In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

Transcriptie

1

2 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers Rapportage VBG-onderzoek mevrouw drs. J. Westerlaken het PON, kennis in uitvoering Tilburg, oktober 2012

3 Colofon Het PON heeft dit onderzoek verricht in opdracht van de VBG Auteur Jolanda Westerlaken PON Publicatienummer ISBN Datum oktober het PON, kennis in uitvoering. Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het PON. Gehele of gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm dan dit rapport is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van het PON. Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan het PON geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Meer informatie:

4 Inhoudsopgave Inleiding 5 1 Respons 7 2 Verwachtingen en beelden van burgers Vragen Stellingen 14 3 Participatiebeleid 23 4 Goede voorbeelden 37 Bijlagen 39 Bijlage A Deelname onderzoek 41 Bijlage B Participatienota 43 Bijlage C Goede voorbeelden 45

5

6 Inleiding De komende jaren zullen sterker dan voorheen in het teken staan van de samenwerking met burgers en instellingen. Het gaat daarbij niet langer alleen over meepraten maar vooral over meedoen of zelfdoen. Dit online onderzoek is gericht op de verwachtingen die Brabantse gemeenten van burgers hebben ten aanzien van hun inzet voor de publieke zaak. Daarnaast komt aan de orde hoe het participatiebeleid feitelijk is vormgegeven binnen gemeenten. Het PON heeft in de zomer van 2012 een soortgelijk onderzoek gedaan onder Brabantse burgers. Resultaten en representativiteit In deze rapportage worden de resultaten van het online onderzoek gepresenteerd. Resultaten hebben betrekking op deze groep respondenten en zijn niet te veralgemeniseren naar álle Brabantse gemeentebestuurders en ambtenaren. Het aantal respondenten is daarvoor te laag en hun functies te divers. Toch geven de resultaten een aardige indicatie van de richting waarin Brabantse bestuurders en ambtenaren denken. In deze rapportage geven we zo weinig mogelijk commentaar en conclusies. Wel zullen we bij de meeste tabellen de opvallendste cijfers markeren. Per vraag zullen de resultaten hieronder gepresenteerd worden. Inleiding 5

7 6 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

8 1 Respons In de periode 5 tot 17 september 2012 kon de vragenlijst via internet ingevuld worden. Van 57 Brabantse gemeenten hebben 1 of meer mensen de enquête ingevuld. In totaal hebben 217 mensen de vragenlijst ingevuld. Niet alle respondenten hebben de vragenlijst afgemaakt; 201 mensen hebben alle vragen beantwoord. Functie Bij de presentatie en beschrijving van de resultaten hebben we waar relevant een onderscheid gemaakt in het verschil van resultaten bij drie groepen: raadsleden en griffiers, burgemeester en wethouders en ambtenaren. Tabel 1 Respondenten naar functie, 2012 Aantal % Aantal % Burgemeester Wethouder Burgemeesters en wethouders Griffier 15 7 Griffiers en Raadslid raadsleden Gemeentesecretaris 11 5 Beleidsambtenaar Ambtenaren TOTAAL Van alle respondenten is iets meer dan de helft raadslid of griffier. In de bijlage 1 is een overzicht opgenomen van het aantal gemeenten en het aantal respondenten per gemeente. 1 Door afrondingsverschillen kan het percentage soms op meer of minder dan 100% uitkomen. 1 Respons 7

9 Gemeentegrootte Voor een aantal vragen kan het inzichtelijk zijn om onderscheid te maken in grootte van de gemeenten. Tabel 2 Respondenten naar gemeentegrootte, 2012 Aantal % Minder dan /klein /middel Meer dan /groot TOTAAL Met name kleine gemeenten hebben deelgenomen aan het onderzoek. Ruim de helft van de respondenten is afkomstig uit gemeenten tot In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

10 2 Verwachtingen en beelden van burgers 2.1 Vragen Vraag: Na een storm zijn er flinke takken op straat beland, die het verkeer en de toegang tot de woningen bemoeilijken. Wat denkt u dat het merendeel van de van uw gemeente doet? Het gaat hierbij om uw eerste ingeving. Figuur 1 Wat denkt u dat het merendeel van de van uw gemeente doet? In % (N=211) Zij wachten het af, het zal door de gemeente wel worden opgeruimd 13 Zij maken alleen de toegang tot hun eigen woning vrij 19 Zij gaan, het liefst samen met anderen, de buurt opruimen 15 Zij bellen de gemeente met de vraag of de hele straat opgeruimd kan worden Ruim de helft van de respondenten denkt dat de gemeente bellen met de vraag of de straat opgeruimd kan worden. 2 Verwachtingen en beelden van burgers 9

11 Tabel 3 Opruimen straat: wat denkt u dat het merendeel van de van uw gemeente doet? Naar functie, in % (N=211) Zij bellen de gemeente met de vraag of de hele straat opgeruimd kan worden Zij gaan, het liefst samen met anderen, de buurt opruimen Zij maken alleen de toegang tot hun eigen woning vrij Zij wachten het af, het zal door de gemeente wel worden opgeruimd Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Ambtenaren verwachten vaker dan raadsleden en burgemeesters en wethouders dat de gemeente bellen om de straat op te ruimen. Raadsleden verwachten vaker dan de andere groepen dat zelf aan de slag gaan, hetzij samen met anderen hetzij voor hun eigen woning. Tabel 4 Opruimen straat : wat denkt u dat het merendeel van de van uw gemeente doet? Naar gemeentegrootte, in % (N=211) Zij bellen de gemeente met de vraag of de hele straat opgeruimd kan worden Zij gaan, het liefst samen met anderen, de buurt opruimen Zij maken alleen de toegang tot hun eigen woning vrij Zij wachten het af, het zal door de gemeente wel worden opgeruimd Minder dan Meer dan Totaal Respondenten uit middelgrote gemeenten denken vaker dan respondenten uit de andere gemeenten dat de gemeente bellen om de straat op te ruimen. Grote gemeenten denken vaker dan de anderen dat alleen de toegang tot hun eigen woning vrij maken. 10 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

12 Vraag: Uw gemeente heeft besloten het voornaamste plein van het centrum opnieuw in te richten en wil graag de mening van haar. Hoe denkt u dat de meeste van uw gemeente reageren? Het gaat hierbij om uw eerste ingeving. Figuur 2 Inrichting plein: hoe denkt u dat de meeste van uw gemeente reageren? In % (N=210) Zij laten het over aan de gemeente, en klagen achteraf dat het geen verbetering is geworden 19 Zij denken graag actief met de gemeente mee over de vormgeving 63 Zij vertrouwen erop dat de gemeente dit prima zonder hen kan uitvoeren 4 Zij willen wel een vragenlijst of poll op internet invullen Veruit de meeste respondenten geven aan dat bewoners graag actief meedenken over de inrichting van een nieuw plein in de gemeente. Tabel 5 Inrichting plein: hoe denkt u dat de meeste van uw gemeente reageren? Naar functie, in % (N=210) Zij willen wel een vragenlijst of poll op internet invullen Zij vertrouwen erop dat de gemeente dit prima zonder hen kan uitvoeren Zij denken graag actief met de gemeente mee over de vormgeving Zij laten het over aan de gemeente, en klagen achteraf dat het geen verbetering is geworden Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Opvallend is dat burgemeesters en wethouders vaker dan de andere 2 groepen denken dat graag actief meedenken over de inrichting van het plein. Ambtenaren denken vaker dan de anderen dat liever een vragenlijst op internet willen invullen. Raadsleden denken vaker dat het aan de gemeente overlaten en achteraf klagen. 2 Verwachtingen en beelden van burgers 11

13 Tabel 6 Inrichting plein: hoe denkt u dat de meeste van uw gemeente reageren? Naar gemeentegrootte, in % (N=210) Zij willen wel een vragenlijst of poll op internet invullen Zij vertrouwen erop dat de gemeente dit prima zonder hen kan uitvoeren Zij denken graag actief met de gemeente mee over de vormgeving Zij laten het over aan de gemeente, en klagen achteraf dat het geen verbetering is geworden Minder dan Meer dan Totaal Middelgrote gemeenten denken vaker dan zowel de grote als de kleine gemeenten dat graag actief meedenken over de vormgeving. Grote gemeenten verwachten vaker dan middelgrote en kleine gemeenten dat wel een vragenlijst op internet willen invullen. Vraag: De gemeente roept op tot meer vrijwillige inzet en mantelzorg. Hoe denkt u dat de meeste van uw gemeente reageren als een van hun familieleden zorg nodig heeft? Het gaat hierbij om uw eerste ingeving. Figuur 3 Mantelzorg: Hoe denkt u dat de meeste van uw gemeente reageren? In % (N=207) De gemeente schuift het gewoon af vanwege bezuinigingen 12 Zij stellen zelf een plan op hoe ze de zorg het beste met elkaar (bijvoorbeeld familieleden/bekenden) kunnen verdelen 15 Hier zijn toch voorzieningen voor? 17 Zij vullen de thuiszorg aan in de zorg voor hun naasten als dat nodig is Ruim de helft van de respondenten geeft aan dat de thuiszorg aanvullen als dat nodig is. 12 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

14 Tabel 7 Mantelzorg: hoe denkt u dat de meeste van uw gemeente reageren? Naar functie, in % (N=207) Zij vullen de thuiszorg aan in de zorg voor hun naasten als dat nodig is Hier zijn toch voorzieningen voor? Zij stellen zelf een plan op hoe ze de zorg het beste met elkaar (bijvoorbeeld familieleden/bekenden) kunnen verdelen De gemeente schuift het gewoon af vanwege bezuinigingen Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Burgemeesters en wethouders geven vaker aan dan ambtenaren en raadsleden dat zij denken dat de thuiszorg aanvullen. Tabel 8 Mantelzorg: hoe denkt u dat de meeste van uw gemeente reageren? Naar gemeentegrootte, in % (N=207) Zij vullen de thuiszorg aan in de zorg voor hun naasten als dat nodig is Hier zijn toch voorzieningen voor? Zij stellen zelf een plan op hoe ze de zorg het beste met elkaar (bijvoorbeeld familieleden/bekenden) kunnen verdelen De gemeente schuift het gewoon af vanwege bezuinigingen Minder dan Meer dan Totaal Grote gemeenten denken minder vaak dan de andere gemeenten dat de thuiszorg aanvullen als dat nodig blijkt. Zij denken vaker dan de andere gemeenten dat er vanuit gaan dat daar wel voorzieningen voor zijn. 2 Verwachtingen en beelden van burgers 13

15 2.2 Stellingen Stelling A: Burgerparticipatie levert vooral op dat mensen hun ongenoegen over de dienstverlening kenbaar maken. Figuur 4 Burgerparticipatie levert vooral op dat mensen hun ongenoegen over de dienstverlening kenbaar maken, in % (N=206) Weet niet / geen mening 1 Helemaal mee eens 2 Mee eens 12 Deels oneens / deels eens 26 Mee oneens 46 Helemaal mee oneens Ruim de helft (60%) is het (helemaal) oneens met de stelling dat burgerparticipatie vooral oplevert dat mensen hun ongenoegen over de dienstverlening door gemeenten kenbaar maken. Opvallend is ook dat een kwart het deels oneens/deels eens is met deze stelling. Tabel 9 Burgerparticipatie levert vooral op dat mensen hun ongenoegen over de dienstverlening kenbaar maken. Naar functie, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Als we een uitsplitsing maken naar functie dan zien we dat de groep burgemeesters en wethouders en de groep ambtenaren het vaker oneens zijn met deze stelling dan de raadsleden. 14 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

16 Tabel 10 Burgerparticipatie levert vooral op dat mensen hun ongenoegen over de dienstverlening kenbaar maken. Naar gemeentegrootte, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Minder dan Meer dan Totaal Als we uitsplitsen naar gemeentegrootte zien we geen grote verschillen. Middelgrote en grote gemeenten zijn het iets vaker eens met deze stelling dan kleine gemeenten. Stelling B: De gemeente heeft zich teruggetrokken op haar kerntaken: burgers en instellingen moeten aan de slag. Figuur 5 Burgers en instellingen moeten aan de slag, in % (N=206) Weet niet / geen mening 0 Helemaal mee eens 11 Mee eens 28 Deels oneens / deels eens 31 Mee oneens 27 Helemaal mee oneens De meningen zijn duidelijk verdeeld over de stelling; bijna eenzelfde percentage is het eens en oneens. Wel zien we dat 1 op de 10 het helemaal eens is met de stelling: de gemeente heeft zich teruggetrokken op zijn kerntaken: burgers en instellingen moeten aan de slag. 2 Verwachtingen en beelden van burgers 15

17 Tabel 11 Burgers en instellingen moeten aan de slag. Naar functie, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Naar functie uitgesplitst zijn er geen grote verschillen; ambtenaren geven vaker dan e andere groepen aan deels oneens/deels eens te zijn met de stelling. Tabel 12 Burgers en instellingen moeten aan de slag. Naar gemeentegrootte, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Minder dan Meer dan Totaal Kleine en middelgrote gemeenten zijn het vaker oneens met deze stelling dan grote gemeenten. 16 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

18 Stelling C: Ik heb er vertouwen in dat burgers hun verantwoordelijkheid voor de gemeenschap oppakken. Figuur 6 Ik heb er vertrouwen in dat burgers hun verantwoordelijkheid voor de gemeenschap oppakken, in % (N=206) Weet niet / geen mening 1 Helemaal mee eens 9 Mee eens 51 Deels oneens / deels eens 30 Mee oneens 10 Helemaal mee oneens De helft van de respondenten heeft er vertrouwen in dat burgers hun verantwoordelijkheid voor de gemeenschap oppakken. Nog eens bijna 10% is het hier helemaal mee eens. Opvallend is wel dat een derde hier niet duidelijk aangeeft het oneens of eens te zijn met de stelling. Tabel 13 Ik heb er vertrouwen in dat burgers hun verantwoordelijkheid voor de gemeenschap oppakken. Naar functie, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Burgemeesters en wethouders hebben er meer vertrouwen in dan raadsleden en ambtenaren dat burgers hun verantwoordelijkheid voor de gemeenschap oppakken. Ambtenaren twijfelen daar ten opzichte van de andere groepen het meest over. 2 Verwachtingen en beelden van burgers 17

19 Tabel 14 Ik heb er vertrouwen in dat burgers hun verantwoordelijkheid voor de gemeenschap oppakken. Naar gemeentegrootte, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Minder dan Meer dan Totaal Grote gemeenten geven vaker aan dan middelgrote en kleine gemeenten dat zij het oneens zijn met de stelling. Stelling D: We kunnen best wat regels afschaffen en burgers meer vrijheid geven om zaken zo vorm te geven zoals ze dat zelf willen. Figuur 7 We kunnen best wat regels afschaffen en burgers meer vrijheid geven, in % (N=206) Weet niet / geen mening 2 Helemaal mee eens 35 Mee eens 44 Deels oneens / deels eens 13 Mee oneens 6 Helemaal mee oneens Een ruime meerderheid (79%) vindt dat er regels afgeschaft kunnen worden en burgers meer vrijheid gegeven kan worden. 18 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

20 Tabel 15 We kunnen best wat regels afschaffen en burgers meer vrijheid geven. Naar functie, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Onderscheid naar functie laat een eensgezindheid zien. Er zijn geen burgemeesters en wethouders die het oneens zijn met deze stelling, zij vinden allemaal dat er regels afgeschaft kunnen worden en aan burgers meer vrijheid gegeven kan worden. Tabel 16 We kunnen best wat regels afschaffen en burgers meer vrijheid geven. Naar gemeentegrootte, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Minder dan Meer dan Totaal Ook naar gemeentegrootte zijn er geen grote verschillen te zien. Wel geven kleine gemeenten vaker aan dan middelgrote en grote gemeenten het helemaal eens te zijn met het kunnen afschaffen van regels en burgers meer vrijheid te geven. 2 Verwachtingen en beelden van burgers 19

21 Stelling E: Maatschappelijke initiatieven vragen altijd regie of toezicht van de gemeente om willekeur te voorkomen Figuur 8 Maatschappelijke initiatieven vragen altijd regie of toezicht, in % (N=206) Weet niet / geen mening 0 Helemaal mee eens 5 Mee eens 29 Deels oneens / deels eens 31 Mee oneens 31 Helemaal mee oneens Over de stelling dat maatschappelijke initiatieven altijd om regie van de gemeente vragen zijn de meningen verdeeld. Tabel 17 Maatschappelijke initiatieven vragen altijd regie of toezicht. Naar functie, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Zijn de meningen over alle respondenten gezien verdeeld, binnen de functiegroepen zijn wel verschillen te zien. Zo zijn burgemeesters en wethouders het vaker dan ambtenaren en raadsleden, met de stelling oneens dat maatschappelijke initiatieven altijd om regie of toezicht vragen om willekeur te voorkomen. Raadsleden vinden vaker dan de andere groepen dat initiatieven altijd om regie vragen. Ambtenaren twijfelen het meest. 20 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

22 Tabel 18 Maatschappelijke initiatieven vragen altijd regie of toezicht. Naar gemeentegrootte, in % (N=206) Helemaal mee oneens Mee oneens Deels oneens/ deels eens Mee eens Helemaal mee eens Weet niet/ geen mening Minder dan Meer dan Totaal Grote gemeenten vinden vaker dan middelgrote en kleine gemeenten dat maatschappelijke initiatieven om regie of toezicht van de gemeente vragen 2 Verwachtingen en beelden van burgers 21

23 22 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

24 3 Participatiebeleid Vraag: Heeft uw gemeente in de laatste twee jaar (begrotingsjaren 2011 en 2012) moeten bezuinigen? Tabel 19 Heeft uw gemeente in de laatste twee jaar moeten bezuinigen? In %, (N= 206) Aantal % Ja Nee 9 4 Totaal Vrijwel alle respondenten geven aan dat hun gemeente de laatste 2 jaar heeft moeten bezuinigen. Dit is geen verrassende uitkomst. De volgende vraag is of gemeenten burgers betrokken hebben bij dit proces. 3 Participatiebeleid 23

25 Vraag: Heeft uw gemeente burgers betrokken bij het maken van keuzes over de bezuinigingen? Meerdere antwoorden zijn mogelijk. Figuur 9 Heeft uw gemeente burgers betrokken bij het maken van keuzes over de bezuinigingen? In %, (N=206) 2 Nee, burgers zijn niet betrokken 36 Ja, via inspraakbijeenkomsten 31 Ja, openbare commissiebijeenkomst 28 Ja, (schriftelijke of digitale) enquête Ja, website waarop men ideeën kon inbrengen Anders Weet niet 5 Ja, website met beoordeling begroting % geeft aan dat burgers niet betrokken zijn bij het maken van keuzes over de bezuinigingen. De overige respondenten konden aangeven op welke manier zij respondenten betrokken hebben. De meest voorkomende manier blijkt het houden van inspraakbijeenkomsten te zijn, gevolgd door openbare commissiebijeenkomsten. In de categorie Anders wordt een aantal keer genoemd dat er in gesprek is gegaan met dorps- en wijkraden, (maatschappelijke) organisaties, instellingen en verenigingen. 2 Volledige antwoordcategorieën waren: Nee, burgers zijn niet betrokken bij het maken van keuzes over de bezuinigingen Ja, via inspraakbijeenkomsten Ja, via een openbare commissiebijeenkomst Ja, via een (schriftelijke of digitale) enquête Ja, via een interactieve website waarop men ideeën kon inbrengen Ja, via een interactieve website waarop burgers de begroting konden beoordelen 24 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

26 Vraag: Heeft uw gemeente een participatienota die door de gemeenteraad is vastgesteld? Figuur 10 Heeft uw gemeente een participatienota? In %, (N=205) Ja 49 Nee 37 Dat weet ik niet De tabel hierboven laat het percentage respondenten zien dat aangeeft of hun gemeente wel of geen participatienota heeft. Bekijken we per gemeente of de gemeente een participatienota heeft dan geven 14 van de 57 deelnemende gemeenten (25%) aan geen participatienota te hebben. Opvallend bij deze vraag is dat respondenten uit dezelfde gemeenten soms verschillende antwoorden geven; zij geven dan (onafhankelijk van elkaar) aan dat de gemeente wel en geen participatienota heeft (zie bijlage B). Tabel 20 Heeft uw gemeente een participatienota. Naar gemeentegrootte, in % (N=205) Ja Nee Dat weet ik niet Minder dan Meer dan Totaal Met name respondenten uit de kleine gemeenten geven aan geen participatienota te hebben. 3 Participatiebeleid 25

27 Vraag: Zijn er in het huidige collegeprogramma afspraken gemaakt om burgerparticipatie in uw gemeente te bevorderen? Figuur 11 Zijn er in het collegeprogramma afspraken gemaakt om burgerparticipatie te bevorderen? In % (N= 205) Ja 82 Nee 12 Dat weet ik niet Een overgrote meerderheid geeft aan dat er in het collegeprogramma afspraken gemaakt zijn om burgerparticipatie te bevorderen. Dan is het vervolgens interessant om te zien wat de belangrijkste motivatie is voor burgerparticipatie. 26 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

28 Vraag: Wat is voor de gemeente de belangrijkste motivatie voor burgerparticipatie? Meerdere antwoorden zijn mogelijk. Figuur 12 Belangrijkste motivatie voor burgerparticipatie, in % (N=205) Het creëren van draagvlak voor het beleid van de gemeente 73 Burgers als ervaringsdeskundigen beter benutten 56 Het realiseren van een kostenbesparing 29 Anders 10 Weet niet 2 Niet van toepassing Bijna driekwart van de respondenten geeft aan dat het creëren van draagvlak voor het beleid van de gemeente een belangrijke motivatie is voor burgerparticipatie. Een tweede belangrijke motivatie is om burgers als ervaringsdeskundigen beter te benutten. Iets meer dan een kwart geeft aan dat het realiseren van een besparing de belangrijkste motivatie is voor het stimuleren van burgerparticipatie. Antwoorden in de categorie anders: Burgerparticipatie niet voor maar met burgers. Betrekken burgers bij hun eigen leefomgeving. Vraaggericht werken in plaats van aanbodgericht. Coöperatieve samenwerking bevorderen. Het vormgeven en tot invulling komen van het begrip eigenaarschap. Ideevorming vanuit de. Initiatieven en sociale cohesie op gang brengen. Kwaliteitsverhoging door het bewoners dichtbij zelf te laten doen en zelf regie te laten houden. Loslaten en betrekken, vraaggericht. Meer eigen inbreng en eigen verantwoordelijkheid voor burgers. Minder regels en meer vertrouwen geven aan de burger die daarmee ook meer verantwoordelijkheid neemt en zelf actie onderneemt. Verantwoordelijkheid gemeente koppelen aan initiatieven van burgers: samen resultaat halen. Verbetering leefbaarheid door verantwoordelijkheid bij de te leggen. Verbetering van de woon en leefomgeving en saamhorigheid kweken van de buurtbewoners. Verplicht nummer. Voorzieningen en kwaliteit zoveel mogelijk overeind houden. 3 Participatiebeleid 27

29 Tabel 21 Belangrijkste motivatie voor burgerparticipatie. Naar functie, in % (N=205) Het creëren van draagvlak voor het beleid van de gemeente Burgers als ervaringsdeskundigen beter benutten Het realiseren van een kostenbesparing Anders Weet niet Niet van toepassing Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Kijken we naar verschillen in functiegroepen dan zien we met name een verschil bij de motivatie burgers beter benutten als ervaringsdeskundigen: burgemeesters en wethouders geven dit vaker aan dan raadsleden en ambtenaren. Raadsleden geven vaker aan dan de andere groepen dat kostenbesparing een reden is. Tabel 22 Belangrijkste motivatie voor burgerparticipatie. Naar gemeentegrootte, in % (N=205) Het creëren van draagvlak voor het beleid van de gemeente Burgers als ervaringsdeskundigen beter benutten Het realiseren van een kostenbesparing Anders Weet niet Niet van toepassing Minder dan Meer dan Totaal Verschillen naar gemeentegrootte zien we vooral bij de reden om een kostenbesparing te realiseren: grote gemeenten geven vaker (53%) dan middelgrote en kleine gemeenten aan dat kostenbesparing een motivatie is voor het stimuleren van burgerparticipatie. Middelgrote gemeenten noemen vaker dan kleine en grote gemeenten de reden om burgers als ervaringsdeskundigen te benutten 28 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

30 Vraag: Waar ligt in uw gemeente voornamelijk het accent als het aankomt op burgerparticipatie? Figuur 13 Waar ligt het accent bij burgerparticipatie?, in % (N=205) Burgers laten meepraten, ideeën binnenhalen (raadplegen) 62 Burgers werken samen met de gemeente bij het ontwikkelen van plannen 50,2 Burgers stimuleren om, zonder tussenkomst van de gemeente, zelf aan de slag te gaan 30,7 Anders 3,9 Niet van toepassing 2 Weet niet Het accent voor burgerparticipatie ligt vooral in het burgers laten meepraten en het binnenhalen van ideeën. Daarnaast wordt als belangrijk gezien dat burgers samenwerken met de gemeente bij het ontwikkelen van plannen. Tabel 23 Waar ligt het accent bij burgerparticipatie? Naar functie, in % (N=205) Burgers laten meepraten, ideeën binnenhalen (raadplegen) Burgers werken samen met de gemeente bij het ontwikkelen van plannen Burgers stimuleren om, zonder tussenkomst van de gemeente, zelf aan de slag te gaan Anders Weet niet Niet van toepassing Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Burgemeesters, wethouders en ambtenaren vinden vaker dan raadsleden dat het accent ligt op het samen werken van burgers met de gemeente bij het ontwikkelen van plannen. Burgemeesters en wethouders vinden vaker dan de anderen dat het accent ligt op het stimuleren van burgers om zonder tussenkomst van de gemeente zelf aan de slag te gaan. 3 Participatiebeleid 29

31 Tabel 24 Waar ligt het accent bij burgerparticipatie? Naar gemeentegrootte, in % (N=205) Burgers laten meepraten, ideeën binnenhalen (raadplegen) Burgers werken samen met de gemeente bij het ontwikkelen van plannen Burgers stimuleren om, zonder tussenkomst van de gemeente, zelf aan de slag te gaan Anders Weet niet Niet van toepassing Minder dan Meer dan Totaal Kleine en middelgrote gemeenten geven vaker aan dan de grote gemeenten dat het accent ligt op het samen werken van burgers met de gemeente bij het ontwikkelen van plannen. Vraag: Welke rol speelt de gemeenteraad binnen uw gemeente wat betreft burgerparticipatie? Meerdere antwoorden zijn mogelijk. Figuur 14 Welke rol speelt de gemeenteraad wat betreft burgerparticipatie? In % (N=204) De raad stelt kaders voor participatiemogelijkheden 69 De raad controleert participatietrajecten achteraf 29 De raad zet zelf participatietrajecten op 14 De raad speelt geen rol 10 Anders 5 Weet niet Bijna 70% van de respondenten geeft aan dat de raad een kaderstellende rol heeft. Bijna 30% geeft aan dat de raad achteraf participatietrajecten controleert. 30 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

32 Tabel 25 Welke rol speelt de gemeenteraad wat betreft burgerparticipatie? Naar functie, in % (N=204) De raad stelt kaders voor participatiemogelijkheden De raad controleert participatietrajecten achteraf De raad zet zelf participatietrajecten op De raad speelt geen rol Anders Weet niet Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Er zijn geen duidelijke verschillen te zien naar de verschillende functies. Alleen het percentage raadsleden dat vindt dat de raad geen rol speelt is hoger dan burgemeesters en wethouders en ambtenaren hebben aangegeven. Tabel 26 Welke rol speelt de gemeenteraad wat betreft burgerparticipatie? Naar gemeentegrootte, in % (N=204) De raad stelt kaders voor participatiemogelijkheden De raad controleert participatietrajecten achteraf De raad zet zelf participatietrajecten op De raad speelt geen rol Anders Weet niet Minder dan Meer dan Totaal Ook naar gemeentegrootte zijn er geen grote verschillen te zien. Respondenten uit middelgrote gemeenten geven vaker aan dat de raad zelf participatietrajecten opzet dan kleine en grote gemeenten dat doen. 3 Participatiebeleid 31

33 Vraag: Welke functionaris kan binnen uw gemeente worden gezien als het boegbeeld van burgerparticipatie? Figuur 15 Boegbeeld burgerparticipatie. In % (N=204) Eén of meerdere wethouders 40 De burgemeester 19 Dat weet ik niet 12 Eén of meerdere raadsleden 10 Anders Niet van toepassing 7 7 De griffier De gemeentesecretaris Het meest worden wethouders gezien als boegbeeld voor burgerparticipatie. Tabel 27 Boegbeeld burgerparticipatie. Naar functie, in % (N=204) De burgemeester De griffier De gemeentesecretaris Eén of meerdere wethouders Eén of meerdere raadsleden Dat weet ik niet Niet van toepassing Anders, namelijk Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Raadsleden zien zichzelf vaker als boegbeeld dan burgemeesters en wethouders en ambtenaren dat doen. Burgemeesters en wethouders zien vaker dan raadsleden en ambtenaren een wethouder als boegbeeld. 32 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

34 Tabel 28 Boegbeeld burgerparticipatie. Naar gemeentegrootte, in % (N=204) De burgemeester De griffier De gemeentesecretaris Eén of meerdere wethouders Eén of meerdere raadsleden Dat weet ik niet Niet van toepassing Anders, namelijk Minder dan Meer dan Totaal Naar gemeentegrootte zijn er geen duidelijke verschillen te zien. Grote gemeenten geven iets vaker dan kleine en middelgrote gemeenten aan een wethouder als boegbeeld te zien. Vraag: Heeft uw gemeente ambtenaren die specifiek belast zijn met burgerparticipatie? Tabel 29 Ambtenaren specifiek belast met burgerparticipatie. In % (N= 204) Aantal % Ja Nee Weet niet Totaal Bijna de helft van de respondenten geeft aan dat de gemeente ambtenaren specifiek belast heeft met burgerparticipatie. 3 Participatiebeleid 33

35 Tabel 30 Afdelingen. In aantallen ( N=95) Afdeling Aantal Griffie 9 Communicatie 43 Burgerzaken dienstverlening 15 Bouwen en wonen 11 Woonomgeving (wijken en buurten) 40 Zorg en welzijn 32 Onderwijs 7 Cultuur sport vrije tijd 9 Milieu en afval 6 Inburgering en integratie 8 Veiligheid 6 Werk en inkomen sociale zaken 14 Verkeer en vervoer 11 Anders 20 Weet niet 2 De afdelingen Communicatie en afdelingen belast met Woonomgeving worden het vaakst genoemd. Bij de open antwoorden worden onder andere nog genoemd: beleidszaken en bestuur. 34 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

36 Vraag: Op welke manier wordt er in uw gemeente omgegaan met informele bewonersinitiatieven? Meerdere antwoorden zijn mogelijk Figuur 16 Hoe gaat gemeente om met bewonersinitiatieven? In % (N= 201) 3 Via persoonlijke contacten 54 Via wijkambtenaren Via een gemeentelijk loket Anders 17 (nog) Geen speciale activiteiten Via een formulier invullen op de website Hiervoor kunnen mensen bij de griffier terecht Elke afdeling heeft een aanspreekpunt 6 Via een procesmakelaar/ideeënmakelaar Opvallend is dat iets meer dan de helft van de respondenten aangeeft dat informele bewonersinitiatieven lopen via persoonlijke contacten. In ongeveer een kwart van de gevallen loopt het via wijkambtenaren of een gemeentelijk loket. Bij de open antwoorden worden diverse malen wijk- en dorpsraden genoemd. 3 Volledige antwoordcategorieën: Hiervoor kunnen mensen terecht bij een gemeentelijk loket Hiervoor kunnen mensen een formulier invullen op de gemeentelijke website Hiervoor kunnen mensen bij de griffier terecht Bewonersinitiatieven komen via wijkambtenaren bij de gemeente terecht Bewonersinitiatieven komen via een speciaal aangestelde procesmakelaar/ideeënmakelaar bij de gemeente terecht Bewoners zoeken hun eigen weg via persoonlijke contacten die zij hebben binnen de gemeente Elke gemeentelijke afdeling heeft hiervoor een eigen aanspreekpunt Hiervoor worden (nog) geen speciale activiteiten ondernomen 3 Participatiebeleid 35

37 Tabel 31 Hoe gaat gemeente om met bewonersinitiatieven? Naar functie, in % (N=201) Via een procesmakelaar/ ideeënmakelaar Elke afdeling heeft een aanspreekpunt Hiervoor kunnen mensen bij de griffier terecht Via een formulier invullen op de website (nog) Geen specifieke activiteiten Anders Via een gemeentelijk loket Via wijkambtenaren Via persoonlijk e contacten Raadsleden B&W Ambtenaren Totaal Burgemeesters en wethouders geven vaker aan dan ambtenaren en raadsleden dat informele bewonersinitiatieven via persoonlijke contacten lopen. Tabel 32 Hoe gaat gemeente om met bewonersinitiatieven? Naar gemeentegrootte, in % (N=201) Via een procesmakelaar/ ideeënmakelaar Elke afdeling heeft een aanspreekpunt Hiervoor kunnen mensen bij de griffier terecht Via een formulier invullen op de website (nog) Geen specifieke activiteiten Anders Via een gemeentelijk loket Via wijkambtenaren Via persoonlijk e contacten Minder dan Meer dan Totaal Naar gemeentegrootte zijn er een aantal verschillen te zien. Bij grote gemeenten lopen bewonersinitiatieven vaker dan in kleine en middelgrote gemeenten via een formulier op de website. Ook lopen in grote gemeenten bewonersinitiatieven vaker via wijkambtenaren. In kleine gemeenten zijn persoonlijke contacten belangrijker voor bewonersinitiatieven dan in middelgrote en grote gemeenten. 36 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

38 4 Goede voorbeelden De laatste vraag in het onderzoek was of respondenten een goed voorbeeld van een bewonersinitiatief uit hun gemeente konden geven. Maar liefst ruim 120 respondenten hebben een voorbeeld gegeven. In de bijlage is een selectie opgenomen. Wat opvalt is dat initiatieven die te maken hebben met groenonderhoud, verkeersveiligheid, (her)inrichting van straten/pleinen en speelplekken vaker genoemd worden.. 4 Goede voorbeelden 37

39 38 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

40 Bijlagen Bijlagen 39

41

42 Bijlage A Deelname onderzoek Tabel 1 Deelname aan onderzoek, 57 gemeenten met 1 of meerdere respondenten Gemeente Aantal respondenten Gemeente Aantal respondenten Aalburg 3 Laarbeek 3 Alphen-Chaam 4 Landerd 2 Asten 7 Maasdonk 9 Baarle-Nassau 7 Moerdijk 5 Bergeijk 8 Nuenen, Gerwen en Nederwetten 3 Bergen op Zoom 5 Oirschot 1 Bernheze 2 Oisterwijk 4 Best 3 Oss 9 Bladel 1 Reusel-De Mierden 2 Boekel 4 Rucphen 1 Boxmeer 2 Schijndel 15 Boxtel 3 s-hertogenbosch 5 Cranendonck 7 Sint-Michielsgestel 5 Cuijk 3 Sint-Oedenrode 2 Deurne 3 Someren 1 Dongen 1 Son en Breugel 2 Drimmelen 3 Steenbergen 10 Eersel 3 Tilburg 8 Eindhoven 1 Uden 1 Etten-Leur 6 Veghel 2 Geertruidenberg 2 Veldhoven 2 Geldrop-Mierlo 2 Vught 5 Gilze en Rijen 5 Waalre 3 Goirle 5 Waalwijk 2 Haaren 1 Werkendam 1 Halderberge 6 Woensdrecht 6 Helmond 6 Woudrichem 1 Heusden 1 Zundert 1 Hilvarenbeek 2 TOTAAL 217 Bijlage A Deelname onderzoek 41

43 42 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

44 Bijlage B Participatienota Tabel 2 Heeft de gemeente een participatienota? Gemeente Ja Nee Weet niet Totaal Aalburg Alphen-Chaam Asten Baarle-Nassau Bergeijk Bergen op Zoom Bernheze Best Bladel Boekel Boxmeer Boxtel Cranendonck Cuijk Deurne Dongen Drimmelen Eersel Eindhoven Etten-Leur Geertruidenberg Geldrop-Mierlo Gilze en Rijen Goirle Haaren Halderberge Helmond Heusden Hilvarenbeek Laarbeek Bijlage B Participatienota 43

45 Gemeente Ja Nee Weet niet Totaal Landerd Maasdonk Moerdijk Nuenen, Gerwen en Nederwetten Oirschot Oisterwijk Oss Reusel-De Mierden Schijndel s-hertogenbosch Sint-Michielsgestel Sint-Oedenrode Someren Son en Breugel Steenbergen Tilburg Uden Veghel Veldhoven Vught Waalre Waalwijk Werkendam Woensdrecht Woudrichem Zundert In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

46 Bijlage C Goede voorbeelden Open vraag: Goede voorbeelden in de gemeente: Een zorgcoöperatie, gefaciliteerd door de gemeente. Woningbouwproject van jongeren. Faciliterende en ondersteunende rol van de gemeente, naast vergunningen. Verzoek om aanleg passantenhaven. Gemeente legt op verzoek van initiatiefnemers contact met Rijkswaterstaat. Initiatiefnemers nemen vervolgens zelf initiatief voor het creëren van draagvlak, het zoeken naar financieringsmogelijkheden, et cetera. Vernieuwing van 3 wijkpleinen: interactieve betrokkenheid van burgers via social media. Verkeersveiligheid in kleine kern. Bewoners inventariseren probleem, klankborden met de gemeente, maken plan. Gemeente faciliteert, bewoners voeren uit en onderhouden en koppelen terug. Stratenrenovatie. Twee partijen in de raad hebben een enquête gehouden. Een burgerinitiatief heeft de uitkomsten opgepakt. De gemeente heeft medewerking verleend. De bewonersgroep nam zelf initiatieven tot bijeenkomen. Stichting 2e hands hulpmiddelen heeft om helpende handjes vanuit WWB gevraagd. Gemeente heeft huisvesting en helpende handjes gefaciliteerd. Startersgroep die eigen woningen wil bouwen, gemeente heeft faciliterende rol. Stadstuintjes inrichten. Samen met de gemeente plannen opstellen voor de herinrichting van een wijkpark. Onderhoud rotonde door omwonenden. Reconstructie winkelstraat; gemeente heeft mogelijkheden uitgewerkt en voorgelegd op inspraakbijeenkomsten; regelmatig contact met winkeliers. Realiseren van een buurtbus. Overname exploitatie buurthuis door bewoners. Opzetten energiecoöperatie. Oplossen van gevaarlijke situatie bij oversteken schooljeugd. Aanleg veilige oversteekplaats door gemeente op initiatief van burgers. Opkappen speelgelegenheid in de straat. Gemeente: faciliteren. Op gebied van cultureel erfgoed neemt de heemkundekring regelmatig initiatieven. Gemeente staat hier altijd welwillend tegenover om realisering mogelijk te maken. Ontwikkeling en bouw van multifunctionele accommodatie met bijbehorende voorzieningen en werkgroepen. Ontwikkelen van een visie over de aanpak van een centrum, waarbij de gemeente een voorwaardenscheppende rol heeft vervuld door het beschikbaar stellen van geld voor opstellen visie. Onderhoud groen in straat. Gemeente stimuleert, geeft toelichting, stelt eventueel materiaal en koffie beschikbaar. Nieuw hockeyveld. Hockey kwam met initiatief, samen met gemeente gezocht naar mogelijkheden hoe het wèl kan, ondanks de bezuinigingen. Nu gaat hockey onderhoud overnemen en organiseren. Bijlage C Goede voorbeelden 45

47 Naar aanleiding van plannen om het huidige gemeentehuis te slopen is een actiegroep opgericht met het doel het gebouw te behouden. Jaarlijks worden per kern burgers uitgenodigd om aan een burgerschouw mee te doen waarbij aangegeven kan worden wat er bijvoorbeeld in de openbare ruimte kan/moet worden veranderd/verbeterd. Inwoners hebben handtekeningen opgehaald tegen een plan van het college van B & W om een bosperceel tegen een woonwijk aan met villa's te bebouwen. Dat is als bewonersinitiatief in de gemeenteraad behandelt. De coalitiepartijen hebben dit afgestemd. Introductie van wijktafels. Inrichten van een AED-netwerk. Rol van de gemeente is met name gelegen in het (ten deze financieren) van het project. In kerkdorp is eigen sneeuwruimploeg opgericht door bewoners. Dit na de mededeling dat de gemeente beperkt kon strooien vanwege de strenge vorst. Gemeente is een zgn. dromenactie gestart. De gemeente daagt burgers uit om met een droom te komen, waarbij de burger uitdrukkelijk het initiatief heeft en de gemeente de burger maximaal faciliteert om die droom te helpen verwezenlijken. Het realiseren van een natuurspeeltuin. De rol van de gemeente was ondersteunend. Het oprichten en bouwen van een insectenmuur en een watermeter. Samen met sponsors welke door de bewoners zelf zijn aangetrokken is de gemeente ook bijgesprongen en hebben ook vergunning verleend voor de bouw. Herontwikkeling van een parkeerplaats die niet meer past in het vernieuwde straatbeeld. Via is dit bij de fractie gekomen, en via de raad als initiatiefvoorstel goedgekeurd en uitgevoerd. Herinrichting van plein in het centrum van de stad. Gemeente stelde via inspraakbijeenkomsten kaders en legde twee ontwerpen voor aan de bevolking. Er wordt nu gesproken over inrichting nieuwe wijk. Dus groen plan, spelen, parkeren enzovoort komen aan de orde alsmede de rol die de toekomstige bewoners spelen in onderhoud van de openbare ruimte. Er is een seniorenraad gevormd naar aanleiding van een initiatief van ouderen. In overleg met de diverse ouderenbonden is er een verordening opgesteld, die nadien door de gemeente raad op belangrijke punten zonder ruggespraak met belanghebbende weer is geamendeerd. Enkele bewoners willen met veilen van spullen geld ophalen voor een goed doel en dit tevens gebruiken om hangjeugd hierbij te betrekken. Dit ook om hen betere reputatie te bezorgen. De gemeente heeft dit financieel ondersteund. Een wijk wilde een eigen oorlogsmonument. De gemeente heeft meegedacht en meegewerkt op het punt van vormgeving, locatie en inrichting omgeving. De wijk heeft zelf voor monument en financiën gezorgd. Een initiatiefgroep is bezig met het realiseren van een speeltuin in een van de, gemeente begeleidt (en ondersteunt) hen om dit initiatief werkelijk gerealiseerd te krijgen. De ontwikkeling van woningbouw in een pps-constructie. De gemeente was daarbij vooral faciliterend. 46 In actie: Over het meedenken en meedoen van burgers

48 Het oprichten van buurtpreventieteams in alle kernen. De gemeente heeft elk jaar een budget voor bewonersinitiatieven. De plannen worden rijp en groep ingestuurd, want gratis geld wil iedereen wel. De gemeente selecteert uit elke kern een plan, waar dan geld voor wordt gegeven. Buurtbeheer in woonwijken. Gemeente heeft daarvoor budget toegekend en achteraf wordt door de burgers verantwoording afgelegd. Buurt Actieteam. Burgers surveilleren in de buurt en registreren onregelmatigheden. Burgers van een dorp nemen groenonderhoud over van de gemeente. Gemeente is met name facilitator, heeft initiatief ondersteund en ideeën verder uitgewerkt, en contractueel geborgd. Burgerinitiatief voor een spelplek voor oudere jeugd. Initiatief is bij wijkbewoners gelaten; gemeente heeft gefaciliteerd en financieel voor een deel bijgedragen. Bij het rooien van een bomenrij is de onderbeplanting ook aan vervanging toe. De bewoners zijn benaderd wat ze graag zouden zien terug komen en gemotiveerd om het zelf te gaan onderhouden. Bij de uitwerking van het groenomvormingsplan zijn enkele stukken in overleg met de bewoners ingericht naar hun wensen, en de buurt verzorgt de stukken. Bewoners willen zelf een buurthuiskamer realiseren zonder subsidie. Een derde partij doet mee als eigenaar van het pand en faciliteert. De gemeente stimuleert en neemt belemmeringen weg. Bewoners van een kern hebben samen het plan opgevat om eens naar de verkeerssituatie in deze kern te kijken. Bewoners organiseren wijkfeesten. De gemeente faciliteert (financieel en organisatie). Bewoner neemt zelf initiatief om buurtbewoners bijeen te brengen om in een ochtend de rommel en het groen op te ruimen in de achterpaden in de directe leefomgeving. Er is hierbij geen bemoeienis van de gemeente geweest. Aanleg wegen (in buitengebied en bedrijventerrein), waarbij gemeente (ambtelijk/bestuurlijk) keukentafelgesprekken heeft gevoerd om te vernemen of de concept plannen nog aanpassing behoefden en zo ja in welk opzicht. Actie Inbraakpreventie, gemeente stimuleert. Realiseren bankjes in buitengebied, gemeente levert gereedschap en stimuleert met een financiële bijdrage (regeling Buurtwerk(t). Bijlage C Goede voorbeelden 47

49