Wat kan je van stokstaartjes leren?

Transcriptie

1 Koeman, P., & Vranken, S. (2014) Wat kan je van stokstaartjes leren? Interventietechnieken voor oplossingsgericht werken met kinderen en jongeren Antwerpen: Uitgeverij Acco Thomas Fondelli* Wat kan je van stokstaartjes leren? Verzin daar maar eens een antwoord op! Als je dit boek ziet staan in de rekken van de boekenhandel, dan zal deze titel je op z n minst even halt doen houden en je verwonderd aan het denken zetten. Althans, dat effect had het op mij. Het maakte me nieuwsgierig en ik kreeg onmiddellijk zin om het boek te lezen! Het oplossingsgerichte model zit in de lift. Dat blijkt onder meer uit het aantal boeken dat de laatste jaren over die benadering verschenen is. Maar wat me daarin opvalt, is dat slechts een beperkt aantal auteurs erin slagen iets nieuws te brengen. Meestal komt men niet verder dan het herkauwen van de basistheorie en de standaardmethodieken, weliswaar toegepast op diverse domeinen zoals bijvoorbeeld onderwijs, management of hulpverlening aan specifieke doelgroepen. * Fondelli Thomas: Klinisch psycholoog en systeemtheoretisch psychotherapeut. Werkt deeltijds op het Zeepreventorium in De Haan. Zelfstandig psychotherapeut in eigen praktijk. Als trainer verbonden aan de Interactie-Academie en Autisme Centraal. thomas.fondelli@telenet.be boeken 251

2 Zou dit boek een verschil kunnen maken? Zouden de stokstaartjes me een vernieuwende invalshoek op het oplossingsgerichte werken met kinderen en jongeren kunnen brengen? Het boek telt een viertal hoofdstukken. In de eerste twee hoofdstukken behandelen de auteurs een aantal uitgangspunten van het oplossingsgerichte denken, toegepast op het werken met kinderen en jongeren. Tijdens het lezen merk ik op hoe de auteurs mijn blik richten op de kwaliteit van de therapeutische relatie, en meer bepaald op het mandaat dat ik van cliënten krijg. Ze maken daarbij gebruik van een didactisch schema dat onderscheid maakt tussen vier soorten therapeutische relaties. Elke relatie wordt getypeerd door een bepaalde positie die de cliënt inneemt in de hulpverlening en bepaalt de grenzen waarbinnen hulpverlening mogelijk is. De laatste twee hoofdstukken worden gewijd aan de beschrijving van interventietechnieken die geënt kunnen worden op een oplossingsgerichte manier van denken. Zoals gebruikelijk in een boek over dit model worden eerst de gekende technieken beschreven: de wondervraag, de schaalvragen, Daarna doen de auteurs een poging onze creativiteit aan te wakkeren door een aantal minder gekende en meer specifieke technieken aan te reiken. Het is een relatief dun boekje dat erg vlot leest. Het is geschreven in een heldere taal en volgt een duidelijke structuur. Zo wordt er bijvoorbeeld een link gecreëerd tussen het theoretische en praktische gedeelte door bij elke methodiek kort te reflecteren over het type relatie waarbinnen je de methodiek zou kunnen gebruiken. Het boek is ook doorspekt met talrijke voorbeeldjes die soms een verhelderend, soms een inspirerend effect hebben. De kracht van het boekje situeert zich naar mijn mening vooral in de eerste drie hoofdstukken. De auteurs zijn erin geslaagd mij mee te nemen in een korte, maar enthousiasmerende inleiding in het oplossingsgerichte werken met kinderen en jongeren. Het laatste hoofdstuk heeft me eerder ontgoocheld. Met de stokstaartjes in mijn achterhoofd had ik gehoopt dat de auteurs van dat laatste hoofdstuk gebruik zouden hebben gemaakt om aan te tonen hoe het oplossingsgerichte werken meer is dan een reeks 252 JG33 / 2015 / SB3

3 voorgekauwde technieken. Ik was vooral benieuwd naar hoe de kracht van de therapeutische relatie en de afstemming in het hier-en-nu, datgene wat in de eerste hoofdstukken wordt benadrukt, tot innoverende manieren van werken zou kunnen leiden. Ik vond het dan ook bijzonder jammer dat de meerderheid van de technieken reeds een auteur kenden: het krabbelspel van Winnicot, de privéplaneet van Dolan, van Isebaert enzovoort. Er werd ook regelmatig verwezen naar producten van één bepaald bedrijf dat therapeutisch materiaal ontwikkelt en verkoopt. Voor mij was dat een echte afknapper omdat ik het ervoer als een vorm van verdoken publiciteit en een gebrek aan creativiteit. Altijd weer opnieuw voelde ik hoe mijn aandacht werd gericht op auteur, methodiek of product en werd weggeleid van datgene waar volgens mij de kracht van het oplossingsgerichte werken zit: de hypnotische kracht van attitude, insteek en woorden. Bij deze wil ik dan ook graag met een communicatietheoretische bril op een tweetal suggesties doen naar toekomstige auteurs. Het is bijna een onoverkomelijke traditie dat in een boek over het oplossingsgerichte werken ook de wondervraag uitgewerkt wordt. Of zoals de auteurs van dit boek aangeven: het ligt aan de basis van het oplossingsgerichte werken. Wat ik persoonlijk mooi vond aan dit boek is dat ze de werkzame principes achter de wondervraag uit de doeken proberen te doen door de vraag te kaderen als een vorm van een hypnotische inductie. Elk woord in de vraag leidt de cliënt naar een denken waarin zich opnieuw mogelijkheden openen. Het deed me als therapeut stilstaan bij de kracht van woorden en van de insteek die je neemt in het verkennen van een situatie. Tegelijkertijd vind ik dat de auteurs niet ver genoeg zijn gegaan in het uitdiepen van hun stelling en zichzelf soms tegenspreken. Zo komt in de voorbeelden die ze geven bij hoe je de wondervraag kunt toepassen vooral naar voor hoe het doelen kan genereren die als leidraad kunnen dienen in de therapie. Daarmee reduceren ze volgens mij een krachtig interpersoonlijk en communicatief fenomeen tot een louter instrument. Mijn stelling zou zijn dat om de wondervraag volledig tot zijn recht te laten komen, het net niet mag uitmonden in een reeks van doelen. Integendeel, een wondervraag moet juist openheid en mogelijkheden creëren. Aansluitend bij mijn opmerkingen over het laatste hoofdstuk van het boek vraag ik me af waar een verkenning en uitwerking van net deze mi- boeken 253

4 croprocessen in het hier-en-nu tussen cliënt en therapeut toe zou kunnen leiden. Een boek waarin niet de methodiek, de auteur of het product voorop staat, maar de methodiek als ingang wordt genomen om te verkennen hoe therapeut en cliënt elkaar meenemen in een veranderingstrance. Een tweede suggestie vertrekt vanuit een van de basisprincipes van het oplossingsgerichte denken, namelijk dat mensen over zelfhelende (autopoïetische) capaciteiten beschikken. De taak van de therapeut bestaat er in mensen hun eigen krachten en mogelijkheden opnieuw te laten ontdekken. In dat kader benadrukken de auteurs van dit boek het belang van positieve bekrachtiging, het geven van complimenten, het in de verf zetten van wat goed is gelopen enzovoort. Hoewel ik mij volledig kan scharen achter de bedoeling hiervan, merk ik persoonlijk een grote valkuil in de manier waarop ze hun bedoeling in de praktijk willen omzetten. Positief bekrachtigen en complimenten geven kan onrechtstreeks ook een druk met zich meebrengen om het goed te moeten doen. Wat met de menselijke ervaring dat het leven soms wel eens lastig is, dat niet altijd alles loopt zoals je zou willen, dat er wel eens fouten worden gemaakt. Een ietwat gelijkaardige druk kan er ontstaan in het werken met schaalvragen. Een schaalvraag kan onrechtstreeks de druk met zich meebrengen dat het steeds beter moet gaan. Karel is een jongeman van achttien jaar met de diagnose autisme. Hij wordt aangemeld omdat hij naar eigen zeggen het gevoel heeft geen toekomst te hebben. Hij kan zich moeilijk concentreren op studiewerk, wordt veel afgeleid door zijn computer, en volgt niet goed waar anderen het over hebben. Karel zit in het zesde middelbaar en moet kiezen wat hij volgend jaar wil gaan studeren. Maar er is niets dat hem echt weet te boeien. Bovendien heeft hij schrik dat verder studeren een te grote uitdaging voor hem zal worden. Net klaar met het boek over oplossingsgericht werken, besluit ik op zoek te gaan naar steunbronnen en krachten. Zo kom ik uit bij een verhaal over zijn studiekeuze bij de overgang van het tweede naar het derde middelbaar. Hoewel iedereen twijfelde aan zijn mogelijkheden, besliste Karel toen stellig om zijn schoolniveau te handhaven. Ik vraag hem naar wat zijn overtuiging kracht gaf en hij benoemt het als ambitie. Het woord prikkelt me en samen 25 JG33 / 2015 / SB3

5 met Karel verken ik uitgebreid welke invloed ambitie op hem heeft gehad. Op het einde van het gesprek heb ik het gevoel dat Karel meer zicht heeft gekregen op zijn krachten en mogelijkheden. Het daaropvolgende gesprek neemt Karel onmiddellijk het woord. Hij had het gevoel dat ik hem vorige keer niet goed begreep. Hij heeft er de hele week over zitten piekeren. Hij geeft aan dat hij heel traag op zijn woorden komt en daarom onvoldoende snel en goed kan uitdrukken wat hij wil zeggen. Hij wilde mij bijsturen tijdens het gesprek, maar wist niet hoe dat te doen. Weet ik wel hoe moeilijk sommige situaties voor hem zijn? Ik besluit gas terug te nemen en te luisteren naar zijn last. Selectief luisteren naar wat goed loopt kan, zoals in bovenstaand voorbeeld, als gevolg hebben dat mensen zich niet begrepen voelen in hun last en in hun inzet. We gaan dan als therapeuten als het ware sneller dan onze cliënt. Ik ben daarom ook benieuwd naar een boek over de plek die last mag innemen in een oplossingsgericht denkkader. Hoe staat een oplossingsgericht therapeut ten opzichte van het existentieel gegeven dat mensen elkaar dingen aandoen en dat niet alles loopt zoals je zou willen? Hoe verhoudt het oplossingsgerichte denken zich tot het gegeven dat je niet altijd vat hebt op je eigen gevoelens of gedachten en dat optimisme niet altijd binnen handbereik ligt? Hoe gaat een oplossingsgericht therapeut om met de beïnvloeding van wat je denkt, doet en voelt door de diverse contexten waarbinnen iemand zich beweegt? Dit zijn slechts enkele van de vragen waar ik tot nu toe in geen enkel boek over het oplossingsgericht denken en werken een antwoord heb gevonden. Als afsluiter van deze recensie kan ik niet anders dan opmerken dat het boek mij heeft geraakt. Dat voelde ik ten eerste aan de manier waarop ik na het lezen van het boek in mijn praktijk aan de slag ben gegaan. Ik merkte een zekere luchtigheid en beweeglijkheid in mijn therapeutisch denken en handelen, een effect dat ik toeken aan hoe de auteurs consequent mijn focus hebben weten richten op de mogelijkheden en krachten van mijn cliënten. Ten tweede voelde ik hoe de auteurs mij, waarschijnlijk onbedoeld, hebben uitgedaagd tot het zoeken naar een minder doelgerichte en meer communicatieve wijze van kijken naar het oplossingsgerichte werken. Ondanks boeken 255

6 hun verwijzingen naar de eerder grootse technieken en producten, voelde ik mij explicieter letten op de kleine woorden en handelingen. En wat met die stokstaartjes? Hebben zij mij iets kunnen leren? Als welomlijnde techniek waarbij een kaartensetje wordt gebruikt waarop de stokstaartjes met diverse emoties worden afgebeeld, vond ik ze weinig prikkelend. Des te meer omdat ook het setje verkocht wordt door dat ene bedrijf. Als communicatieve inspiratiebron vond ik ze daarentegen wel vernieuwend. Cliënten hebben vaak lang voor ze naar ons toekomen een verhaal klaar over waar ze mee kampen. Dat verhaal is niet alleen hun verhaal, maar wordt beïnvloed door een netwerk aan verbindingen waarin ze zich situeren. Er is bij wijze van spreken een gedeeld vertoog, een gedeelde taal, gedeelde woorden waartoe mensen zich verhouden om uit te drukken wat ze meemaken. Stokstaartjes zullen daar waarschijnlijk geen deel van uitmaken. Je hoort niemand over zijn problemen praten in termen van stokstaartjes. Door net die diertjes binnen te brengen in een therapieruimte creëer je als therapeut een mogelijkheid om op een andere manier te kijken naar en te praten over wat iemand meemaakt. Maar stokstaartjes kunnen gemakkelijk vervangen worden door eender welke groep dieren of objecten. Daarin is het effect op onze cliënt onze belangrijkste toets! 256 JG33 / 2015 / SB3