Zelfstandig werken op CBS Ichthus. Beleidsdocument over zelfstandig werken

Transcriptie

1 Zelfstandig werken op CBS Ichthus Beleidsdocument over zelfstandig werken vastgesteld teamvergadering 12 feb 2013

2 Inleiding In de missie van CBS Ichthus is opgenomen dat we onze leerlingen willen laten groeien tot zelfstandige mensen, die verantwoordelijkheid willen en kunnen nemen. We willen adaptief onderwijs geven, en werken dus aan relatie, autonomie en competentie met en bij kinderen. Een werkwijze om adaptief onderwijs in de praktijk vorm te geven is door leerlingen zelfstandig te laten werken aan geplande en zelf te plannen taken. In dit document staat beschreven op welke wijze de school het zelfstandig werken invult. Eerst worden de doelen beschreven, waaronder ook een stuk zorgverbreding. Daarna komen de organisatie en inhoud aan de orde. Ook worden de hulpmiddelen beschreven die het zelfstandig werken in de groep ondersteunen. In de bijlagen staan de verschillende planners die gebruikt worden. Zo dragen we bij dat onze leerlingen groeien naar zelfstandigheid, wat meer is dan zelfredzaamheid. Zelfstandige kinderen hebben verantwoordelijkheidsgevoel voor zichzelf en een ander. Zij zijn goede rentmeesters voor hun omgeving en staan voor een ander klaar om hulp te bieden. Ze kunnen terugkijken op hun werkwijze en leren hoe ze het de volgende keer anders of beter kunnen doen. In dit alles krijgen de leerlingen zelf ook een stem, wij werken immers volgens de uitgangspunten van Handelingsgericht Werken. Inhoudsopgave 1. Doelen van zelfstandig werken 2. Organisatie van zelfstandig werken 3. Inhoud van de taken 4. Zorgverbreding 5. Invoering en training 6. Hulpmiddelen Bijlage 1: zelfstandig werken in groep 3 Bijlage 2: weekplanner groep 4 Bijlage 3: weekplanner groep 5 t/m 8 Pagina 2

3 1. Doelen van zelfstandig werken Een van de manieren om te werken aan zelfstandigheid is dat we kinderen willen leren om hun werk zelfstandig te leren plannen, organiseren en uitvoeren. Onder zelfstandig werken verstaan we dat leerlingen op die momenten zelf aan het werk zijn met van te voren afgesproken leerstof. Wij werken ten eerste aan de volgende doelen: A. Het bevorderen van zelfstandigheid. - Kinderen leren zelfstandig omgaan met taken en opdrachten. - Kinderen leren zelfstandig omgaan met materialen - Kinderen leren plannen van taken - Kinderen leren elkaar helpen - Kinderen leren omgaan met uitgestelde aandacht - Kinderen leren een taak zelfstandig uit te voeren - Kinderen worden gemotiveerd voor zelfstandig werken Op deze school wordt afhankelijk van de groepsgrootte gewerkt met combinatiegroepen. Dit betekent dat de leerkracht voortdurend aan het schakelen is tussen beide groepen, voor wat betreft instructie en begeleid werken. De instructieles wordt overwegend vormgegeven volgens het model van de Interactieve gedifferentieerd Directe Instructie. Bij directe instructie staat de leerkracht centraal tijdens het instructieproces: 1. voorbereiding 2. dagelijkse terugblik 3. instructie 4. begeleide toepassing 5. zelfstandige verwerking 6. afronding 7. terugkoppeling Het belangrijkste element van het directe instructiemodel is de fase van begeleide toepassing. Hierin gaat de leerkracht na of de leerlingen dat wat uitgelegd is, ook zelfstandig kunnen toepassen. Door met dit model te werken zorgt de leerkracht voor zorgverbreding tijdens de reguliere les. Er wordt gewerkt met verkorte of verlengde instructie, naargelang de onderwijsbehoefte van de leerlingen in de groep. Dit wordt ook wel convergente differentiatie genoemd. Als een groep instructie krijgt, vraagt dit een zelfstandige werkhouding van de andere groep. De leerkracht wil echter ook op vastgestelde momenten in de week de handen vrij hebben om instructie te geven aan leerlingen die dat nodig hebben. Het volgende doel ten aanzien van zelfstandig werken is daarom voor ons belangrijk: B Het creëren van zorgtijd. Tijdens het zelfstandig werken heeft de leerkracht de handen vrij om extra (geplande) zorg en instructie te geven aan kinderen die dat nodig hebben. 3

4 Lesmodel interactieve gedifferentieerde directe instructie (IGDI) met convergente differentiatie A B/C D/E Start van de les - dagelijkse terugblik - lesdoel aangeven - actualiseren van voorkennis Presentatie/interactieve directe groepsinstructie De leerkracht: - onderwijs in kleine stappen - geeft concrete voorbeelden - denkt hardop - demonstreert/doet voor - legt uit Begeleide inoefening De leerkracht: - laat de leerlingen onder begeleiding inoefenen - geeft korte en duidelijke opdrachten - stelt veel vragen, bv vanuit denken-delen-uitwisselen - differentiëren in vraagstelling Zelfstandig verwerken Verlengde instructie Verlengde instructie Zelfstandig verwerken Feedback op het gemaakte werk Zelfstandig verwerken Afsluiting: doelen, knelpunten, werkhouding vooruitblik en eventueel een korte activerende afsluiter 4

5 2.1 Organisatie van zelfstandig werken De tijd die de kinderen zelfstandig werken is afhankelijk van de ontwikkeling. In de groepen hanteren we het volgende minimum voor zelfstandig werken. Groep 1 Groep 2 Groep 3 Groep 4 Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8 dagelijks minimaal minuten tijdens de werkles en/of inloop dagelijks minimaal minuten tijdens de werkles en/of inloop minimaal 3 keer per week minuten minimaal 3 keer per week minuten minimaal 2-3 keer per week minuten minimaal 2-3 keer per week minuten minimaal 2-3 keer per week minuten minimaal 2-3 keer per week minuten Zelfstandig werken verloopt zeker in het begin volgens vaste stappen, waarbij de leerkracht enkele hulpmiddelen gebruikt (zie hoofdstuk 6). De evaluatie van de les is erg belangrijk voor het leereffect van de kinderen. Een les van 30 en 45 minuten verloopt als volgt: Lesverloop van een zelfstandig werkles: 30 min. - stoplicht op rood - instructie op regels bij zelfstandig werken - leerkracht loopt een vaste startronde, kinderen werken zelfstandig aan taken - stoplicht op oranje/rood *) - leerkracht werkt met een of meerdere kinderen aan de instructietafel - stoplicht op groen - leerkracht loopt een vaste eindronde, waarna kinderen opruimen. - evaluatie van de zelfstandig werkles. Lesverloop van een zelfstandig werkles: min. - stoplicht op rood - instructie op regels bij zelfstandig werken - leerkracht loopt een vaste startronde, kinderen werken zelfstandig aan taken - stoplicht op rood - leerkracht werkt met een of meerdere kinderen aan de instructietafel - stoplicht op groen - leerkracht loopt een vaste tussenronde, kinderen werken zelfstandig aan taken - stoplicht op oranje/rood *) - leerkracht werkt met een of meerdere kinderen aan de instructietafel - stoplicht op groen - leerkracht loopt een vaste eindronde, waarna kinderen opruimen. - evaluatie van de zelfstandig werkles. NB. Wanneer de leerlingen goed getraind zijn, blijkt het in de praktijk niet nodig te zijn dat het stoplicht gewisseld wordt. Het dient dan meer ter bekrachtiging van de regels, bijv. ROOD = ROOD. Er gelden gezamenlijke regels: gewenst gedrag bij zelfstandig werken. De regels worden op een afsprakenkaart gezet en in de klas gehangen of op het digibord geprojecteerd. Benut de afspraken kaart bij de evaluatie (zie bijlage) *) de leerkracht beslist dit per les 5

6 2.2 inrichting van de klas Om de routines en regels van het zelfstandig werken te ondersteunen zorgt de leerkracht voor een effectieve inrichting van het lokaal. Elk klaslokaal beschikt over een instructietafel. Deze is opgeruimd en nodigt uit om aan te (komen) werken. Voor het in te leveren werk van de leerlingen is een vaste plek aangewezen. Dit geldt ook voor het door de leerlingen nagekeken werk en het extra werk. Om dit overzichtelijk en ordelijk uit te voeren, zorgt de leerkracht voor een overzichtelijk systeem, bijvoorbeeld mandjes/bakjes. De leerlingen weten waar deze plekken zijn en hoe het systeem werkt. De benodigde materialen liggen op voor de leerlingen bekende en goed bereikbare plekken. Tijdens het zelfstandig werken kunnen de leerlingen, na overleg met de leerkracht, in de hal/andere ruimte van de school hun werk uitvoeren. 3. Inhoud van de taken In de groepen wordt de inhoud van het zelfstandig werken door de leerkracht ingepland. De leerkracht houdt hierbij rekening met het curriculum en kiest de taken zorgvuldig. Dit betekent ook dat niet ieder kind dezelfde taken hoeft te maken. Het kan ook zo zijn dat een leerling minder of meer taken krijgt. Dit is afhankelijk van de onderwijsbehoefte van het kind. In de praktijk zal de basistaak voor nagenoeg alle leerlingen hetzelfde zijn, met voor enkele leerlingen aanpassingen. Differentiatie in taken geschiedt op basis van niveau, interesse of tijd voor extra zorg (zie ook het zorgplan). Groep 1 en 2 De taken die de leerlingen tijdens het thema uitvoeren worden wekelijks door de leerkracht op het planbord gehangen. Op dit bord kan de leerkracht aangeven welke activiteiten voor groep 1 en welke voor groep 2 zijn. De kinderen kunnen kiezen uit vaste taken en vrije keuze taken. Alle vaste taken moeten ze aan het eind van de week hebben gedaan. De leerkracht houdt hierop het overzicht door het invullen van een registratieformulier (zie bijlage) Groep 3 tot 8 In groep 3 tot 8 werken de kinderen met behulp van de dagplanning. Deze is op het whiteboard opgeschreven. De leerkracht noteert welke lessen en leerstof aanbod komt. Bij een instructieles horen altijd ook verwerkingsoefeningen. Deze oefeningen maken de kinderen aansluitend aan de instructie. Op dat moment heeft de leerkracht tijd voor een loopronde en vervolgens voor verlengde instructie aan een subgroep. Als de leerkracht instructie geeft aan een groep, werkt de andere groep zelfstandig aan deze taken op de weektaak. Naast deze taken voegt de leerkracht ook taken toe die bijdragen aan oefening en herhaling van de reguliere lesstof. 4. Zorgverbreding Het tweede doel dat met zelfstandig werken wordt bereikt, is dat er in de groep tijdens het zelfstandig werken ruimte is voor zorgverbreding. In iedere groep zijn leerlingen die, naast de basisstof en verlengde instructie, nog meer oefening en instructie nodig hebben. Deze hulp staat verwoordt in het groepsplan, bijvoorbeeld het groepsplan Rekenen of Lezen, of in een individueel handelingsplan. Bij deze leerlingen is meestal ook sprake van het werken met een Ontwikkelingsperspectief. In dat document staat beschreven met behulp van welke extra hulp en begeleiding de leerling de (aangepaste) doelen kan halen. De leerkracht heeft haar handen vrij om de hulp te geven. Het is daarom van groot belang dat de overige leerlingen zich aan de regels voor zelfstandig werken houden, met name de regels rondom het omgaan met uitgestelde aandacht (het rode stoplicht). Leerlingen die instructie krijgen tijdens een moment van zelfstandig werken, krijgen een aanpassingen in de hoeveelheid taken die zij moeten afhebben/uitvoeren. Er kan immers niet van hen worden verwacht om evenveel af te krijgen als leerlingen die geen (verlengde) instructie krijgen. 6

7 5. Duidelijke routines en regels Om een effectieve klassenmanagement te voeren en zelfstandig werken in de klas mogelijk te maken, is het belangrijk dat er routines en regels zijn. Voorwaarden om dit te realiseren zijn: Goed voorbereide lessen vormende de hoeksteen van differentiatie. Een goede inrichting van het lokaal, zodat er op een goede manier verlengde en/of intensieve instructie kan worden gegeven, waarbij de leerkracht zicht houdt op de leerlingen die zelfstandig werken. Een goede inhoudelijke afstemming en een goede tijdsverdeling tussen groepsinstructie, verlengde instructie en intensieve individuele instructie. Een goede overgang van groeps- naar verlengde en intensieve individuele instructie, zodat er geen tijdsverlies en/of onrust optreedt. Leerlingen moeten zelfstandig kunnen werken (om kunnen gaan met uitgestelde aandacht) als de leerkracht verlengde of intensieve instructie geeft. Leerlingen moeten elkaar kunnen helpen als dat nodig en toegestaan is. Het moet voor leerlingen duidelijk zijn wat er van hen verwacht wordt tijdens het zelfstandig werken na de groepsinstructie, tijdens de verlengde instructie en de individuele instructie. Er moeten duidelijke afspraken zijn hoe de leerlingen bij problemen tijdens het zelfstandig werken verder kunnen gaan. Er moeten duidelijke afspraken zijn over het verlaten van het lokaal en voor het verlaten van de eigen werkplek voor het halen en wegbrengen van materialen die nodig zijn tijdens het zelfstandig werken. Het moet duidelijk zijn wat de leerlingen moeten doen als ze (eerder) klaar zijn met de opgegeven minimum taken. Kortom: differentiatie moet gebaseerd zijn op duidelijk dagelijkse routines en regels. - uitgebreide evaluatie, naarmate het schooljaar vordert kan de evaluatie beknopter. 6. Hulpmiddelen 1. planbord: - In groepen 1-2 wordt met een planbord gewerkt. - In de groepen 3 t/m 8 wordt gewerkt met een dagplanning 2. Stoplicht Het stoplicht is een duidelijk teken wat aangeeft in hoeverre de leerkracht beschikbaar is. Ook geeft het aan in hoeverre leerlingen met elkaar mogen overleggen. Het stoplicht wordt in alle groepen gebruikt. In elke groep hangt een stoplicht (in een combinatiegroep dus 2). Het stoplicht kan in combinatie met een timer (TimeTimer) gebruikt worden. O O O Rood: stil individueel werken Leerkracht niet beschikbaar Oranje: er mag fluisterend overlegd worden. Leerkracht niet beschikbaar Groen: Leerkracht beschikbaar tijdens ronde Er mag fluisterend overlegd worden. 7

8 3. Vraagtekenblokje Het vraagtekenblokje is een houten blokje wat door de leerlingen gebruikt moet worden tijdens het zelfstandig (ver)werken van opdrachten. Het blokje heeft verschillende zijdes, die de leerling kan kantelen, en zo zichtbaar op zijn/haar tafeltje moet neerzetten. Het blokje heeft de volgende mogelijkheden: Rood: dit betekent: ik wil niet gestoord worden en ben alleen aan het werk Groen: dit betekent: als je hulp nodig hebt, dan wil ik je wel helpen. Je mag hulp vragen aan je buurman/buurvrouw Vraagteken: dit betekent: ik heb een vraag voor de meester/juf. Blanco: geen betekenis. Deze zijden worden tijdens het zelfstandig werken niet gebruikt 4. Instructietafel In iedere groep is een instructietafel aanwezig. Deze wordt tijdens reguliere en zelfstandig werklessen gebruikt om instructie te geven aan individuele of groepjes leerlingen. 5. Regels tijdens Zelfstandig Werken In de groepen 1 t/m 8 wordt gewerkt volgens één en de zelfde aanpak hoe we kinderen zelfstandig leren werken: Werkaanwijzingen m.b.t. de opdrachten Een korte instructie om de geldende afspraken op te frissen Een periode van zelfstandig werken wordt aangegeven met een symbool (stoplicht) Tijdens het zelfstandig werken begeleidt de leerkracht kinderen aan de instructietafel volgens het groepsplan Er vind een evaluatie van de les plaats Regels en afspraken: Je mag een ander niet storen Zachtjes lopen door het lokaal bij het halen en brengen van materialen Zachtjes overleggen indien nodig en toegestaan Leerlingen halen en brengen zoveel mogelijk zelf hun materialen Oplossen van een probleem: Eerst zelf een oplossing verzinnen Maak gebruik van hulpmaterialen Vraag het de buurman/buurvrouw als dat is toegestaan Lukt het nog niet sla de opdracht dan over En zet je de vraagtekenzijde van je blokje naar boven. Ga verder met een opdracht die je wel snapt en vraag je leerkracht om hulp als die in de ronde voorbijloopt. 8

9 Bijlage afsprakenkaart Gedrag tijdens zelfstandig werken Ik zorg voor de spullen die ik nodig heb. Het vraagtekenblokje staat zichtbaar op mijn tafel. Ik doe mijn werk rustig op mijn plaats. Oplossen van een probleem: Eerst zelf een oplossing verzinnen (bij rood stoplicht) Maak gebruik van hulpmaterialen Ik vraag het de buurman/buurvrouw als dat is toegestaan (bij groen/oranje stoplicht) Lukt het nog niet dan sla ik de opdracht dan over En zet ik het blokje met het vraagteken naar boven op mijn tafel Ik ga verder met een opdracht die ik wel snap en vraag mijn leerkracht om hulp als die in de ronde voorbijloopt. Mijn werk is af en netjes verzorgd voor ik het inlever Ik ruim mijn eigen spullen netjes op 9