PROF. DR.J. ROTGANS, DOOR W. M. DE VRIES.

Transcriptie

1 PROF. DR.J. ROTGANS, DOOR W. M. DE VRIES. Ik weet niet, of ik mijn vriend en collega Rotgans een genoegen doe, door een stukje voor dit tijdschrift te schrijven, ter gelegenheid van den d?.g, dit hij voor 25 jaar het hoogleeraarsambt aan de Universiteit van Amsterdam aanvaardde. Vermoedelijk zal hij het tot een der vele plichten rekenen, waartoe zijn plaats in de maatschappij en zijn persoon hem dwingen, 1hans in het publiek te worden besproken en afgebeeld, en denkelijk zal hij het opstel met welwillende critiek beschouwen, welwillend, zeker, maar toch kritisch en met een 'dosis* vooringenomenheid tegen uitbundige loftuitingen. Jacob Rotgans, in 1S59 te Terschelling geboren, werd in 1876 student te Amsterdam, waar hij in 1882 met een gouden med.rille werd bekroond voor het beantwoorden van een prijsvraag; in 1884 arts geworden, trad hij in het huwelijk met mej. Stheeman uit Meppel, en vestigde zich als geneesheer te Smilde. In 1886 promoveerde hij cum laude te Amsterdam, in 1890 vertrok hij van Smilde naar Groningen, waar hij assistent werd bij Prof. Koch, in 1893 volgde hij zijn leermeester ïilanus op als hoogleeraar in de Chirurgie aan de Universiteit van Amsterdam, welke plaats hij thans nog met cere inneemt. Het schijnt mij niet zonder belang eens na te gaan, hoe di zoon van den ïerschellinger schcepskapitein zijn vooraanstaande plaats bereikte. Toen hij vier jaar oud was, werd zijn moeder ziek, en ds.ar hij, toen zijn vader weer naar zee moest gaan, niet thuis kon blijven, nam deze hem op het zeilschip de Krimpen aan de Lek mede op een reis om de Kaap over Indië naar Melbourne, welke reis 15 maanden duurde. Vrouwelijke hulp was er niet aan boord; ik stel me de reis voor als een oefening in zelfstandigheid en gehoorzaamheid, en vermoedelijk was zij niet vreemd aan zijn later gebleken neiging voor de zee; allicht laat zij begrijpen, waarom ik hem op een bulderenden stormdag in de Paaschvacant ie omstreeks 1912 niet in zijn rustige huis aan de Keizersgracht, maar langs het strar.d in Wijk aan Zee over faculteitszaken moest komen spreken, toen hij voorzitter en ik secretaris der faculteit was. Ook verklaart zij allicht, dat in later jaren de vacanties met zeilen werden doorgebracht, d.w.z. niet op Amstel of Nieuwe meer, maar naar de Noorsche larden en de Oostzee en naar de kusthavens aan het Kanaal, Rotgans als Commandant van de Cclox. Ook ligt de bron van zijn studiczin op de Krimpen aan de Lek; het eenige malen zien schilderen van den scheepsnaam gedurende de b.nge reis leerde hem een deel van het alfabet, in drukletters. Na. zijn thuiskomst was hij een jaar op de b.gcre school in Terschelling, een jaar op die te Krimpen a/d. Lek, waarde ree de rij was, en waarheen de familie was verhuisd; ziekte van zijn mceder was oorzaak dat hij op zijn 8ste jaar naar familie in Wolvega werd gezonden, waar hij ij jaar de lagere school bezocht. Toen hij ruim 9 jaar oud was, stierf zijn vrekr, en verhuisde zijn familie naar Nieuwe Xiedorp, waar hij met 12 jaar de b.gere school, volleerd, verliet. Het besluit, wat toen met hem te doen, viel zijn moeder niet gemakkelijk; de H. B. S. in Alkmaar was het dichtst bij,'maar onvoldoende kennis van het Fransch was oorzaak, dat hij geen toelatingsexamen kon doen, en ofschoon hij toen reeds gaarne dokter wilde worden, moest hij zich dat uit het hoofd stellen. Zonder examen werd hij toen toegelaten op de school voor M. U.L. O. van Blok in den Helder, met de bedoeling machinist bij de marine te worden, en daar leercl; hij goed de moderr.c talen en de

2 3i8 PROF. DR J. ROTGANS. uitgeschreven prijsvraag over het halsged«_elte der laatste hersenzenuwen. Zijn antwoord, onder den naam Ouisque suis viribus, ieder naar zijn krachten, ingezonden, bracht hem de gouden medaille. In de Archieven der faculteit vond ik het judicium over het antwoord in Fürbringer's karakteristiek handschrift i'n neem daaruit den slotzin over: Al draagt het onderzoek, zooals niet te verwonderen is, nog niet de kenmerken van volkomen rijpheid, op menig punt komt het in aanmerking naast dat der beste en bekwaamste ontlec dkundigen, en draagt het tot uitbreiding onzer anatomische kennis bij." Hij was toen 2j jaar. Hoezeer hij deze on dei scheiding op prijs heeft gesteld, blijkt uit zijn rectorale rede in het jaar 1908, waar hij zegt, het te betreuren, da.t het hem niet is vergund, een bekroond schrijver van een prijsvraa.gverhandeling BUSTE VAN I'ROK. J. ROTGANS, DOOR MEVR. MENDL1K M1JNSSEN de gouden medaille te overhandigt.n.,,de gevoelens, die op zulk een oogenblik het hart van een jongen man doortintelen, worden niet vergeten. Hoe zou ik thans genoten hebben, als ik dezelfde gevoelens mocht wakker roepen in een man, jong en vol van beloften, op dit oogenblik. Dit mocht niet zijn." Rotgans' leven als pil duurde slechts drie jaar; toen werd hij weder civiel student, d.w.z. na terugbetaling der van het Rijk ontvangen subsidies, hetgeen beteekende geld opnemen. Vandaar, dat hij, na in 1884 arts te zijn geworden, met groot leedwezen moest afzien van verdere academische studie en assistentschap, en zich als practiseerend geneesheer moest vestigen. Dadelijk na zijn artsexamen werd hij dokter in de Smilde, waar hij tot 1900 bkef, waar hij een drukke praktijk kreeg en zeer gezien was; men riep er niet alleen voor de menschen, maar zelfs ook wel eens voor paard en koe zijn hulp in. Toch bleef het zijn bedoeling, zoo spoedig mogelijk het ging, de studie weer op te vatten; in zijn Smilder tijd verwierf hij cum laude den doctorstitel, en stond hij op het tweetal voor het professoraat in de Anatomie te Groningen; hij werd (diter, men kan achteraf zeggen gelukkig, niet benoemd. Zonder twijfel zijn de jaren als praetiseerer.d geneesheer hem van groot nut

3 geweest voor zijn opleidingsmethoden der aanstaande artsen. In zijn rede bij het aanvaarden van het professoraat te Amsterdam Over het onderwijs in de Chirurgie en de praktijk van den arts" is duidelijk de invloed van zijn Smilder tijd te herkennen, o. a. waar hij zich rekenschap geeft, welke ziekte-gevallen de practiseerende geneesheer zelf zal opereeren, en welke hij aan den specialen chirurg behoort over te laten. Enkele operaties behoort zoo noodig de praktiseerende geneesheer te kunnen doen, met name de luchtpijpsnede bij diphtherie en de herniotomie bij beklemde breuk. Verder is, zooals vanzelf spreekt, een scherpe grens niet te trekken. Persoonlijke bekwaamheid en geschiktheid treden hier op den voorgrond. Weten en geweten moeten hier betrouwbare gidsen zijn. Niet weten, is niet altijd een verontschuldiging; de redeneering, dat het bij den praktiseerenden geneesheer meer op het geweten, dan op het weten aan komt, bevat zeker een groot deel waarheid; daarbij wordt echter vergeten, dat het nauwgezet geweten naar veel weten dorst, om niet door onwetendheid te dwalen." Inderdaad, den dorst naar weten, om niet door onwetendheid te dwalen, moge elke dokter bezitten, en er door op wetenschappelijk peil blijven, quisque suis viribus. In 1890 vond hij gelegenheid aan zijn wensch gevolg te geven door zijn benoeming tot assistent van Prof. Koch, hoogleeraar in de Chirurgie te Groningen, die hem ook verder krachtig heeft gesteund. Hij was in Groningen assistent, repeteerde met de semi-artsen, gaf cursus in operatieve Chirurgie en werd in 1893 privaat-docent, mede op grond van eenige publicaties, waarvan de eerste over epispadie en ectiopia vesicae een anatomisch onderwerp behandelde, de andere de kliniek (pancreaskysten) en operatieleer betroffen. In 1893 werd zijn werken bekroond door zijn benoeming tot hoogleeraar in de Chirurgie te Amsterdam als opvolger van zijn PROF. DR. J. ROTGANS. 319 leermeester Tilanus. Sinds dien tijd ken ik hem persoonlijk en in velerlei verhouding; tegelijk met zijn professoraat begonnen mijn klinische studiejaren. Zijn eerste operaties te Amsterdim waren de eerste operaties, die ik bijwoonde, wat voor een jong student ietwat schokkende gebeurtenissen zijn, allicht ook van tijd tot tijd voor een jong professor. Hij liet ons dat in elk geval niet bemerken, reeds toen bezat hij, gaf er ons althans den indruk van, rust en zelfvertrouwen en beslistheid. Later heb ik op mijn beurt bij hem moeten respondeeren, en mijn eerste responsie, een geval van perniones, d. w. z. winterteenen, heeft bij mij een levendigen indruk achtergelaten, omdat ik het er slecht aibracht; terecht noemde Rotgans de responsie voor den student,,een voor het oogenblik wel eens pijnlijke zegening, aan zijn leermeester verantwoording af te leggen va.n wat hij meent te zien, te voelen, te weten." Gemakkelijker is zijn leven er met zijn benoeming niet op geworden, een hoogleeraar in de Chirurgie heeft het redelijk zwaar; hij moet onderwijs geven, hij moet patiënten behandelen en onder zijn verantwoordelijkheid door zijn assistenten laten behandelen, waarbij het moeilijkste werk zijn deel is, hij moet zijn assistenten tot goeds chirurgen opleiden, hij moet wetenschappelijk werken, en daarvan door publicaties blijk geven. De ruimte laat niet toe, over dit alles te schrijven; veel daarvan va.lt trouwens buiten mijn bevoegdheid, alleen wil ik nog iets zeggen over zijn wetenschappelijk werk. Het aantal der publicaties, ik noemde ze straks, die bij zijn benoeming tot hoogleeraar van zijn hand waren verschenen, was niet heel groot en ook later heeft hij niet tot de veelschrijvers behoort;,,de tegenwoordige communicatie-woede, juist geen Nederlandsch gebrek, waardoor meer verklapt wordt, dan altijd verantwoord kan worden" heeft zijn sympathie niet. Toch vindt men in het Nederl. Tijdschrift voor

4 320 PROF. DR. J. ROTGANS. Geneeskunde omstreeks een honderdtal groo- gronden de mogelijkheid verdedigt, bijna tere opstellen en vooral kleinere mede- als zijn meening uitspreekt, dat de kanker deelingen in vergaderingen, terwijl zijn boek een ziekte zou zijn, die het gevolg is van over de chirurgie der buikorganen, zijn de inwerking van micro-organismen. Noch artikelen over osteomyelitis, galwegenchi- het feit,dat van besmettelijkheid niets rurgie, maagchirurgie, peritonitis in de Ge- blijkt, noch het mislukken van alle pogingen neeskundige Bladen en nog eenige andere om den kankerparasiet aan te toonen, sluiafzonderlijk zouden kunnen worden ge- ten de mogelijkheid van een parasitairen noemd. Met uitzondering van zijn disser- oorzaak uit, en de overeenkomst van den tatie en eerste verdere publicatie, die op kanker met bekende infectieuze ziekten in anatomisch terrein verschijnselen en liggen, is het verloop maken alles klinisch werk, het den clinicus ook experimenteel aanlokkelijk, daaraan werk zoekt men te denken. niet tevergeefs, De aanzienlijke men vindt er opstellen over diagnostiek, stijging der kankersterfte meende behan- hij te mogen toe- delingsresultaten, operatie methoden schrijven aan de betere geneeskundige allerlei organen kennis, waar- betreffend, het is alles werk van den door thans meer gevallen van kanker algemeenen chirurg, als zoodanig die het geheele worden herkend menschelijk lichaam als zijn dan vroeger. Zeker is ieder met behandelings-terrein hem overtuigd, beschouwt en dat de ziekte er overal ervaring een is van buitengewone heeft. Zijn uiteenzettingen, belang- duidelijk, rijkheid, en dat logisch, berijkheid, rustend op ruime we er nog veel te weinig van weten. ervaring, zijn soms ROTGANS IN ZIJN BOOT, NAAR EEN SCHETS VAN O. MENDLIK. "-IJ acïlt d a n OOk wat stroef van opzettelijke onder- stijl. Bij het nagaan der publicaties blijkt zoekingen over kanker zeer noodig en bepleit wel, dat hij een zekere voorliefde heeft de oprichting van kankerinstituten, zooals voor buikchirurgie, ettelijke mededeelin- reeds in verschillende landen plaats vond, gen loopen over chirurgische aandoeningen waar in kliniek en laboratorium nauwkeurige van maag, galwegen, pankreas. Verder speciale studie van den kanker wordt heeft nog een hoofdstuk zijn groote gemaakt. Zijn wensch is in 1914 verwezenbelangstelling, n. 1. de leer der gezwellen, lijkt door de oprichting der Vereeniging in het bijzonder de kanker. In zijn recto-,,het Nederlandsen Kanker Instituut," die rale rede van 1907 behandelde hij het kan- in het Antoni van Leeuwenhoekhuis haar kervraagstuk, waarin hij op goede klinische kliniek en laboratorium heeft. Sedert de

5 PROF. DR. J. ROTGANS. 321 oprichting is hij voorzitter dier verecniging. Een methodische indeeling van zijn dagtaak maakt het Rotgans mogelijk veel werk te doen. Jaren lang was hij voorzitter der heelkundige sectie van het Amsterdamsen (^nootschap tot Bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde, aan welker vergaderingen hij een aangename en krachtige leiding geeft, en waar hij menige bijdrage levert. In 1901 kwam onder zijn leiding de Nederlandsche Vereeniging van Heelkunde tot stand. Lange jaren was hij in het Bestuur der Vereeniging voor Ziekenverpleging op de Prinsengracht, de laatste jaren als voorzitter. In het Amsterdamsch Comité der Vereeniging het Roode Kruis verving hij ongeveer 20 jaar geleden den hoogleeraar Tilanus als voorzitter; de oorlogsjaren en de daarmede in verband staande reorganisatie der Vereeniging (hij was ook lid der reorganisatie-commissie) heeft hem veel tijd en zorg gekost. En dan heeft de oorlog nog in ander opzicht zijn invloed doen gelden, door hem niet alleen een nieuwe functie maar ook door hem naast zijn vertrouwde uniform, de witte operatiejas, een nieuwe te gewn. Tegelijk met Prof. Koch is hij benoemd tot Rcserve-dirigeerend officier van Gezondheid iste klasse, om bij oorlog in Nederland te dienen als consulteerend heelkundige van het Leger," en in die functie prijken op zijn kraag drie sterren en een gouden streep. Als zoodanig maakte hij in 1918 met prof. Koch en een aantal officieren van gezondheid in opdracht der regeering een studiereis van drie weken naar Weenen. Voorzeker is de witte jas hem liever, en het zal hem niet anders dan welkom zijn, wanneer het dragen van de uniform tot de reis naar Weenen beperkt blijft; moge het werk als Consulteerend heelkundige van het Leger bij oorlog in Nederland" hem bespaard blijven. Vindt men, dat ik te weinig over den hoogleeraar Rotgans heb geschreven, en te veel over het tijdperk voor zijn benoeming te Amsterdam? Ik vermoed van niet. De man, zooals hij is, spreekt voor zichzelf, maar belangrijk is het, te zien, hoe het kind tot man wordt, en het is voor onze jonge menschen nuttig te weten en te zien, dat gebrekkige opleiding, en zorgen van velerlei aard, mogen zij dan zwakke buigen, den krachtige tot volharding aansporen en omhoog brengen. LV[. Elseviers No. n.