Limburgs milieu STICHTING MILIEUFEDERATIE LIMBURG
|
|
- David Hermans
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Limburgs milieu 1 E e n u i t g a v e v a n S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g - j a a r g a n g m a a r t / a p r i l STICHTING MILIEUFEDERATIE LIMBURG Fossiele brandstoffen raken vroeg of laat uitgeput Postcode Loterij schenkt 2,25 miljoen euro aan DPM Klimaatstraatfeest Limburg in volle gang ENCI en het Plan van Transformatie Landbouw heeft veel baat bij gebruik Biochar Panelleden Groene Peiler zijn energiebewust Cramer laat fouten klimaatrapport IPCC onderzoeken Bevlogen natuurliefhebber Pierre Grooten met de VUT
2 C O L O F O N Limburgs Milieu is een uitgave van Stichting Milieufederatie Limburg Samen met de circa honderd bij haar aangesloten organisaties zet de Milieufederatie Limburg zich in voor natuur, een gezond leefmilieu en voor het realiseren van ecologische duurzaamheid in Limburg en de aangrenzende Euregio. Samenstelling en redactie: Monique Demarteau Aan dit nummer werkten mee: Sandra Akkermans, Gert-Jan van Elk, Har Geenen, Jan Kluskens, Wim Kuipers, Jacques Kimman, Sandi Macowiak, Math Mertens, Ester Wolters, Toine Wuts Vormgeving & drukwerk: SHD Grafimedia, Swalmen Abonnementen en adreswijzigingen: Limburgs Milieu verschijnt vier maal per jaar. Een jaarabonnement kost 12,50. Betaling geschiedt middels acceptgiro of automatische incasso. Natuuren milieuorganisaties die bij de Milieufederatie zijn aangesloten, ontvangen het tijdschrift gratis. Wil je een abonnement? Gebruik de abonneebon in dit tijdschrift of stuur een met daarin je naam en adresgegevens naar: a.malskat@ milieufederatielimburg.nl Redactionele bijdragen: Bijdragen kunnen alleen na overleg met de redactie worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing van een artikel hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen de visie van de redactie of van de Milieufederatie Limburg weerspiegelen. Redactieadres: Stichting Milieufederatie Limburg Gevestigd in Het GroenHuis Godsweerderstraat GH ROERMOND T F sml@milieufederatielimburg.nl Limburgs Milieu is gedrukt op FSC-papier De Nationale Postcode Loterij is medefinancier van diverse projecten van de Milieufederatie Limburg. Het uitgeven van Limburgs Milieu wordt mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de Provincie Limburg. NIEUWSBRIEF De Limburgse Milieufederatie heeft ook een digitale nieuwsbrief. Deze nieuwsbrief bevat het laatste nieuws over natuur en milieu in Limburg en wordt gemiddeld eenmaal per drie weken verstuurd. U kunt zich voor deze nieuwsbrief opgeven via: CU-COC l i m b u r g s m i l i e u
3 Inhoud Kort nieuws Fossiele brandstoffen raken vroeg of laat uitgeput Gezamenlijke aanpak fijnstof in Euregio Boek Zes Graden voor nieuwe abonnees Postcode Loterij schenkt 2,25 miljoen euro aan DPM Column Wim Kuipers: Biodiversiteit in de suikerbieten Win een boek: Volksbeving Bevlogen natuurliefhebber Pierre Grooten gaat met de VUT Nieuwe Vuitton tas geïnspireerd op vuilniszak Kies eerlijke paaseieren voor je geld Statensingel in Maastricht wordt milieuzone Maastricht en Venlo strijden om duurzame energiecentrale Provincie breidt OV-fietsverhuur uit Goed bezochte informatieavond duurzame energie Stijging zeespiegel leidde koude periode in Discussie IJzeren Rijn duurt voort Ondergrondse CO2-opslag bij DSM weinig zinvol Kabinet spendeert 60 miljoen euro aan CO2-projecten Klimaatstraatfeest Limburg in volle gang Kort nieuws Banken scoren onvoldoende op klimaatbeleid Belgische kroonprins wil zonnepanelen op paleisdak Het GroenHuis Huizenbezitter laat vaak isolatievoordeel liggen Subsidie voor energiebesparing eigen woningbezitters Cramer laat fouten in klimaatrapport IPCC onderzoeken Open brief Nederlandse onderzoekers over IPCC ENCI en het Plan van Transformatie Landbouw heeft veel baat bij gebruik biochar Panelleden Groene Peiler zijn energiebewust Site-seeing S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g 3
4 Kort nieuws Bekendmakingen provincie voortaan alleen op internet De provincie Limburg publiceert sinds 1 januari 2010 haar openbare bekendmakingen alleen nog op de eigen website: De advertenties in de verschillende edities van de Limburgse kranten zijn daarmee vervallen. De provincie heeft gekozen voor elektronische bekendmakingen omdat zij meent op die wijze de transparantie en toegankelijkheid van haar informatie te vergroten. Alle provinciale bekendmakingen zijn tevens te vinden op de website Volledige schadeloosstelling verplaatsingen boerenbedrijven De provincie Limburg gaat boeren die met hun bedrijf weg moeten uit de zogeheten Ecologische Hoofd Structuur (EHS) volledig schadeloos stellen. Daarmee hoopt de provincie dat meer boerenbedrijven verplaatst kunnen worden. Onder de volledige schadeloosstelling vallen naast de grondprijs ook inkomstenderving, verhuiskosten en notariskosten. Alleen vergoeding voor grond is voor veel boeren onvoldoende stimulans om te verhuizen. Het gaat met name om akkerbouwbedrijven en melkveehouderijen in Noord- en Midden-Limburg, die nu nog in de Ecologische Hoofd Structuur liggen. De EHS is een aaneengesloten lint van natuurgebieden. Meer klachten vliegverkeer in 2009 Het aantal klachten over vliegverkeer boven Limburg is in één jaar tijd met 22 procent toegenomen. In 2009 kwamen er per dag gemiddeld 107 klachten binnen. Dat meldt het Klachtenbureau Luchtverkeer op Maastricht Aachen Airport. In totaal kwamen vorig jaar bijna klachten binnen van bijna 800 verschillende klagers. De klachten gingen veelal over geluidshinder, laagvliegende vliegtuigen, stank en afwijkende routes. Het Klachtenbureau meent dat de toename het gevolg is van de stijging van het aantal vluchten. Ook was er de laatste maanden van 2009 veel oostenwind. Dat zorgt voor extra geluidsoverlast in Limburg. Meer windmolens in zee In 2009 zijn in Europa acht nieuwe offshore windmolenparken gebouwd, vooral bij Denemarken en Engeland. De capaciteit is daarmee in een jaar tijd met 54 procent gestegen. In 2010 worden nog tien nieuwe windmolenparken in zee gebouwd. Daar blijft het niet bij, want er is al toestemming verleend voor nog eens 52 offshore-parken. Ook in het Nederlandse deel van de Noordzee zijn windmolenparken gepland. operationeel en zullen dus een steeds grotere hinderpaal worden bij het realiseren van Nederlandse en Europese klimaat- en duurzaamheidsambities, aldus de oproep. Subsidie voor Solar Modules Limburg Gedeputeerde Staten van Limburg hebben een subsidie van euro verleend aan Solar Modules Limburg BV. Dit bedrijf gaat op het grensoverschrijdende bedrijventerrein Avantis in Heerlen een nieuwe zonnecellenfabriek bouwen. Het gaat om een totale investering van 4,2 miljoen euro. Het bedrijf start in eerste instantie met de productie in een bestaand pand op bedrijventerrein Dentgenbach in Kerkrade. Dat levert 25 banen op. Binnen drie jaar verkast het bedrijf naar Avantis en zal daar uitgroeien tot een bedrijf met naar verwachting 250 arbeidsplaatsen. Avantis is bedoeld voor bedrijvigheid die zich richt op nieuwe energie zoals de bouw van zonnepanelen. De fabriek van Solar Modules Limburg BV gaat panelen per jaar produceren. Dat worden er binnen enkele jaren drie keer zoveel. Gebruik spaarlamp stijgt Het aantal spaarlampen per huishouden is toegenomen van gemiddeld drie in 2006 naar acht in Dat betekent dat ruim 20 procent van de lampen die nu in huishoudens worden gebruikt, energiezuinig is. Dat meldde de taskforce verlichting van het ministerie van VROM. De werkgroep stelt tevens dat het aanbod van spaar- en ledlampen in winkels sterk is vergroot. Ongeveer 75 procent van de gemeenten en de provincies werkt aan het energiezuinig maken van openbare verlichting. De werkgroep heeft zich ten doel gesteld dat alle burgers, bedrijven en de overheid uiterlijk in 2011 energiezuinige lampen gebruiken. Oude mobieltjes inleveren via de brievenbus TNT Post heeft samen met telecombedrijf T-Mobile een landelijk programma opgezet dat mobieltjes milieuvriendelijk recyclet. Oude mobieltjes kunnen verstuurd worden in een speciale antwoordenvelop. De opbrengst komt ten goede aan het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties en War Child, organisaties waarvoor TNT Post en T-Mobile zich al jaren inzetten. TNT en T-Mobile zijn niet de eersten die een dergelijke actie op touw zetten. Ook diverse goede doelen worden gesteund door het opsturen van oude mobieltjes, zoals Stichting AAP, WNF en Diergaarde Blijdorp. Op de Nederlandse markt bevinden zich naar schatting meer dan twintig miljoen ongebruikte toestellen. Die toestellen kunnen veelal worden hergebruikt in ontwikkelingslanden. Kolencentrales verdringen groene stroom Het Regieorgaan Energie Transitie, een denktank die zich bezighoudt met de toekomst van de Nederlandse energievoorziening, vreest dat groene stroom in het gedrang komt door de bouw van nieuwe kolencentrales. In een oproep aan de Tweede Kamer wijst het orgaan erop dat er niet alleen in Nederland plannen zijn voor nieuwe centrales die gebruikmaken van fossiele brandstoffen, maar ook in de omringende landen. Als die allemaal worden gerealiseerd, zal er een overcapaciteit op de elektriciteitsmarkt ontstaan die het niet aantrekkelijk maakt om te investeren in duurzame energie, vreest het Regieorgaan.,,Nieuwe centrales blijven tot ver in de 21e eeuw Rectificatie In de vorige uitgave van Limburgs Milieu (nummer 4 - december/ januari 2010) zijn door omstandigheden enkele eindredactionele wijzigingen in de tekst van het artikel Het dilemma van de landbouw (auteur Leo Lamers) niet door de auteur gereviewed. Hierdoor zijn er een paar onzorgvuldigheden in de tekst geslopen die wij middels deze rectificatie graag willen rechtzetten. - De veehouderij draagt niet door uitstoot van ammoniak bij aan de productie van broeikasgassen. - Het doel van de EHS is niet om in 2018 de oppervlakte natuur in Nederland terug te brengen op het niveau van circa l i m b u r g s m i l i e u
5 Fossiele brandstoffen raken vroeg of laat uitgeput De wereldeconomie draait nog steeds vooral op fossiele brandstoffen. Die zorgen bij verbranding niet alleen voor het vrijkomen van voor mens en milieu schadelijke broeikasgassen, ze raken vroeg of laat ook uitgeput. Er zijn namelijk slechts op een aantal locaties commercieel winbare fossiele brandstofreserves aanwezig, zoals aardolie, aardgas, steenkool en bruinkool. Voor de mens zit er uiteindelijk niks anders op dan over te schakelen op andere, duurzame energiebronnen. Duurzame energie is simpelweg die energie waarover de mens in de praktijk voor onbeperkte tijd kan beschikken en waarbij - tijdens het gebruik ervan - het leefmilieu niet wordt benadeeld. De meest bekende vorm van duurzame energie is windenergie. Al vele eeuwen geleden stonden er tal van windmolens in ons vlakke landje. Daarnaast zijn er nog tal van andere duurzame energiebronnen beschikbaar zoals zonneenergie, biomassa, getijden- en waterkrachtenergie. In 2009 is de productie van duurzame elektriciteit gestegen tot 9 procent van het binnenlandse elektriciteitsverbruik. De productie van duurzame elektriciteit was in ,5 procent en in 2007 nog 6 procent van het elektriciteitsverbruik. De stijging komt vooral door een toename van de elektriciteitsproductie uit biomassa en windenergie, de twee populairste duurzame energiebronnen in Nederland (bron: CBS). Het streven is dat in 2020 twintig procent van alle opgewekte energie in Nederland duurzaam is. Welke vormen van duurzame energie zijn er allemaal mogelijk? We zetten ze graag eens voor je op een rijtje. Biomassa De landbouw is de belangrijkste energieleverancier van biobrandstoffen. Biodiesel (brandstof voor dieselmotoren) wordt onder meer gewonnen uit koolzaadolie, sojaolie, palmolie en zonnebloemolie. Bio-ethanol (brandstof voor benzine-auto s) wordt gewonnen uit graan, suikerbieten en suikerriet. Biodiesel of -benzine die verkrijgbaar is bij tankstations is in de meeste gevallen een mengsel van conventionele brandstof met pure plantaardige olie (PPO). Om te kunnen rijden op PPO moet een auto worden omgebouwd wat een kostbare zaak is. Voordelen - Biobrandstof draagt niet direct bij aan broeikaseffect - Biomassa kan op grote schaal verbouwd worden Nadelen - Verbouwing van gewassen voor biobrandstof gaat ten koste van de voedselvoorziening en leidt tot schade aan de natuur - Grote afhankelijkheid van landbouwgronden buiten Europa - Bemesting van de gewassen draagt bij aan broeikaseffect - Er is energie nodig voor transport en verwerking van biomassa S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g 5
6 Windenergie storend kan zijn voor omwonenden Wind is een schone en onuitputtelijke - Windturbines worden vaak gezien als energiebron. Door het open en vlakke landschapsvervuiling landschap is Nederland uitermate geschikt - Vogels kunnen slachtoffer worden van de voor het opwekken van windenergie. draaiende rotorbladen Momenteel is dertig procent van de groene stroom die in Nederland wordt geleverd Zonne-energie afkomstig van windenergie. Nederland heeft Zonne-energie is de verzamelnaam voor een circa windturbines (op land en in zee) aantal verschillende technieken om de met een gezamenlijk vermogen van circa energie in zonlicht om te zetten. Bij passieve megawatt. zonne-energie wordt optimaal gebruik gemaakt van binnentredend zonlicht voor De elektriciteitsopbrengst hangt natuurlijk verwarming en verlichting van gebouwen. af van de hoeveelheid wind. Vanaf Actieve (of thermische) zonne-energie is windkracht 2 begint een windturbine te zonlicht dat wordt omgezet in warmte, draaien, bij windkracht 6 levert de turbine bijvoorbeeld via een zonneboiler. Daarnaast het maximale vermogen. Ook de hoogte van zijn er nog zonnepanelen waarmee zonlicht de windturbine en de diameter van de wordt omgezet in elektriciteit via zonnecellen. Dankzij een accu kan overdag verza- rotorbladen speelt een belangrijke rol. De huidige windturbines worden dan ook melde zonnestroom ook s avonds en s steeds groter. nachts gebruikt worden. Een netgekoppeld systeem heeft altijd een omvormer om de Voordelen gelijkspanning om te zetten in 230 volt - Windenergie is schoon en onuitputtelijk wisselspanning die direct te gebruiken is Nadelen voor de elektrische apparaten in huis. - Windenergie is niet altijd beschikbaar (bij Zonnepaneelsystemen leveren elektriciteit windstilte of storm) op plaatsen waar geen aansluiting is op het - Windturbines produceren geluid wat soms openbare net. Ze worden in Nederland Sandra Akkermans, beleidsmedewerker SML De Milieufederatie Limburg is van mening dat je niet moet wedden op één paard. Om de rijksdoelen, twintig procent duurzame energie in 2020 te halen, moet je zowel investeren in zon en wind als in biomassa. We hebben niet de luxe een keuze te maken voor het één of het ander. Op dit moment is toepassing van windenergie kosteneffectiever dan zonneenergie en daarom pleiten wij niet alleen voor zonne-energie maar ook voor windenergie, zelfs in Limburg! We zitten in een transitieproces en voor de langere termijn zien we grote mogelijkheden voor zonne-energie. De ideeën en toepassingsmogelijkheden voor zonne-energie zoals gepresenteerd door Jacques Kimman, lector nieuwe energie op de Hogeschool Zuyd, zijn heel inspirerend. Windturbines passen wat ons betreft in de overgangsperiode naar een samenleving die helemaal onafhankelijk van fossiele brandstoffen kan functioneren. Wanneer de huidige windturbines over 15 à 20 jaar zijn afgeschreven en de zonne-energietechnieken grootschalig en kosteneffectief worden toegepast, kunnen de windturbines worden afgebroken en verwijderd worden uit het landschap. onder meer gebruikt voor lichtboeien op zee, verlichting van afgelegen paden of informatieborden langs snelwegen. Voordelen - Zonne-energie is schoon en stil - De bron is onuitputtelijk Nadelen - De technieken zijn (nu nog) relatief kostbaar - Zonnepanelen op een dak worden soms als storend ervaren Waterkrachtenergie Waterkrachtenergie wordt opgewekt met behulp van stromend of vallend water. In bergachtige streken, zoals in Noorwegen en Spanje, maken waterkrachtcentrales gebruik van vallend water. Om verzekerd te zijn van voldoende aanvoer van water, worden stuwmeren aangelegd. Deze waterkrachtcentrales hebben vaak een groot elektrisch vermogen. In het vlakke Nederland speelt energie uit waterkracht nauwelijks een rol. Nederland heeft vijf waterkrachtcentrales die samen slechts 1 procent van de totale groene stroom leveren. De Nederlandse centrales halen hun energie uit de enorme watermassa s die in relatief korte tijd door rivieren stromen. Voordelen - De bron is onuitputtelijk - Het is schone energie Nadelen - Stuwdammen in berggebieden kunnen plaatselijke ecosystemen aantasten 6 l i m b u r g s m i l i e u
7 - Ontgonnen aardwarmte moet ter plekke gebruikt worden om warmteverlies te voorkomen - Zonder speciale watertrappen vindt er hoge vissterfte plaats Geothermische energie Geothermische energie (ook wel aardwarmte genoemd) is energie die wordt onttrokken aan de aardkost. De buitenste zes kilometer van de aardkorst bevat thermische energie die overeenkomt met keer de energie van alle olie- en gasvoorraden in de wereld. Hoe dichter in de buurt van het middelpunt van de aarde, hoe hoger de temperatuur. In sommige gebieden (bijvoorbeeld in Italië en IJsland) is de temperatuur al op geringe diepte hoog zodat er direct stoom aan de aarde kan worden onttrokken. Reservoirs van heet water en stoom onder de oppervlakte van de aarde kunnen worden aangeboord via de erboven liggende steenlagen. Met behulp van een stoomturbine en een generator wordt vervolgens elektriciteit opgewekt. In Nederland is de temperatuur op die diepte te laag voor elektriciteitsproductie, maar de warmte kan wel gebruikt worden voor verwarming van gebouwen of kassen. In ons land wordt geothermische energie nauwelijks gebruikt. In delen van de VS, IJsland en Italië is het echter een belangrijke alternatieve energiebron. Voordelen - Aardwarmte is schoon - Het is een onuitputtelijke energiebron Nadelen - Veel aardwarmte zit te diep, waardoor winning economisch onrendabel is Getijde-energie Getijden kunnen worden gebruikt om energie op te wekken. Al in de Middeleeuwen werd de stroom van eb en vloed gebruikt om molens aan te drijven. Tegenwoordig is de techniek geavanceerd, maar kan ze alleen op kleine schaal toegepast worden. In een getijde-energiecentrale stroomt het water bij eb en vloed af en aan door de sluizen van een dam en drijft daardoor waterturbines aan. In Nederland wordt de techniek nog niet toegepast, maar er zijn wel plannen om een getijdecentrale te bouwen (Zeeland). Voordelen - Getijde-energie is schoon en onuitputtelijk Nadelen - De techniek is slechts op weinig plaatsen toepasbaar (namelijk alleen rendabel bij een relatief groot getijdeverschil) - Getijde-energiecentrales zijn duur Zoals gezegd is de meeste energie die we met zijn allen verbruiken afkomstig uit fossiele bronnen zoals aardgas, aardolie en steenkool. Deze brandstoffen zullen echter ooit opraken. Ook dragen ze bij aan klimaatveranderingen. Het is daarom van groot belang dat we op termijn omschakelen naar duurzamere energiebronnen. Aardgas Momenteel wint Nederland zelf aardgas (Noordzee en Slochteren). Dit gas wordt met name gebruikt voor verwarming, industriële processen en opwekking van elektriciteit. In het verleden is aardgas vaak als een afvalproduct beschouwd van oliewinning en eenvoudigweg afgefakkeld. Ook nu gebeurt dit nog wel eens als gas erg ver van de bewoonde wereld aangetroffen wordt en het transport naar de consument te veel problemen oplevert. Dit is jammer, want van alle fossiele brandstoffen is aardgas de schoonste energiebron. Affakkelen is echter wel beter dan het methaan simpelweg laten Jacques Kimman, lector nieuwe energie Hogeschool Zuyd Bij veel energiebronnen zijn de voor- en nadelen sterk afhankelijk van hoe wij als maatschappij het gebruik ervan organiseren. Als bijvoorbeeld bij bio-energie de ketens niet volgens de duurzaamheidcriteria worden geregisseerd, vallen alle voordelen in het niet. Bovendien is bio-energie qua aardoppervlakgebruik zeer inefficient (35x minder dan fotovoltaïsche zonne-energie en 6x minder dan windenergie!). Wat betreft kernenergie: de uranium-voorraden zijn binnen honderd jaar uitgeput en het duurt minstens twintig jaar om één kerncentrale te bouwen. Het fluctueren van wind- en zonne-energie is geen nadeel, als we zorgen voor goede opslagsystemen en regelkamers. Het benutten van thermische zonne-energie wordt veel te weinig ingezet bij het ontwerpen van nieuwbouwwijken. Voor particulieren zouden dit soort systemen veel toegankelijker moeten zijn. In het kader van de optimalisatie van de transitie naar een duurzame energievoorziening is het belangrijk rekening te houden met exergie-principes, d.w.z. laagwaardige energie inzetten voor laagwaardige toepassingen (zoals verwarming) en hoogwaardige energie inzetten voor hoogwaardige toepassingen (beweging). Op die manier bekeken is van gas elektriciteit maken niet erg handig en rijden we het liefst elektrisch. Bovendien is alle olie hard nodig voor het maken van polymeren producten. S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g 7
8 ontsnappen naar de atmosfeer omdat de van aardolie draagt echter sterk bij aan de bijdrage aan het broeikaseffect van klimaatverandering en aan verzuring. De methaan ongeveer 21 maal hoger is dan die verwachting is dat binnen nu en 40 jaar de van kooldioxide. voorraad is opgebruikt waardoor er mogelijk tekorten ontstaan. Voor bijna alle aardolie is Voordelen Nederland aangewezen op import uit het - Minder uitstoot van stoffen die bijdragen buitenland. Dit maakt Nederland sterk aan klimaatverandering en verzuring dan afhankelijk van andere landen. Door bij gebruik van steenkool of olie schaarste kan de prijs van aardolie fluctueren. De oliecrisis in 1973 betrof een - Het is relatief goedkoop - Nederland heeft eigen voorraden aardgas wereldwijd - kunstmatig gecreëerd - tekort en is wat dit betreft dus niet afhankelijk aan aardolie. De crisis werd veroorzaakt van andere landen voor de energievoorziening de Arabische olieproducerende landen, door een aantal politiek gerichte acties van Nadelen gericht tegen het Westen. De Arabische - Bij het gebruik van aardgas komen stoffen landen verhoogden de olieprijs met 70% en vrij die bijdragen aan de klimaatverandering en aan verzuring met 5%, zodat de prijs per vat explosief verminderden de olieproductie elke maand - De toegankelijke bronnen raken uitgeput, steeg. De Verenigde Staten en West-Europese landen, waaronder Nederland, waren de waardoor er tekorten kunnen ontstaan voornaamste doelwitten van deze boycot. Aardolie De Nederlandse regering zag zich genoodzaakt het olieverbruik te beperken door Nederland importeert olie uit onder meer Rusland en het Midden-Oosten en produceert zelf acht procent van de eigen een speciale ontheffing (voor bijvoorbeeld autoloze zondagen in te stellen. Slechts met olie-behoefte. Aardolie wordt vooral politieauto s en ambulances) mocht men gebruikt als brandstof en als grondstof voor rijden. Het leverde spectaculaire beelden op de productie van kunststoffen. Het gebruik van fietsers op lege autosnelwegen. De Har Geenen, projectmanager E-ck Energie en Milieu Er is de laatste tijd nogal wat kritiek op de rapporten van het internationale klimaatpanel IPCC. Vooral op het laatste rapport was op enkele punten terechte kritiek omdat er fouten in zaten. Deze fouten hadden echter betrekking op een zeer beperkt deel ervan en doen niets af aan de hoofdconclusie dat de temperatuur op aarde onverantwoord snel stijgt door toedoen van de mens. Om de risico s op klimaatverandering te beperken en om minder afhankelijk te worden van andere landen is investeren in duurzame energie dringend noodzakelijk. Nederland heeft zich trouwens op Europese schaal vastgelegd op twintig procent duurzame energie in Om dit te halen hebben we de energie uit wind, zon, water en biomassa hard nodig. Het is dus niet een kwestie van of-of maar van en-en. Om te versnellen is het van belang om goed te kijken naar landen als Duitsland, Spanje en Denemarken die inmiddels mijlenver voorliggen op Nederland. Door van hen de geslaagde projecten en regelingen over te nemen, kunnen we hier de komende 10 jaar de broodnodige inhaalslag maken. Dit is goed voor meer duurzame energie, meer industriële innovatie en veel meer nieuwe werkgelegenheid. autoloze zondagen hadden echter niet het gewenste effect. Om het rijverbod te omzeilen, ging men al op zaterdag rijden en keerde zondagavond laat terug. Het benzineverbruik bleef dus vrijwel gelijk. Voordelen - De winning en het transport (pijpleidingen, olietankers) van olie zijn goedkoop en gemakkelijk - Het is een goedkope brandstof Nadelen - Het gebruik van aardolie draagt sterk bij aan klimaatverandering en verzuring - De bron is eindig - De prijs van een vat aardolie kan sterk fluctueren - Grote afhankelijkheid van landen met aardolievoorraden (politiek machtsmiddel) - Ongelukken met transport kunnen milieurampen veroorzaken Steenkool Nederland wint zelf geen steenkool meer. De Limburgse steenkoolmijnen zijn in de jaren zeventig gesloten. Vanaf de 19e eeuw 8 l i m b u r g s m i l i e u
9 verschenen er grootschalige steenkolen- en bruinkolenmijnen in Limburg. Deze mijnen waren deels in particulier bezit en deels eigendom van de Staat. Voor de exploitatie van de steenkoolmijnen richtte de Staat het bedrijf Staatsmijnen in Limburg op (later DSM). Tot circa 1960 was er grote vraag naar steenkool en groeide de mijnstreek uit tot een van de welvarendste gebieden van Nederland. Tijdens de periode van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog produceerden de mijnen op topcapaciteit om aan de binnenlandse vraag te kunnen voldoen. Na 1960 daalde de vraag naar kolen, onder meer doordat stoommachines en stoomtreinen steeds vaker werden vervangen door motoren op elektriciteit, olie en aardgas. Dit - en de relatief hoge arbeidskosten in Nederland - zorgde voor het einde van de mijnbouw. De laatste mijn werd in 1974 gesloten. DSM ging door in de petrochemie en werd geprivatiseerd. Sindsdien importeert Nederland steenkool uit onder meer Australië en Zuid-Afrika want steenkool wordt nog steeds gebruikt voor de elektriciteitsproductie. Voordelen - Het is een goedkope brandstof - Steenkool is (voorlopig) nog voldoende voorradig Nadelen - Door het gebruik van steenkool komen emissies vrij die sterk bijdragen aan de klimaatverandering en aan verzuring - Die uitstoot is ruim tweemaal zo hoog als bij het gebruik van aardgas voor de elektriciteitsvoorziening Kernenergie Kernenergie wordt opgewekt door splijting van atoomkernen van uranium, een delfstof die veel voorkomt in Australië, Canada, Verenigde Staten en Zuid-Afrika. De kernsplijting zorgt voor verwarming van water waarmee stoomturbines worden aangedreven, net als in een klassieke stoomcentrale. Deze turbines leveren vervolgens stroom. Hoewel kernenergie geen bijdrage levert aan het versterkte broeikaseffect is het een omstreden vorm van duurzame energie. Bij het uiteenvallen van de atomen van uranium ontstaat namelijk radioactief afval dat schadelijk is voor de gezondheid van mens en dier én voor het milieu. Het veilig opslaan van dit radioactieve afval is een groot probleem. Nederland heeft één kerncentrale in Borssele (Zeeland). Voordelen - Hoge energie-opbrengst met behulp van weinig grondstoffen - Geen CO2-uitstoot Nadelen - De veilige opslag van radio-actief afval is een groot probleem - Bij ongeluk in of terroristische aanslag op een kerncentrale kan radioactieve straling vrijkomen wat grote gezondheidsrisico s oplevert, zoals in Tsjernobyl (Rusland) in Afhankelijkheid delfstofwinning uranium Monique Demarteau Milieufederatie Limburg PBL: Biobrandstof niet altijd schoner dan benzine Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft in februari jongstleden in een rapport aangegeven dat de momenteel verkrijgbare biobrandstof niet altijd schoner is dan benzine.,,het gebruik van biobrandstoffen kan weliswaar leiden tot een lagere uitstoot van broeikasgassen, maar soms ook tot een uitstoot die twee keer zo hoog is, aldus het rapport. Het PBL is het nationale instituut voor strategische beleidsanalyse op het gebied van milieu, natuur en ruimte. Biobrandstof wordt maakt van plantaardige en dierlijke materialen. Het wordt gezien als duurzaam alternatief voor fossiele brandstoffen zoals aardolie en aardgas. Mensenrechtenorganisaties: Biobrandstof leidt tot hogere voedselprijzen Het aantal mensen met honger zal met 600 miljoen toenemen als de EU-doelstellingen voor het gebruik van biobrandstoffen worden behaald. Hulporganisatie ActionAid wil daarom dat het gebruik van biobrandstof niet langer gepromoot wordt. Tweederde van de benodigde biobrandstof wordt geïmporteerd uit ontwikkelingslanden. Als in deze landen grotere landbouwgebieden beschikbaar moeten komen voor de biobrandstofindustrie hebben grote groepen mensen minder gemakkelijk toegang tot voedsel. Hierdoor zullen de voedselprijzen ongelooflijk hard stijgen met liefst 76 procent. De armste mensen kunnen zich uiteindelijk geen voedsel meer veroorloven. Ook Oxfam Novib maakt zich zorgen om de grote schaal waarop de biobrandstoffenproductie hoogstwaarschijnlijk zal gaan plaatsvinden. S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g 9
10 Gezamenlijke aanpak fijnstof in Euregio De Provincie Limburg is samen met een aantal binnen- en buitenlandse partners gestart met het opzetten van een informatiesysteem voor fijnstof. Dit project dat drie jaar zal duren, is er op gericht een gelijke aanpak te creëren voor de grensoverschrijdende fijnstofproblematiek. Doel is het verbeteren van de samenwerking en uitwisseling van meetgegevens en -procedures tussen de betrokken instanties. Dit zal er uiteindelijk voor zorgen dat luchtkwaliteitplannen en beleidsmaatregelen beter op elkaar afgestemd worden. Fijnstof is in Limburg één van de belangrijkste bronnen voor het ontstaan en verslechteren van veel aandoeningen aan de luchtwegen en aan het hart- en vaatstelsel. Het verlies aan gezonde levensjaren door ziekte of vroegtijdige sterfte in de Euregio door fijnstof in 2010 wordt geschat op jaren. Belangrijke bronnen van fijnstof zijn verkeer, verwarmingsinstallaties en industrie. De Europese Unie heeft grenswaarden vastgesteld, maar deze worden in de Euregio veelvuldig overschreden. Dit heeft niet alleen effect op de gezondheid van de Limburgers, maar ook op de ontwikkeling van nieuwe infrastructurele projecten. Tijdens een eerder project is gebleken dat de meetmethoden in de Euregio verschillen. Er zijn niet alleen verschillen in de wijze waarop fijnstof wordt gemeten door de diverse instanties, er zijn ook verschillen in de interpretatie van de gemeten gegevens en in de toepassing ervan. De meetgegevens zijn nodig voor het maken en evalueren van beleidsmaatregelen en luchtkwaliteitplannen. Er is dus behoefte aan afstemming door Nederland, België en Duitsland. Het project voorziet in die afstemming. Er zal een mobiel referentielaboratorium worden ingericht. Dit mobiele laboratorium zal in de drie landen op geselecteerde locaties worden ingezet om de aanwezige apparatuur te vergelijken. Daardoor worden gelijkwaardige meetresultaten verkregen die verwerkt worden in kaarten die grensoverschrijdende fijnstofbelasting en locaties van de fijnstofbronnen nauwkeurig in beeld brengen. Op die wijze kunnen doelgerichte maatregelen genomen worden om de fijnstofproblematiek in de Euregio aan te pakken. Een abonnement op het Limburgs Milieu? Dat kan! Graag zelfs, want met het abonnement steun je de Milieufederatie Limburg met haar doelstellingen. Samen met meer dan 100 bij haar aangesloten organisaties zet de Milieufederatie Limburg zich in voor natuur, een gezond leefmilieu en het realiseren van ecologische duurzaamheid in Limburg en de aangrenzende Euregio. Een jaarabonnement op Limburgs Milieu kost 12,50 euro. Je krijgt Limburgs Milieu dan ieder kwartaal thuisgestuurd. Als je een abonnement neemt vóór 1 juni 2010, ontvang je gratis een exemplaar van het boek Zes graden van Mark Lynas. Een interessant boek dat het verhaal vertelt over onze toekomst op een warmere planeet. Reden te meer om nú abonnee te worden op het leukste groene tijdschrift in Limburg. o Ja, ik neem een abonnement op het Limburgs Milieu voor 12,50 euro per jaar Naam : Adres: : Postcode : Woonplaats : Telefoon : Abonnementen kunnen elk gewenst moment ingaan en worden aangegaan tot wederopzegging. Deze bon in een ongefrankeerde envelop opsturen naar: Milieufederatie Limburg t.a.v. Annie Malskat Antwoordnummer XT Roermond Handtekening: Datum: 1 0 l i m b u r g s m i l i e u
11 Postcode Loterij schenkt 2,25 miljoen euro aan DPM De Provinciale Milieufederaties hebben in februari van de Nationale Postcode Loterij een bedrag van 2,25 miljoen euro ontvangen. De cheque werd overhandigd tijdens het Goed Geld Gala Op dit bijzondere gala werd de verdeling van de opbrengsten voor goede doelen uit 2009 bekendgemaakt. In totaal verdeelde de Postcode Loterij 256 miljoen euro onder haar goede doelen - een groei van vijf procent ten opzichte van Nieuw bij de Postcode Loterij is het Droomfonds. Met het Droomfonds ondersteunt de loterij grote, innovatieve en potentieel impactvolle projecten voor mens en natuur. Het Zeeuwse Landschap is de eerste organisatie die ruim euro ontvangt uit het Droomfonds van de Nationale Postcode Loterij. Directeur Marten Hemminga van het Zeeuwse Landschap ontving de bijdrage uit handen van Marieke van Schaik, managing director van de Nationale Postcode Loterij, tijdens het Goed Geld Gala 2010.,,De Postcode Loterij biedt hiermee een geweldige mogelijkheid om samen met de landbouw en de visserij te werken aan een duurzame toekomst. Dit is een cadeau voor Zeeland en Nederland, aldus Marten Hemminga. Foto s: Roy Beusker Naast het Droomproject geeft de loterij structureel steun aan tien nieuwe maatschappelijke organisaties, waarmee het totaal van vaste begunstigden op vijfenzeventig komt. Verder ontvangen zes initiatieven een eenmalige financiering, krijgen twaalf projecten van bestaande begunstigden een extra bijdrage en wordt de steun aan acht - reeds aangesloten - organisaties verhoogd. Opvallend is de aandacht voor eerlijke producten en eerlijke handel onder de tien nieuwe begunstigden. Zo ontvangt Stichting Fairfood de komende vijf jaar jaarlijks een half miljoen euro en krijgen FairTrade Original, Max Havelaar en de Landelijke Vereniging van Wereldwinkels gezamenlijk voor de komende vijf jaar een miljoen euro. Hiermee willen de organisaties een hogere afzet van fairtrade-producten in Nederland realiseren. Solidaridad ontvangt een miljoen euro per jaar om boeren in ontwikkelingslanden te helpen hun producten op een eerlijke en niet schadelijke manier te produceren en de weg naar de fairtrade-markt te vinden. Ook heeft de Postcode Loterij geld gereserveerd voor de renovatie Zeehondencrèche Pieterburen. De bekende opvangplek van zieke zeehonden is verouderd. Een groot renovatieproject realiseert nieuwe binnen- en buitenbaden, een waterzuiveringsinstallatie en grotere quarantaineruimten. Met de eenmalige bijdrage van een miljoen euro kan de duurzame verbouwing beginnen en zijn de kosten van de nieuwe waterzuiveringsinstallatie volledig gedekt. De extra trekkingen van de loterij brachten in 2009 bijna 22 miljoen euro voor het goede doel op. Dit bedrag wordt toegekend aan twaalf concrete projecten van bestaande begunstigden. Zo ontvangen de Stichting DOEN en het Skanfonds geld voor het project Samen online Nederland, waarin jongeren - soms eenzame - ouderen in een verzorgingshuis leren omgaan met de computer. Het Liliane Fonds kan met de extra bijdrage van de loterij meer gehandicapte kinderen in Nicaragua ondersteunen. Het instituut Los Pipitos kan structureel een Mobiele Brigade inzetten die gehandicapte kinderen in afgelegen gebieden van Nicaragua bereikt. De inleg van de Nationale Postcode Loterij groeide in 2009 met vijf procent naar 513 miljoen euro. De helft van dit bedrag, ruim 256 miljoen euro, gaat naar vijfenzeventig maatschappelijke organisaties op het gebied van mens en natuur. Daarmee heeft de Nationale Postcode Loterij bijna drie miljard euro uitgekeerd aan goede doelen sinds haar oprichting in S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g 1 1
12 Column Wim Kuipers Biodiversiteit in de suikerbieten De jaren tien zijn aangebroken. Het gaat weer een beetje vooruit met de wereld, dacht ik zo. We beginnen dit decennium (beetje kakwoord - waarom hebben we niet zoiets als Jahrzehnt?) met het Jaar van de Biodiversiteit. Mooi woord! Zit het woordje vers in: een gedicht! Of die andere betekenis van vers: net van het land! Ik was dan ook vol verwachting bij het aanbreken van dit bijzondere jaar. Meende zelfs: een verademing bij al dat politieke gezemel in Nederland. Niet langer terugblikken op wat misschien anders had gemoeten Ik begon enthousiast over dit onderwerp te lezen. Dat viel niet mee. Meer ideeën dan bewijzen. Voor de duidelijkheid: de meeste verhalen gaan over het voorgoed verdwijnen van dieren en planten. Minder biodiversiteit! Door onze eigen schuld! Nu beweerde ergens iemand dat we van de dierenwereld een paar honderdduizend soorten niet eens kennen. Zal wel zo zijn, maar dat is niet bepaald een aansporing voor mensen om hun manier van leven te veranderen, ben ik bang. Als de meerderheid van de vaderlanders vindt dat we allang weg hadden moeten zijn uit Uruzgan, dan zullen ze de bronsgroen gevlekte Keeshond wel belangrijker vinden dan een onbekende diersoort in een ver land. Maar de Zeggekorfslak? De politiek dient dit jaar nog dik honderd gebieden aan te wijzen waar al wat leeft extra beschermd wordt, de zogeheten Natura 2000-gebieden. Aangezien deze gebieden al bijna allemaal bekend zijn, zal deze operatie wel doorgaan, demissionair kabinet of niet. Er zitten alleen nog wat haken en ogen aan. Problemen die zich in een aanzienlijk deel van Limburg zullen voordoen - vrees ik. De gebieden die hier aangewezen (moeten) worden, liggen namelijk nogal verspreid. Van elkaar gescheiden door boerenland. En boeren worden vaak gezien als een soort roofdieren die bestreden moeten worden. Dat gebeurt vanuit helverlichte kantoren, door ambtenaren die ongetwijfeld voorschriften van tegenschriften kunnen onderscheiden. Ze weten precies wat niet mag Maar weten ze wat mogelijk is? We hebben ons een heel jaar verlustigd aan Darwin en zijn evolutieleer. Werkt die nog? Passen dieren zich misschien heel snel aan? Hoe herstelt een gemaltraiteerde natuur zich? En mogen we planten en dieren naar een andere, betere omgeving verplaatsen? Waarom eventueel niet? Mensen verhuizen naar gebieden waar ze zich beter (denken te) voelen. De bijna uitgestorven korenwolf gedijt weer. Ik bedoel: als het in Natura-gebied X moeilijk geworden Foto: Fotobureau Kuit, Roermond is voor kwetsbare kevertjes en planten (ammoniak, droger / natter), waarom proberen we dan niet of ze zich een paar kilometer verderop wel aan kunnen passen? De natuur is taaier dan we denken. Maar zo n ingreep schijnt voor sommige deskundigen een ernstige zonde. Natuurvervalsing, noemen ze dat. We mogen niet voor God spelen. Ik begrijp dit niet helemaal En de moraal van het verhaal? Nou, die heb ik niet. Daar is de kwestie te ingewikkeld voor. Ik constateer dat het de boeren steeds slechter gaat. Wat is hun oplossing? Nog meer productie op een hectare? Hier ligt het probleem, denk ik. En zien we dat wel? Of doen we net zoals met Afghanistan? Als de afspraken maar nagekomen worden, is het goed. Kissebissen over het halen van doelstellingen. Het gaat echter niet zozeer om voorschriften en verboden of om handhaving, maar om mogelijkheden. Mogelijkheden om te leven en te overleven, van natuur én boerenland. We spreken over landbouwgrond teruggeven aan de natuur. Horen suikerbieten dan niet bij de natuur? Ga eens kijken wat er op akkers allemaal leeft en gedijt. Daar gebeurt meer dan op palenakkers - zo noemde de betreurde Huub Bemelmans de dennenbossen op zandgrond. Dieren maakt het weinig uit waar ze leven, als ze maar kúnnen leven en de kans krijgen om te leven. Daarom moeten we naar meer kijken dan alleen maar naar regeltjes. Ik noem graag Luc Soete (hoogleraar economie in Maastricht) die zich afvroeg of een adder op de Meinweg wel weet wat een trein is. Helaas kunnen we niet met dieren praten, en met planten al helemaal niet. Dan past het ons af en toe te zwijgen. Wim Kuipers 1 2 l i m b u r g s m i l i e u
13 Win een boek: Volksbeving Op onze planeet wonen anno 2010 bijna zeven miljard mensen. In sommige landen is de helft van de bevolking jonger dan zestien jaar. Een miljard teenagers bereikt binnenkort de puberteit. Wat betekent dat voor de wereldbevolking? Volgt er een nieuwe bevolkingsexplosie? In het boek Volksbeving schetst auteur Fred Pearce een beeld van de mogelijke gevolgen. Nieuw is dat vrouwen wereldwijd bezig zijn de bevolkingsbom te demonteren. Geleidelijk aan, en grotendeels uit vrije keuze, krijgen vrouwen minder kinderen, liefst niet meer dan gemiddeld twee per Prijsvraag Geef het goede antwoord op de onderstaande vraag en maak kans op een exemplaar van het boek Volksbeving. De Milieufederatie Limburg en Uitgeverij Jan van Arkel verloten twee exemplaren onder de goede inzenders. Thomas Malthus ( ) was een Britse demograaf, econoom en predikant. Hij werd beroemd doordat hij wees op de potentiële gevaren van bevolkingsgroei. Hij publiceerde in 1798 een pamflet hierover. Wat is de naam van dit pamflet? A. An Essay Concerning Human Understanding B. An Essay on the Principle of Population C. Leviathan D. Lof Der Zotheid gezin. Volksbeving leert dat het perspectief is gekanteld. Fred Pearce, de schrijver van Volksbeving, is wetenschapsjournalist. Hij schrijft onder meer voor de New Scientist en grote Britse kranten zoals The Independant en The Guardian. In totaal schreef hij zestien boeken, waaronder De laatste generatie (Hoe de natuur wraak neemt voor het broeikaseffect). In 2001 was hij in het Verenigd Koninkrijk milieujournalist van het jaar. Pearce stipt in Volksbeving een breed scala van onderwerpen aan: van Thomas Malthus en de eugenetica tot de gedwongen geboortenbeperking. Hij laat zien hoe een jonge bevolking de motor kon worden van het Chinese economische wonder en hoe de vergrijzing van diezelfde bevolking dit weer zal ondermijnen. Ook stelt hij de vraag: komt er deze eeuw een Malthusiaanse milieunachtmerrie, of kan de babyboomgeneratie de wereld groener, gelukkiger, wijzer en zuiniger maken? Op sobere en fascinerende wijze verlegt Pearce in zijn boek de grenzen van het debat over overbevolking. Auteur: Fred Pearce Titel: Volksbeving Van babyboom naar bevolkingscrash Uitgave: Uitgeverij Jan van Arkel Februari 2010 Stuur het antwoord op deze vraag per briefkaart vóór 1 mei 2010 naar: Milieufederatie Limburg t.a.v. Limburgs Milieu Godsweerderstraat GH Roermond of stuur een naar: SML@milieufederatielimburg.nl o.v.v. Limburgs Milieu / Volksbeving ISBN Paperback 320 pagina s 14,95 euro Bestellen: via Ook verkrijgbaar in de boekhandel Vermeld volledige naam en adresgegevens. De twee winnaars krijgen het boek automatisch thuisgestuurd. S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g 1 3
14 Bevlogen natuurliefhebber Pierre Grooten gaat met de VUT Pierre Grooten is een enthousiast verteller. Zeker als het gaat om de thema s natuur en landschap, de beleidsterreinen waar hij zich in zijn loopbaan intensief mee bezig heeft gehouden. Op 2 maart jongstleden nam Grooten afscheid van zijn veldwerkers en collega s in het GroenHuis om te gaan genieten van zijn welverdiende VUT. Opmerkelijk in zijn loopbaan is het feit dat Pierre Grooten (62) liefst tweemaal werkzaam was bij de stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen (IKL), namelijk van 1982 tot 1993 en van 2002 tot Blijkbaar beviel hem het werk bij IKL zo goed dat hij er na een carrière-switch als ambtenaar bij de gemeente Voerendaal en als medewerker van de Milieufederatie Limburg, weer terugkeerde. Het siert de loyaliteit van deze bevlogen natuurliefhebber, die al sinds zijn jeugd geboeid is door het landschapsvirus. Geboren en getogen op een boerderij in Klimmen, kreeg Grooten van huis uit de liefde voor natuur en landschap mee.,,als kind was ik veel buiten. Na school druk bezig met allerlei klusjes. Destijds was het een vanzelfsprekendheid dat je moest meewerken op de boerderij. Het is dan ook als vanzelf een deel van mijn leven geworden. Ook nu is hij nog steeds graag buiten. Zijn boerderijtje in Klimmen ligt aan de rand van het dorp. Samen met zijn vrouw Lea houdt hij vier Mergellandschapen en wat kippen op een kleine wei naast het woonhuis. In de korte tijd dat Grooten bij de Milieufederatie Limburg werkte (van 1998 tot 2002), hield hij zich bezig met het secretariaat van de Mergellandcorporatie, die als belangrijkste taak had om natuur en landschap op een goede manier in te passen in het boerenbedrijf. Eén van zijn dierbaarste projecten was Bloemrijke Akkerranden. De visie achter dit project was dat landbouwers niet alleen moeten produceren, maar ook moeten beseffen dat de presentatie van hun boerenbedrijf een belangrijke succesfactor is. Beheer is daarbij het sleutelwoord volgens Grooten.,,Een goed beheer van bermen als overgangszone tussen wei en akker enerzijds en infrastructuur anderzijds, is van onschatbare waarde. Hier kunnen gras en kruiden groeien en bloeien. Het geeft net die broodnodige kwaliteitsimpuls aan ons landschap. Het is van groot belang om dit in een goede samenwerking op te zetten met alle betrokken partijen. Ik heb het dan over de LLTB, de overheid en organisaties als IVN, heemkundeverenigingen en wildbeheereenheden. Grooten heeft in dat proces vooral geleerd goed te luisteren naar anderen.,,goed luisteren is een eerste vereiste. Weten wat er speelt en wat er mogelijk is. Je hoeft niet opnieuw het wiel uit te vinden, je moet het wiel alleen af en toe smeren. Als gebiedscoördinator Zuid-Limburg was hij bij het IKL intermediair voor vele bij het landschap in Zuid-Limburg betrokken partijen. Een integrale landschapsvisie vindt hij een vereiste om het Zuid- Limburgse landschap goed op de kaart te zetten.,,alle gemeenten zouden een integraal Landschaps Ontwikkelings Plan, een zogenoemd LOP, moeten hebben, waarin zij hun visie beschrijven voor het buitengebied. De gemeente Margraten bijvoorbeeld heeft zo n plan opgesteld. Het is dan wel belangrijk zo n visie te koppelen aan een door de gemeenteraad vastgesteld meerjarig uitvoeringsprogramma. Net zoals een Kaderrichtlijn Water kan een landschapsvisie je handvatten bieden voor de groene gebiedsontwikkeling op lange termijn. Het is jammer dat de gemeenten niet allemaal een ambtenaar in dienst hebben die zich speciaal richt op het groen in het buitengebied. Dat zou een enorme kwaliteitsimpuls geven. Niet alleen op het gebied van de economie, maar zeker ook vanuit esthetisch oogpunt. De meerwaarde van de verbreding van de landbouwsector is niet alleen gunstig voor de bedrijven, maar biedt ook kansen voor het landschap. Een boerderij met een eigen fraaie hoogstambomengaard trekt meer aandacht dan een boerenbedrijf dat geen oog heeft voor zulke details. Zulke ontwikkelingen zouden hand-in-hand moeten gaan. Ze kunnen een economische trigger vormen voor de landbouw in onze provincie. De productie is uiteraard belangrijk, maar het besef dat er meer is dan productie begint gelukkig steeds meer vorm te krijgen. De opvolger van Grooten, Léon Jongen, is in februari reeds aan de slag gegaan bij de stichting IKL. Grooten heeft er groot vertrouwen in dat hij zijn werk in goede handen heeft achtergelaten. Hij sluit niet uit dat hij in de toekomst nog op een of andere manier betrokken zal zijn bij natuur- en landschapsontwikkeling in Zuid-Limburg. Maar eerst gaat hij genieten van zijn vrije dagen.,,er is genoeg te doen in en rond onze woning. Ik ga eerst eens starten met het achterstallige onderhoud, nieuwe heggen en fruitbomen planten, de houtvoorraad gereed maken voor de kachel. Vervolgens laat ik de kansen gewoon op me afkomen. Gegarandeerd doet zich straks weer een mogelijkheid voor om me met natuur en landschap bezig te houden. Wat dat betreft laat ik me verrassen. Monique Demarteau Milieufederatie Limburg 1 4 l i m b u r g s m i l i e u
15 Nieuwe Vuitton tas geïnspireerd op vuilniszak De nieuwe glimmende Raindrop Besace tas van het luxe modehuis Louis Vuitton is wel heel gewaagd. De tas is namelijk geïnspireerd op de vuilniszak. De Raindrop Besace tas deed afgelopen weken modeminnend Nederland versteld staan. Want wat bedoelt ontwerper Marc Jacobs met deze opvallend shabby maar peperdure damestas? Dat we meer moeten recyclen? De ontwerper tekende een vuilniszak en gaf hem een leren handvat. Het resultaat is deze canvastas die in elk geval waterbestendig is. Voor de liefhebber: de tas is te bestellen in de kleuren zachtgroen en donkerbruin en kost euro. Nu maar hopen dat niemand hem per ongeluk buiten zet. Kies eerlijke paaseieren voor je geld Steeds meer chocolade draagt tegenwoordig het Fair Trade keurmerk. Dat geldt uiteraard ook voor de paaseitjes die overal volop te koop zijn. Stichting Max Havelaar heeft haar keurmerk gezet op de choco-eitjes van Tony s Chocolonely, Albert Heijn, Lidl en Kruidvat.,,Het is voor het eerst dat er zo veel duurzame chocolade eitjes te koop zijn, aldus een woordvoerder van Max Havelaar.,,Vorig jaar waren alleen de eitjes van het verantwoorde chocolademerk Tony s Chocolonely voorzien van ons keurmerk. Dit is een eerste grote stap. Wij streven ernaar dat straks alle paaseitjes duurzaam geproduceerd zijn. Statensingel in Maastricht wordt milieuzone Met ingang van 1 maart is de Statensingel in Maastricht een milieuzone en daarmee verboden terrein voor niet-schone vrachtwagens. Deze maatregel moet leiden tot een verbetering van de luchtkwaliteit op de Statensingel en diverse aanliggende wegen. De gemeente verwacht dat voertuigeigenaren, door de aanwezigheid van de milieuzone, eerder geneigd zijn om schonere, nieuwe voertuigen te gebruiken in Maastricht. Tot 1 maart reden er nog dagelijks zo n vrachtwagen over de Statensingel waarvan er naar schatting zo n 750 niet of minder schoon zijn. Wethouder Hazeu is verheugd over de milieuzone, die voortkomt uit een akkoord tussen onder meer ondernemersverenigingen, Kamer van Koophandel, Transport en Logistiek Nederland (TLN), GGD en de Milieufederatie Limburg.,,Het geeft aan dat veel partijen de luchtkwaliteit een belangrijk thema vinden, waaraan ze zelf graag een bijdrage willen leveren, aldus Hazeu. Tot 1 juni 2010 is er sprake van een gewenningssituatie. In die periode wordt nog niet gehandhaafd, maar wel actief gecommuniceerd over de nieuwe maatregelen naar het vrachtverkeer dat gebruik maakt van de Statensingel. Na die datum wordt er beboet door middel van automatische kentekenherkenning. Het invoeren van de milieuzone is een van de maatregelen om de luchtkwaliteit in Maastricht te verbeteren. De gemeente investeert daarnaast onder meer in een schoon wagenpark, tanken op aardgas en duurzame stedelijke distributie in samenwerking met Maastrichtse ondernemers en landelijke vervoersorganisaties. Op de Ambyerstraat en de Meerssenerweg geldt reeds een totaalverbod voor vrachtwagens. S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g 1 5
16 Maastricht en Venlo strijden om duurzame energiecentrale Gedeputeerde Bert Kersten heeft in januari de ontwerplannen in ontvangst genomen voor een nieuw te bouwen duurzame energiecentrale in Maastricht of Venlo. Sittard-Geleen trok zich op het laatste moment terug. De energiecentrale past in de plannen van de provincie om de CO2-uitstoot in Limburg te verminderen. Later dit jaar wordt bekend waar de centrale, die zo n huishoudens van energie gaat voorzien, komt te staan. De gemeente Sittard-Geleen is teleurgesteld dat NedCar in Born niet langer kandidaat wil zijn voor de nieuw te bouwen duurzame energiecentrale. Net als de bouwprojecten Klavertje 4 in Venlo en Belvedère in Maastricht bood de autoproducent eerder een locatie aan om de centrale te bouwen. De automobielsector lijdt echter erg onder de financiële crisis.,,het is dus niet verstandig om mee te doen aan een langdurig project als dit, zo bevestigde een woordvoerder van autoproducent NedCar.,,Er is te veel onzekerheid over de toekomst van het bedrijf. Wethouder Hazeu overhandigde namens de gemeente Maastricht het zogenoemde bidbook voor de energiecentrale aan Kersten. Hierin beschrijft de gemeente waarom de eerste duurzame energiecentrale van Limburg in Maastricht zou moeten komen. Na het afhaken van Sittard-Geleen zijn alleen Maastricht en Venlo nog in de race voor de vestiging van de duurzame energiecentrale. In juni wordt duidelijk welke stad de centrale krijgt. Hazeu meent dat Maastricht grote kans maakt de centrale binnen te slepen.,,komt de duurzame energiecentrale naar Maastricht, dan heeft men gekozen voor een stad die inspireert als het gaat om duurzaamheid. Een stad die een geweldige locatie in handen heeft voor de winning van energie uit zon, wind, waterkracht en biomassa, namelijk de wijk Belvédère. De gemeente Maastricht trekt hard aan het energiebeleid in de stad. In de Stadsvisie wordt duurzaamheid een speerpunt voor de toekomst genoemd. Een eerste uitwerking daarvan is de Energienota. Daarin is onder meer de doelstelling opgenomen dat de gemeente Maastricht in 2015 een klimaatneutrale gemeentelijke organisatie wil zijn en in 2030 een klimaatneutrale gemeente. Het gebied Belvedère is een goed voorbeeld van duurzame gebiedsontwikkeling. Dat is zichtbaar door de projecten met restwarmtelevering en straks met de zonnepanelen op daken van ongeveer 450 woningen. Provincie breidt OV-fietsverhuur uit De Provincie Limburg gaat samen met de NS de verhuur van OV-fiets op onbemande locaties realiseren. Het aanbod in Limburg wordt daarmee aanzienlijk uitgebreid. Op dit moment is OV-fiets beschikbaar op zes Limburgse intercity-stations met een bewaakte fietsenstalling. De provincie investeert nu in negen nieuwe onbemande locaties. Daar wordt de selfservice van OV-fiets ingevoerd via de zogenoemde OV-fietskluis. De investering is een van de maatregelen uit het Fietsprogramma van de provincie die fietsgebruik en mobiliteit moeten stimuleren. De OV-fietskluizen worden dit jaar nog geplaatst op de stations in Horst-Sevenum, Venray, Reuver, Echt, Meerssen, Valkenburg, Landgraaf, Kerkrade Centrum en Maastricht Randwijck. Iedereen met een OV-fietsabonnement kan een fiets huren voor 2,85 euro per rit (tot 20 uur). Een abonnement kost 9,50 euro per jaar en is af te sluiten via l i m b u r g s m i l i e u
17 Goed bezochte informatieavond duurzame energie De Milieufederatie Limburg organiseerde op donderdag 4 maart een goed bezochte informatieavond met als thema duurzame energie. De achterban van de Milieufederatie toont steeds meer belangstelling voor de praktische vraagstukken omtrent met name zonne- en windenergie. Professor Jacques Kimman van het lectoraat nieuwe energie van de Hogeschool Zuyd hield een zeer boeiend betoog over de toepassingsmogelijkheden van zonne-energie. Het principe van de vermeden kosten (zonnepanelen in plaats van dakpannen en stroomleverende ramen in plaats van gewone glasramen) moet volgens Kimman veel meer benut worden. De technologie is niet langer het probleem, wel de organisatie eromheen. Naast Kimman was ook Har Geenen van het bedrijf E-CK Energie aanwezig. Hij gaf een duidelijke uiteenzetting van alles wat met windenergie te maken heeft. Zo ging hij in zijn presentatie onder meer in op het Nederlandse beleid, de wet- en regelgeving, de terugverdientijden, de energieopbrengsten en de mogelijke hinder voor de omgeving. Gezien de steeds maar stijgende energieprijzen verwacht Geenen dat windenergie in de nabije toekomst concurrerend wordt met stroom uit fossiele bronnen.,,de energie die het maken en plaatsen van een windturbine kost, wordt dan binnen een half jaar terugverdiend, aldus Geenen. Foto: Ester Wolters Stijging zeespiegel leidde koude periode in Aan de extreem koude periode die zich jaar geleden voordeed in Noordwest-Europa, ging een tijdvak van enkele honderden jaren vooraf waarin de zeespiegel bij Nederland met gemiddeld twee meter per eeuw steeg. Dat blijkt uit een onderzoek van Universiteit Utrecht, onderzoeksinstituut Deltares en TNO, waarvan de resultaten in maart zijn gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Geology. De snelle stijging van de zeespiegel zo n en jaar geleden werd veroorzaakt door het leeglopen van grote ijsmeren in Noord-Amerika, doordat ijsdammen uit de voorgaande ijstijd langzaamaan wegsmolten. Dat leidde niet alleen tot een overstroming van grote delen van wat nu Nederland is, maar ook tot een verzoeting van de Atlantische Oceaan en het stilvallen van de Warme Golfstroom. Dat scenario zou zich in theorie kunnen herhalen door het versneld afsmelten van de Groenlandse ijskap, met opnieuw een zeer koude periode in Noordwest-Europa als gevolg. Of dit daadwerkelijk gaat gebeuren, kan volgens de wetenschappers aan de hand van klimaatmodellen een stuk betrouwbaarder worden voorspeld nu duidelijk is hoeveel water er destijds door het leegstromen van de ijsmeren terechtkwam in de noordelijke Atlantische Oceaan. S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g 1 7
18 Discussie IJzeren Rijn duurt voort Continuing story Op het moment dat ik dit schrijf, is nog niet bekend of de Crisis- en Herstelwet door de Eerste Kamer behandelt wordt nu het kabinet gevallen is. De Tweede Kamer is druk bezig een lijst met controversiële gevallen op te stellen. Zaken waarover dit kabinet geen besluit meer hoeft te nemen. Naar alle waarschijnlijkheid komt het IJzeren Rijn-dossier op die lijst te staan. Je zou kunnen verwachten dat er na het verschijnen van het rapport van de Commissie van Onafhankelijke Deskundigen (COD) voorlopig geen besluit valt, maar zeker weten doe je dat nooit. De COD heeft in ieder geval geadviseerd om de besluitvorming ongeveer vijf jaar uit te stellen. Onlangs was ik op een congres dat werd georganiseerd door de Haven van Antwerpen. Vervoerders en andere gebruikers van de Antwerpse haven gaven een toelichting op hun werkzaamheden binnen het havengebied. Er kwam onder meer ter sprake waar de knelpunten liggen. Dan ging het om het aantal plekken om brandstof te tanken of om de juiste treinstellen achter de juiste locomotief geplaatst te krijgen. De IJzeren Rijn werd door een spreekster een ommissie genoemd. De verklaring beperkte zich tot het feit dat het toch wel handig was om een extra verbinding te hebben. Andere sprekers koppelden de IJzeren Rijn aan de Montzenlijn. Dat is ook vrij logisch gezien het COD-onderzoeksrapport. Daarin wordt duidelijk gesteld dat de IJzeren Rijn en Montzenlijn elkaars vervanger zijn. Een echte noodzaak om de IJzeren Rijn aan te leggen - uitgedrukt in vervoersaantallen of ontbrekende treinpaden - werd niet genoemd. Door de kredietcrisis vindt er momenteel minder aan- en uitvoer plaats vanuit de Antwerpse haven. Dat heeft niks te maken met de IJzeren Rijn, maar simpelweg omdat er minder wordt aangevoerd. Consumenten en bedrijven houden blijkbaar de knip op de beurs. De noodzaak voor een treinverbinding als de IJzeren Rijn moet mijns inziens hét uitgangspunt zijn in de hele discussie over de IJzeren Rijn. Diegenen die het dossier al jaren volgen, weten dat noodzaak nooit een discussiepunt is geweest. Het ging altijd om rechten. Oude rechten uit een verdrag van 1839! Maakt een recht van bijna 200 jaar geleden een product (IJzeren Rijn) anno 2010 noodzakelijk? Tijdens ditzelfde congres werd zijdelings ook bevestigd dat goederen die vanaf Antwerpen via het spoor worden vervoerd voornamelijk richting het zuiden gaan over de corridor Antwerpen-Muijzen-Althus-Metz en Lyon. Deze verbinding is economisch zo interessant dat zelfs de Haven van Rotterdam een aansluiting hierop wil. Naar alle waarschijnlijkheid zal België het volgende antwoorden:,,beste Nederland, u mag een aansluiting op de verbinding maken, maar dan moet u ons het gebruik van het historische tracé van de IJzeren Rijn toestaan. Ik vraag me af of een volwaardige aansluiting van havenstad Antwerpen op de Betuwelijn - als belangrijke verkeersader richting oosten en noorden - financieel, technisch en inhoudelijk niet een veel beter en nuttiger alternatief is. Waarschijnlijk wel, maar ja.. wat moet je dan nog met dat recht uit dat verdrag uit 1839? Uiteraard zoekt België naar gemakkelijke en goedkope oplossingen. Die verbinding op de Betuwelijn krijgen ze vanzelf wel, als Rotterdam via Antwerpen inderdaad wordt aangesloten op de eerder genoemde noordzuid corridor. Als donderslag bij heldere hemel kwam er onlangs geheel onverwacht verzet tegen de IJzeren Rijn uit de Belgische Kempen. De burgemeesters van Grobbendonk, Herentals, Olen, Geel, Mol en Balen hebben ontdekt dat de kosten van reactivering van de IJzeren Rijn en het aanbrengen van de voor mens en natuur beschermende maatregelen in Nederland liefst 536 miljoen euro bedragen, terwijl men in België zulke maatregelen (over een veel groter traject) wil realiseren voor slechts 40 miljoen euro. De burgemeesters uit Neerpelt, Overpelt en Hamont/Achel hadden dit al eerder ontdekt, maar vonden geen medestanders in hun eis voor beter beschermende maatregelen. Het is nu de vraag hoe hard zij hun eisen kunnen onderbouwen bij de Vlaamse, Waalse of Federale overheid. Ergens moet er toch gehoor te vinden zijn? Het is onduidelijk wat er zich momenteel allemaal achter de schermen afspeelt. Wil het demissionair kabinet Balkende IV op de valreep misschien nog een handreiking - in goed nabuurschap - maken naar België na de discussies over de Westerschelde, die ooit in een package deal met de IJzeren Rijn heeft gezeten? Hopelijk verklaart de Tweede Kamer de IJzeren Rijn controversieel, waardoor de besluitvorming voorlopig wordt uitgesteld. Toine Wuts Milieufederatie Limburg 1 8 l i m b u r g s m i l i e u
19 Ondergrondse CO2-opslag bij DSM weinig zinvol De Milieufederatie Limburg en het Graetheidecomité zijn van mening dat ondergrondse CO2-opslag bij DSM in Geleen weinig zinvol is. De milieuorganisaties vinden dat de proef bij DSM te weinig informatie oplevert voor de grote plannen van het ministerie van VROM voor opslag van kooldioxide in de Eemshaven en Rijnmond. Ook menen ze dat de proef in een dichtbebouwd gebied met chemische industrie en woonwijken niet wenselijk is, omdat het risico op aardbevingen wordt vergroot en mogelijke gezondheids- en veiligheidsrisico s nog niet zijn onderzocht. Tot die conclusies komen de milieuorganisaties na uitvoerige studie van de plannen van DSM. DSM en technisch bureau GTI willen in Geleen CO2 (afkomstig uit de ammoniakfabriek van DSM Agro) ondergronds opslaan in gesteente- en steenkolenlagen. Dat is behalve zeer kostbaar ook erg ingewikkeld. Zo is er een extra risico door de aanwezigheid van breuken in de ondergrond. Het kraken van gesteente om ondergrondse opslag mogelijk te maken kan leiden tot extra aardverschuivingen en is daarom onaanvaardbaar. Ook zijn de risico s voor de inwoners in het dichtbevolkte gebied (Lindenheuvel, Urmond) nog niet in kaart gebracht, zo stellen de Milieufederatie en het Graetheidecomité.,,Maar bovenal kan bij DSM slechts weinig CO2 worden opgeslagen. Het proefproject bij DSM kan jaarlijks zo n 0,2 miljoen ton CO2 verwerken. Vanaf 2020 is het echter nodig om tussen de 30 en 40 miljoen ton per jaar in de bodem op te slaan. De milieubijdrage van dit project is daardoor zo gering dat we er beter van af kunnen zien. Zeker als je het afzet tegen de kosten van het project en de mogelijke risico s voor de inwoners, aldus voorzitter Hub Slangen van het Graetheidecomité.,,Ook vindt de methode die DSM ontwikkelt voor de geplande CO2-opslag elders in Nederland weinig toepassing. Daardoor is het nog maar de vraag of dit project binnen het nationale programma ter verlaging Zo is er geld beschikbaar gesteld voor onderzoek naar emissiearm veevoer. Koeien stoten veel methaan uit, een broeikasgas dat ruim twintig keer zo schadelijk is als het bekendere kooldioxide (CO2). Bedrijven en kennisinvan de CO2-emissie zin heeft. De beide milieuorganisaties wijzen er verder op dat bij de inwoners van Geleen weinig draagvlak bestaat voor de plannen. De milieuorganisaties staan overigens niet afwijzend tegenover ondergrondse CO2-opslag. Opslag in lege gasvelden is volgens beide organisaties de meest voor de hand liggende en veiligste methode.,,hoewel DSM geen onaanvaardbare risico s zal nemen, is in Geleen nog veel geologisch onderzoek nodig, terwijl in een leeg gasveld alle kennis al aanwezig is en zelfs de boorgaten al klaar zijn, aldus Slangen. Kabinet spendeert 60 miljoen euro aan CO2-projecten Het kabinet trekt 60 miljoen euro uit voor programma s die mikken op vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. De ministerraad heeft hiertoe in januari besloten. stellingen gaan dan ook uitzoeken hoe dierenvoeder zo kan worden aangepast dat koeien minder methaan produceren. Verder wordt er onderzoek verricht naar industriële energiebesparing, het aanleggen van intelligente elektriciteitsnetten en CO2-afvang en -opslag. De financiële middelen komen uit het Fonds Economische Structuurversterking, een potje dat wordt gevuld met aardgasbaten. S t i c h t i n g M i l i e u f e d e r a t i e L i m b u r g 1 9
20 Klimaatstraatfeest Limburg in volle gang Deelnemers aan het Klimaatstraatfeest maken kans op een supergezellig straatfeest op 29 mei 2010 of op één van de vele andere prijzen. De opdracht is simpel: bespaar zoveel mogelijk energie met je buren! Eind oktober 2008 startte het eerste Nationale Klimaatstraatfeest: de vrolijkste manier om buren te stimuleren om samen energie te besparen! Het tweede Klimaatstraatfeest is gestart in november De opdracht is simpel: bespaar zoveel mogelijk energie! Door samen met je buren actie te ondernemen (bijvoorbeeld door dubbel glas te plaatsen) kun je veel geld besparen en wordt zo n grote onderneming goedkoper en makkelijker. Samen energie besparen is namelijk niet alleen leuker maar ook voordeliger! Tot 31 maart 2010 konden deze buren klimaatpunten verdienen via inschrijving op de website De inschrijving is zojuist beëindigd en de organisatie zal binnenkort de prijswinnaars bekendmaken. De 500 meest actieve straten krijgen op 29 mei 2010 een straatfeest cadeau, met een feestpakket boordevol leuke verrassingen. Nu is een feest natuurlijk niet compleet zonder lekker eten en drinken. Dus krijgen deze straten naast het feestpakket ook een budget tot 500 euro - in de vorm van C1000-waardebonnen - om een smakelijk feestje te kunnen bouwen. En de straat die de meeste energie heeft bespaard, krijgt het Superstraatfeest met een fantastisch live optreden van een bekende Nederlandse artiest! Energiebesparingstips! Er zijn heel veel verschillende manieren om energie te besparen. Van kleine aanpassingen in huis tot het isoleren van complete woonwijken. Om je op weg te helpen, vind je hieronder een overzicht. Kijk ook eens op de website Hier vind je nog meer informatie over energiebesparingsmogelijkheden. Isoleren Een woning verliest warmte via de ramen, de muren, het dak en via de vloer van de begane grond. Door je woning goed te isoleren, krijg je minder koude tocht en vergroot je het wooncomfort in huis. Door goed te isoleren kun je jaarlijks veel geld besparen. De kosten van de isolatie verdien je terug door een lagere energierekening omdat je minder hoeft te stoken. Een gemiddeld huishouden kan elk jaar honderden euro s besparen op de energierekening. Een goed startpunt is de Energielastenverlager, een gezamenlijk initiatief van Vereniging Eigen Huis, Woonbond en Milieu Centraal met als doel huishoudens te helpen om energie te besparen, waardoor hun woonlasten binnen de perken blijven en waardoor het milieu een handje wordt geholpen. Op kun je advies krijgen, specifiek bestemd voor jouw woning. OPROEP De Milieufederatie Limburg is in het kader van het Klimaatstraatfeest nog op zoek naar vijf klimaatambassadeurs én vijf ambitieuze projecten. Er zijn verschillende vormen van isolatie. Je kunt de zoldervloer, de binnenzijde of juist de buitenzijde van het dak (laten) isoleren. Dakisolatie levert een grote besparing op, zeker wanneer de zolder als leefruimte wordt gebruikt en dus wordt verwarmd. Als je handig Wil je klimaatambassadeur worden? Heb je ervaring met het plaatsen van een zonneboiler, heb je net je huis geïsoleerd of weet je veel over energiebesparing in het algemeen? Vind je het leuk om deze informatie met anderen te delen? Meld je dan aan als klimaatambassadeur bij de Milieufederatie Limburg. Samen met de vijf klimaatambassadeurs wil de Milieufederatie in Limburg nog meer mensen enthousiast maken om energiebesparingen door te voeren voor een beter klimaat! Wil je een ambitieus klimaatproject realiseren? Ben je van plan met de hele straat zonnepanelen te installeren, spouwmuren te isoleren of bijvoorbeeld een deelauto te kopen, geef je idee door aan de Milieufederatie Limburg. De Milieufederatie ondersteunt je graag bij het uitvoeren van de plannen. 2 0 l i m b u r g s m i l i e u
Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieEnergie Rijk. Lesmap Leerlingen
Energie Rijk Lesmap Leerlingen - augustus 2009 Inhoudstafel Inleiding! 3 Welkom bij Energie Rijk 3 Inhoudelijke Ondersteuning! 4 Informatiefiches 4 Windturbines-windenergie 5 Steenkoolcentrale 6 STEG centrale
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatie1. Ecologische voetafdruk
2 VW0 THEMA 7 MENS EN MILIEU EXTRA OPDRACHTEN 1. Ecologische voetafdruk In de basisstoffen heb je geleerd dat we voedsel, zuurstof, water, energie en grondstoffen uit ons milieu halen. Ook gebruiken we
Nadere informatieIntersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting
Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
Nadere informatie28 november 2015. Onderzoek: Klimaattop Parijs
28 november 2015 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de
Nadere informatieLAAT DE WIND WAAIEN
LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen
Alternatieve energiebronnen energie01 (1 min, 5 sec) energiebronnen01 (2 min, 12 sec) Windenergie Windmolens werden vroeger gebruikt om water te pompen of koren te malen. In het jaar 650 gebruikte de mensen
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieDat kan beter vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 August 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/82623 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatie6,3. Werkstuk door een scholier 1843 woorden 2 december keer beoordeeld. Inleiding
Werkstuk door een scholier 1843 woorden 2 december 2003 6,3 32 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Energie is iets dat altijd in de buurt is. Bijvoorbeeld een boterham eten, tanken en wassen. Het meeste
Nadere informatieLes Biomassa. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%
Nadere informatieFlipping the classroom
In dit projectje krijg je geen les, maar GEEF je zelf les. De leerkracht zal jullie natuurlijk ondersteunen. Dit zelf les noemen we: Flipping the classroom 2 Hoe gaan we te werk? 1. Je krijgt of kiest
Nadere informatieNaam: Thijs. Groep: 6/7. School: St.Willibrordusschool
Naam: Thijs Groep: 6/7 School: St.Willibrordusschool 1 Voorwoord Voor je ligt het werkstuk van Thijs. Dit werkstuk gaat over zonne-energie. Ik kwam op het idee voor dit onderwerp toen papa en mama ook
Nadere informatieToets_Hfdst10_BronnenVanEnergie
Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
Nadere informatieMen gebruikt steeds meer windenergie in Nederland. Er wordt steeds meer windenergie gebruikt in Nederland.
Herhalingsoefeningen De sprong, thema 8 Vocabulaire Oefening 1 Vul het goede woord in. Verander de vorm als dat nodig is. Kies uit: bewegen, bijdragen aan, biologisch, duurzaam, energiebronnen, energierekening,
Nadere informatie5,4. Spreekbeurt door een scholier 1606 woorden 21 mei keer beoordeeld. Nederlands. A. Er zijn verschillende soorten en vormen van energie.
Spreekbeurt door een scholier 1606 woorden 21 mei 2003 5,4 169 keer beoordeeld Vak Nederlands A. Er zijn verschillende soorten en vormen van energie. Ik ga deze spreekbeurt houden over energie. Verschillende
Nadere informatieAlternatieve energieopwekking
Alternatieve energieopwekking Energie wordt al tientallen jaren opgewekt met een paar energiebronnen: Kolen Gas Olie Kernenergie De eerste drie vallen onder de fossiele brandstoffen. Fossiele brandstoffen
Nadere informatieKlimaatcompensatie investeren in een schone toekomst
Klimaatcompensatie investeren in een schone toekomst Van warme douche, autorit en vliegvakantie tot het verwarmen van ons huis: alles wat we in ons dagelijks leven doen, leidt tot uitstoot van broeikasgassen.
Nadere informatieLes De productie van elektriciteit
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les De productie van elektriciteit Werkblad Doe de stekker in het stopcontact en je hebt licht, geluid, beeld, beweging... Allemaal dankzij elektriciteit. Maar waar komt dat
Nadere informatieVooraleer de leerlingen de teksten lezen, worden de belangrijkste tekststructuren overlopen (LB 265).
5.2.1 Lezen In het leerboek krijgen de leerlingen uiteenlopende teksten te lezen. Op die manier worden de verschillende tekstsoorten en tekststructuren nogmaals besproken. Het gaat om een herhaling van
Nadere informatiehttp://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03
1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten
Nadere informatie1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening
1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,
Nadere informatieRWE Power. CCS Werbeagentur 10/07. Energiecentrale Eemshaven. RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I Dertien vragen
RWE Power RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I www.rwe.com CCS Werbeagentur 10/07 Dertien vragen Een nieuwe elektriciteitscentrale op kolen en biomassa in Eemshaven RWE bouwt van 2008 tot 2013 een elektriciteitscentrale
Nadere informatieBasisles Energietransitie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Energietransitie Werkblad Basisles Energietransitie Werkblad 1 Wat is energietransitie? 2 Waarom is energietransitie nodig? 3 Leg in je eigen woorden uit wat het Energietransitiemodel
Nadere informatieProf. Jos Uyttenhove. E21UKort
Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieOntwerp Gezonde Systemen
Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden
Nadere informatie2: vermindering van koolmonoxide, kooldioxide, zwaveldioxide en stikstofoxide en dat is erg goed om het broeikaseffect tegen te houden.
Stelling door T. 1429 woorden 12 juni 2014 7,8 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Stelling 1: openbaar vervoer moet gratis worden 1: km autorijden levert dan per passagier gemiddeld zeven keer
Nadere informatieZuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is
Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er
Nadere informatie1.7 Kwartet over de verschillende energiebronnen
2. 1. Lessuggesties Oriënterende en activiteiten op klasniveau 1.7 Kwartet over de verschillende energiebronnen Dit kwartet is een syntheseactiviteit. De meeste aspecten van energie die aan bod zijn gekomen,
Nadere informatieLes Ons gas raakt op
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring
Nadere informatie4 keer beoordeeld 4 maart Natuurkunde H6 Samenvatting
5,2 Samenvatting door Syb 763 woorden 4 keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Natuurkunde Methode Pulsar Natuurkunde H6 Samenvatting PARAGRAAF 1 Er zijn veel verschillende soorten energie: Bewegingsenergie
Nadere informatie6,9. Aardolie. Aardgas. Steenkool. Kernenergie. Werkstuk door een scholier 2060 woorden 29 februari keer beoordeeld. Scheikunde.
Werkstuk door een scholier 2060 woorden 29 februari 2004 6,9 109 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inleiding Van dit werkstukje kun je leren welk soort energie goed is voor het milieu. Dit werkstukje gaat
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatieDraagvlak bij burgers voor duurzaamheid. Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer
Draagvlak bij burgers voor duurzaamheid Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer Samenvatting Burgers verwachten dat de overheid het voortouw neemt bij het aanpakken van duurzaamheidsproblemen. In deze
Nadere informatieHoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein
ctie produ Hoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein lesboekje02.indd 1 20-11-2015 13:20 Welkom in de Groene Top Trein! Het gaat deze trein voor de wind, want deze trein rijdt op wind.
Nadere informatieGoedkoopste alternatief op dit moment De grond onder de molens is gewoon te gebruiken Eigen coöperatie mogelijk (zelfvoorziening)
WIND OP LAND 11% (10% BESCHIKBAAR LANDOPPERVLAK) VOORDELEN Goedkoopste alternatief op dit moment De grond onder de molens is gewoon te gebruiken Eigen coöperatie mogelijk (zelfvoorziening) NADELEN Bij
Nadere informatieLes Kernenergie. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Kernenergie Werkblad Les Kernenergie Werkblad Wat is kernenergie? Het Griekse woord atomos betekent ondeelbaar. Het woord atoom is hiervan afgeleid. Ooit dachten wetenschappers
Nadere informatieAttitude van Nederland, Zeeland en Borsele ten aanzien van verschillende energiebronnen. Energiemonitor 2010
Attitude van Nederland, Zeeland en Borsele ten aanzien van verschillende energiebronnen Energiemonitor 2010 Index 1. Inleiding 2. Populariteit energievormen 3. Bouwen tweede kerncentrale 4. Uitbreiding
Nadere informatieRol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening
Indicator 12 februari 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energie speelt een cruciale
Nadere informatie2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling
HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling Op de internationale milieuconferentie in december 2015 in Parijs is door de deelnemende landen afgesproken, dat de uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatieWE KUKELEN DE AFGROND IN
Fietsers komen de pont af bij steiger De Ruyterkade, februari 1951 Foto Ben van Meerendonk/Algemeen Hollands Fotopersbureau, collectie IISG, Amsterdam Heeft u wel eens van EROEI gehoord? De meeste mensen
Nadere informatieChange. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine
Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Nederland is verslaafd aan fossiele energie, zeker in vergelijking met landen om ons heen, vertelt Paul Korting, directeur van ECN. Er zijn genoeg scenario
Nadere informatieHet gebruik van energie wordt steeds meer. Dus zijn er ook meer bronnen nodig. Sommige gassen raken
Werkstuk door een scholier 1870 woorden 2 maart 2008 6,1 355 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Wat is windenergie en hoe werkt een windturbine? Windenergie is de energie die door de wind wordt geleverd.
Nadere informatiePresenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014. Energie in Beweging
Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014 Energie in Beweging Wat is Well to Wheel Met Well to Wheel wordt het totale rendement van brandstoffen voor wegtransport uitgedrukt Well to Wheel maakt duidelijk
Nadere informatieDocentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van
Nadere informatieModule 4 Energie. Vraag 3 Een bron van "herwinbare" energie is: A] biomassa B] de zon C] steenkool D] aardolie E] bewegend water
Module 4 Energie Vraag 1 Wat hoort bij het indirect energieverbruik van een apparaat? Kies het BESTE antwoord A] De energie wat het apparaat nuttig verbruikt. B] De energie die het apparaat niet nuttig
Nadere informatieWat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje
ENERGIE Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje Zoek meer informatie op de computer en bekijk filmpjes over het onderwerp (achterin deze lesbrief staan websites en links voor filmpjes) Overleg
Nadere informatieEnergie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 11 augustus 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energiedragers De economie
Nadere informatieNieuwe Energie Aanboren. PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011
Nieuwe Energie Aanboren PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011 Verduurzaming van onze energievoorziening hapert De zekerstelling van onze energievoorziening is één van de grootste uitdagingen voor
Nadere informatieBegrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect.
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Informatieblad Begrippen Biobrandstof Brandstof die gemaakt wordt van biomassa. Als planten groeien, nemen ze CO 2 uit de lucht op. Bij verbranding van de biobrandstof komt
Nadere informatieWerkstuk Informatica Energie
Werkstuk Informatica Energie Werkstuk door een scholier 2227 woorden 27 februari 2004 5,8 143 keer beoordeeld Vak Informatica Wat is groene energie? Groene energie is duurzame energie die particulieren
Nadere informatieHoofddoel Bewustwording: Leraren en leerlingen worden zich bewust van het energieverbruik op school.
Startactiviteit groep 1/2 Hoofddoel Bewustwording: Leraren en leerlingen worden zich bewust van het energieverbruik op school. Subdoelen 1. Leerlingen en leraren worden zich bewust van welke apparaten
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2015, Vito, september 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2015 bedraagt 6,0 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieOpwarming van de aarde
Leerlingen Opwarming van de aarde 8 Naam: Klas: In dit onderdeel kom je onder andere te weten dat er niet alleen een broeikaseffect is, maar dat er ook een versterkt broeikaseffect is. Bovendien leer je
Nadere informatieMarkstudie naar kleine windturbines in Vlaanderen
Markstudie naar kleine windturbines in Vlaanderen September 12, 2012 Deze marktstudie werd uitgevoerd in samenwerking met Gfk Significant uit Leuven. 1 Gemeenten van de 308 Vlaamse gemeenten werden geïnterviewed.
Nadere informatieINLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet!
INLEIDING Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen: koken, verwarmen, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel verschillende
Nadere informatie1E SCHOOL. duurzaam gerenoveerd
1E SCHOOL duurzaam gerenoveerd DUURZAAM RENOVEREN investeren in MEERVOUDIGE OPBRENGST INHOUD PRESENTATIE 1 Niet duurzame school 2 Duurzaam bouwen & leven 3 Duurzame energie, kleinschalig opgewekt 4 Passief
Nadere informatieMens en techniek. VMBO BASIS en KADER, leerjaar 2. Figuur 1 (Illustratie uit Microsoft Word)
Mens en techniek VMBO BASIS en KADER, leerjaar 2 Figuur 1 (Illustratie uit Microsoft Word) 1 ENERGIE... 2 1.1. Inleiding... 2 1.2. Het omzetten van energie... 3 1.3. Het omzetten van energie - Opdrachten...
Nadere informatieLes Biomassa LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE. Werkblad. Les Biomassa Werkblad. Over biomassa. Generaties biobrandstoffen
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne- energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%
Nadere informatieGroep 8 - Les 5 Mijn idee over energie in de toekomst
Leerkrachtinformatie Groep 8 - Les 5 Mijn idee over energie in de toekomst Lesduur: 25 minuten (zelfstandig) DOEL De leerlingen weten waarom je zuinig met elektriciteit moet zijn. De leerlingen kunnen
Nadere informatieEen overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië
Een overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië Roemenië ligt geografisch gezien in het midden van Europa (het zuidoostelijk deel van Midden-Europa). Het land telt 21,5 miljoen inwoners en
Nadere informatieOntwikkelingen Zonne-energie
Ontwikkelingen Zonne-energie : Energieke Samenleving onderweg naar morgen Bert Bakker NIEUW: Bezuidenhoutseweg 50 2594 AW Den Haag 070 3040114 De oorsprong van (duurzame) energie De zon als energieleverancier
Nadere informatieGROENE TEST. Naam:.. 1. Het verbruik van fossiele grondstoffen veroorzaakt ecologische problemen. Welke?
GROENE TEST Naam:.. 1. Het verbruik van fossiele grondstoffen veroorzaakt ecologische problemen. Welke? O Afkoeling van het klimaat O Meer vulkaanuitbarstingen O Zure regen O Zoete regen 2. Waarvoor dienen
Nadere informatieSamen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten)
Samen Duurzaam DOEN! Leuk dat u samen met uw buren na wilt denken over duurzaamheid. Aan de hand van dit stappenplan helpen wij u graag op weg om het gesprek op gang te brengen. Dit stappenplan is bedoeld
Nadere informatieGroep 8 - Les 4 Duurzaamheid
Leerkrachtinformatie Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid Lesduur: 30 minuten (zelfstandig) DOEL De leerlingen weten wat de gevolgen zijn van energie verbruik. De leerlingen weten wat duurzaamheid is. De leerlingen
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2016, Vito, oktober 2017 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2016 bedraagt 6,4% Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieDuurzame biomassa. Een goede stap op weg naar een groene toekomst.
Duurzame biomassa Een goede stap op weg naar een groene toekomst. Nuon Postbus 4190 9 DC Amsterdam, NL Spaklerweg 0 1096 BA Amsterdam, NL Tel: 0900-0808 www.nuon.nl Oktober 01 Het groene alternatief Biomassa
Nadere informatie100% groene energie. uit eigen land
100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse
Nadere informatieDit dossier bestaat uit verschillende fiches, waar jullie in de klas mee aan de slag kunnen.
INTRODUCTIE Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen; koken, onszelf warm houden, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel
Nadere informatieet broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces
H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de
Nadere informatiePeiling energie en milieu in het dagelijks leven 2017
Peiling energie en milieu in het dagelijks leven 2017 In de Nijmeegse stadsmonitor laten we trends zien rond thema s als grondstoffen, energie, mobiliteit, klimaat(bestendigheid), leefomgeving en economie.
Nadere informatieProject Energie. Week 1ABC: Mens en dier
Project Energie. Week 1ABC: Mens en dier Info: Wat is energie? Energie geeft kracht, licht, warmte en beweging. De zon geeft ons licht en warmte. Voedsel is de brandstof van mensen en dieren. Door te eten
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2014, Vito, januari 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2014 bedraagt 5,7 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieLES 2: Klimaatverandering
LES 2: Klimaatverandering 1 Les 2: Klimaatverandering Vakken PAV, aardrijkskunde Eindtermen Sociale vaardigheden, burgerzin, ICT, vakoverschrijdend, samenwerken, kritisch denken Materiaal Computer met
Nadere informatieGroen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op?
Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Groen gas Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 100 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 3 PJ. Extra inspanning 200 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 6 PJ.
Nadere informatieWWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb
De meeste mensen in Nederland hebben het goed voor elkaar. We hebben genoeg eten, we hoeven niet bang te zijn voor oorlog en we zijn dan ook tevreden met ons leven. Maar dat is niet overal op de wereld
Nadere informatieEEN. De feiten op een rij! BEWUSTE KEUZE MAKEN VOOR UW NIEUWE HAARD
EEN De feiten op een rij! BEWUSTE KEUZE MAKEN VOOR UW NIEUWE HAARD De nieuwste generatie gashaarden zijn praktisch, mooi, duurzaam en klaar voor de toekomst! Met de huidige discussies kunt u zich afvragen
Nadere informatieLes Energie besparen LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Energie besparen Werkblad Les Energie besparen Werkblad Stel je voor dat fossiele brandstoffen morgen bijna op zouden zijn. De huizen zouden koud blijven. Er zou geen energie
Nadere informatieVerbruik van duurzame energie,
Indicator 28 april 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het binnenlandse
Nadere informatieEen beginners handleiding voor duurzame energie
Een beginners handleiding voor duurzame energie Waarom leren over duurzame energie? Het antwoord is omdat: een schone energiebron is het niet begrensd wordt door geografische grenzen en geo-politiek INHOUD
Nadere informatieMark Frequin. Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken
Mark Frequin Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Energiebeleid: van context tot acties. Mark Frequin Rijks Universiteit Groningen Inhoud 1. Context 2. Richting
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieOnderzoek: 7 november 2018 Auteur: Lisette van Vliet. Kernenergie in Nederland
Onderzoek: 7 november 2018 Auteur: Lisette van Vliet Kernenergie in Nederland Samenvatting Meer voor- dan tegenstanders van kernenergie in Nederland Kernenergie is voor veel mensen geen taboe meer: ruim
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatieIk ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.
Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieBiomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Nadere informatie'Wat we ook voor een maatregelen nemen, het proces van de opwarming van de aarde kunnen we niet omkeren'
EenVandaag Opiniepanel enquête Klimaattop Kopenhagen 20.000 respondenten december 2009 Ik maak me grote zorgen over de verandering van het klimaat Helemaal mee eens 15,5% Mee eens 35,6% Neutraal 26,1%
Nadere informatieNuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie.
Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. 2 Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos 3 Een duurzame samenleving staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Een wezenlijke
Nadere informatieDe Kaars is van adel, ze praat daarom wat uit de hoogte
De Kaars is van adel, ze praat daarom wat uit de hoogte Jongelui! Jullie denken wellicht: wat schijnt daar? Welnu, dat ben ik. Wat een licht, nietwaar! Hoezo, dat valt vies tegen! Jongeman, daar, op dat
Nadere informatieInhoudsopgave. Voorblad, bladzijde 1. Inhoudsopgave, bladzijde 2. Inleiding, bladzijde 3. Wat houd duurzame-energie in?
1 Inhoudsopgave Voorblad, bladzijde 1 Inhoudsopgave, bladzijde 2 Inleiding, bladzijde 3 Wat houd duurzame-energie in?, bladzijde 4 Wat is zonne-energie?, bladzijde 5 Wat is waterkracht?, bladzijde 6 Wat
Nadere informatie(autogas en propaan)
Petitie Geen accijnsverhoging LPG (autogas en propaan) De Vereniging Vloeibaar Gas (VVG) vraagt u de voorgenomen accijnsverhoging op LPG met 0,07 per liter naar 0,18 per liter per 1 januari 2014 niet door
Nadere informatieOverleven met energie
Overleven met energie Jo Hermans Universiteit Leiden Nationaal Congres Energie & Ruimte, TU Delft, 22 september 2011 Overleven met energie Een blijma in 5 bedrijven 1. Meest onderschatte wet 2. Meest onderschatte
Nadere informatieVragen bijeenkomst Windmolens 6 maart 2014
Vragen bijeenkomst Windmolens 6 maart 2014 Vragen naar aanleiding van introductie wethouder Wagemakers Hoe is de provincie tot de keuze van de twee locaties gekomen? In de provincie Zuid Holland wordt
Nadere informatieWestvoorne CO 2 - uitstoot
Westvoorne CO 2 - uitstoot De grafiek geeft de CO 2-uitstoot verdeeld over de hoofdsectoren over de jaren 2010 tot en met 2013. Cijfers zijn afkomstig uit de Klimaatmonitor van RWS. Cijfers over 2014 zijn
Nadere informatie