanleg van de A4 Delft-Schiedam zijn de stuwende economische activiteiten als uitgangspunt gekozen. De economische effecten voor niet stuwende activiteiten en woningbouwlocaties zijn niet afzonderlijk in dit onderzoek berekend, maar worden indirect berekend als onderdeel van de meerwaarde door de stuwende activiteiten. De gevolgen van de aanleg van de A4 Delft-Schiedam zijn in verschillende studies onderzocht, zowel voor wat betreft de economische betekenis van de realisatie als de verkeerskundige effecten. De functie van de A4 Delft-Schiedam voor het infrastructurele netwerk van de Randstad en de hieruit voortvloeiende effecten zijn daarbij in beeld gebracht. Echter, de effecten van de A4 Delft-Schiedam voor de regio zijn in mindere mate in deze studies betrokken. Dit betekent dat er nauwelijks inzicht is in de toegevoegde waarde voor de ruimtelijke en economische ontwikkelingsmogelijkheden van de regio. 11 De indirecte effecten worden zowel kwalitatief als kwantitatief vastgesteld. De kwalitatieve beschrijving is gebaseerd op twee scenario s: effecten met en effecten zonder A4 Delft-Schiedam (zie figuur 1.1). Buck Consultants International 4

7 Figuur 1 Mogelijke effecten A4 Delft-Schiedam Economische groei Extra effect met A4 Delft-Schiedam Effect zonder A4 Delft-Schiedam Jaren De kwantitatieve effecten worden op basis van twee ontwikkelde modellen voor de werkgelegenheidseffecten en de vastgoedwaarde effecten door Buck Consultants International vastgesteld en beschreven. De effecten worden aan de hand van de stuwende economische activiteiten in de westelijke Zuidvleugel berekend. Hierbij worden de nietstuwende activiteiten en woningbouwlocaties niet afzonderlijk, maar wel indirect bij deze berekening meegenomen. 12 In dit rapport worden de resultaten samengevat. In het hoofdrapport De ruimtelijk economische effecten van IODS op de westflank van de Zuidvleugel worden de uitgebreide onderzoeksresultaten beschreven. Buck Consultants International 5

8 Hoofdstuk 2 Inkadering van het onderzoeksgebied 13 De ruimtelijke en economische positionering van de onderzoeksregio wordt in een groter geheel geplaatst. Op landelijk niveau worden door de aanleg van de ontbrekende kilometers van de A4 tussen Delft en Schiedam twee mainports (Schiphol en Rotterdamse haven) beter met elkaar verbonden. Bovendien liggen langs de A4 corridor belangrijke (inter)nationale economische centra. De A4 vormt een as van Amsterdam naar Antwerpen en is een verbinding tussen stedelijke en economische centra die ineens relatief dichterbij elkaar komen te liggen door de verbeterde bereikbaarheid. Naast het ontbrekende deel tussen Delft-Schiedam ontbreken meerdere schakels op de A4, te weten tussen Dinteloord en Bergen op Zoom en tussen Hoogvliet en Klaaswaal. Op het schaalniveau van de Zuidvleugel speelt de A4 Delft-Schiedam een rol bij het verbeteren van de doorstroming op de A4 en de A13 en een verbetering van het hoofdwegennet in de regio. De verbetering van de doorstroming van enkele vastgelopen aders verbetert de situatie voor inwoners en bedrijven van de Zuidvleugel. Het onderzoek naar de indirecte economische effecten vindt plaats binnen een afgebakend onderzoeksgebied op lokaal en regionaal niveau. Het onderzoek richt zich op de directe omgeving van de A4 Delft-Schiedam. Het gaat om de westflank van de Zuidvleugel van de Randstad, deze regio wordt in het onderzoek aangeduid als westelijke Zuidvleugel (zie figuur 2.1). In deze regio levert de aanleg van de A4 Delft-Schiedam een verbetering op van de bereikbaarheid van economische centra als Den Haag, Delft, Schiedam, Vlaardingen en Rotterdam. De economische effecten van de A4 Delft- Schiedam zullen zich met name binnen deze regio voordoen. Voor de concurrentiepositie van de regio is de verbetering van de ontsluiting van belang voor het behouden van bestaande en het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid. Buck Consultants International 6

9 Figuur 2 Ruimtelijk beeld met inkadering onderzoeksgebied Bron: Provincie Zuid-Holland, Ruimtelijk beeld Zuid-Holland Binnen deze regio wordt de focus gelegd op de as Kijkduin-Spijkenisse (zie figuur 2.1). Binnen deze as liggen negen gemeenten, te weten de gemeenten Delft, Den Haag, Midden-Delfland, Rijswijk, Rotterdam, Schiedam, Spijkenisse, Vlaardingen en Westland. De ruimtelijk-economische structuur van deze gemeenten in 2020 vormen de basis van het referentiebeeld voor het vaststellen van de kwalitatieve en kwantitatieve effecten. Buck Consultants International 7

10 Hoofdstuk 3 Randvoorwaarden studie 15 De aanleg van de A4 Delft-Schiedam is onderdeel van het bredere pakket structuurversterkende maatregelen binnen het IODS-programma. Uitgangspunt bij de uitwerking van de effecten is dat deze overige onderdelen van het IODS-programma worden gerealiseerd. Op deze wijze wordt invulling gegeven aan de voorgenomen structuurversterking van de regio waarin de A4 Delft-Schiedam wordt aangelegd, en waarvan dit project een onlosmakelijk onderdeel is. 16 Naast het IODS-programma is er een breed palet aan overheidsplannen rond bedrijventerreinen, kantoorlocaties, woonlocaties en infrastructuur. Uitgangspunt is dat de harde plannen die in diverse nota s zijn vastgelegd in 2020 gerealiseerd zullen zijn. Voor het bepalen van dit basisscenario wordt gebruik gemaakt van de volgende informatiebronnen: infrastructuur: Rijkswegen MIT 2003, onderliggend wegennet PVVP Provincie Zuid- Holland; woonlocaties, bedrijventerreinen en kantoorlocaties: Provincie Zuid-Holland, Bedrijventerreinen in Zuid-Holland 2003 en Ruimtelijk beeld Zuid-Holland Deze plannen en de uitwerking hiervan in de regio zijn verder uitgewerkt in het hoofdrapport. 17 Een laatste factor is de invulling van nationale en regionale beleidsvisies rond verkeer en vervoer, economie en ruimtelijke ordening. De hoofdlijnen van de regionale beleidsomgeving vormen een relevant kader voor de bepaling van de effecten van de A4 Delft- Schiedam. In de uitwerking zijn de volgende hoofdbeleidslijnen als gegeven beschouwd: Op verschillende stationslocaties (Rotterdam, Den Haag, Delft en Schiedam) worden projecten voorgesteld om de stationsomgeving te vernieuwen c.q. verbeteren. Realisatie A13 Kennisboulevard; waarbij het aantrekken en behouden van hoogwaardige en kennisintensieve bedrijven in samenhang met de TU Delft ondersteund moet worden. Transformatie, herstructurering en/of vernieuwing van de stedelijke milieus een belangrijke opgave, zoals Stadshavens in Rotterdam, de Rivierzone in Vlaardingen) en Integraal ontwikkelingsplan Westland. Versterking van het openbaar vervoer in de provincie door de realisatie van de Stedenbaan en Randstadrail als versterkende pijlers onder het regionale OV systeem. Buck Consultants International 8

11 Hoofdstuk 4 Kwalitatieve beschrijving economische effecten 18 Om de gevolgen van de aanleg van de A4 Delft-Schiedam voor de relatieve concurrentiepositie te schetsen is een selectie nodig van de belangrijkste economische dragers voor de westelijke Zuidvleugel. In figuur 4.1 is de methode aangegeven om invloed van wijzigingen in de bereikbaarheid van en binnen de regio op het vestigingsklimaat en daarmee op de aantrekkelijkheid van de regio als vestigingsplaats voor bedrijven te bepalen. Figuur 4.1 Methodiek vaststelling indirecte effecten Selectie stuwende activiteiten regio Ruimtelijke megatrends sectoren Aard en richting economische relaties Vaststellen invloed bereikbaarheid Invloed aanleg A4 Delft-Schiedam op concurrentiepositie sector Economische effecten per sector Selectie stuwende activiteiten De selectie van de stuwende activiteiten binnen de westelijke Zuidvleugel is tot stand gekomen door de economische hoofdactiviteiten binnen de regio te onderscheiden op basis van de productiestructuur. Op basis van CBS gegevens, beleidsplannen en diepte-interviews zijn vier clusters onderscheiden: het haven en industrieel complex, het tuinbouwcluster, het kenniscluster Delft en de (niet) zakelijke diensten. Buck Consultants International 9

12 Ruimtelijke megatrends en economische relaties Per geselecteerde stuwende cluster worden de belangrijkste ruimtelijke ontwikkelingen voor de komende decennia geschetst. Deze schets is van belang om en beeld te krijgen van de economische potenties van het cluster en de ruimtelijk relaties met andere regio s, zowel binnen Nederland als binnen Europa en op wereldschaal. Aard, omvang en richting van verkeers- en vervoersrelaties Op basis van de kenmerken van de activiteiten in de sectoren en de ruimtelijke relaties met andere regio s, worden de aard, omvang en richting van de verkeers- en vervoersrelaties geschetst. Invloed bereikbaarheid en invloed A4 Delft-Schiedam op concurrentiepositie In het verleden is een groot aantal onderzoeken verricht naar het belang van verschillende vestigingsplaatsfactoren voor de vestiging van bepaalde typen bedrijvigheid in een gebied. Deze rangorde van vestigingsplaatsfactoren speelt een belangrijke rol voor het bepalen van de invloed van de aanleg van de A4 Delft-Schiedam op de concurrentiepositie van de verschillende stuwende economische activiteiten in de regio. Als gevolg van deze methode worden de werklocaties in de westelijke Zuidvleugel als uitgangspunt gekozen voor het bepalen van de indirecte effecten. De niet-stuwende activiteiten en woningbouwlocaties worden niet afzonderlijk bij deze berekening meegenomen, maar worden indirect als onderdeel van de meerwaarde door de stuwende activiteiten beschouwd. De vier clusters worden achtereenvolgens uitgewerkt. Cluster I Haven en industrieel complex 19 De positie van het haven en industrieel complex is voor de internationale, nationale en regionale economie van groot belang. Hieronder vallen, naast de dominerende activiteiten van de chemische industrie, ook de industriële activiteiten in de voedingsmiddelen en metaalelectro. De economische activiteiten zorgen niet alleen voor logistieke activiteiten en handel, maar ook voor verwerkende en bewerkende industrie, distributie, dienstverlening, etc. De ruimtelijke relaties zijn voornamelijk gericht op het Europese achterland en andere zeehavengebieden in Europa en de rest van de wereld. De ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden liggen onder meer in twee belangrijke projecten: de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte en het herstructureringsplan Stadshavens. Deze beide ontwikkelingen hebben effect op het imago van de stad en de economische potenties van het gebied. De economische relaties van de havenactiviteiten van Rotterdam worden onderverdeeld in logistiek (w.o. maritieme activiteiten en distributie activiteiten), industrie en personenvervoer. Buck Consultants International 10

13 De ruimtelijke goederenstromen bewegen zich met name in westelijke (zee), oostelijke (binnenvaart, weg, spoor) en zuidelijke (binnenvaart, weg, spoor) richting. De fysieke goederenstromen in noordelijke richting zijn gefocust op de contacten met de mainport Schiphol en de regio IJmond. Voor wat betreft het zakelijk (personen) verkeer van uitwisselingen tussen bedrijven en de dagelijkse pendel van woon-werkverkeer, is met name een personenstroom te onderscheiden richting de internationale luchthaven Schiphol. 20 De ruimtelijke en economische relaties van het haven- en industrieelcomplex worden in figuur 4.2 in beeld gebracht. Figuur 4.2 Samenvatting economische relaties haven en industrieel complex IJmond Schiphol Bremen Rotterdamse haven Hamburg Dordrecht KAN Moerdijk WCT Zeeland Duisburg Venlo Zeebrugge Antwerpen Voor logistieke activiteiten is bereikbaarheid van de bedrijven, de klanten en de toeleveranciers een essentiële vestigingsplaatsfactor. De haven van Rotterdam is van origine sterk georiënteerd op twee modaliteiten: het wegvervoer en de binnenvaart. Wijzigingen in de bereikbaarheid over de weg kunnen daarmee een relatief grote invloed op de aantrekkelijkheid van de regio als vestigingslocatie voor logistieke activiteiten hebben. De bereikbaarheid (over de weg en water) is dus van belang voor het cluster. 21 De invloed van de A4 Delft-Schiedam op het cluster richt zich enerzijds op de samenhangende handelsstromen tussen Schiphol en Rotterdamse haven (combineren van laagwaardige producten aangevoerd over zee en hoogwaardige productonderdelen aangevoerd door de lucht) en anderzijds op binnenlandse distributieactiviteiten in de westelijke Randstad (mede gelet op de afnemersconcentratie ten noorden van Rotterdam). De noordelijke ontsluiting van de haven is van belang voor het zakelijke verkeer tussen Rotterdam, Den Haag en Schiphol. Buck Consultants International 11

14 22 Zonder de aanleg van de A4 Delft-Schiedam blijft de ontsluiting van het haven- en industrieel complex in noordelijke richting afhankelijk van de A13 als belangrijkste hoofdroute aangevuld met het regionale wegennet in het Westland en de 3B driehoek (Bleiswijk, Berkel en Rodenrijs en Bergschenhoek). Doordat de A13 de enige hoofdroute is, is er sprake van een risico dat door calamiteiten deze hoofdverbinding wordt geblokkeerd. Bovendien blijft het zakelijk verkeer genoodzaakt om over de drukke A13 te reizen met de auto. De aanleg van de A4 Delft-Schiedam verbetert in eerste instantie de ontsluiting van het havenbekken. De effecten op het goederenvervoer zijn: het ontlasten van de A20, A16 en A13; het verbeteren van de ontsluiting voor distributiebedrijven en het daarmee verbeteren van de vestigingslocatie voor deze bedrijven. De effecten op het personenvervoer zijn: het verbeteren van de ontsluiting van de haven voor (hoogwaardige) woonlocaties in de regio; verbeterde bereikbaarheid van Schiphol en overige zakelijke dienstverlening; extra vluchtroute in het geval van calamiteiten. Daarnaast moet rekening worden gehouden met een tegengesteld effect van de aanleg van de A4 Delft-Schiedam. Door de verbeterring van de bereikbaarheid en ontsluiting van het gebied in noordelijke richting worden andere gebieden buiten de westelijke Zuidvleugel aantrekkelijk als vestigingsplaats. Net buiten de regio worden (goedkopere) locaties aantrekkelijk gezien de verbeterde bereikbaarheid en ontsluiting. Cluster II Tuinbouw 23 De tuinbouwsector is in beweging door de marktontwikkelingen en ruimtelijke ontwikkelingen. De glastuinbouw in Zuid-Holland is traditioneel geconcentreerd in het Westland. Als gevolg van de toenemende verstedelijking in het gebied, wordt de druk op de ruimte in de regio steeds groter. Dit betekent dat voor delen van productieactiviteiten wordt uitgeweken naar andere regio s. Toch zal, volgens de sector, het Westland het ruimtelijk zwaartepunt voor de glastuinbouw, en daarmee de meest gewenste vestigingslocatie voor alle betrokkenen uit de glastuinbouwketen blijven. Dit betekent dat de onderlinge verbindingen tussen de glastuinbouwgebieden (met name binnen de glasas ) intensief zullen worden gebruikt voor personen en goederenstromen. De tuinbouwsector in het Westland is sterk georiënteerd op exportmarkten. De economische relaties hebben te maken met productie en handel in groenten en fruit. Tussen de productiegebieden en de verwerkende glastuinbouwlocaties in binnen en buitenland is sprake van omvangrijke goederenstromen. In de uitvoering van logistieke activiteiten rond de producten zijn belangrijke wijzigingen te verwachten. Buck Consultants International 12

15 De trend om in het Westland geproduceerde groente en fruit te combineren met importproducten die via de haven van Rotterdam in Europa binnenkomen, zal zich versterkt voortzetten. Door de combinatie van deze importstromen is er sprake van een verschuiving van de logistieke activiteiten van het Westland en Rotterdam Fruitport (Vierhavengebied) naar de zuidoever (regio Barendrecht). De productie en handel in bloemen en planten zal naar verwachting van deskundigen verschuiven naar tropische gebieden. De gevolgen voor de goederenstromen van en naar het Westland zijn beperkt, omdat veel logistieke activiteiten uitgevoerd blijven worden op en rond de veilingen. 24 De ruimtelijke en economische relaties worden samengevat in figuur 4.3. Figuur 4.3 Samenvatting economische relaties tuinbouw Westland Engeland Rijnsburg Schiphol Aalsmeer Scandinavië Westland Fruit port Zuidplaspolder Glas-as 3B-driehoek Barendrecht Duitsland Breda Brussel/ Parijs Noord-Limburg Het vervoer van tuinbouwproducten tussen productiegebieden, veilingen, de haven (fruitport) en Schiphol is een essentieel onderdeel van de activiteiten in deze sector. De bereikbaarheid van de afzetmarkten voor het goederenvervoer is van cruciaal belang voor de toekomstige economische mogelijkheden van de sector. De verdere specialisatie van de activiteiten van de verschillende partijen in de tuinbouwketen leidt er ook toe dat ook tussen de tuinbouwconcentraties in Nederland een toename te verwachten valt in zowel de uitwisseling van goederen als het personenverkeer. Daarnaast zorgt de toenemende kennisintensiteit ervoor dat ook de personenmobiliteit in de sector een steeds grotere rol gaat spelen. Buck Consultants International 13

16 25 De ontsluiting van het Westland voor het wegverkeer verloopt in oostelijke richting via de veilingroute en de A4/A12 en in zuidelijke richting via de A20/A4/A16. De aanleg van de A4 Delft-Schiedam heeft slechts zijdelings gevolgen voor de ontsluiting van dit gebied. Door de aanleg van een alternatieve snelwegverbinding voor de A13, zal de omvang van het sluipverkeer door het Westland afnemen. De doorstroming van het overblijvende verkeer binnen het Westland zal hierdoor verbeteren. Het uitblijven van de aanleg van de A4 Delft-Schiedam zal de verkeersdruk in het Westland verder laten toenemen. Hierdoor verslechtert de bereikbaarheid van de bedrijven in het Westland en de bereikbaarheid van afzetmarkten vanuit het Westland. De meerwaarde van de aanleg van de A4 Delft-Schiedam voor de tuinbouwsector zijn: versterking van het krachtige economische imago van het tuinbouwcluster; vertrouwen richting particuliere sector over de aandacht voor het realiseren van goede randvoorwaarden voor de tuinbouwsector en vergroten daarmee de aantrekkelijkheid voor particuliere investeerders; toevoeging van de ontsluiting van het Westland in zuidelijke richting; verbetering van de bereikbaarheid van de bedrijven. Echter doordat het Westland straks beter bereikbaar is, zal de stijgende ruimtedruk in de regio makkelijker ontvlucht kunnen worden door bedrijven elders in Zuidwest Nederland te vestigen. Cluster III Kenniscluster Delft 26 Kennisgerelateerde activiteiten zijn binnen de provincie Zuid-Holland geconcentreerd in verschillende kennisclusters. In ruimtelijk opzicht manifesteren zich verschillende kennisclusters binnen de westelijke Zuidvleugel. Rondom de Technische Universiteit Delft en TNO zijn kennisintensieve bedrijven ontstaan. De aanwezigheid van kennisinstellingen en soortgelijke bedrijven is voor het vestigingsgedrag van kennisintensieve bedrijvigheid van groot belang. Echter door de ontwikkelingen op het gebied van ICT is uitwisseling van kennis over grote afstanden mogelijk. Van concurrentie voor de Nederlandse universiteiten is deels sprake gezien het aanbod van opleidingen en sociaalculturele mogelijkheden van de desbetreffende stad. Recent is door de technische universiteiten besloten dat onderlinge specialisaties tot stand worden gebracht. Voor de clustering van bedrijven rondom deze kennisinstellingen heeft deze specialisatie consequenties voor de keuze voor de uiteindelijke vestigingsplaats in de buurt van relevante ontwikkelingen. Ruimtelijk zullen enkele verschuivingen van kennisintensieve bedrijvigheid plaatsvinden. Rondom het Rotterdamse haven en industrieel complex wordt veel R&D gedaan op het gebied van logistiek dat concurreert met de kennisdiensten en kennisproductie rondom Schiphol, het IJmond gebied en Venlo. Buck Consultants International 14

17 De bedrijvigheid binnen het kenniscluster Delft heeft te maken met verschillende concurrerende locaties voor (startende) technologische bedrijven op de High Tech Campus in Eindhoven en het Science Park in Twente. Echter door de specialisaties worden de studenten en bedrijven gefocust op een bepaalde universiteit. Daardoor ontstaat een netwerk van onderlinge relaties tussen bedrijven en kennisinstellingen gericht op deze specifieke technologie. 27 De economische relaties worden in figuur 4.4 schematisch weergegeven. Figuur 4.4 Samenvatting economische relaties kenniscluster Delft en Rotterdam IJmond - logistiek Buitenland TU Delft/TNO - techniek Leiden - biomedisch Schiphol TU Twente Rotterdam - logistiek TU Eindhoven Venlo - logistiek De kennisgerelateerde activiteiten vinden voor een belangrijk gedeelte plaats binnen kantoor(achtige) gebouwen. De activiteiten zijn minde afhankelijk van goede bereikbaarheid. Andere vestigingsplaatsfactoren zijn belangrijker. Voor onderwijs en gelieerde activiteiten is OV bereikbaarheid van groot belang voor personeel en studenten. De wegbereikbaarheid is voor kennisproducerende en dienstverlenende bedrijven van belang voor personeel en klanten. Ook voor (internationaal opererende) bedrijven gelden goede autoverbindingen als een vestigingsfactor. 28 Vestiging van kennisintensieve bedrijven wordt sterk beïnvloed door het imago van het gebied. Door de geografische concentratie van de kennisactiviteiten rond de TU en TNO in Delft-Zuid, wordt het kenniscluster Delft nu dagelijks geconfronteerd met de verstoringen van de doorstroming op de A13. Investeringen in de publieke infrastructuur in de regio rond Delft kunnen hierbij een belangrijke rol spelen, aangezien deze het imago van de regio versterken. Buck Consultants International 15

18 Op het moment dat de A4 Delft-Schiedam niet wordt gerealiseerd, heeft het kenniscluster van Delft te maken met de blijvende congestie van de A13. Bovendien sluit de ontwikkelingsas tussen de A13 en de A4, de Kruithuisweg, in zuidelijke richting niet aan op het hoofdwegennetwerk. De blijvende congestie en slechte bereikbaarheid van bedrijven dragen niet bij aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat. De autonome ontwikkeling van het kenniscluster bij Delft zal zich echter wel voort kunnen zetten, maar de meerwaarde van een goede ontsluiting en verbetering van de doorstroming voor de pendel woon-werk verkeer en het gevestigde bedrijfsleven wordt niet bereikt. De ontwikkeling van de A4 Delft-Schiedam heeft directe gevolgen voor de verbeterde bereikbaarheid voor het woon-werk verkeer, klanten en toeleverende bedrijven. Tevens wordt door de aanleg van de A4 Delft-Schiedam de A13 ontlast. Verbeterde doorstroming op de A13 zorgt tevens voor de ontsluiting van andere kennisintensieve regio s vanuit Delft verbetert. Cluster IV Zakelijke en niet-zakelijke dienstverlening 29 In de grootstedelijke gebieden van de westelijke Zuidvleugel zijn twee belangrijke zakencentra te onderscheiden: Den Haag (telecom en overheid) en Rotterdam (financieel en havengerelateerd). Deze centra concurreren met Amsterdam, Schiphol, Hoofddorp en Utrecht. Het inwoneraantal, de aanwezige hoogopgeleide beroepsbevolking en de aanwezigheid van andere (groot)stedelijke diensten spelen hierbij een belangrijke rol. Door de toenemende drukte in de binnenstedelijke gebieden is een verschuiving zichtbaar van de binnenstad naar de stadsranden. In ruimtelijk opzicht is een samenhang te herkennen tussen de zakelijke dienstverlening in Den Haag, Rotterdam en Amsterdam. Dit betekent dat zakelijk verkeer tussen deze centra onvermijdelijk is. De congestie in de Randstad zorgt voor grote problemen en locaties buiten de Randstad (zoals Flevoland, Noord-Brabant en Gelderland) worden aantrekkelijke regio s voor zakelijke dienstverleners. 30 De economische relaties van het cluster van zakelijke en niet-zakelijke diensten worden in figuur 4.5 weergegeven. Buck Consultants International 16

19 Figuur 4.5 Samenvatting economische relaties dienstverlening Hoofddorp Amsterdam Schiphol Den Haag Utrecht Rotterdam Voor de activiteiten van het cluster van zakelijke en niet zakelijke dienstverlening zijn goede wegbereikbaarheid en representativiteit (zichtlocaties langs snelwegen of stationsgebieden) van belang. De bedrijfsactiviteiten zijn voornamelijk gericht op zakelijk - en personenvervoer van personeel, klanten en toeleverende bedrijven. Gezien de ligging van deze economische bedrijvigheid binnen de westelijke Zuidvleugel, ontstaat een dagelijkse pendel van auto s die zich richting de stedelijke centra beweegt. De zakelijke en niet zakelijke dienstverlenende bedrijven hechten veel belang aan uitstraling, representativiteit en bereikbaarheid. Ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur zorgen voor een dynamische uitstraling. Projecten als de aanleg van de HSL, de bouw van HSL-stations en A4 Delft-Schiedam leveren een verbetering van het imago van de regio op, hetgeen voor de vestiging van zakelijke dienstverleners een factor is die meeweegt bij de selectie van toekomstige vestigingslocaties. 31 Voor het zakelijk verkeer tussen Rotterdam, Den Haag en Amsterdam is de A13 in toenemende mate een bottleneck. Indien de A4 Delft-Schiedam niet zal worden aangelegd, blijft deze situatie bestaan. Gezien het belang van autobereikbaarheid voor zakelijke dienstverleners, zal deze verdere verslechtering van de autobereikbaarheid in dit gebied een negatieve uitstraling hebben op het vestigingsklimaat. Bovendien heeft het dagelijkse woon-werk verkeer geen doorstromend alternatief naast de A13. De voorgenomen realisatie van nieuwe hoogwaardige kantoorlocaties in het bedieningsgebied van de A13 zal lastig worden, indien de doorstroming op de A13 niet wordt verbeterd. Met name de plannen voor de Noordrand van Rotterdam komen door deze ontwikkeling onder druk te staan. Buck Consultants International 17

20 De aanleg van de A4 Delft-Schiedam zorgt allereerst voor een verbetering van de bereikbaarheid van de zakelijke en niet-zakelijke dienstverlening tussen Rotterdam-Den Haag-Amsterdam. Dit biedt allerlei mogelijkheden voor de ontwikkeling van nieuwe zakelijke activiteiten rond het stroomgebied van de A13. De doorstroming van het verkeer op de A4 Delft-Schiedam zorgt ook voor een verbetering van de doorstroming op de A13. Hierdoor wordt deze locatie interessant voor vestigingen van zakelijke en nietzakelijke dienstverlenende bedrijven. Daarnaast bevordert de A4 Delft-Schiedam de bereikbaarheid van de bedrijven voor enerzijds het personeel en anderzijds de klanten. Een gegeven hierbij is de duidelijke onderlinge samenhang tussen alle plannen voor de zakelijke en niet zakelijke dienstverlening in de regio, waarin ook de A4 Delft- Schiedam een belangrijke rol speelt. Te denken valt hierbij aan: verdere profilering van Rotterdam Airport als regionaal zakelijke luchthaven voor Europese bestemmingen; ontwikkeling van nieuwe kantoorlocaties aan de Noordrand van Rotterdam; ontwikkeling van het HSL-station Rotterdam als hoogwaardige kantoorlocatie met een duidelijke uitstraling naar andere kantoorlocaties in de directe omgeving. De dynamiek van de westelijke Zuidvleugel wordt dus bepaald door (grote) plannen en ambities. De plannen voor de aanleg van de A4 Delft-Schiedam maken de regio interessant voor bedrijven die zich graag in een dynamische omgeving willen vestigen. De troeven voor de regio worden door de realisatie van de A4 Delft-Schiedam sterker, het imago wordt verbeterd en daarmee de concurrentiekracht. Buck Consultants International 18