Moskou dreigt opnieuw met gasoorlog wegens associatieakkoord EU-Oekraïne

Transcriptie

1 dinsdag 12 november jaargang 16 nummer 9 Energie Actueel verschijnt 10 keer per jaar Oplage Abonneren via Groene tractor In Leeuwarden is dit najaar een proef gestart met een groengastractor. De duurzame tractor wordt ingezet op één van de testlocaties van Valtra. Dit Finse bedrijf heeft een serie groengastractoren gemaakt. Daarnaast zet de gemeente Leeuwarden de tractor in bij het groenonderhoud. Groen, Gas en Groningen zijn de pijlers onder ons beleid 6 Tjitske Brand, manager afdeling Marktonderzoek, GasTerra Electrabel roept massaal weglopen van klanten halt toe met scherpe prijsdalingen Hans ten Berge, secretaris-generaal Eurelectric -uitstoot verlagen op de meest kosteneffectieve manier Rense van Dijk (Windunie) Toekomst van wind op land ziet er rooskleurig uit Moskou dreigt opnieuw met gasoorlog wegens associatieakkoord EU-Oekraïne DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL In het zicht van de aanstaande plechtige ondertekening van een associatie-akkoord tussen de Europese Unie en de Oekraïne, dreigt Rusland de regering in Kiev opnieuw met het dichtdraaien van de gaskraan naar dat land. Ook in 2006 en 2009 gebeurde dat al eens. De officiële reden voor het Russische dreigement is, dat Oekraïne uiterlijk op 1 oktober nog 1 miljard dollar aan het Russische energiebedrijf Gazprom moest betalen voor gasleveringen in augustus. De regering in Kiev weigert dat omdat Gazprom Oekraïne veel meer voor zijn gas zou laten betalen dan andere landen. De Russische premier Dimitri Medvedev noemde de situatie onlangs kritiek. Wanneer Oekraïne zijn verplichtingen niet nakomt, kan de gaskraan naar Kiev wel eens heel snel dichtgaan, sprak hij dreigend. Handelssancties De echte reden voor het nieuwe gasconflict is niet zozeer de betalingsachterstand van Kiev, maar wel het feit dat Rusland misnoegd is over het komende associatieakkoord EU-Oekraïne. Het probeert nu de ondertekening ervan alsnog te voorkomen. De afgelopen weken dreigde Moskou vergeefs met handelssancties tegen Oekraïne om zijn zin te krijgen. Toen dat niet hielp, boden de Russen Kiev het lidmaatschap aan van een douane-unie tussen Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan. Ofschoon economisch zeer afhankelijk van Rusland, hield Kiev echter de boot af, waarna Moskou nu met het wapen van een nieuwe gasoorlog uitpakt. Commissie ongerust De Europese Commissie volgt de ontwikkelingen tussen beide kemphanen met enige ongerustheid, want de EU is voor een kwart van haar gasimport afhankelijk van Rusland. Sommige lidstaten zijn dat zelfs voor 50 tot 70%. Oekraïne draait niet alleen op Russisch gas, het is ook het belangrijkste doorvoerland voor Russisch gas naar verschillende EU-landen. Als Moskou de gaskraan echt dichtdraait, dreigt er een herhaling van de scenario s van enkele jaren geleden toen de gasleveringen aan verschillende EUlanden stilvielen. Toen werden behalve de Oost-Europese landen ook Duitsland, Oostenrijk en Italië afgesneden van de gastoevoer. Energie Actueel is ook digitaal beschikbaar: Homepage Online krant energieactueel.nl Zweeds systeem van capaciteitsreserve heeft niets met transitie te maken DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN De reservecapaciteit die in de Zweedse elektriciteitssector tegen betaling door de landelijke hoogspanningsnetbeheerder wordt aangehouden, is niet bedoeld als reserve in een situatie waarin door weersomstandigheden te weinig duurzame energie wordt geproduceerd. Het is daarentegen een strategische reserve om pieken in het verbruik op te vangen in geval van extreme winterweersituaties. Dat zegt de hoogspanningsbeheerder Svenska Kraftnät (SVK) in een met de kartelbewaker uitgevoerde analyse over de inzet van de capaciteitsreserve in de afgelopen jaren en de mogelijkheden om deze op termijn conform de eisen van de politiek af te wikkelen. SVK weerspreekt daarmee de gedachte die elders in Europa heeft postgevat, dat Zweden met die door de energiebedrijven aangehouden reserve inspeelt op een dreigend stroomtekort door de afbouw van conventionele gas- en kolengestookte capaciteit. De continentale discussie over capaciteitsmarkten gaat niet over strategische reserves, maar om te voorkomen dat er op grote schaal basislastvermogen verdwijnt, omdat deze door omvangrijke subsidiëring van duurzame stroomproductie onrendabel is geworden, stelt SVK vast. Pijlers De Zweedse politiek wil ook van het reservesysteem af, en wel uiterlijk in Dan moet de markt de zaak zelf zien te regelen. Verlenging om met die reserve de base load-problematiek op te lossen, heeft volgens SVK ook helemaal geen zin. Het systeem is zo opgezet, dat op de beschikbaarstelling van de reserve via een aanbesteding kan worden ingeschreven. Daarnaast kunnen industriële grootverbruikers inschrijven op de mogelijkheid om in noodsituaties minder of helemaal niets meer af te nemen. Het systeem rust derhalve op twee pijlers: productiecapaciteit en kunstmatige flexibilisering van de vraag. In 2010 was de capaciteitsreserve MW en die moet op grond van politieke besluitvorming de komende jaren geleidelijk worden verminderd naar 750 MW om in 2017 helemaal te verdwijnen. Het aandeel van de kunstmatige vraagflexibiliteit in de capaciteitsreserve moet worden opgeschroefd van 25 naar 100% vanaf Daarna verdwijnt ook deze pijler. Goldman Sachs en pensioenfondsen stappen in DONG Energy DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN Bankier Goldman Sachs en twee grote Deense pensioenfondsen (ATP en PFA) nemen via een aandelenemissie een belang van bij elkaar 26% procent in staatsenergiebedrijf DONG Energy. Daarover is een principeakkoord bereikt met de Deense regering. Met 19%, voor een bedrag van ruim 1 miljard euro, is Goldman Sachs de grootste van de drie geldschieters. De twee institutionele beleggers betalen ruim 400 miljoen euro. De Deense Staat brengt daarmee zijn belang in het energieconcern terug van 80 naar 61%. De overige 3% is in handen van regionale overheden. Met de deelname van de nieuwe eigenaars zet de regering in Kopenhagen meteen ook een flinke stap in de richting van een beursnotering van DONG Energy. De partners zijn overeengekomen dat dit zal gebeuren zodra de voorwaarden daarvoor aanwezig zijn, maar wel uiterlijk voor de presentatie van de jaarcijfers van Als de beursgang dan nog niet is gemaakt, hebben de beleggers het recht om hun belang weer terug te verkopen aan de Staat. Sanering Met de krap 1,5 miljard euro die DONG Energy door de aandelenemissie aan het eigen vermogen kan toevoegen, zijn ook de begin dit jaar door de regering bekendgemaakte plannen voor een financiële sanering van het concern voor het grootste deel ingevuld. Dat DONG Energy buitengewoon blij is met de nieuwe eigenaren lijdt geen twijfel. Ik zie de interesse van deze erkende private investeerders om geld te steken in het bedrijf als een verklaring dat er vertrouwen bestaat over het potentieel en de sterke marktpositie van DONG Energy, aldus directievoorzitter Henrik Poulsen. Minister van Financiën Bjarne Corrydon constateert dat de drie financiële spelers kennelijk ook het nodige vertrouwen hebben in de strategie van het concern om verder te groeien op de markt voor duurzame energie, met name als het gaat over de inzet op windturbines op zee.

2 2 ECONOMIEmarkt & bedrijven Electrabel roept massaal weglopen van klanten halt toe met scherpe prijsdalingen DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL Voor het eerst sinds de liberalisering van de energiemarkt in Vlaanderen in 2003 is het marktaandeel van de Belgische GDF Suezdochter Electrabel in september zowel voor elektriciteit als voor gas weer gestegen. Het gaat om een eerder bescheiden- en vooral symbolische stijging van 44,87 naar 45,03% voor elektriciteit en van 41,13 naar 41,36% voor gas na de jarenlange, rampzalige vrije val van het klantenbestand. Inmiddels zijn er aanwijzingen dat dit prille herstel van het klantenbestand zich in de maand oktober heeft doorgezet. De VREG, de Vlaamse energiewaakhond, zal daarover uiterlijk tegen half november cijfers publiceren. Marktaandelen elektriciteitsleveranciers in België op basis van totaal geleverde energie in 2012 (71,41 terawattuur (TWh)). Kentering De kentering kwam er niet toevallig. Na de massale uittocht in 2012 van een zesde van haar klanten op vooral de consumentenmarkt (het gaat om honderdduizenden aansluitingen), startte Electrabel vanaf 1 januari van dit jaar op het gehele Belgische grondgebied met de grootste commerciële actie sinds de vrijmaking van de energiemarkt. Het belangrijkste element daarvan was een spectaculaire prijsverlaging tot 10% voor elektriciteit en tot 16% voor gas, gepaard gaande met een versteviging van de dienstverlening. In Wallonië en Brussel, waar de liberalisering van de energiemarkt pas in 2007 inging en de klanten heel wat minder wegliepen bij Electrabel dan in Vlaanderen, sloeg de prijsverlaging onmiddellijk aan. Maar in Vlaanderen bleef het bedrijf toch meer klanten verliezen dan het kon terugwinnen van de andere leveranciers. In augustus/september keerde het tij, nadat Electrabel erin was geslaagd om via veilingen grote groepen klanten voor zich te winnen. Reacties van andere leveranciers en van de consumentenorganisatie Testaankoop als zou de vroegere monopolist, afhankelijk van de verschillende tariefformules, toch 3 tot 16% duurder zijn dan een deel van de concurrentie, kon het feestje van Electrabel kennelijk (nog) niet bederven. Ook de klanten volgden de critici deze keer niet. Wel is het zo, dat Electrabel bij het midden- en kleinbedrijf in Vlaanderen marktaandeel bleef zien dalen, tenminste voor zover bekend tot en met september. Marktaandelen Volgens André Pictoel, directeur van de VREG, werd de elektriciteits- en gasmarkt in Vlaanderen, net als in de rest van het land, vorig jaar voor het eerst flink door elkaar geschud. Er kon vanaf toen geen twijfel meer over bestaan dat er sprake is van echte concurrentie op de Belgische energiemarkt. Deze concurrentie wordt duidelijk uitgedrukt in de marktaandelen van alle concurrenten van Electrabel, die de in 2011 ingeslagen weg vorig jaar volgden en tot het hoogste niveau ooit stegen. (zie taartdiagrammen, red.) Zo veranderden in 2012 maar liefst elektriciteitsklanten en aardgasklanten van leverancier. Volgens Pictoel droegen vooral de ongezien grote mediabelangstelling voor energie, de door de federale overheid ingestelde prijsplafonds in 2012 voor een groot deel van de consumenten en de afschaffing van de opzegvergoedingen tot 75 euro voor wie van leverancier veranderde, flink bij tot een sterk verhoogd bewustzijn bij de energie-afnemers. Ook de jarenlange kruistocht van de Vlaamse socialistische toppoliticus en huidige federale vicepremier Johan Vande Lanotte tegen de monopoliepositie van Electrabel op de Belgische energiemarkt heeft ontegensprekelijk het switchgedrag van de consumenten aangewakkerd. Ook in 2013 zet dit switchgedrag zich onverminderd voort. In de eerste zes maanden van dit jaar verwisselden al gezinnen en bedrijven van elektriciteitsleverancier en van aardgasleverancier. Pictoel: Dat is een absoluut record. De Belg is zich eindelijk bewust geworden van zijn kracht als consument. Door van leverancier te durven veranderen, heeft hij de concurrentie op de energiemarkt aangezwengeld. Marktaandelen actieve aardgasleveranciers in België op basis van totaal geleverde energie in 2012(185,6 TWh)). Electrabel 57,2% Electrabel 34,5% EDF Luminus 17,5% Eni Gas & Power 34,5% Eni Gas & Power 6,4% EDF Luminus 10,5% E.On Belgium 3,7% Wingas 4% Lampiris 3,5% Essent Belgium 3,6% Essent Belgium 2,8% Lampiris 3,6% Arcelor Mittal / Energy SCA 2,6% Andere (o.a. Eneco België) Bron: VREG, 2013 Energieprijzen in België fors gestegen sinds 2007 Ofschoon de prijsverlaging voor gas en stroom door Electrabel een welkom geschenk is voor de Belgische energieverbruikers, moet er wel rekening mee worden gehouden dat het slechts om een van de componenten van hun totale energiefactuur gaat. Ook de transport- en distributiekosten, de nettarieven en de verschillende, vaak forse heffingen en belastingen van de federale en deelstaatregeringen verhogen de eindfactuur gevoelig, zeker wanneer de energieprijzen steeds maar blijven stijgen. In dit verband is een recente studie van de CREG, de nationale energietoezichthouder, leerzaam. De CREG onderzocht hoe de energieprijzen zicht tussen 2007 en mei 2013 ontwikkelden. Daaruit blijkt dat een huishouden met een gemiddeld verbruik van 3500 kilowattuur dit jaar ruim 35% meer betaalt voor elektriciteit en iets meer dan 36% voor aardgas dan in De verschillen tussen de gewesten blijken aanzienlijk. In Vlaanderen is de elektriciteitsrekening voor een gemiddeld gezin zelfs met 43% gestegen tegenover 32% in Wallonië en Brussel. In geld uitgedrukt betekent dat een gemiddelde stijging in Vlaanderen met 215 euro. Voor aardgas stegen de prijzen in Vlaanderen gemiddeld met 35% ofwel 391 euro meer per huishouden op jaarbasis. In Wallonië en Brussel lag het bedrag iets boven de 400 euro meer. De oorzaken van de prijsstijgingen voor elektriciteit en aardgas zijn verschillend. Bij elektriciteit zijn vooral de transport- en distributiekosten de pan uit gerezen. De nettarieven gingen fors omhoog doordat de groene stroomsubsidies van de zonne-energie-installaties en de kosten van onder andere de premies voor dakisolatie en dubbele beglazing zonder pardon en met stilzwijgende goedkeuring van de federale en gewestelijke regeringen op de consumenten werden afgewenteld. Iberdrola zucht onder Spaanse belastingmaatregel DOOR PETER WESTHOF Een belastingmaatregel van de Spaanse regering doet de winst van Iberdrola wegsmelten. De Spaanse utility moest bij de presentatie van de cijfers over de eerste negen maanden van 2013 hierdoor zelfs een winstwaarschuwing voor dit en volgend jaar afgeven. Ook Eni beleeft een lastige tijd. Door problemen op het Afrikaanse continent staat de olieproductie van het Italiaanse gas- en oliebedrijf onder druk. Toch vielen de eind oktober gepresenteerde winstcijfers mee. Het subsidiëren van groene energie was tot dusver financieel gezien weinig succesvol in Spanje. Het heeft gezorgd voor een gat van 26 miljard euro in de Spaanse staatskas. Om de staatsfinanciën op orde te krijgen, heeft de regering in Madrid dit jaar de belastingen voor energiebedrijven flink verhoogd. Een belasting van 7% op energieproductie moet het gat in de kas helpen vullen. Deze maatregel slaat een flink gat in de winst van Iberdrola, net als bij een concurrent als Endesa. Daarnaast zegt Iberdrola last te hebben van prijsverlagingen in Brazilië en beleidswijzigingen op het gebied van energieefficiëntie in Groot-Brittannië. Het bedrijf heeft hiervoor extra kosten moeten maken. In totaal zou Iberdrola 1 miljard euro over de eerste negen maanden van 2013 aan winst zijn misgelopen. Daar stonden wel succesvolle kostenbesparingen tegenover. Per saldo daalde de winst de afgelopen negen maanden met 3%. Iberdrola verwacht dit en volgend jaar eveneens een afname van de winst. Iberdrola-topman Ignácio Galán voorziet dat zijn bedrijf dit jaar 2,5 tot 2,6 miljard euro aan winst zal boeken, tegenover 2,8 miljard euro in In reactie op deze winstwaarschuwing ging het aandeel op de Spaanse beurs 2,5% omlaag. De afgelopen twaalf maanden was het aandeel juist met 20% omhoog gegaan richting een 2-jaars record. Daarmee presenteerde het veel beter dan zijn peers. Het aandeel van RWE is bijvoorbeeld op de Duitse beurs het afgelopen jaar met 24% gekelderd. Om de aandeelhouders tegemoet te komen, reserveert Iberdrola een groter deel van zijn winst voor het uitkeren van dividend. Deze zogeheten payout ratio wordt verhoogd van 60% naar een percentage tussen de 65 en 75. Maar het is de vraag of Iberdrola het dividend voor zijn aandeelhouders op peil kan houden, gezien de sombere vooruitzichten voor de komende maanden. Analisten menen dat aandeelhouders moeten rekenen op 10% minder dividend. Afrika zit Eni dwars Ook Eni heeft zorgen. Die betreffen met name Nigeria en Libië, waar het bedrijf de grootste olieproducent is. Volgens Eni staat de olieproductie hier flink onder druk, vanwege allerlei problemen in deze landen. In Libië wordt de olieproductie door protesten van de lokale bevolking verstoord, terwijl in Nigeria (net als bij Shell) op grote schaal olie wordt gestolen en er sprake is van veel lekkages van pijpleidingen. De grote afhankelijkheid van Afrika wordt door analisten al langer als risicovol voor het olie- en gasbedrijf beschouwd. Het aandeel noteert daarom met een discount ten opzichte van vergelijkbare aandelen aan de beurs in Milaan. In het derde kwartaal daalde de olieproductie van Eni met 3,8% naar 1,6 miljard vaten per dag. Rond 57% hiervan was afkomstig uit Afrika. Eni is sinds 1954 in Afrika actief en momenteel zijn werknemers op dit continent gestationeerd. We geloven in Afrika en we zijn bereid om miljarden aan dollars in die landen te investeren, zei Eni-topman Paolo Scaroni nog optimistisch in september. We rekenen op een toename van hun stabiliteit, soliditeit en groei. De favoriete slogan van Scaroni is: Olie kan niet worden gevonden in Tabel stijgers en dalers Periode 30 september t/m 4 november 2013 best presterende Enel % Gasnatural - Union Fenosa % Endesa % RWE 8.35 % Iberdrola 6.98 % minst presterende EVN 0.62 % Veolia Env % GdF Suez/International Power % Centrica % Scottish & Southern % Zwitserland. De nettowinst van Eni kwam in het derde kwartaal uit op 1,1 miljard euro. Dat was een winstdaling van bijna 30%. Toch was dit een meevaller, omdat analisten hadden verwacht dat de winst zou uitkomen op 972 miljoen euro. In reactie ging het aandeel van Eni op de beurs van Milaan licht omhoog.

3 3 INTERVIEWenergiebeleid Overheid, bepaal de kaders en laat de markt het doen. Bemoei je daar niet mee. Alleen bij strakke -normen komen renewables als winnaar uit de bus Ten Berge: Ik ben een fervent voorstander van een agenda die -uitstoot verlaagt op de meest kosteneffectieve manier. En daar gaat hernieuwbare energie een grote rol in spelen. Als Eurelectric zeggen we: zorg er nu voor dat je hele strakke -normen neerzet. En dat je het ETS-systeem dusdanig stringenter maakt dat daaraan voldaan moet worden. Dan pas zorg je ervoor dat kolen niet meer aantrekkelijk zijn in de elektriciteitsindustrie. Ook in andere takken van industrie moet je die -uitstoot strakker aanpakken, vindt Ten Berge. Je moet de zwaar beprijzen en de rem zetten op emissierechten. Daarmee dwing je de industrie zelf te kijken naar duurzame alternatieven en geef je hernieuwbare opwekkers de steun die nodig is voor een verdere ontwikkeling. Hans ten Berge, secretaris-generaal Eurelectric -uitstoot verlagen op de meest kosteneffectieve manier DOOR ALEXANDER HAJE Hans ten Berge, secretaris-generaal van de brancheorganisatie van Europese elektriciteitsbedrijven Eurelectric, kent de oplossing voor een lagere -uitstoot. Niet door energiebesparing of te investeren in renewables in de huidige constellatie, maar door een veel strakker -plafond. Ik ben voor -reductie op de meest kosteneffectieve manier. Nu spoelen we geld door de gootsteen. Veel kolen- en gascentrales in Europa liggen stil. Oorzaak: minder vraag naar elektriciteit, relatief duur aardgas en goedkope duurzame stroom die uit Duitsland de grenzen overkomt. Ten Berge wordt daar niet vrolijk van. We krijgen 4 eurocent per kilowattuur op de groothandelsmarkt voor elektriciteit. Stroom uit fossiele bronnen wordt op de beurs weggedrukt door goedkope Duitse elektriciteit. We zijn in een situatie terechtgekomen waarin het spel belangrijker is geworden dan de stroom zelf. Hij noemt de politiek naïef als die denkt dat de elektriciteitsvoorziening een louter nationale aangelegenheid zou zijn. Het is niet zo dat een land zelfstandig in een Europees stroomnetwerk kan functioneren. Als er ergens een verstoring is, dan is dat overal voelbaar. Er zal op Europees niveau over voorzienings- en leveringszekerheid moeten worden gesproken. Men moet daarvoor samen aan tafel gaan zitten. Het is naïef als Den Haag, Berlijn of Londen denken dit in hun eentje te kunnen regelen. Je zult op z n minst op regionaal niveau binnen de EU naar de energievoorziening moeten kijken. Voorzieningszekerheid, dat moet de politiek zich heel goed realiseren, is geen nationale aangelegenheid meer. Europa, zorg nu eens gewoon voor strenge -normen Actualiteit De komende jaren staan we in Europa voor een drietal opgaven, zegt Ten Berge. We moeten in % -reductie realiseren. Het lijkt erop dat we dat gaan halen. Twee, we moeten in 2020 beschikken over 20% hernieuwbare energie. Voor de elektriciteitsindustrie betekent dit dat we 35% hernieuwbaar opgesteld vermogen moeten hebben Er moet een harmonieuze Europese aanpak komen Iedere Europese lidstaat kiest nu zijn eigen duurzame richting, zegt Ten Berge. Engeland heeft extra -belasting naast het bestaande ETS-systeem. Duitsland bouwt als een bezetene aan zon en wind. Polen doet het weer anders. Als je kijkt naar de groei van hernieuwbare energie in de verschillende EU-landen, dan is een factor 10 verschil in support geen uitzondering. Kijk naar nucleaire energie. Duitsland zegt nee, Frankrijk twijfelt en Engeland investeert volop in kernenergie voor de toekomst. Dit soort nationaal energiemanagement moeten we niet hebben. Nu wordt hernieuwbare energie gebouwd in landen met de hoogste subsidies en wordt de stroom verkocht in de landen waar de beste prijs wordt betaald. Dat kan niet de bedoeling zijn. Er moet een harmonieuze Europese aanpak komen. Dan pas kom je tot economisch slimme oplossingen. Hans ten Berge (Eurelectric) staan. Met deze inspanning is erg veel geld gemoeid. Het gaat om bedragen die qua megawattuur een veelvoud zijn van wat de normale elektriciteitsprijs is. Maar ook dit doel gaan we halen, zij het dat er landen zijn die in dit proces harder lopen dan andere landen. Drie, we moeten 20% efficiencywinst boeken. Dat wordt lastiger. Het is de vraag of we dat gaan halen. Nu pas lijken we daar in Europa progressie in te boeken. Maar er is nog een hele weg te gaan. -We liggen, om met uw woorden te spreken, dus redelijk goed op koers in Europa. Ten Berge: Europa gaat die 20% emissiereductie halen. Maar vraag niet hoe. De manier waarop er nu aan - reductie wordt gewerkt is erg kostbaar en onvoldoende effectief. Als we echt willen, kunnen we veel grotere slagen maken en veel meer winst boeken. Ja, we moeten de -uitstoot over de hele breedte van de industrie verlagen. En ook de energiesector moet zich daarvoor inspannen. Dat staat als een paal boven water. Maar de weg die we nu volgen is niet de juiste. -Waarom niet? Kijken we naar de elektriciteitssector, dan zien we grote problemen opdoemen. In het huidige beleid wordt flink ingezet op renewables. Maar bespaart dat ook werkelijk? Het antwoord is nee. Als je een windmolen neerzet in plaats van een kolencentrale, dan gebruik je weliswaar minder kolen, maar de emissie-rechten blijven bestaan en dat betekent dat er elders gewoon opnieuw wordt uitgestoten. Dus ook wanneer je investeert in renewables zonder iets aan het huidige Europese - Zelf oplossen Verschillende modellen, onder meer die van de Europese Commissie en van Eurelectric, geven aan dat hernieuwbaar als grote winnaar uit de bus komt, zegt hij. Maar alleen als het uitstoten van financieel onaantrekkelijk wordt gemaakt. Ons advies is om nu te stoppen met lange termijnsubsidies van hernieuwbare energie. En ga nu niet zitten discussiëren of zon, wind of biomassa de beste duurzame opties zijn. Nee, maak nu gewoon strenge -regels en laat de markt zelf bepalen wat het beste is. Of dat nu houtpellets uit Canada zijn, Koreaanse zonne-cellen, of windmolens op zee. Houd je als overheid buiten die discussie. Schrijf de industrie niet voor hoe die -uitstoot moet worden gereduceerd. Laat haar dat zelf oplossen. Eurelectric is voorstander van een helder Europees beleid ten aanzien van ETS en -emissies, aldus Ten Berge. Alle andere instrumenten die daaraan parallel werken zijn contraproductief, omdat hernieuwbare targets op dit moment geen bijdrage leveren. Ook al lijken ze dat wel te doen. Zorg eerst voor een goede basisstructuur, dan pas leveren ze winst op. handelssysteem ETS te doen, span je het paard achter de wagen. Ook energiebesparing draagt niet bij aan minder - uitstoot. Want daar geldt in feite hetzelfde voor. Minder energie-verbruik heeft geen invloed op het -plafond en dus niet op de maximale hoeveelheid toegestane emissies. Het is dus wel aardig om energie te besparen, maar de totale -uitstoot gaat er niet door naar beneden. Energievoorziening is geen nationale aangelegenheid meer Afhankelijkheid -Meer hernieuwbare energie zorgt ervoor dat we minder afhankelijk zijn van fossiele energie. Dat is toch ook de insteek? Je kunt wel zeggen dat we niet meer van gas en olie afhankelijk willen zijn. Maar dan moeten we wel naar de feiten kijken. Neem de elektriciteitsindustrie. Wat doen wij aan fossiel? Gas gebruiken we. En gas blijft de komende decennia belangrijk in onze energievoorziening. Dat zullen we als transitiebrandstof hard nodig blijven houden. Minder kolen, meer gas. Maar olie gebruikt de elektriciteitsindustrie bijna niet. 95% van de olie gaat naar de transportsector. Dus door hernieuwbare energie neer te zetten, bespaar je niet op olie. -Dat is opmerkelijk wat u zegt. Het aantal tonnages is in Europa gelimiteerd tot een bepaald bedrag. En of je nu windmolens neerzet of niet, dat tonnage verandert niet. In het huidige systeem draagt hernieuwbare stroom niet bij aan minder -uitstoot. Dat is gewoon een nuchtere constatering. Toen we destijds over gas besparen spraken, dachten we dat we nog voor dertig jaar gas hadden. Nu we straks misschien de beschikking hebben over schaliegas spreken we zeker nog over tweehonderd jaar. Daardoor zijn we straks in Europa ook veel minder afhankelijk van gasimporten uit een gelimiteerd aantal landen buiten Europa. Creëert hernieuwbare energie nieuwe banen? Ik betwijfel het -Investeren in hernieuwbare energie is zinvol uit het oogpunt van werkgelegenheid. Daar hoor ik u niets over zeggen. Of dat inderdaad zoveel extra banen oplevert, is maar de vraag. Daar wordt heel verschillend over gedacht. Ik betwijfel of renewables werkelijk bijdragen aan meer werkgelegenheid dan het verlies aan werk-gelegenheid door de hogere stroomprijs. -Maar in Duitsland levert wind en zon wel degelijk nieuwe banen op. Zon wordt geleverd door zonnepanelen. Zo n 80% daarvan komt uit China en Korea. De zonnepanelenindustrie is grotendeels vertrokken uit Europa. Als je kijkt naar gevolgen van de hogere energieprijzen door wind en zon voor de chemische, aluminium- en staalindustrie, dan dwingen de hogere energieprijzen die industrie juist te vertrekken uit Europa. Was nu de stelling dat hernieuwbare energie arbeidsplaatsen oplevert? -En offshore windenergie? Waar worden de schepen gebouwd voor offshore wind? Niet in Europa. Ik wil niet ontkennen dat er Duitse havensteden zijn die profiteren van de aanleg van windparken op zee. Ik wil ook niet ontkennen dat dat bijdraagt aan de werkgelegenheid. Maar als ik zie welke gigantische investeringen nodig zijn en hoeveel extra banen dat per saldo oplevert, dan heb ik grote twijfels of zich dat ook uitbetaalt.

4 4 BINNENLANDduurzaam Coöperatie wil oudste waterkrachtcentrale weer in gebruik stellen Onbegrijpelijk dat we in Nederland zo met duurzame energie omgaan DOOR ALEXANDER HAJE Ad van Wijk, entrepreneur en hoogleraar Future Energy Systems aan de TU Delft, spant zich in voor lokale energie-initiatieven. Zo ook bij Houten. Daar staat in de rivier de Lek de oudste stuw (1958) van Nederland. Met een waterkrachtcentrale die zo n woningen van groene stroom kan voorzien. Maar die al jaren stilstaat. Onbegrijpelijk dat we in Nederland zo met duurzame energie omgaan. Een stuw die duurzame elektriciteit opwekt. Maar waarom staat de waterkrachtcentrale Hagestein al sinds 2004 stil? De leden van de Coöperatie Waterkrachtcentrale Hagestein, een samenwerkingsverband van een aantal lokale energiebedrijfjes, begrijpen het niet. Moedeloos worden zij ervan. Maar met vurig pleitbezorger duurzame energie Ad van Wijk aan hun zijde hopen zij de centrale binnenkort toch in gebruik te kunnen nemen. Drie jaar lang spannen zij zich daar nu voor in, maar tot nog toe zonder resultaat. Ook Van Wijk verbaast zich over de gang van zaken. En dat in een land waar de overheid juist vindt dat de burger zelf duurzame initiatieven moet ontwikkelen, zegt hij. Hier staat een waterkrachtcentrale die goed werkt, maar waaraan eerst nog een aantal vervangingswerkzaamheden gedaan moet worden om hem in bedrijf te stellen. We zijn nu al drie jaar bezig om Rijkswaterstaat te overtuigen om ons daar toestemming voor te geven woningen In de Coöperatie Waterkrachtcentrale Hagestein participeren het lokale Adem Houten, energiecoöperatie e-lektroom uit Vianen, de EigenWijkse Energie-coöperatie uit Wijk bij Duurstede en de Organisatie voor Duurzame Energie (ODE). De coöperatie spant zich in om de laatste zet te geven om de centrale weer in bedrijf te stellen, zegt Van Wijk die oprichter is van Adem Houten. Hij heeft de verschillende coöperaties bij elkaar gebracht om de Coöperatie Waterkrachtcentrale Hagestein op te richten. Van Wijk vindt het belangrijk om duurzame energievoorzieningen zoals deze te benutten. Nu wordt er niets mee gedaan en dat is natuurlijk een gemiste kans. Vijf jaar stil Van Wijk: Waterkracht is maar een kleine bron van duurzame energie in Nederland. Het zorgt voor een paar procent van de stroomvoorziening. Opgeteld zijn er verschillende waterkrachtcentrales in rivierstuwen. En die verrichten goed werk en zorgen voor schone stroom overal in den lande. De centrale in Hagestein is de eerste waterkrachtcentrale die in Nederland werd gebouwd, zegt Van Wijk. Vanaf 1958 is die ook in bedrijf geweest en leverde die zo n 3 miljoen kilowattuur stroom per jaar. Toen hij zijn oog liet vallen op de centrale bleek die al geruime tijd stil te staan. Nuon was al die tijd de operator van de waterkrachtcentrale, maar had hem stilgezet en wilde de benodigde investeringen voor een grondige revisie niet doen. En Rijkswaterstaat wist eigenlijk niet wat ze er mee moest. Zo staat de centrale nu dus al weer zo n kleine negen jaar stil. Ontnuchterend Van Wijk maakte samen met de coöperatie een plan om de waterkrachtcentrale weer in bedrijf te kunnen stellen. We hebben Rijkswaterstaat een voorstel gedaan om het reviseren met eigen middelen te financieren en gevraagd of wij de centrale voor twintig, vijfentwintig jaar zelf konden exploiteren. We hebben zelfs aangeboden om er huur voor te betalen als wij zelf de stroom uit de centrale konden leveren. Maar Rijkswaterstaat liet weten dat dit niet zomaar kon omdat de Coöperatie Waterkrachtcentrale Hagestein als een commercieel bedrijf werd aangemerkt. Dat betekende dat er eerst een Europese tender uitgeschreven moest worden. Toen we dat hoorden, vielen we om van verbazing. Kamervragen Van Wijk: Na zo n twee jaar was er nog niets gebeurd. Ik heb toen Kamervragen laten stellen door Paulus Jansen van de SP. Eind 2012 zou er een beslissing vallen. Maar opnieuw gaf Rijkswaterstaat geen gehoor. Daarna zijn er weer Kamervragen gesteld en nog heeft Rijkswaterstaat geen actie genomen. Wordt het langzamerhand niet de hoogste tijd dat de centrale in Hagestein weer gewoon gaat draaien?, vraagt Van Wijk zich af. Hij zegt verbijsterd te zijn over de hele gang van zaken. Maar we houden vol. Totdat we ons doel hebben bereikt. Ad van Wijk: Toen we dat hoorden, vielen we om van verbazing. Waterkracht: energie uit stromend water Ons land telt vier middelgrote waterkrachtcentrales: Alphen/Lith, Linne, Maurik en Hagestein. In die centrales zit een waterturbine die elektriciteit opwekt. De as van de turbine zit onder water en ziet eruit als een scheepsschroef. Die gaat draaien door de stroming van het water. Doordat de as is gekoppeld aan een generator, wekt die stroom op. Nadeel van waterkracht is dat stuwdammen plaatselijke ecosystemen kunnen aantasten. En er zijn voorzieningen nodig om te voorkomen dat vissen sterven, doordat ze niet langs de centrales kunnen komen. 420 MW opgesteld vermogen, 800 GWh stroom, ruim klanten Windunie, opgericht in 2001, vertegenwoordigt ruim 20% van het opgestelde windvermogen in Nederland: 420 megawatt. De leden produceren jaarlijks gezamenlijk 800 gigawattuur stroom. Meer dan huishoudens nemen elektriciteit van Windunie af. Ongeveer klanten kopen ons product Winduniestroom, zegt Van Dijk. Dat is elektriciteit van een specifieke turbine. Een aanzienlijk deel van onze productie vindt via andere kanalen de weg naar de markt. Onder meer via de stroombeurs APX. Van Dijk vertelt dat in de periode 2000 tot 2006 het aantal leden van Windunie flink groeide. Het was toen voor agrariërs erg interessant om een windturbine op hun land te zetten en daar stroom mee op te wekken. De bedrijvigheid in de bouw van windturbines in Nederland was in die jaren groot. Daar hebben wij van geprofiteerd. Het overheidsbeleid was bijzonder gunstig. Toekomst van wind op land ziet er rooskleurig uit Het aantal leden van Windunie groeit nog steeds, zegt Rense van Dijk, directeur van de landelijke coöperatie waarvan vooral agrariërs lid zijn. We zijn in twaalf jaar uitgegroeid tot een van de grote spelers op het gebied van windenergie. Hij is blij dat er nu verschillende akkoorden zijn gesloten die de toekomst van wind op land een stuk rooskleuriger maken dan in het verleden. Het aandeel windenergie van Windunie neemt nog steeds toe, maar de laatste jaren heel geleidelijk, zegt Van Dijk. De directeur van Windunie vindt dat ons land meer snelheid zou moeten maken met de bouw van windturbines. Vooral in gebieden waar veel ruimte is, is er veel belangstelling van agrariërs om in samenwerkingsverbanden te investeren in duurzame energie. Maar daar wordt nog steeds te veel de rem op gezet. Hoop Ondanks het gebrek aan voldoende snelheid is Van Dijk verheugd dat er nu verschillende akkoorden zijn gesloten die inzetten op meer wind op land. Het IPO en de verantwoordelijke rijksministeries hebben een akkoord in het voorjaar gesloten. Dat resulteerde in een windstructuurvisie van megawatt wind op land. Vervolgens is er in het SER-akkoord herbevestigd dat die opgave van megawatt er ligt en dat alle partijen zich hierachter scharen. Dat samen zou er toe bij kunnen dragen dat windontwikkeling op land de komende jaren consequent gesteund gaat worden. Zoiets hebben we de afgelopen jaren niet eerder gezien. Alle partijen van VNO-NCW tot de Stichting Natuur en Milieu en de provincies scharen zich hierachter. -U zegt zou er toe bij kunnen dragen. Bent u daarvan niet overtuigd? Groeiende betrokkenheid bij lokale initiatieven Van Dijk: De hamvraag bij wind op land is altijd: Waar zetten we die windmolens dan neer? Iedereen in Nederland is voor schone en duurzame energie. Maar zodra er een gebied wordt aangewezen om windmolens neer te zetten, roept dat problemen op. Wat je nu ziet, is dat verschillende provincies zich garant hebben gesteld voor windparken, maar dat die kunnen conflicteren met andere functies in zo n gebied. In de praktijk betekent dit dat er niet de maximale ruimte voor windenergie aanwezig is. Ik zie nog een vraagstuk op provinciaal niveau waar wind dan moet komen. Het Rijk heeft toegezegd om provincies aan te zetten om volgend jaar met concrete gebiedstoewijzingen te komen. Hebben zij die gebieden niet aangewezen, dan kan het Rijk aanwijzen waar die windparken moeten komen. Vermenigvuldiging -Welke projecten heeft Windunie momenteel in ontwikkeling? Wij richten ons op kleine en grote projecten die in agrarisch eigendom in ontwikkeling zijn. Als die allemaal Van Dijk signaleert langzaam maar zeker een verandering in de manier waarop burgers aankijken tegen lokale duurzame energieopwekking. Als Windunie ontwikkelen wij windenergie in lokaal eigendom. Daar past een persoonlijke benadering bij. De omgeving wordt daar nauw bij betrokken. Je ziet daardoor bij windenergie een veel sterkere betrokkenheid ontstaan dan vroeger. Het besef bij de burger groeit dat je je stroom uit een eigen windmolen kunt halen. Dat maakt mensen enthousiast. Dat geldt ook voor andere duurzame initiatieven. Je ziet steeds meer lokale energiecoöperaties ontstaan. En dat is een hele goede zaak. volgens plan worden gerealiseerd, dan resulteert dat in een vermenigvuldiging van het huidige aangesloten vermogen van de Windunie in de komende zes tot zeven jaar. We zijn onder andere actief in de Wieringermeer. Daar vindt de ontwikkeling van een grootschalig windproject plaats door agrariërs, in samenwerking met Nuon en ECN. Een groep agrariërs, met daarin veel leden van ons, is onlangs gestart met bouwen aan een project in de Noordoostpolder nabij Urk. We hebben een project in het oostelijke deel van Drenthe in ontwikkeling, Oostermoer, dat optreedt samen met het project Drentse Monden. In Groningen hebben we twee grootschalige projecten in ontwikkeling. Daarvoor moet de provincie nog een vergunning voor afgeven. Rense van Dijk (Windunie): Het besef bij de burger groeit dat je je stroom uit een eigen windmolen kunt halen. Dat maakt mensen enthousiast.