Groen in de woonomgeving

Transcriptie

1 Succesvol stedelijk groen vraagt om doordacht Groen in de woonomgeving Michaël Meijer De aandacht voor het belang van groen in de stad houdt al geruime tijd aan. Vele publicaties en nieuwsberichten melden dat groen in de woonomgeving bijdraagt aan gezondheid, klimaatbestendigheid en de vitaliteit van wijken. Een groen gebouw of is echter niet vanzelfsprekend een duurzame verbetering van de stad. Op welke manier verbetert groen de stad en hoe pas je groen toe in een duurzaam? 20 Gezond Bouwen & Wonen

2 THEMA De binnenhof van Weltevreden boven de parkeerkelder is gedimensioneerd op vrachtverkeer zoals hulpdiensten en verhuisauto s. De bevestigingen van buitenruimte-elementen op dakconstructies zijn kwetsbaar. Daarom staan de plantenbakken en de speeltoestellen constructief volledig los van het dek. Ontwerp en besteksuitwerking: Adviesbureau Haver Droeze. Foto Roel de Vringer Gezond Bouwen & Wonen

3 Architectenbureau STAR won met haar project O Mighty Green, waar deze fotobewerkingen deel van uit maken, één van de drie vermeldingen (Mention) op het Internationale Architectuur Festival EME3 in Barcelona. De Korte Houtstraat in Haarlem was een achterbuurt maar is nu, mede dankzij het vele groen een prettige verblijfplaats geworden. Foto A.Q. Ubbels Landschapsarchitecten, hoveniers en kwekers benadrukken samen met hun belangenverenigingen het nut van groen in de woonomgeving. Zij worden daar in gesteund door resultaten van onderzoek. Grote gemeenten zoals Rotterdam en Den Haag stimuleren de aanleg van groen met beleid en subsidies. De technische mogelijkheden - en daarmee de betaalbaarheid - voor de aanleg van bijvoorbeeld dak- en gevelgroen hebben een grote vlucht genomen. In de boekhandel vind je boeken over eco-design, green architecture, urban agriculture en zelfs guerrilla gardening die aansprekende of ludieke voorbeelden geven van de vergroening van de stad. Wat maakt een groen een duurzaam? De toevoeging van groen betekent niet automatisch een verbetering van de stad of een effectieve inzet van schaarse ruimte en middelen. Zo lijkt de toevoeging van groen aan gevels soms niets meer dan mode te zijn of zelfs een middel om een nieuw gebouw als duurzaam aan te kunnen prijzen (greenwashing). Architectenbureau STAR uit Rotterdam drijft met het project O Mighty Green met onder andere een fotobewerking van een Eco-kerncentrale en het Eco-Pantheon de spot met deze groene trend in de architectuur. Bij een gedegen groene inrichting van de stad gaat het om meer dan gevelgroen. Een groen staat ten dienste van de gebruiker, komt voort uit een visie op de vitaliteit van de stad, verbindt belangen en functies, past de juiste materialen toe en is duurzaam in stand te houden. Mens en leefomgeving De eerste vraag die centraal staat bij het van stedelijk groen is of de stedeling er gebruik van gaat maken, of hij er wat aan heeft. Wanneer Een aantrekkelijke en bruikbare groene buitenruimte krijgt veel meer aandacht van gebruikers dan de grauwe versteende gebieden die je helaas nog vaak tegenkomt in de stad. dit inderdaad het geval is, zal hij ook pal staan voor de instandhouding van dit groen. In oude binnensteden van bijvoorbeeld Utrecht en Haarlem vind je prachtige voorbeelden van huizen waar de bewoners de gevel en een deel van de stoep opsieren met geveltuinen. Aan deze positieve vorm van toe-eigening van de openbare ruimte is geen architect te pas gekomen, maar enkel de gemeente die dit gebruik oogluikend toestaat en daarmee ruimte laat voor spontaniteit in de stad. In dit geval is de instandhouding van het groen gewaarborgd omdat de bewoners het zelf hebben aangelegd en er de verantwoording voor nemen. Wanneer men groen planmatig t en aanlegt, is het belangrijk dat de omwonenden en gebruikers goede uitleg krijgen van de plannen, dat ze er op kunnen reageren en zich zo betrokken voelen bij het groen in hun buitenruimte. Dit helpt om verloedering tegen te gaan. Een aantrekkelijke en bruikbare groene buitenruimte krijgt veel meer aandacht van gebruikers dan de grauwe versteende gebieden die je helaas nog vaak tegenkomt in de stad. Een mooi voorbeeld van de aanpak van een dergelijke steenwoestijn is te vinden in de Utrechtse wijk Lunetten, waar de gemeente een initiatief van de bewoners van appartementencomplex Coppelwethe ondersteunde vanuit het leefbaarheidsbudget. Het resultaat is een aantrekkelijke buitenruimte voor bewoners en omwonenden. In de inbreidingslocatie Weltevreden aan de Kersenbaan in Amersfoort is een mooi voorbeeld van stedelijk groen bovenop een parkeerkelder. Het private terrein tussen de woningen functioneert als publiek domein en vormt zo een toevoeging aan de buurtgroenstructuur. De buitenruimte is zo ontwor- 22 Gezond Bouwen & Wonen

4 THEMA Haver Droeze Rechts: Studie naar landschapstypen en recreatie rond Amersfoort. Dit gevarieerde pallet landschappen kan met een goed geplande route (rode lijn) optimaal beleefd worden. Het Spoor- Eem- en Isseltpad (gele lijn) door het Soesterkwartier verbindt de stad met bestaande routes in het Nationaal Landschap (blauw). Bronnen: Topografische kaart Nederland en Google maps, bewerking Adviesbureau Haver Droeze. pen dat er ook echt geleefd kan worden. Naast het groen zorgen banken, speelelementen en pergola s voor een bruikbare, besloten haast intieme ruimte waar zowel jonge als oudere bewoners veel gebruik van maken. Visie Een visie op de ontwikkeling van de stad in samenhang met de omgeving is belangrijk voor een nuttige toepassing van groen in de stad. Compacte steden blijken op aspecten zoals vervoer en CO 2 -uitstoot, het meest duurzaam te zijn. Compacte steden voorkomen ook dat er een groot beslag wordt gelegd op het buitengebied zodat (groene) functies als landbouw, Een andere maatregel voor de infiltratie van hemelwater, die tevens een groener beeld geeft, is de toepassing van halfopen verharding. Ontwerp en besteksuitwerking Adviesbureau Haver Droeze. natuur en recreatie hun plaats nabij de stad behouden. De toepassing van groen maakt de compacte stad leefbaar, vitaler en aantrekkelijker. Zo zou je kunnen zeggen dat groen in de stad ten dienste staat van het groen buiten de stad. Deze strategie werkt het best als de wijken, parken, pleinen en tuinen van de stad met paden en robuuste groen- en waterstructuren aan elkaar en aan het buitengebied gekoppeld zijn. Dit geeft de stedeling de mogelijkheid om het buitengebied gemakkelijk te bereiken, Het trekt natuur(beleving) de stad in en biedt vooral veel aangename verblijfsruimte in de stad. Een groen legt verbindingen en integreert groen in het stedelijke weefsel. Landschappelijk en cultuurhistorisch onderzoek kan hiervoor een goede basis voor zijn. Vanuit een studie naar de landschapstypen rond Amersfoort is een voorstel gedaan voor een nieuwe recreatieve route die de verbinding tussen stad en land legt op basis van landschapsbeleving. Een concrete uitwerking van de verbinding tussen stad en land is te vinden rond het Soesterkwartier in Amersfoort. (zie ook GB&W , artikel Het wordt groen achter het spoor ). Vanuit deze woonwijk kwam het initiatief om een wandelpad door de wijk aan te leggen. Het initiatief kreeg steun van de gemeente, het waterschap en de woningbouwvereniging en resulteerde in de realisatie van het Spoor- Eem- en Isseltpad. Verbind belangen, combineer functies Groen biedt een oplossing voor tal van stedelijke problemen. Denk aan het infiltreren, vasthouden en bergen van water of aan schaduw door beplanting en verdamping van water tegen stedelijke hitte. In welke vorm je dit groen aanlegt in de stad hangt steeds af van de beoogde ontwikkeling en van de locatie. Met een integrale planvorming zijn belangen en functies te combineren waardoor ook de meervoudige voordelen van groen in de stad tot hun recht kunnen komen. Vanuit een samenhangende en ambitieuze visie zijn de beschikbare middelen ook efficiënter en effectiever in te zet- Gezond Bouwen & Wonen

5 HEMA Foto s: Bewonerscommissie Coppelwethe Het stenige plein bij appartementencomplex Coppelwethe in Utrecht voor en na de aanleg van het groen in 2010 ten. Een helder betoog hiervoor staat in het boek Het nieuwe maaiveld. Bouwstenen voor de verticale stad (Blauwdruk 2011) van landschapsarchitect Jeroen de Vries. In zijn boek laat hij met tal van voorbeelden zien hoe de compacte stad door meervoudig ruimtegebruik ook zeer leefbaar en groen kan zijn. Een praktisch voorbeeld van het combineren van belangen en functies is te vinden in de nieuwe woonwijk Dolderse Duinen in Den Dolder. De wijk is gebouwd op oude voetbalvelden aan de rand van het dorp, tegen de bossen van het Utrechts Landschap aan. Een eis aan het was dat al het hemelwater binnen het plangebied geborgen en geïnfiltreerd moet worden. In dit soort open eisen liggen kansen voor ers. De standaard oplossing is het aanleggen van een infiltratieriool onder de wegen. In het voor Dolderse Duinen is juist voorgesteld het hemelwater aan de oppervlakte af te voeren naar een infiltratievijver in een open ruimte in de bosrand. De aanleg van de vijver inclusief de verdichting van de bodem en de aankleding er omheen kon ruimschoots gefinancierd worden uit de besparing op het infiltratieriool. Het resultaat geeft beleefbaar water in een gevarieerdere bosrand, sterk verhoogde ecologische waarden, verminderd materiaalgebruik en per saldo een besparing op de aanleg van het hemelwaterriool. Materiaalgebruik en beheer De duurzame instandhouding van stedelijk groen zit naast een goed en de betrokkenheid van bewoners vooral in de betaalbaarheid van het beheer. Dat laatste wordt grotendeels bepaald door de juiste realisatie en materialisatie. Het gebruik van de juiste, doorgaans inheemse, beplanting garandeert niet alleen de groei maar ook de ecologische waarde van het groen. Een goede uitvoering en materialisatie garanderen de instandhouding op lange termijn. Vraag je als er vanaf het begin af hoe het groen zou functioneren als er voor lange tijd slechts weinig middelen voor onderhoud beschikbaar zouden zijn. Bezuinigende overheden proberen momenteel het beheer van openbaar groen al aan bewoners over te laten, wat, zeker op de lange termijn, zeer wisselende resultaten geeft. Met een integraal waarbij naast de vormgeving ook de plantkeuze, aanleg en beheer in overleg met de groenvoorziener besproken wordt, is veel geld te besparen zonder aan beeldkwaliteit in te boeten. Als stelregel voor een duurzaam geldt dat hoe dichter de processen uit de natuur benaderd worden (biomimicry) hoe goedkoper en milieuvriendelijker het is. Wanneer met geavanceerde gevelbegroeiing lelijke blinde muren op zijn te fleuren, iets wat de leefbaarheid in wijken sterk kan verbeteren en gebruiksduur van gebouwen met jaren kan verlengen, moet je dat natuurlijk doen. Groen vraagt vooral dat de vormgever kansen benut en voorwaarden schept zodat een gebied ook op lange termijn goed kan blijven functioneren. Kennis van ruimtelijke systemen en natuurlijke kringlopen en draagvlak van gebruikers zijn daarbij essentieel. Michaël Meijer werkt als landschapser en planoloog bij Adviesbureau Haver Droeze in Amersfoort en als docent urban planning and design aan Hogeschool Rotterdam. Daarnaast is hij de secretaris van de BNSP NVTL werkgroep Duurzame Stedelijke Ontwikkeling. 24 Gezond Bouwen & Wonen