Samenwerken: Transatlantische betrekkingen in de 21 e eeuw
|
|
- Simona Timmermans
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Samenwerken: Transatlantische betrekkingen in de 21 e eeuw Esther Brimmer De Verenigde Staten en Nederland zijn al meer dan een halve eeuw hechte bondgenoten. Het zijn interessante tijden om transatlantische betrekkingen te bestuderen, en met name om te zien hoe de transatlantische gemeenschap omgaat met gezamenlijke uitdagingen. Daarbij gaat het mij niet zozeer om de vraag hoe de Verenigde Staten de Europeanen kunnen helpen zichzelf te verdedigen. Wat wel boeiend is, is hoe Noord-Amerika en Europa samen kunnen werken om wereldwijde problemen aan te pakken. Veel van deze problemen zijn transnationaal en kunnen niet door één land te lijf worden gegaan. Sommige transnationale onderwerpen, zoals terrorisme, hebben invloed op veiligheidsbeleid, en moeten dus worden toegevoegd aan de onderwerpen waar het Atlantisch bondgenootschap zich mee bezighoudt. Andere transnationale kwesties zijn van invloed op andere dan het veiligheidsterrein, maar zijn wel geschikt voor gezamenlijke activiteiten. Dit artikel gaat eerst in op vier onderwerpen die met name de NAVO aangaan. Daarna wordt ook aandacht besteed aan bredere, transnationale uitdagingen op veiligheidsgebied. De vier onderwerpen zijn: Integratie van nieuwe staten Relatie met Rusland Harmoniseren van verschillende strategische gezichtspunten Transnationale uitdagingen De eerste drie onderwerpen spelen gedurende de hele geschiedenis van het Bondgenootschap al een belangrijke rol. De vierde is van invloed op de richting die de NAVO op wil gaan. Integratie De afgelopen decennia is het aantal NAVO-lidstaten steeds groter geworden. De NAVO heeft ettelijke malen historische veranderingen ondergaan om zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Daarbij bleef het waarborgen van de veiligheid van de lidstaten steeds voorop staan. Later dit jaar zal het Bondgenootschap deze traditie voortzetten wanneer het uitnodigingen verstrekt aan kandidaat-landen die daarvoor in aanmerking komen. Deze uitbreiding is de meest recente kring van een steeds groter wordende cirkel landen die bereid en in staat zijn zich te onderwerpen aan de strenge regels en verantwoordelijkheden van het NAVO-lidmaatschap. In elke uitbreidingsronde heeft de NAVO de bereidheid getoond de nieuwe omstandigheden in acht te nemen. In 1999 verwelkomde het Bondgenootschap de voormalige Warschaupactlanden Tsjechië, Hongarije en Polen. In 1990 leidde de Duitse eenwording tot het opnemen van Oost-Duitsland. In de jaren tachtig accepteerde de NAVO het zojuist democratisch geworden Spanje. En met de toetreding van de Bondsrepubliek Duitsland in 1955 gaf de NAVO al aan dat het nieuwe leden kon opnemen om op die manier de stabiliteit te vergroten. Al deze uitbreidingen hebben de veiligheid en stabiliteit vergroot. In 2002 zal de NAVO als onderdeel van het uitbreidingsproces wederom een discussie voeren over haar toekomst. Dit is toe te juichen, want het debat zorgt ervoor dat het Bondgenootschap vitaal blijft en ontvankelijk voor de behoeften van haar leden. 1
2 Rusland Een ander terugkerend thema binnen het Bondgenootschap is het onderhouden van de relatie met de Russische Federatie en haar voorloper. Het grootste succes van de NAVO was het winnen van de Koude Oorlog en het ineenstorten van de Sovjet-Unie. Het verdedigen van het Europese grondgebied tegen een sovjetinvasie is weliswaar niet langer het voornaamste doel van de NAVO, maar het Bondgenootschap weet nog steeds niet precies hoe het met de Russische Federatie en de andere opvolgerstaten moet omgaan. De NAVO beschrijft de recent opgerichte NAVO-Rusland Raad als a new era in NATO-Russia cooperation. De Raad zal zich gaan bezighouden met onderwerpen variërend van antiterrorisme-activiteiten tot non-proliferatie en rampenbestrijding. De Raad zou een nieuw tijdperk kunnen inluiden als Rusland tenminste hieraan wat enthousiaster deelneemt dan aan bijvoorbeeld Partnership for Peace en de nu opgeheven Permanente Gezamenlijke Raad. We moeten voortdurend evalueren hoe we de verhouding tussen de NAVO en Rusland vormgeven, aangezien de omstandigheden ook steeds veranderen. Het is interessant om te zien dat de antiterrorismecampagne er voor heeft gezorgd dat de NAVO en Rusland aan de zelfde kant staan bij een belangrijk veiligheidsonderwerp. President Poetin heeft Ruslands gezicht naar het Westen gedraaid, omdat hij inziet dat hij de transatlantische gemeenschap nodig heeft om Rusland verder te helpen. Strategische gezichtspunten Een derde terugkerend onderwerp zijn de verschillende strategische gezichtspunten binnen het Bondgenootschap. Twee aspecten hiervan verdienen nadere aandacht: de out-of-areaproblematiek en het overbruggen van vermeende strategische kloven. De afgelopen vijftig jaar waren de Verenigde Staten en haar bondgenoten het er niet altijd over eens hoe veiligheidsproblemen buiten het verdragsgebied moesten worden aangepakt. Aanvankelijk wilden velen in de VS niet bij de koloniale problemen van de Europeanen worden betrokken. Later wilden veel Europeanen niet bij de Amerikaanse militaire activiteiten in onder andere Vietnam worden betrokken. Een van de belangrijkste veranderingen in de periode na de Koude Oorlog was de uiteindelijke bereidheid aan beide zijden van de oceaan om de NAVO ook in te zetten bij veiligheidsproblemen binnen Europa, maar buiten het verdragsgebied. Vandaar dat de eerste militaire operatie van de NAVO zich rond Kosovo afspeelde. Dit gebeurde echter wel na jaren van ontoereikende activiteiten op de Balkan. De omstandigheden zijn de afgelopen jaren wel veranderd. De terroristische aanslagen op 11 september 2001 leidden tot het inroepen van Artikel 5, als gevolg van een dreiging van buiten Europa kwam, maar ook met binnenlandse elementen. De operaties in Afghanistan vinden duidelijk buiten Europa plaats, maar de bondgenoten proberen niet de NAVO hier buiten te houden. Integendeel, een groot deel van het debat gaat juist over de vraag in welke mate de NAVO-bondgenoten zijn betrokken bij de militaire fase van de door Amerika geleide operatie. De opwinding hierover is minder geworden nu beleidsmakers en het grote publiek zich beter bewust worden van de belangrijke militaire bijdrage die sommige bondgenoten hebben geleverd aan het verslaan van Al-Qaeda en de Taliban, en aan het bewerkstelligen van vrede. De Nederlandse bijdrage aan het hoofdkwartier van de International Security Assistance Force is een duidelijk voorbeeld hiervan, net als de Nederlandse belofte tijdens de internationale donorconferentie in Tokio om 70 miljoen euro bij te dragen aan nieuwe fondsen voor kortetermijnsubsidies. Een ander aspect van de verschillende strategische perspectieven is de vermeende kloof tussen de Verenigde Staten en haar bondgenoten. De meest recente controverse hierover moet niet gezien worden als een nieuwe crisis in het Bondgenootschap. Het thema moet gezien worden in de context van het op elkaar afstemmen van verschillende strategische 2
3 visies binnen de NAVO. Het onderwerp wordt afwisselend beschreven als een kloof op het gebied van technologie, budget, politieke wil of strategie, maar eigenlijk gaat het om het oude debat van mondiale versus regionale belangen van de bondgenoten. Deze verschillen worden geaccentueerd doordat de NAVO zich nu bezighoudt met out-of-area-onderwerpen en andere niet-traditionele activiteiten. De heropleving van dit debat hoeft geen verbazing te wekken, aangezien in deze nieuwe situatie het interactiepatroon tussen de bondgenoten nog geen vaste vorm heeft aangenomen. De NAVO is door de anti-terrorismecampagne in een situatie gebracht waarin de rollen nog niet uitgeschreven zijn. Er moest gehandeld worden om een antwoord te vinden op een aanval die anders was dan we misschien verwacht hadden. 11 September stelde het Bondgenootschap bloot aan een dreiging van terroristen die in staat waren tot vernietiging op grote schaal. Europa heeft in het verleden helaas ook te maken gehad met terroristische groeperingen, maar Al-Qaeda heeft de dreiging op een kwantitatief en kwalitatief ongekend niveau gebracht. In tegenstelling tot de meeste andere terroristische groeperingen was Al-Qaeda vooral geïnteresseerd in massaal geweld ter wille van het geweld. Zij vroeg geen aandacht voor specifieke politieke eisen. Transnationale problemen De bestrijding van terrorisme heeft geleid tot het heroverwegen van wat een out-of-areaactiviteit precies is. Bovendien heeft het de discussie over de kloven tussen de bondgenoten aangewakkerd. De antiterrorismecampagne is echter ook het meest dramatische voorbeeld van de vierde uitdaging waar het Bondgenootschap voor staat: de transnationale veiligheidsproblemen. Deze problemen trekken zich niets aan van landsgrenzen en kunnen niet door één enkele regering worden opgelost. Ze zijn dus bij uitstek geschikt voor multilateraal optreden. Onder transnationale veiligheidsonderwerpen vallen onder andere terrorismebestrijding, besmettelijke ziektes, milieuvervuiling en proliferatie van wapens. Deze problemen zijn niet nieuw, maar ze doen zich wel in heviger mate voor dan voorheen. Vaak worden veel van deze onderwerpen geclassificeerd als nieuwe veiligheidsproblemen, maar wat is er precies nieuw aan nieuwe veiligheid? En wat zijn de gevolgen van nieuwe veiligheid voor de NAVO en voor de transatlantische betrekkingen? In het algemeen kan worden gesteld dat traditionele veiligheid vooral gericht is op de politieke onafhankelijkheid en militaire veiligheid van staten. Deze moeten verdedigd worden tegen dreigingen van andere landen. Nieuwe veiligheid vervangt de traditionele veiligheid niet, maar breidt het begrip uit naar dreigingen voor mensen en niet alleen voor staten. Ook worden dreigingen van niet-statelijke actoren erbij betrokken. Bij de nieuwe benadering van veiligheid wordt er dus gekeken naar wie er wordt bedreigd (niet alleen staten) en naar wat voor soort dreigingen dat zijn (niet alleen militaire). Natuurlijk is deze nieuwe veiligheid niet helemaal nieuw. Beleidsmakers en theoretici proberen al decennialang de reikwijdte van het begrip veiligheid de vergroten. Voorbeelden hiervan zijn het rapport van de Commissie Palme uit 1982 over Common Security en de recente populariteit van veiligheid op het gebied van milieu. Nieuw is wel dat er een verband wordt gelegd tussen internationale veiligheid en de bescherming van het individu tegen transnationale dreigingen. Dit concept wordt ook wel human security genoemd, en Nederland heeft als lid van het Human Security Network een belangrijke bijdrage geleverd aan de diplomatieke invulling van dit idee. Transnationale veiligheidsvraagstukken hebben ook gevolgen voor het Bondgenootschap. De bondgenoten moeten, als onderdeel van het debat over doel en toekomst van de NAVO, bepalen in welke mate zij de organisatie willen gebruiken om transnationale problemen aan te pakken. Dit brengt ons terug bij de vooronderstelling aan het begin van het artikel, 3
4 namelijk dat de belangrijkste kwestie in de huidige transatlantische betrekkingen is hoe we samen kunnen werken om de transnationale uitdagingen aan te gaan. Globalisering Veel transnationale veiligheidsproblemen komen voort uit de groeiende interdependentie tussen verschillende landen. Deze zogeheten globalisering (een wat vaag etiket) kan leiden tot groter welzijn, vrijheid en transparantie, maar kan ook geweld en degeneratie tot gevolg hebben. Globalisering leidt tot een groei van grensoverschrijdende activiteiten. Het is dus niet verwonderlijk dat de dringendste transnationale veiligheidsdreigingen betrekking hebben op drie stromen: die van mensen, goederen en geld. Elk van deze drie heeft een positieve en een negatieve kant. De toegenomen stroom mensen betekent dat meer toeristen, studenten en zakenlieden dingen met elkaar delen, van elkaar leren en wereldwijd economieën stimuleren. De uitdaging op veiligheidsgebied is hoe illegale immigratie, mensenhandel, besmettelijke ziektes en activiteiten van criminelen en terroristen kunnen worden beheerst. De toegenomen stroom goederen is het resultaat van de enorme uitbreiding van de wereldhandel. Dit heeft geleid tot welvaart en een grotere verscheidenheid van beschikbare goederen en diensten. Ook heeft het in veel landen geleid tot een afname van armoede en het ontstaan van een middenklasse. Soms heeft het echter ook de kloof tussen haves en have-nots vergroot. De uitdaging op veiligheidsgebied is bovendien de stroom illegale narcotica, wapens en andere smokkelwaar te stoppen. De groeiende geldstromen in de wereld kunnen financiering verschaffen voor projecten van een complexe fusie tussen grote bedrijven tot een kleine lening voor een naaimachine. De makkelijke geldbewegingen kunnen echter ook illegale activiteiten financieren, corruptie bevorderen en maatschappijen aantasten. Ook hier ontstaan dus veiligheidsproblemen. Globalisering herinnert ons er ook aan dat veiligheid in het transatlantisch gebied wordt beïnvloed door omstandigheden in de rest van de wereld. Wij kunnen onze veiligheid onder andere waarborgen door ervoor te zorgen dat de omstandigheden in de meest verwoeste delen van de wereld niet zo ver verslechteren dat wanhoop omslaat in woede en vernietiging. De hoop op een beter leven, zo niet voor jezelf dan wel voor je kinderen, is een belangrijke stimulans voor vrede. Ontwikkelingshulp speelt hierbij een belangrijke rol. Het nieuw verbond voor mondiale ontwikkeling van president Bush belooft een groei van Amerikaanse ontwikkelingshulp van vijf miljard dollar verspreid over drie jaar. Dit is een stap in de goede richting. Transnationale veiligheidsuitdagingen hebben vaak betrekking op en gevolgen voor nietstatelijke actoren. Toch is er nog steeds een rol weggelegd voor nationale regeringen en internationale organisaties. Zij kunnen transnationale problemen aanpakken door fondsen aan te wenden. We moeten goed bedenken dat op internationaal niveau buitenstaanders niet al het werk van de lokale bevolking kunnen doen. Verandering vindt altijd pas plaats als mensen in crisis- en conflictgebieden zelf in staat zijn hun eigen problemen op te lossen. Buitenstaanders kunnen echter wel behulpzaam zijn bij het creëren van voorwaarden die ruimte geven aan lokale gemeenschappen, civil society en aan sociale instellingen om hun maatschappijen weer tot ontwikkeling te laten komen. Aanpak Transnationale veiligheidsuitdagingen vereisen verschillende soorten aanpak. In sommige gevallen, zoals in Afghanistan, is er de noodzaak van traditioneel militair machtsvertoon. Het bestrijden van terrorisme heeft duidelijk een militair aspect, maar het is niet alleen een 4
5 militaire onderneming. Het veiligstellen van vrede moet onderdeel zijn van de overwinning. De geallieerden tijdens de Tweede Wereldoorlog begrepen dit en begonnen met de vorming van de Verenigde Naties en andere internationale instituties voordat de oorlog voorbij was. Het bestrijden van terrorisme en andere transnationale dreigingen vereist niet alleen militaire macht, maar ook politieke, economische, sociale en andere vormen van macht. Deze vormen worden ook wel soft power genoemd een enigszins misleidende term, aangezien soft power ook harde maatregelen kan inhouden. De transatlantische gemeenschap heeft een scala van zowel harde als zachte veiligheidsmiddelen tot haar beschikking. De NAVO is als organisatie zonder militaire rivaal de belichaming van een hard power-bondgenootschap. Toch kan ook de NAVO een rol spelen bij transnationale veiligheid. Artikel 5 werd immers ingeroepen in reactie op een transnationale veiligheidskwestie: een terroristische aanslag. Het Bondgenootschap en de daaraan gekoppelde bilaterale betrekkingen vormen een kader voor het delen van knowhow en informatie met betrekking tot terrorismebestrijding en andere inspanningen die integratie van militair en civiel potentieel vereisen. De Europese Unie heeft steeds het belang van soft power benadrukt. De Unie zoekt naar wegen om haar economische en politieke macht aan te wenden en deze niet-traditionele veiligheidsrol tot uitdrukking te brengen. De EU-activiteiten op dit gebied vinden plaats binnen het kader van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid. Net als veel Amerikanen denk ik dat het ontluikende Europese Veiligheids- en Defensiebeleid (EVDB) bij kan dragen aan de algehele transatlantische veiligheid. Voorwaarden hiervoor zijn wel dat de mogelijkheden voor het ondernemen van actie daadwerkelijk worden verbeterd en dat de band tussen het EVDB en de NAVO snel en op de juiste wijze wordt geregeld. De ontwikkeling van de Europese Unie is een van de belangrijkste verschijnselen op dit moment. Het is voor een Amerikaan fascinerend om buiten de EU te staan en te zien hoe een aantal leidende liberale democratieën in de richting van een ever closer union bewegen. Hoe dit doel bereikt wordt is een Europese en geen Amerikaanse aangelegenheid. Toch steunden de Verenigde Staten de vorming van de EU en haar voorgangers. De EU verkeert in een goede positie om soft power aan te wenden om veiligheidsuitdagingen aan te pakken. Dit was ook haar eerste missie. De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal en haar partnerorganisaties gebruikten vlak na de Tweede Wereldoorlog economische middelen om de historische vijanden Frankrijk en Duitsland aan elkaar te binden. Vandaag de dag is de EU actief bij het beheersen van de transnationale stromen mensen, goederen en geld die veiligheidsproblemen kunnen veroorzaken. De EU moet de grenzen van het Schengen-gebied controleren en de stroom illegale immigranten en handel indammen. De EU werkt ook aan het bestrijden van de import van smokkelwaar en aan exportcontrole van bepaalde goederen. Een deel van de ontwikkelingsgelden gaan naar non-proliferatieprogramma s in de Russische Federatie en de rest van de voormalige Sovjet-Unie. De EU was ook een nuttig instrument om terrorisme te beteugelen na 11 september. De Europese Raad nam maatregelen om juridische en politiesamenwerking binnen de EU te verbeteren. Ook werd er een samenwerkingsovereenkomst tussen Europol en de Verenigde Staten gesloten. De Europese Commissie heeft diverse bijeenkomsten van Europese ministers van Volksgezondheid georganiseerd en ervoor gezorgd dat noodmaatregelen op het gebied van volksgezondheid verbeterd werden. De Commissie heeft ook experts bijeengebracht op het gebied van bestrijding van chemische en biologische dreigingen. De Europese Raad heeft een nieuwe richtlijn goedgekeurd met betrekking tot het witwassen van geld. De EU en de lidstaten nemen ook deel aan de Financial Action Task Force die probeert de geldstromen naar terroristische groeperingen te stoppen. 5
6 Steeds meer Amerikanen begrijpen dat de ontwikkeling van de EU tot voordeel van de VS kan zijn. Zij raken steeds meer bekend met haar werkzaamheden zoals het vervolmaken van de gemeenschappelijke markt en het helpen consolideren van democratie en markteconomie in Midden- en Oost-Europa door middel van het associatieproces. Wij buitenstaanders beginnen ook te begrijpen dat de EU van invloed is op elk aspect van het gewone leven. Ik ben heel blij met het gemak Europa in mijn broekzak te hebben en ben onder de indruk van de soepele precisie waarmee de euro is geïntroduceerd. Toch is de ontwikkeling van de EU voor de rest van de wereld niet altijd even makkelijk. Zo moeten we in internationale fora vaak zaken doen met zowel de EU als met de individuele lidstaten. Naast de EU zijn ook de OVSE en de Raad van Europa deel van het institutionele web in de regio. Zowel binnen als buiten de context van de NAVO is er echter ook nog steeds een rol voor Amerikaans-Europese samenwerking. Als de VS en Europa het eens zijn, kunnen ze de kern vormen voor de oplossing van een bepaald probleem. Als ze het oneens zijn kunnen ze een oplossing belemmeren. Dit geldt niet alleen op veiligheidsgebied, maar ook op een groot aantal andere terreinen variërend van handel tot milieu en mensenrechten. Tot slot De transatlantische band heeft de basis voor het welzijn van onze bevolkingen gelegd. Vijf decennia van positieve transatlantische betrekkingen hebben een veiligheidsgemeenschap gecreëerd, om de woorden van Karl Deutsch, Emanuel Adler en Michael Barnett te gebruiken. Binnen een veiligheidsgemeenschap is oorlog ondenkbaar. Dit klimaat van vertrouwen heeft de naoorlogse economische wederopbouw vergemakkelijkt, daarna geleid tot ongekende groei en welvaart en nu ondersteunt het de globalisering. De transatlantische partners kennen de grootste concentratie economische, sociale en culturele uitwisseling ter wereld. Globalisering is het sterkst daar waar het vertrouwen het grootst is. Om een voorbeeld te noemen: Nederlandse bedrijven zijn de afgelopen jaren een van de grootste buitenlandse investeerders in de Verenigde Staten geweest. De Amerikanen hebben op hun beurt de afgelopen acht jaar meer in Nederland geïnvesteerd dan bijvoorbeeld in heel China. De Verenigde Staten en Nederland zijn al decennialang van groot belang voor elkaars welvaart. De eeuwenoude banden tussen onze landen zijn een terugkerend thema in de transatlantische betrekkingen. Dit is een solide basis waarop veiligheid in de 21 e eeuw gebouwd kan worden. Dr. Esther Brimmer is Deputy Director en Director of Research aan het Center for Transatlantic Relations van de Paul H. Nitze School of Advanced International Studies van de Johns Hopkins University. Dit artikel is gebaseerd op de speech die zij gaf tijdens het lustrumsymposium van de Atlantische Commissie op 5 april Vertaling: Niklaas Hoekstra 6
TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS
TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1
Nadere informatieCome home or go global, stupid
Come home or go global, stupid Een nieuwe toekomst voor de Noord Atlantische Verdragsorganisatie?! Drs. S.N. Mengelberg 1 De NAVO is een puur militaire organisatie! 2 De NAVO is niet langer de hoeksteen
Nadere informatieMODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!
MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog
Nadere informatieTRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS
TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS VRAAG 10 Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de werelpolitiek mengen?
Nadere informatieKijktip: Nieuwsuur in de Klas
Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I
Opgave 1 Kroatië toegetreden tot de EU Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 3 en figuur 1. Inleiding Kroatië is een van de staten in de Balkan die voorheen tot Joegoslavië behoorden. In 1991 verklaarde
Nadere informatieHerdenking Capitulaties Wageningen
SPEECH SYMPOSIUM 5 MEI 2009 60 jaar NAVO Clemens Cornielje Voorzitter Nationaal Comité Herdenking Capitulaties Wageningen Dames en heren, De détente tussen oost en west was ook in Gelderland voelbaar.
Nadere informatieHAAGSE VERKLARING INZAKE GEMEENSCHAPPELIJKE PERSPECTIEVEN:
HAAGSE VERKLARING INZAKE GEMEENSCHAPPELIJKE PERSPECTIEVEN: Verklaring van de Ministers van Buitenlandse Zaken van het Koninkrijk der Nederlanden en de Franse Republiek Inleiding DE NEDERLANDS-FRANSE BILATERALE
Nadere informatieDe koude oorlog Jesse Klever Groep 7
De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet
Nadere informatieMoeilijke besluiten voor de Europese Raad
Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.
Nadere informatieOp de vlucht. 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden!
Op de vlucht 1) Waarom vlucht men eigenlijk? Er zijn vele redenen; politieke vervolging, marteling, oorlog of burgeroorlog zijn enkele voorbeelden! 2) Waar komen de vluchtelingen vandaan? Syrië Sinds in
Nadere informatieT4 Oefen SED Geschiedenis Module 6
T4 Oefen SED Geschiedenis Module 6 1. Bekijk bron 1. De titel van de onderstaande Russische cartoon is: De Amerikaanse stemmachine. De Verenigde Staten drukken op het knopje voor, dat naast het knopje
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-KB 2004
Examenopgaven VMBO-KB 2004 tijdvak 1 dinsdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-C Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2
Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2 Samenvatting door een scholier 568 woorden 9 juni 2016 7,3 15 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Kapitalisme-Communisme: Kapitalisme: West -landen:
Nadere informatieWerkvel opdracht 9 (Onderhandelingsspel: hoe neem je samen moeilijke besluiten?)
Werkvel opdracht 9 (Onderhandelingsspel: hoe neem je samen moeilijke besluiten?) Toelichting op de opdracht Tijdens deze opdracht gaan jullie in kleine groepjes in onderhandeling met elkaar over een pakket
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de
Nadere informatieINLEIDING. De Europese Alliantie voor de Vrijheid verdedigt de volgende belangrijke veranderingen:
INLEIDING De volgende Europese verkiezingen zullen gehouden worden van tot 5 mei 014 in alle 8 lidstaten. Dit handvest bevat de politieke standpunten die de leden van de Europese Alliantie voor de Vrijheid
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot vwo 2019-I
Opgave 2 Defensiesamenwerking in Europa Bij deze opgave horen tekst 3, figuur 1 en tekst 4. Inleiding In december 2017 is in de Europese Unie (EU) op het gebied van defensie een Permanente Gestructureerde
Nadere informatieBelangen: Rusland versus de EU
Belangen: Rusland versus de EU Korte omschrijving werkvorm Leerlingen denken na over de redenen waarom Rusland en de EU zich met het conflict in Oekraïne bemoeien. Dit doen zij door eerst een tekst te
Nadere informatieTijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.
1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatieGezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE EUROPESE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 13.4.2015 JOIN(2015) 10 final 2015/0073 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT
Nadere informatieBuitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010.
Buitenlandse handel Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Link naar editie 2008/2009 van de Europese Schoolagenda: www.ec.europa.eu/consumers/empowerment/cons_education_en.htm#diary
Nadere informatieEen instrument om onze samenleving echt te veranderen, zo noemt hij het vurig gewenste lidmaatschap.
Speech voor de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, Ingrid van Engelshoven, bij onthulling Erfgoedlabel Verdrag van Maastricht, op 9 mei 2018 Beste mensen, Pak je hier vanmiddag in Maastricht
Nadere informatieDe Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag. Den Haag, november 2004
De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag Den Haag, november 2004 Hierbij dank ik u mede namens de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking
Nadere informatieEindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I
Opgave 5 De eurocrisis 24 maximumscore 4 Het postklassieke beeld van de internationale orde. In de uitleg dienen twee kenmerken van het postklassieke beeld van de internationale orde te staan en een juiste
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie
EUROPEES PARLEMENT 1999 2004 Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie 10 april 2001 VOORLOPIGE VERSIE 2000/2243(COS) ONTWERPADVIES van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek
Nadere informatieVoorwoord 9. Inleiding 11
inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 deel 1 theorie en geschiedenis 15 1. Een omstreden begrip 1.1 Inleiding 17 1.2 Het probleem van de definitie 18 1.3 Kenmerken van de representatieve democratie 20 1.4 Dilemma
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-GL en TL 2004
Examenopgaven VMBO-GL en TL 2004 tijdvak 2 woensdag 23 juni 9.00-11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-D Gebruik het bronnenboekje. Dit examen
Nadere informatieEindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I
Opgave De eurocrisis Bij deze opgave horen de teksten 9 en. Inleiding De situatie rond de gemeenschappelijke munt, de euro, is tien jaar na de introductie verre van stabiel (mei 2012). In tekst 9 beschrijft
Nadere informatieWerkvel opdracht 17 (Wat kunnen wij in Europa aan grensoverschrijdende problemen doen?)
Werkvel opdracht 17 (Wat kunnen wij in Europa aan grensoverschrijdende problemen doen?) Toelichting op de opdracht In deze opdracht gaan jullie kijken naar grensoverschrijdende problemen. Dit doen jullie
Nadere informatie1 Belangrijk in deze periode
1 Belangrijk in deze periode In 1945 eindigt de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Duitsland wil, onder leiding van Adolf Hitler, Europa veroveren. Na vijf jaar strijd en 55 miljoen doden geeft Duitsland
Nadere informatieEureka Europa! Een didactisch pakket voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs
Eureka Europa! Een didactisch pakket voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs 1.1 Een blik op een eeuw Europa Deel 1: Een beetje geschiedenis Dankzij onze vrienden, Marie en Alexander,
Nadere informatieSCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS
SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS Dit onderzoek bestaat uit 40 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad. Meerkeuze antwoorden worden
Nadere informatieKOUDE OORLOG. Opgavenblad
ARUBA SE 3 MIDDAGMAVO AVONDMAVO GESCHIEDENIS 2018-2019 Tijdvak-1 KOUDE OORLOG Opgavenblad Dit School Examen (SE) bestaat uit 42 vragen. Voor dit SE zijn maximaal 70 punten te behalen. Dit SE bestaat uit
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b
Bijlage VMBO-KB 2012 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-12-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een beschrijving van een politieke stroming (rond 1870): Zij
Nadere informatieNOTA AAN DE VLAAMSE REGERING
DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED, DE VLAAMSE MINISTER VAN BINNENLANDS BESTUUR, INBURGERING, WONEN, GELIJKE KANSEN EN ARMOEDEBESTRIJDING EN DE VLAAMSE MINISTER VAN WELZIJN,
Nadere informatievan de TFU, Welkom thuis! Eindhoven.
Toespraak van de minister van Defensie, E. van Middelkoop, bij de terugkeer van de laatste Task Force Uruzgan, Vliegbasis Eindhoven, 8 augustus 2010. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Commandant van
Nadere informatieFaculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam
Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 535 2637 Advies Luchtaanvallen IS(IS) Datum 24 september 2014 Opgemaakt door Prof. dr. P.A. Nollkaemper
Nadere informatie8763/19 jwe/gra/sp 1 TREE.1.B
Raad van de Europese Unie Brussel, 3 mei 2019 (OR. en) 8763/19 JEUN 64 EDUC 221 SOC 330 EMPL 245 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente
Nadere informatieFlitspeiling NAVO. Opinieonderzoek naar het draagvlak voor de NAVO onder het Nederlands publiek. Ministerie van Defensie
Flitspeiling NAVO Opinieonderzoek naar het draagvlak voor de NAVO onder het Nederlands publiek Inleiding en onderzoeksverantwoording Op verzoek van het ministerie van Defensie heeft Veldkamp een flitspeiling
Nadere informatieRAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 24 november 2005 (28.11) (OR. en) 14781/1/05 REV 1 LIMITE JAI 452 ENFOPOL 164 COTER 81
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 24 november 2005 (28.11) (OR. en) 14781/1/05 REV 1 LIMITE JAI 452 ENFOPOL 164 COTER 81 NOTA I/A-PUNT van: het voorzitterschap aan: het Coreper/de Raad nr. vorig doc.:
Nadere informatieSamenwerking als ideaal voor een verscheurd Europa
Samenwerking als ideaal voor een verscheurd Europa INE MEGENS EIGENTIJDSE GESCHIEDENIS Opbouw college: Vooruitgangsgeloof 19 e eeuw Nationalisme en politieke kaart van Europa Eerste Wereldoorlog Cultuurpessimisme
Nadere informatieSamenvatting. 1. Wat houdt het begrip internationale samenwerking in?
Aanleiding voor het onderzoek Samenvatting In de 21 ste eeuw is de invloed van ruimtevaartactiviteiten op de wereldgemeenschap, economie, cultuur, milieu, etcetera steeds groter geworden. Ieder land dient
Nadere informatieVerslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer
Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer Verslag door Lotte 1361 woorden 19 juni 2017 6,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van televisie
Nadere informatie1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...
HET CONGRES VAN WENEN 1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...7 3.1. Het Congres van Wenen en de restauratie Het
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2004 - I
E KOUE OORLOG + NEERLN EN E VERENIGE STTEN N E TWEEE WERELOORLOG 2p 24 Hieronder staan vijf voorstellen voor afspraken over uitsland na de Tweede Wereldoorlog: 1 uitsland moet gedemilitariseerd worden.
Nadere informatieInhoudsopgave. Woord vooraf... 11
Inhoudsopgave Woord vooraf... 11 Benelux... 13 1 Ontstaan en historische ontwikkeling... 13 2 Institutionele structuur en werking... 15 2.1 Benelux Secretariaat-Generaal... 16 2.1.1 Samenstelling... 16
Nadere informatiePolitiek. Beter een goede buur. Afghanistan en China in de versnelling. Tekst: Susanne Kamerling. 40 POLITIEK China Nu 2010-4
CHINA NU Politiek Tekst: Susanne Kamerling Beter een goede buur Afghanistan en China in de versnelling 40 POLITIEK China Nu 2010-4 Beter een goede buur dan een verre vriend moet Hamid Karzai, president
Nadere informatieHet belang van kritiek (en reflectie) op Europese waarden. Bart van Horck
Het belang van kritiek (en reflectie) op Europese waarden Bart van Horck De EU in de wereld: dynamisch Verkiezing Trump isolationistischere koers VS Intensievere samenwerking EU Turkse coup referendum
Nadere informatieEureka Europa! Een didactisch pakket voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs
Eureka Europa! Een didactisch pakket voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs 1.1 Een blik op een eeuw Europa Deel 1: Een beetje geschiedenis Dankzij onze vrienden, Marie en Alexander,
Nadere informatieVoorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 17.2.2014 COM(2014) 70 final 2014/0036 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende de ondertekening, namens de Unie, van de partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst
Nadere informatieMacht en waarden in de wereldpolitiek
Rik Coolsaet Macht en waarden in de wereldpolitiek Actuele vraagstukken in de internationale politiek Editie 2006-2007 2 Inhoud Inleiding... Deel 1. De jaren 90: het transitiedecennium 1. Van illusie naar
Nadere informatieInstelling expertgroep voor vraagstuk politieke steun bij interstatelijk geweld en humanitaire interventie
951-370 Instelling expertgroep voor vraagstuk politieke steun bij interstatelijk geweld en humanitaire interventie nr. Lijst van vragen en antwoorden Vastgesteld (wordt door griffie ingevuld als antwoorden
Nadere informatieSpeech ter gelegenheid van de ontvangst van Nederlandse ambassadeurs door de Staten-Generaal, d.d. donderdag 29 januari 2015 Anouchka van Miltenburg, Voorzitter Tweede Kamer Het gesproken woord geldt Geachte
Nadere informatieGeschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl)
Geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) Examen HAVO Vragenboekje Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Voor dit examen zijn maximaal 83 punten te behalen; het examen
Nadere informatieOntstaan van de EU Opdrachtenblad Schooltv-beeldbank
Ontstaan van de EU Opdrachtenblad Schooltv-beeldbank GROEP / KLAS.. Naam: Ga www.schooltv.ntr.nl Zoek op trefwoord: EU Bekijk de clip Het ontstaan van de EU en maak de volgende vragen. Gebruik de pauzeknop
Nadere informatieEUROPESE VERKIEZINGEN Eurobarometer Europees Parlement (Standaard EB 70) Najaar 2008 Analyse
Directoraat-Generaal Communicatie Directoraat C Betrekkingen met de burgers Eenheid monitoring publieke opinie EUROPESE VERKIEZINGEN 2009 Straatsburg, 12 december 2008 Eurobarometer Europees Parlement
Nadere informatieKoude Oorlog. SE 3 Tijdvak 1 AVONDMAVO MIDDAGMAVO GESCHIEDENIS Deze toets bestaat uit 38 vragen
SE 3 Tijdvak 1 AVONDMAVO MIDDAGMAVO GESCHIEDENIS 017-018 Koude Oorlog Deze toets bestaat uit 38 vragen Voor deze SE zijn maximaal 76 punten te behalen Deze SE bestaat uit 7 aantal bladzijden 1 1 Wat wilden
Nadere informatieDe verklaring van Bratislava
Bratislava, 16 september 2016 De verklaring van Bratislava Wij komen vandaag in Bratislava bijeen op een kritiek moment voor ons Europese project. De top van Bratislava van 27 lidstaten was gewijd aan
Nadere informatiede heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie
Raad van de Europese Unie Brussel, 29 november 2016 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2016/0367 (NLE) 14996/16 VOORSTEL van: ingekomen: 28 november 2016 aan: Nr. Comdoc.: Betreft: COASI 218 ASIE 88
Nadere informatieDe Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. Twee grote processen
Koude Oorlog Amerikaanse buitenlandse politiek communisme rivaliteiten tussen de Sovjet-Unie en China nationalistische bewegingen dekolonisatie Twee grote processen Koude oorlog Nationalisme en dekolonisatie
Nadere informatieVerdrag inzake verstandhouding en samenwerking tussen het Koninkrijk België en de Russische Federatie.
8 DECEMBER 1993 Verdrag inzake verstandhouding en samenwerking tussen het Koninkrijk België en de Russische Federatie. Inwerkingtreding : 22-01-1998 Art. 1. De Verdragsluitende Partijen besluiten aan hun
Nadere informatieKiev tussen Brussel en Moskou Een interview met ambassadeur Vasyl Korzachenko
Kiev tussen Brussel en Moskou Een interview met ambassadeur Vasyl Korzachenko David den Dunnen Van 7-10 oktober 2009 vond de 55 e Algemene Vergadering van de Atlantic Treaty Association (ATA) plaats in
Nadere informatieRAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 14 januari 2002 (24.01) (OR. es) 5159/02 STUP 4
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 14 januari 2002 (24.01) (OR. es) 5159/02 STUP 4 NOTA van: aan: Betreft: het voorzitterschap de Groep drugshandel Ontwerp-aanbeveling van de Raad over de noodzakelijke
Nadere informatieONTSTAAN VAN DE EUROPESE UNIE
ONTSTAAN VAN DE EUROPESE UNIE Hoe het begon 1870: Frans-Duitse oorlog om Elzas-Lotharingen Elzas-Lotharingen Welke grondstoffen vindt men terug in dit gebied? Hoe het begon 1870: Frans-Duitse oorlog om
Nadere informatieDE RAAD VAN EUROPA HOEDER VAN DE MENSENRECHTEN SAMENVATTING
DE RAAD VAN EUROPA HOEDER VAN DE MENSENRECHTEN SAMENVATTING Non-member state of the Council of Europe (Belarus) LIDSTATEN HOOFDZETEL EN OVERIGE VESTIGINGEN BEGROTING Albanië, Andorra, Armenië, Azerbeidzjan,
Nadere informatieWat is internationaal recht?
Wat is internationaal recht? Elk land heeft wetten en regels waar iedereen zich aan moet houden. Als je naar een ander land gaat, moet je je aan andere regels en wetten houden. Als je dat niet doet, dan
Nadere informatieBRON 8. Passage uit de Schumanverklaring
BRON 8 Passage uit de Schumanverklaring Op 9 mei 1950 presenteerde Robert Schuman, de Franse minister van Buitenlandse Zaken, de Schumanverklaring. Hierin stelde hij voor een Europese Gemeenschap voor
Nadere informatieDE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK.
DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK STARTPUNT In beginsel art. 2 (4) HVN: geweldsverbod interstatelijke betrekkingen Uitzonderingen:
Nadere informatieWAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van
WAAR WIJ VOOR STAAN. Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten in het Europees Parlement Strijden voor sociale rechtvaardigheid, het stimuleren van werkgelegenheid en groei, hervorming
Nadere informatieDatum 18 oktober 2016 Betreft Beantwoording vragen over geheime beïnvloedingsoperaties door Rusland
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 18 oktober 2016 Betreft Beantwoording
Nadere informatieBelang van MOES. Afdeling Geschiedenis, Sectie Moderne Geschiedenis (Sovjetunie, Rusland, Nederlands-Russische betrekkingen)
Waarom MOES? Belang van MOES Midden- en Oost-Europa is buitengewoon interessant voor studenten van geschiedenis, IBIO en ETC vanwege de complexiteit van de regio en de daarin optredende veranderingen.
Nadere informatieHet verhaal van Europa
Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl II
Historisch overzicht vanaf 1900 14 maximumscore 2 Kaart A: 1 (= 1900-1914) 1 Kaart B: 2 (= 1919-1937) 1 15 maximumscore 2 Afbeelding 1 verwijst naar het bondgenootschap tussen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije
Nadere informatie3 september 2014. Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten
3 september 2014 Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 30.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van
Nadere informatieGESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB
Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatieWie bestuurt de Europese Unie?
Wie bestuurt de Europese Unie? De Europese Unie (EU) is een organisatie waarin 28 landen in Europa samenwerken. Eén ervan is Nederland. Een aantal landen werkt al meer dan vijftig jaar samen. Andere landen
Nadere informatieMODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!!
MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!! De Europese Unie bestaat uit 27 lidstaten. Deze lidstaten hebben allemaal op dezelfde gebieden een aantal taken en macht overgedragen aan de Europese
Nadere informatieNAVO hv123. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/73227
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 25 januari 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/73227 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieVragen & antwoorden: de Europese Vredesfaciliteit
13/06/2018-10:55 FAQS Vragen & antwoorden: de Europese Vredesfaciliteit Vandaag stelt hoge vertegenwoordiger Federica Mogherini, met de steun van de Commissie, een Europese Vredesfaciliteit (EVF) voor.
Nadere informatieBenelux... 121 Verdrag 27 juni 1962 aangaande de uitlevering en de rechtshulp in strafzaken tussen het Koninkrijk België, het Groothertogdom
INHOUD Nationaal... 13 Artikelen 3-4 Strafwetboek (Wet 8 juni 1867)... 14 Wet 1 oktober 1833 op de uitleveringen... 15 Uitleveringswet 15 maart 1874... 17 Artikelen 6 14 Voorafgaande Titel Wetboek van
Nadere informatie6,6. Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november 2006 6,6 197 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Inhoud: Voorwoord 3. - Wat verwachten we van dit werkstuk? - Hoe gaan we het aanpakken?
Nadere informatieDe EU-lijst van personen, groepen en entiteiten waarvoor specifieke maatregelen ter bestrijding van het terrorisme gelden
EUROPESE UNIE ~OVERZICHT~ De EU-lijst van personen, groepen en entiteiten waarvoor specifieke maatregelen ter bestrijding van het terrorisme gelden PERS 6 februari 2008 In december 2001 heeft de EU voor
Nadere informatieIk ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels.
De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. Hi! I am de steenkool. De cole of de stone. I am black, zwart. And I kan fire geven. Jongens, dat is wat die Europese
Nadere informatieEuropese en internationale instellingen en organisaties
Europese en internationale instellingen en organisaties relevant voor criminologie en strafrechtsbedeling Gert Vermeiden Maklu Antwerpen / Apeldoorn Inhoud Woord vooraf 13 1. Benelux 15 A. Ontstaan en
Nadere informatieNaam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld
Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld In meer dan dertig landen in de wereld is er oorlog. Wereldwijd zijn er dus miljoenen kinderen die een oorlog meemaken. Vraag 1. Kun je drie landen noemen
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 22 Den Haag Directie Veiligheidsbeleid Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 12 december 2018
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 28 676 NAVO Nr. 106 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 17 mei 2010
Nadere informatieGOEDGEKEURDE VERSIE. Centrum voor Strategische Defensiestudies Zuid Amerikaanse Defensieraad Unie van Zuid Amerikaanse Naties.
PRELIMINAIR RAPPORT VAN HET CEED VOOR DE ZUID-AMERIKAANSE DEFENSIERAAD BETREFFENDE REFERENTIETERMEN VOOR DE CONCEPTEN VEILIGHEID EN DEFENSIE IN DE ZUID- AMERIKAANSE REGIO Het (CEED) is een kennisinstantie
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - I
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 Welke kaart geeft de historisch
Nadere informatie7 november 2014. Onderzoek: Wapenindustrie
7 november 2014 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 30.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de
Nadere informatieBelangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië?
Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Korte omschrijving werkvorm: Leerlingen moeten zich inleven in een permanent lid van de Veiligheidsraad van de VN. Ze gaan aan de slag met het vraagstuk of de
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) onderhoudt middels de organisaties Kerk in Actie (KiA) en ICCO Alliantie contacten met partners in Brazilië. Deze studie verkent de onderhandelingen
Nadere informatieVRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT: HOE ZIET DE TOEKOMST ERUIT? OPENBARE RAADPLEGING WAAR STAAN WE NU?
VRIJHEID, VEILIGHEID EN RECHT: HOE ZIET DE TOEKOMST ERUIT? OPENBARE RAADPLEGING WAAR STAAN WE NU? Een van de fundamentele doelstellingen van de Europese Unie is om de burgers een ruimte van vrijheid, veiligheid
Nadere informatieSO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht
SO 1 Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014 Historisch Overzicht 1. Welke doelstelling had Wilhelm II bij zijn aantreden als Keizer van Duitsland? 2. Welk land behoorde niet tot de Centralen tijdens de Eerste
Nadere informatieNationaal Coördinator Terrorismebestrijding
j1 Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding Postadres: Postbus 16950, 2500 BZ Den Haag Aan: de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres Oranjebuitensingel
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 21 501-21 Jeugdraad Nr. 7 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieMajesteit, Koninklijke Hoogheid, excellenties, dames en heren,
Toespraak van de minister-president, mr. dr. Jan Peter Balkenende, bijeenkomst ter ere van de 50 ste verjaardag van de Verdragen van Rome, Ridderzaal, Den Haag, 22 maart 2007 Majesteit, Koninklijke Hoogheid,
Nadere informatieRAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 13 februari 2007 (OR. en) 5332/07 PESC 38 COEST 9
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 13 februari 2007 (OR. en) 5332/07 PESC 38 COEST 9 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: GEMEENSCHAPPELIJK OPTREDEN VAN DE RAAD tot wijziging en verlenging
Nadere informatie