De Toekomst herzien. De vervolgstappen om de duurzame haven te worden op basis van scenario s uit Grenzen aan de Groei
|
|
- Mark van Wijk
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Toekomst herzien De vervolgstappen om de duurzame haven te worden op basis van scenario s uit Grenzen aan de Groei Nederlandse samenvatting van: Updating the future The next step in becoming the sustainable global port, using scenarios from Limits to Growth A report for the Port of Rotterdam Authority by the Club of Rome Climate Programme Het rapport is te downloaden via:
2 Het rapport is te downloaden via: 1 Inleiding De Havenvisie 2030 heeft als visie om de Rotterdamse haven in 2030 Europa s belangrijkste haven- en industriecomplex te zijn, een ijzersterke combinatie van Global Hub en Europe s Industrial Cluster, die beide koploper zijn op het gebied van efficiëntie en duurzaamheid. Aanpassingsvermogen is het handels - merk. Hierdoor is het complex in 2030 een belangrijke pijler onder de welvaart van de regio, Nederland en Europa. Duurzaamheid is dus een essentieel onderdeel van de visie. Maar wat betekent het om een duurzame haven te zijn? Verduurzaming is een proces, maar waar moet dat naar leiden? Er zijn wettelijke normen, wetenschappelijke inzichten, maar ook investeringskansen en technologische ontwikkelingen. Dat vraagt zorgvuldig laveren, maar wat is een baken waarop je een duurzame koers kunt uitzetten? Het Havenbedrijf nam de unieke stap om de Club van Rome te vragen om een antwoord te formuleren op bovenstaande vragen. Het Havenbedrijf deed dit ook om een beeld te krijgen van de mogelijke ontwikkelingen in de tweede helft van deze eeuw. Er zijn nauwelijks modellen, anders dan die van de Club van Rome, die zo ver vooruit kijken en daarbij verschillende ontwikkelingen in samenhang bezien. Op basis van de modellen uit het rapport Grenzen aan de Groei zijn scenario s ontwikkeld. Die schetsen mogelijke toekomsten voor de haven en laten zien welke opgave nodig is om tot een robuuste, duurzame ontwikkeling te komen. Het rapport De toekomst herzien geeft daarmee een antwoord op de vraag: wat moeten we nu doen om straks de boot niet te missen. 2 Het model achter Grenzen aan de Groei In Rotterdam komen goederen samen die al dan niet verwerkt hun weg vinden naar miljoenen consumenten en producenten in Europa en daarbuiten. Ontwikkelingen op de wereldmarkten hebben een directe impact op de haven. Maar die afhankelijkheid van wereldwijde trends gaat verder dan de wetmatigheden van vraag en aanbod. In een wereld die op alle gebieden steeds verder met elkaar is verbonden, hebben milieu en sociale ontwikkelingen een mondiaal karakter. Daarmee bepalen zij ook in belangrijke mate de toekomst van de haven. Deze mondiale afhankelijkheden leiden tot systeemrisico s. Dit werd in 1972 voor het eerste onderkend door de Club van Rome. Het rapport Grenzen aan 2
3 de Groei is in 2004 geactualiseerd. De kracht van hun analyse zit in de benadering. Het World3-model maakt de interactie inzichtelijk tussen mondiale ontwikkelingen op het gebied van bevolking, voedselproductie, industriële productie, vervuiling en gebruik van niet-hernieuwbare grondstoffen. Die maakt de ultieme consequenties zichtbaar van het wereldwijd volhouden van bestaande groeiconcepten. In tegenstelling tot veel eco nomische modellen maakt deze analyse duidelijk dat de winning van grondstoffen eindig kan zijn en dat vervuiling nadelige effecten heeft op het menselijk bestaan, zoals de voedselvoorziening. De conclusies van het rapport Grenzen aan de Groei zijn verstrekkend: voortzetting van de huidige trends leidt uiteindelijk tot een ineenstorting van bevolking en welvaart, omdat op een eindige planeet geen oneindige materiele groei vol te houden is. Het World3 model dat ten grondslag ligt aan deze analyse is nadrukkelijk niet bedoeld om exacte voorspellingen te maken. Het is een grofmazig model waarmee onderzocht kan worden wat de gevolgen zijn van het in steeds sneller tempo opmaken van eindige voorraden. Maar de inzichten uit het model kunnen we wel gebruiken om alternatieve scenario s te ontwikkelen en door te rekenen die leiden tot meer wenselijke uitkomsten. 3 De drie scenario s Voor het huidige rapport kozen we drie scenario s om verschillende mogelijke toekomsten te verkennen. We pasten het World3 model vervolgens aan om de mondiale scenario s uit te drukken in doorvoer van goederen in Rotterdam. De twee doorslaggevende factoren voor de berekende door - voer zijn de mondiale industriële productie en de bevolking van Europa. De scenario s hebben we standard+, technology en integral genoemd. Het standard+ scenario beschrijft een wereld waar geen revolutionaire trendbreuken optreden en die beschikt over een ruime reserve aan grondstoffen. De winning van niet-hernieuwbare grondstoffen zal volgens het model steeds moeilijker verlopen en daarom steeds meer kapitaal onttrekken aan de andere sectoren zoals voedselvoorziening. Door een exponentieel groeiende bevolking leidt het toenemende gebruik van grondstoffen tot persistente vervuiling die zowel de gezondheid van mensen aantast als de voedselvoorziening. Dit leidt uiteindelijk tot een ineenstorting van de wereldbevolking en een daling van de mondiale productie van goederen. Het gevolg voor de haven van Rotterdam in dit scenario is dat de overslag na een aanvankelijke groei vanaf ruwweg 2040 zal teruglopen tot ver onder het huidige niveau aan het eind van deze eeuw. 3
4 In de andere twee scenario s worden de effecten meegenomen van mogelijke ingrepen die verder gaan dan de huidige trends. In het technology scenario zijn dat technische maatregelen om efficiënter om te gaan met grondstoffen, de landbouwproductie te verhogen en vervuiling te beteugelen. De vraag naar goederen en diensten blijft echter ongewijzigd. Dit scenario heeft een stabiele populatie als resultaat, maar omdat de ontwikkeling van de noodzakelijke technologie ten koste gaat van investeringen in de productie van goederen neemt de gemiddelde welvaart af. Een afname van de industriële output is in het model gekoppeld aan de doorvoer in Rotterdam en daarom loopt ook in dit scenario de doorvoer van goederen, na groei tot ongeveer 2040, terug al is de daling minder sterk dan in het standard+ scenario. Het integral scenario bouwt voort op het technology scenario. Naast de technologische maatregelen worden in dit scenario ook de effecten meegenomen van een andere manier van leven die leidt tot een kleinere vraag naar goederen. In dit scenario wordt dan ook minder beslag gelegd op natuurlijke hulpbronnen. Omdat minder kapitaal nodig is voor het tegengaan van vervuiling, het winnen van grondstoffen en het verhogen van de voedselproductie stabiliseert zowel de bevolking als het welvaartsniveau. In het integral scenario groeit de goederenoverslag in Rotterdam tot ongeveer 2040 minder dan in de andere scenario s, maar blijft daarna wel constant. Alle drie de scenario s laten zien dat lange termijn economische groei gebaseerd op toename van volumes onwaarschijnlijk is. Duurzame economische groei vraagt om een verschuiving van groei gebaseerd op lineaire productie en transport naar een model dat zorgt voor toegevoegde waarde met minder grondstoffen. Scenario s geven een versimpeld beeld van de wereld en ze zijn bovendien begrensd door ons eigen voorstellingsvermogen. Hierdoor worden systeemveranderingen in scenarioanalyses vaak als geleidelijke veranderingen voorgesteld, terwijl dit in de werkelijkheid vaak niet het geval is: systeemveranderingen kennen vaak perioden van versnelling waarin een systeem schoksgewijs verandert, een kantelpunt. Ook is een aantal risico s niet meegenomen in deze studie, zoals toenemende kans op een pandemie door het toenemende transport van mensen en goederen. 4
5 Figure 1 Scenario results for throughput of the Port of Rotterdam, including historical data (mln tonnes) The asterisk indicates an additional autonomous growth that was added between 2014 and 2035 to take the pull effect due to Maasvlakte 2 into account. Data sources: CBS (historical throughput Rotterdam) Historical (1) Standard+ (2) Technology (3) Integral 4 De interpretatie van de scenario s De scenario s op basis van het aangepaste World3 model geven grofmazige, lange termijn ontwikkelingen aan. Om deze te kunnen vertalen naar mogelijke acties voor het Havenbedrijf zijn de scenario s ingekleurd voor drie thema s: energie, voedsel en grondstoffen. Voor deze onderwerpen is literatuur gebruikt waarin mondiale scenario s zijn uitgewerkt. De beschikbare energie-, voedsel- en grondstoffen-scenario s geven aan dat de wereld zich momenteel ontwikkelt volgens het standard+ scenario. Veilige grenzen voor wat de aarde aankan zijn al overschreden voor onder ander klimaatverandering en verlies van biodiversiteit. Andere planetaire grenzen zijn kritiek. Voor ieder thema zijn vervolgens de alternatieve scenario s geanalyseerd die de route naar een meer duurzame toekomst aangeven. Deze zijn bekeken vanuit het technology en het integral scenario. Vervolgens is waar mogelijk verder ingezoomd op de Europese context van deze thema s aangezien dat het achterland van Rotterdam is. 5
6 5 De energiecrisis De energie scenario s geven het duidelijkst aan dat de wereld zich op een standard+ pad bevindt. Er lijken ruim voldoende voorraden kolen, olie en gas te zijn om aan de energievraag van de 21e eeuw te voldoen. In het op fossiele brandstoffen gebaseerde energiesysteem komen echter zo veel broeikasgassen vrij dat voortzetting tot een gevaarlijke opwarming van de aarde zal leiden. Alleen door de koolstofintensieve energie te vervangen door een koolstofarme kan deze trend gekeerd worden. In het technology scenario moeten daarvoor alle technische mogelijkheden uit de kast worden gehaald. In dit scenario blijft de energievraag immers onverminderd groeien en daarom is naast hernieuwbare energie ook kernenergie en Carbon Capture and Storage (CCS) noodzakelijk. Daarnaast kost het steeds meer om fossiele energie te winnen. Dat geld kan niet voor andere zaken gebruikt worden. In een energiescenario dat dichter bij de integral variant blijft wordt zeer sterk ingezet op het reduceren van de energievraag. Hierdoor kan met verschillende mixen van koolstofarme energietechnologieën het doel bereikt worden om binnen de grenzen van de planeet te blijven. Dit is zowel technisch als economisch haalbaar, maar vereist een ongekende inspanning en politieke wil. 6 De voedselcrisis Onze voedselvoorziening komt in toenemende mate onder druk te staan. Terwijl de bevolking toeneemt, zijn de effecten van de groene revolutie op veel plaatsen uitgewerkt waardoor de landbouwproductie minder hard groeit. Ondertussen vraagt landbouw om steeds meer kunstmest, vruchtbare grond en water, terwijl ook de energiesector biomassa wil gebruiken. De hoeveelheid geschikte grond voor landbouw is eindig, de beste landbouwgronden zijn al in gebruik en uitbreiding van het areaal gaat ten koste van natuur. Ook hebben vervuiling, uitputting en erosie een negatief effect op de opbrengst per ha. Vleesproductie vraagt relatief veel oppervlakte, waardoor een scenario waarin de wereldbevolking het westerse vleesrijke dieet nastreeft niet mogelijk is. Een technology scenario veronderstelt dat mensen, bijvoorbeeld door vleesvervangers en kunstvlees, gemiddeld iets minder vlees eten. Teeltproblemen worden opgelost door een breed scala aan technologische oplossingen. Dit scenario is haalbaar, mits het landbouwareaal wordt uitgebreid. Het integral scenario veronderstelt een drastisch lagere vleesconsumptie. Dit scenario is haalbaar met slechts geringe opoffering van natuur en is zelfs mogelijk wanneer wordt omgeschakeld naar minder efficiënte, maar volledig biologische landbouw. 6
7 7 De grondstoffencrisis Bij de behandeling van de niet-hernieuwbare grondstoffen, focussen we op kritische materialen: stoffen die niet vervangbaar zijn, zoals rare earth metals en fosfaat. De risico s van schaarste van deze materialen kent meerdere dimensies. De winning van deze materialen zal steeds meer moeite kosten en daarmee tot meer vervuiling leiden. Tegelijk zitten de materialen vaak maar in een beperkt aantal landen in de grond wat tot geopolitieke en economische problemen kan leiden. De kans op onderbrekingen van de levering neemt toe en dat kan de ontwikkeling van essentiële technologie voor bijvoorbeeld een hernieuwbare energievoorziening of efficiënte landbouw in gevaar brengen. Door efficiëntie, hergebruik en recycling kan het gebruik van grondstoffen ontkoppeld worden van economische groei. Dit is de route in het technology scenario. Voor een integral scenario is het noodzakelijk om ook de vraag naar materialen te verminderen. Dat vergt nieuwe economische modellen en een geheel nieuwe manier van omgaan met goederen: een circulaire economie. 8 Consequenties voor de haven van Rotterdam Onze interpretatie van de modellen uit Grenzen aan de Groei laat zien dat de wereld zich op dit moment ontwikkelt volgens het standard+ scenario. De vertragingen in de terugkoppelingsmechanismen maken dat de effecten van het menselijk handelen pas na vele jaren zichtbaar kunnen worden. Daarom is het noodzakelijk om met spoed de veranderingen in te zetten die leiden tot een duurzaam scenario. De urgentie en omvang van deze opdracht maken het noodzakelijk dat het Havenbedrijf deze klus samen met haar partners aangaat. In het standard+ en het technology scenario loopt de doorvoer van goederen op enig moment sterk terug. Vooral in het standard+ scenario krijgt de van wereldhandel afhankelijke Rotterdamse haven grote klappen. Alleen in het integral scenario wordt voorkomen dat de doorvoer instort. Dat wil niet zeggen dat de haven in de toekomst geen groei in toegevoegde waarde zal kennen. In een circulaire economie kunnen retourstromen een deel van de wegvallende transportbewegingen opvangen. In plaats van één keer kan de haven meerdere malen aan grondstoffen verdienen. Daarnaast is het mogelijk om in het herhaald gebruik van (hernieuwbare) grondstoffen hoogwaardiger materialen en goederen te produceren. 7
8 De sleutel tot een duurzame toekomst ligt bij efficiëntie. Het vergroten van efficiëntie op de hier bestudeerde thema s energie, voedsel, grondstoffen geeft Havenbedrijf en havenbedrijfsleven meer mogelijkheden om transport en industrie te verduurzamen. De ontkoppeling van welvaart en niethernieuwbare grondstoffen is mogelijk met bestaande technologie voor het energiesysteem, in de landbouw en in de industrie. Het vraagt om een snelle uitfasering van alle activiteiten die momenteel sterk bijdragen aan de overschrijding van de veerkracht van de planeet. Voor Rotterdam is die uitdaging enorm: zowel de industrie als de logistiek zijn gebaseerd op fossiele energie. Als Rotterdam op lange termijn een motor voor de Nederlandse welvaart wil blijven dan is een fundamentele herziening van de havenactiviteiten noodzakelijk. De haven neemt al stappen op het gebied van energie, biomassa en grondstoffen. De effecten die hiermee worden bereikt zijn echter te beperkt of komen te laat. De noodzaak tot verduurzaming is ook een grote kans om koploper te zijn in het volgende economische tijdperk. De toekomst ligt bij bedrijven die de grenzen van de planeet respecteren. Haaks daarop staan de gevestigde belangen van bedrijven en instituties die het meeste te verliezen hebben in een transitie naar een duurzame samenleving. Op dit moment blokkeren of hinderen de bestaande verdienmodellen, regelgeving, infrastructuur en instituties de transitie naar een duurzame economie. Om partijen te betrekken in het veranderingsproces is een voorspelbare en geleidelijke transitie noodzakelijk. Tegelijkertijd moet het proces voldoende flexibel zijn om aangepast te kunnen worden aan nieuwe wetenschappelijke inzichten. Een eerste stap is om de indicatoren te hebben waarop een duurzame economie kan worden gestuurd. De economische waardering van de impact van activiteiten op de biosfeer staat in de kinderschoenen. En hoewel er een breed gedragen consensus is dat het BNP een gebrekkige maat is om welvaart te meten, blijft groei van het BNP verreweg het belangrijkste doel waarop de meeste landen hun economisch beleid richten. 9 Aanbevelingen Het Havenbedrijf Rotterdam toont de moed en het leiderschap om de uitdagingen van de 21e eeuw aan te gaan. Veel van de benodigde ideeën en technologieën zijn beschikbaar om de ambities te realiseren om een duurzame haven te worden. Door nu op alle niveaus in te zetten op efficiency vergoot het havenbedrijf de keuzeruimte voor toekomstige technologieën. 8
9 De noodzakelijke versnelling kan het Havenbedrijf niet alleen bereiken. Om de toekomst te herzien is een gezamenlijke inspanning nodig van alle partners in industrie, logistiek, overheid en wetenschap. Het Havenbedrijf en zijn partners zullen op twee niveaus stappen moeten zetten: regionaal en op het internationale speelveld. In internationale of Europese samenwerkingsverbanden moeten zij de strengst mogelijke maatregelen bepleiten om de impact op het milieu terug te dringen. Om te profiteren van striktere wet- en regelgeving dienen op regionaal niveau maatregelen genomen te worden die verduurzaming bevorderen. Zo wordt duurzaamheid het nieuwe competitieve voordeel voor Rotterdam. In internationaal en Europees verband gaat het om de volgende stappen: 1. Stimuleer dat de prijs de werkelijke kosten van grondstoffen reflecteert In algemene zin dienen in de prijs van grondstoffen de werkelijke kosten te worden meegenomen. Nu zijn ruwe grondstoffen goedkoper dan gerecyclede materialen, omdat de schade van milieuvervuiling bij grondstofwinning veelal niet in de prijs zijn opgenomen. De hogere prijzen voor grondstoffen die daar uit voortkomen kunnen worden gecompenseerd met een verlaging van de belasting op arbeid. Duurzaamheid is gebaat bij vervanging van belasting op arbeid door belasting op grondstoffen. 2. Bepleit wetgeving die negatieve milieueffecten reduceert Bepleit actief de noodzaak van een reductie van de impact van het huidige energiesysteem door de schadelijke externe effecten mee te laten wegen in economische afwegingen. Dat betekent het bepleiten van een CO 2 -prijs die hoog genoeg is om efficiëntie te stimuleren en investeringen in hernieuwbare energie rendabel te maken. Daarnaast moeten strenge eisen worden gesteld aan de uitstoot (luchtkwaliteit) van de transportsector en de industrie. Tot slot is het van belang dat alle relevante duurzaamheidscriteria worden toegepast bij het gebruik van biomassa in de energieopwekking. 3. Zorg voor een optimale waarde-toekenning van grondstoffen Zorg voor een zo hoogwaardig mogelijke toepassing van grondstoffen. Allereerst door het voorkomen van afval, daarna door hoogwaardig hergebruik en recycling en pas als laatste de mogelijkheid voor het gebruiken van grondstoffen voor energieopwekking. Reduce, reuse, recycle. Gebruik hiertoe zowel economische prikkels als wet- en regelgeving. 9
10 Voor de regio Rotterdam bevelen we op hoofdlijnen het volgende aan: 1. Denk in energiesystemen Behoud de klimaatdoelstellingen van het Rotterdam Climate Initiative, maar hou de manier waarop je die wilt bereiken tegen het licht. Pas duurzame technologie toe zoals smart grids en de toepassing van nieuwe energiedragers zoals waterstof. 2. Verwerf meer inzicht in de mogelijkheden van duurzame biomassa voor de regio Rotterdam Ontwikkel een routekaart voor duurzame biomassa in Rotterdam waarbij biomassa pas voor energieopwekking wordt gebruikt nadat zoveel mogelijk waardevolle bestanddelen voor andere toepassingen zijn benut. Formuleer hoe het gebruik van biomassa zich moet verhouden tot de voedselproductie. 3. Wees een wegbereider voor de circulaire economie Vorm een platform om creatieve oplossingen te vinden bij het implementeren van een circulaire economie. Als maat van succes moet een vorm van geïntegreerde rapportage worden ontwikkeld voor bedrijven. Ontwikkel het haven- en industriecomplex zo tot het meest duurzame ter wereld. De haven kan daarbij succes niet afmeten aan volumes maar aan toegevoegde waarde. Dat vraagt om nieuwe verdienmodellen en prestatie indicatoren. 10
11 Colofon Auteurs: George Wurpel Janne van den Akker Mariken Betsema Tammo Oegema IMSA Amsterdam T +31 (0) Prins Hendriklaan AX Amsterdam Nederland Opdrachtgever: Havenbedrijf Rotterdam T +31 (0) World Port Center Postbus AP Rotterdam Nederland Ontwerp en opmaak: Smidswater Datum: November 2013 Het rapport is te downloaden via: 11
Mainport en blueports: samenwerken aan multimodaal netwerk
Mainport en blueports: samenwerken aan multimodaal netwerk Jaarcongres Nederlandse Vereniging van Binnenhavens, Venlo, 5 oktober 2012 Hans Smits, CEO Havenbedrijf Rotterdam N.V. 1 Haven Rotterdam in cijfers
Nadere informatieDe toekomst van energie
De toekomst van energie Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 15-08-2017 Dat ons wereldwijde energiesysteem niet duurzaam is, blijkt duidelijk uit onze steeds schaarsere hulpbronnen, de regelmatig
Nadere informatieVerduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief
Verduurzaming van de veehouderij: urgentie vanuit mondiaal perspectief Conferentie Keuzes voor landbouw en veehouderij Huidige mondiale impact van veehouderij Biodiversiteit, aandeel 30% in mondiaal verlies
Nadere informatievolgens HbR zelfs verder Rotterdam
Heel Rijnmond één grote keten? Havenbedrijf Rotterdam Sandra Prenger 1 Heel Rijnmond industrial area logistics hub metropolitan area distribution volgens HbR zelfs verder Rotterdam Inhoud Havenvisie 2030
Nadere informatieZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN
ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN Lezing ter gelegenheid van het GEO Promotion Congres van eigen bodem 10 maart 2017 Groningen. door prof. em. Pier Vellinga Waddenacademie Colin OPBOUW
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieDe Rotterdamse haven en het achterland. Havenvisie 2030 en achterlandstrategie
De Rotterdamse haven en het achterland Havenvisie 2030 en achterlandstrategie Ellen Naaykens Havenbedrijf Rotterdam N.V. ALV ELC, Venlo 30 november 2011 Inhoud Profiel haven Rotterdam Ontwerp Havenvisie
Nadere informatieDe kansen voor de Circulaire Economie - met oog op recycling - Ton Bastein
De kansen voor de - met oog op recycling - The Limits to growth Verscheen in 1972 Uitgangspunt: Één wereld Overshoot Exponentiële groei Actie (o.a.): Systeemveranderingen Resource efficiency Recycle Vervangen/Substitutie
Nadere informatieHavenvisie 2030 Drechtsteden 5 april 2011
Havenvisie 2030 Drechtsteden 5 april 2011 1 Doel Havenvisie 2030 Richting geven aan de verdere ontwikkeling van de Rotterdamse mainport. Zekerheid en perspectief bieden aan klanten, burgers, overheden
Nadere informatieENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019
ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:
Nadere informatieDe Rotterdamse haven en het achterland. Havenvisie 2030 en achterlandstrategie. Ellen Naaykens
De Rotterdamse haven en het achterland Havenvisie 2030 en achterlandstrategie Ellen Naaykens Havenbedrijf Rotterdam N.V. Movares symposium 29 november 2011 Inhoud Profiel haven Rotterdam Ontwerp Havenvisie
Nadere informatieKlimaatverandering en onze voedselzekerheid
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieIs er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015
Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015 Jan Luiten van Zanden Universiteit Utrecht Historische kennis van de natuur Dramatische afname biodiversiteit Globio-model: Nl in 2000: 0,63
Nadere informatieNederland kantelt naar een duurzame samenleving
Nederland kantelt naar een duurzame samenleving Jan Rotmans pagina 1 van 68 Nederland kantelt naar een duurzame samenleving Prof.dr.ir. Jan Rotmans nr. pagina 2 van 68 Transitie naar Duurzame Economie:
Nadere informatieTraject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid
Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Lieven Van Lieshout Econext 8 april 203 Uitdagingen van het energiebeleid Bron: IEA, WEO 202 2 Uitdagingen van het energiebeleid Bron : EC, Impact
Nadere informatieThe Netherlands of
The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid
Nadere informatieStartnotitie Energietransitie. November 2018
Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie
Nadere informatieGrondstoffenschaarste in drie dimensies
Grondstoffenschaarste in drie dimensies Maarten Hajer Kenniskamer Schaarste 9 oktober 2012 Schaarste in vele vormen 2 Vraag stijgt, schaarste neemt toe; prijzen stijgen en schommelen 3 Geen uitputting
Nadere informatieTon Venhoeven, Rijksadviseur Infrastructuur
Geïntegreerde netwerken en knooppunten: veranderingen in de maatschappij Ton Venhoeven, Rijksadviseur Infrastructuur Project uitwerking en planvoorbereiding Advies verkenningen Onderzoek duurzame stedenbouw
Nadere informatieManifest Circulair Onderwijs
Manifest Circulair Onderwijs de rol van onderwijs in verantwoord innoveren 2 Waarom urgentie De jeugd heeft de toekomst. Wij maken de toekomst. Wij brengen kinderen en jong volwassenen het gedachtengoed
Nadere informatieDWSI Trendalert S E P T E D
Dutch Water Sector Intelligence Vier Scenario's voor de Circulaire Economie DWSI Trendalert Vier Scenario's voor de Circulaire Economie Inleiding Het KIDV is op 1 januari 2013 opgericht naar aanleiding
Nadere informatieThe Netherlands of 2040. www.nl2040.nl
The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid
Nadere informatieManifest Circulair Onderwijs
Manifest Circulair Onderwijs de rol van onderwijs in verantwoord innoveren 2 Waarom urgentie De jeugd heeft de toekomst. Wij maken de toekomst. Wij brengen kinderen en jong volwassenen het gedachtengoed
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieDe club van Rome had toch gelijk!
De club van Rome had toch gelijk! Bernard Dam MECS, Chemical Engineering, Faculty of Applied Science, Delft University of Technology 11 november 2009 Delft University of Technology Challenge the future
Nadere informatieTechnisch-economische scenario s voor Nederland. Ton van Dril 20 mei 2015
Technisch-economische scenario s voor Nederland Ton van Dril 20 mei 2015 Overzicht Energieplaatje in historisch perspectief Hoeveel en hoe gebruiken we energie? Wat gebeurt er met verbruik en uitstoot
Nadere informatieEnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16
EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 Korte uitleg over de bijeenkomsten KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 (1) Organisatie: KIVI
Nadere informatieSamenvatting. economy.
Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen
Nadere informatieABiodiversiteit en natuur & landschap in de samenleving
ABiodiversiteit en natuur & landschap in de samenleving Voorzichtig herstel bedreigde soorten Verdere achteruitgang functioneren van ecosystemen en biodiversiteit Meer aandacht voor natuur als basisvoorwaarde
Nadere informatieKRUISBESTUIVINGEN TUSSEN LUCHT EN ZEEHAVEN
KRUISBESTUIVINGEN TUSSEN LUCHT EN ZEEHAVEN Dick van Damme Lector Logistiek Hogeschool van Amsterdam Terneuzen 3 september 2015 AGENDA 1. Ontwikkelingen lucht- en zeehaven 2. Uitdagingen en strategierichtingen
Nadere informatieVOORUITKIJKSPIEGEL FINANCIËLE SECTOR IDEEËN VOOR EEN AANPAK HELPDESK NATUURLIJK KAPITAAL
VOORUITKIJKSPIEGEL FINANCIËLE SECTOR IDEEËN VOOR EEN AANPAK HELPDESK NATUURLIJK KAPITAAL 14 juni 2016 INHOUD Aanleiding Risicomodellen Een vooruitkijkspiegel Vooruit kijken: hoe doe je dat? NK vooruitkijkspiegel
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieBetekenis van circulaire economie voor de grondketen
Betekenis van circulaire economie voor de grondketen Bodembreed 13 november 2018 Mark in t Veld (Tauw) Jeroen Nagel (RWS) RWS Duurzame Leefomgeving 2 Rijkswaterstaat Circulaire Economie GWW & RWS RWS is
Nadere informatieRotterdam CCUS Project Porthos: transport en opslag van CO2
Rotterdam CCUS Project Porthos: transport en opslag van CO2 Klimaatdoelstellingen in Nederland Nederland heeft duidelijke klimaatdoelstellingen: in 2030 moet de uitstoot van broeikasgassen met 49% zijn
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen. Heleen de Coninck, 13 september 2011
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieNiche-regime-interactie in de circulaire economie in Nederland
Niche-regime-interactie in de circulaire economie in Nederland Charlie Spork 27 juni 2016, Brussel Inhoud 1. Fysisch-ecologisch perspectief op circulaire economie 2. Drie toekomstpaden 3. Niche-regime
Nadere informatieMondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN
Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario
Nadere informatieHoe voeden we 9 mrd mensen optimaal: lokaal of mondiaal? Aalt Dijkhuizen MVO
Hoe voeden we 9 mrd mensen optimaal: lokaal of mondiaal? Aalt Dijkhuizen MVO 12-03-2015 NL Agri & Food: oprecht een topsector! Tweede exporteur ter wereld Stevige pijler onder de economie 10% v/h BNP;
Nadere informatieDe Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie
De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd
Nadere informatieWat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)?
Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de
Nadere informatieDe ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016
De ontwikkeling van Smart grids Our common future Prof.dr.ir. Han Slootweg 30 september 2016 Agenda Het energiesysteem Verduurzaming van het energiesysteem De energietransitie Smart Grids 2 Energievoorziening
Nadere informatieEnergievoorziening Rotterdam 2025
Energievoorziening Rotterdam 2025 Trends Issues Uitdagingen 9/14/2011 www.bollwerk.nl 1 Trends (1) Wereld energiemarkt: onzeker Toenemende druk op steeds schaarsere fossiele bronnen Energieprijzen onvoorspelbaar,
Nadere informatiePerspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas
Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl
Nadere informatieWereldklasse doen! Havenbedrijf Rotterdam. Henk de Bruijn 25 september 2013. Copyright - Port of Rotterdam
Wereldklasse doen! Havenbedrijf Rotterdam Henk de Bruijn 25 september 2013 1 Haven- en industriegebied + 2 Havengebieden Maasvlakte Waal-/Eemhaven Europoort Botlek 3 Haven in cijfers Rotterdamse haven
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. Februari 2019
Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin
Nadere informatieRotie: Cleaning & Services Amsterdam: Tankstorage Amsterdam: Orgaworld: Biodiesel Amsterdam:
Rotie maakt onderdeel uit van de Simadan Groep. De Simadan Groep is een wereldwijd uniek industrieel ecosysteem waarin bij het verwerken van organische reststromen en frituurvet geen bruikbare energie
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. April 2019
Raadsakkoord energietransitie April 2019 Inhoudsopgave De energietransitie in Rotterdam 1 De energietransitie als kans 1 Tegengaan energiearmoede 1 Klimaatakkoord van Parijs 2 Rotterdamse klimaatambitie
Nadere informatieDuurzame Ontwikkeling
Duurzame Ontwikkeling Korte toelichting op het begrip Praktische invulling - in bedrijven - technologie Invulling in het onderwijs J. Venselaar 17 november Duurzame ontwikkeling in het onderwijs 1 Duurzaam..
Nadere informatieNIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen
NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen Felix Gruijters Nuon Amsterdam ArenA 12 oktober 2011 1 A convenient truth 44 triljard dollar staat op het spel Die waarde biedt kansen A convenient truth
Nadere informatieOnze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen
Onze energievoorziening in feiten: mythes, nieuwtjes en kansen Heleen de Coninck, 13 september 2011 Energieonderzoek Centrum Nederland Grootste energieonderzoekcentrum van Nederland Missing link tussen
Nadere informatieVoedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking
Voedselvoorziening in het tijdperk van verstedelijking Prof.dr.ir. Han Wiskerke Wageningen Universiteit Leerstoelgroep Rurale Sociologie http://www.rso.wur.nl/uk/ http://ruralsociologywageningen.wordpress.com/
Nadere informatieCaro De Brouwer 27/11/2013
Caro De Brouwer 27/11/2013 Caro De Brouwer 2e Master Irw Energie, KUL Erasmus Imperial College London Thesis: Solvent storage for postcombustion CCS in coal fired plants Voorzitter YERA Young Energy Reviewers
Nadere informatieF.4 bijlage 4; Feiten en cijfers
F.4 bijlage 4; Feiten en cijfers F.4.1 Inleiding Deze bijlage geeft een toelichting bij de productie en verwerking van het Nederlands afval sinds 1985 plus een inschatting hiervan tijdens de komende planperiode.
Nadere informatieThe Netherlands of 2040 en de Olympische Spelen George Gelauff Hogeschool Amsterdam 1 februari 2012
The Netherlands of 2040 en de Olympische Spelen George Gelauff Hogeschool Amsterdam 1 februari 2012 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Scenariostudies Lange termijn vraagstukken Grote
Nadere informatieRoadmap naar een duurzame bio-economie in 2030
Roadmap naar een duurzame bio-economie in 2030 Vier toekomstige routes met elk een andere inzet van biomassa.. privaat mondiaal regionaal publiek Toelichting De inzet van biomassa in 2030 hangt van veel
Nadere informatieCleantech Markt Nederland 2008
Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft
Nadere informatieDe Ecologische Voetafdruk als duurzaamheids graadmeter.
De Ecologische Voetafdruk als duurzaamheids graadmeter. Hans Lyklema, Wageningen Univ. Mede namens de Werkgroep Voetafdruk Nederland 1 Probleem: Ons omgaan met de Aarde is niet duurzaam. Onze aanpak: 1).
Nadere informatieVerpakken in de circulaire economie. Hester Klein Lankhorst Empack, 5 april 2017
Verpakken in de circulaire economie Hester Klein Lankhorst Empack, 5 april 2017 2 Copyright 2016 KIDV 8 november 2016 3 Copyright 2017 KIDV 12-4-2017 Verpakkingen In Europa openen we ongeveer 7 verpakkingen
Nadere informatieHaven Amsterdam Gateway to Europa
IJ (voor 1850) Haven Amsterdam Gateway to Europa Jan Egbertsen 26 september 2011, Amsterdam Haven Amsterdam is een bedrijf van de gemeente Amsterdam Amsterdam Noordzeekanaalgebied (rond 1875) Overzicht
Nadere informatieH-vision Blauwe waterstof voor een groene toekomst Alice Krekt, programmadirecteur Deltalinqs Cimate Program
H-vision Blauwe waterstof voor een groene toekomst Alice Krekt, programmadirecteur Deltalinqs Cimate Program 13-12-2018 Steven Lak voorzitter Om 2030 ambitie van broeikasgas emissiereductie te behalen
Nadere informatieNieuwe strategieën voor mondiale biodiversiteit. Prof. dr. Maarten Hajer
Nieuwe strategieën voor mondiale biodiversiteit Prof. dr. Maarten Hajer Waarom deze studie? 2 Convention on Biological Diversity (CBD) Rio de Janeiro 1992 193 landen, 3 doelen 18-29 oktober 2010: COP10
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieLatijns-Amerika aarzelt over hernieuwbare energie zaterdag, 15 augustus 2015 12:30
Waterkrachtcentrale's vormen een belangrijke energiebron in Zuid-Amerka, zoals hier bij de Itaipudam, een Braziliaans-Paraguyaanse stuwdam in de rivier de Paraná op de grens van de Braziliaanse staat Paraná
Nadere informatieEnergietechnologieën
pagina 1/6 Wetenschappelijke Feiten Bron: over IEA (2008) Energietechnologieën Scenario s tot 2050 Samenvatting en details: GreenFacts Context - Het toenemende energiegebruik dat aan de huidige economische
Nadere informatieProvincie Vlaams Brabant
170 Provincie Vlaams Brabant ENERGIE Energie is een relatief nieuw thema. De opgave om klimaatneutraal te worden, vraagt dat we vandaag nadenken over hoe we in de toekomst onze energiebehoefte gaan invullen.
Nadere informatieMilieu- en klimaatuitdagingen voor de 21ste eeuw: van Europese visie naar lokale betekenis en actie. Hans Bruyninckx, Mortsel, 9 oktober 2105
Milieu- en klimaatuitdagingen voor de 21ste eeuw: van Europese visie naar lokale betekenis en actie Hans Bruyninckx, Mortsel, 9 oktober 2105 Presentation by Dr. Hans Bruyninckx, Executive Director, EEA
Nadere informatieEen nieuwe kijk op kunststof en rubber. Feiten & cijfers
Een nieuwe kijk op kunststof en rubber Feiten & cijfers PRODUCTIE & PROCES -40% Economie NL 2014 bedrijven werknemers jaaromzet Innovaties en optimalisaties van de productieprocessen, hebben er in de afgelopen
Nadere informatieEen nieuwe kijk op kunststof en rubber. Feiten & cijfers
Een nieuwe kijk op kunststof en rubber Feiten & cijfers PRODUCTIE & PROCES -40% Economie NL 2016 bedrijven werknemers jaaromzet Innovaties en optimalisaties van de productieprocessen, hebben er in de afgelopen
Nadere informatiePK Benelux BV. Plan van aanpak maatschappelijk verantwoord ondernemen
PK Benelux BV Plan van aanpak maatschappelijk verantwoord ondernemen INLEIDING Dit Plan van aanpak gaat over maatschappelijk verantwoord onderrnemen en Maatschappelijk verantwoord inkopen (ook wel duurzaam
Nadere informatieDuurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen?
Duurzame wereldvoedselvoorziening hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Even voorstellen: Ruben Bringsken Ondernemer in Food en ICT (focus op duurzame oplossingen) Eigenaar/participatie
Nadere informatieBoodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010
Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010 Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie: Conferentie over Biodiversiteit in een veranderende wereld 8-9 september 2010 Internationaal Conventiecentrum
Nadere informatieDuurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt
Duurzame Industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere
Nadere informatieMinisterie van Economische Zaken
DOORBRAAKPROJECT ICT EN ENERGIE Routekaart doorbraakproject ICT en Energie Ministerie van Economische Zaken Rapport nr.: 14-2884 Datum: 2014-10-15 SAMENVATTING ROADMAP Het kabinet wil dat de uitstoot van
Nadere informatiereating ENERGY PROGRESS
reating ENERGY PROGRESS 2012 ENERGIE EN MILIEU: Opwarming van de aarde: Drastische vermindering CO 2 -uitstoot Energie: De energiekosten fluctueren sterk en zullen alleen maar stijgen Behoud van het milieu
Nadere informatieMinder afval met duurzame luiers voor Rotterdamse moeders! Minder afval, minder CO2 uitstoot en chemicaliën, lagere kosten, en een gezonde toekomst
Minder afval met duurzame luiers voor Rotterdamse moeders Minder afval, minder CO2 uitstoot en chemicaliën, lagere kosten, en een gezonde toekomst voor kindjes en de planeet PROBLEEM BESCHRIJVING WEGWERPLUIERS
Nadere informatieGrootschalige verduurzaming door creatieve coalities
Grootschalige verduurzaming door creatieve coalities André de Groot gemeente Rotterdam, programma Versnelling010 27 januari 2015 Opbouw stedelijk programma Duurzaam Groene, gezonde en veerkrachtige stad
Nadere informatieAlles van waarde beschermen en behouden
Alles van waarde beschermen en behouden Rond 2050 wonen er zo n 9 miljard mensen op onze aarde. De vraag naar water, mais, olie en metaal zal dan ook drastisch toenemen. Onze aarde is niet onuitputtelijk,
Nadere informatieDocentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van
Nadere informatieSETIS VOOR EEN KOOLSTOFARME TOEKOMST
E u r o p e s e Commissie INFORMATIESYSTEEM VOOR STRATEGISCHE ENERGIETECHNOLOGIEËN SETIS VOOR EEN KOOLSTOFARME TOEKOMST http://setis.ec.europa.eu Europese Commissie Informatiesysteem voor strategische
Nadere informatieMilieu-actualiteit NON-ETS. 3 mei 2018
Milieu-actualiteit NON-ETS 3 mei 2018 Europees beleid NON-ETS sectoren (effort sharing regulation) Welke doelstellingen 2021-2030? Europese doelstellingen 2030 (tov 2005) - 40 % BKG emissies - 30 % voor
Nadere informatieBehoud van natuurlijk kapitaal en ervaringen rond studie Chemiecluster Eemsdelta
Behoud van natuurlijk kapitaal en ervaringen rond studie Chemiecluster Eemsdelta Rotterdam Energy Port 2015 R.Willems 1 Definitie Natuurlijk Kapitaal The world s stocks of natural assets which include
Nadere informatieEnergie Transitie: Ultieme Opgave voor Gelderland
Energie Transitie: Ultieme Opgave voor Gelderland Nijmegen, 01 Februari 2018 twitter.com/janrotmans We leven NIET in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk 19e EEUW - Industriële
Nadere informatieKlimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieNitraatrichtlijn. op weg naar het laatste. 28 November 2012 Mark Heijmans
Nitraatrichtlijn op weg naar het laatste actieprogramma? 28 November 2012 Mark Heijmans 1 Opzet Van mondiaal naar mineraal en van mineraal naar lokaal Beleid: ruimte en kaders Uitvoering: instrumenten,
Nadere informatieMANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND
MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,
Nadere informatieDE ROL VAN GAS EN GASINFRASTRUCTUUR IN EEN DUURZAME LEEFOMGEVING. Samen naar een duurzame, betrouwbare en competitieve energiemix
DE ROL VAN GAS EN GASINFRASTRUCTUUR IN EEN DUURZAME LEEFOMGEVING Samen naar een duurzame, betrouwbare en competitieve energiemix DE BELGISCHE ENERGIE- UITDAGING 2 De doelstellingen van het interfederale
Nadere informatieEnergy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem. Frans Rooijers - directeur CE Delft
Energy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en
Nadere informatieINDUSTRIE EN SAMENLEVING HET VIZIER OP 2025. De bijdrage van de industrie aan de kwaliteit van leven in 2025
INDUSTRIE EN SAMENLEVING HET VIZIER OP 2025 De bijdrage van de industrie aan de kwaliteit van leven in 2025 Startnotitie: Naar een Visie voor de Nederlandse industrie 28 maart 2010 Naar de Visie 2025 -
Nadere informatieWat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*?
Samenvatting van de bevindingen van de Nationale DenkTank 2012 boer Consument Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? verwerker *De voorstellen van de denktank voor
Nadere informatieBiomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Nadere informatieVoetafdruk van de Nederlandse consumptie, 2005
Indicator 14 juni 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De hoeveelheid land die nodig is
Nadere informatieMalthus (1766 1834) Kan landbouw de wereld blijven redden? Het ongelijk van Malthus. An essay on the principle of population 25/11/2013
Kan landbouw de wereld blijven redden? Malthus (1766 1834) Piet VANTHEMSCHE Voorzitter Boerenbond KULeuven Universiteit 3 e Leeftijd 03-12-2013 An essay on the principle of population Het ongelijk van
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde
Alternatieve energiebronnen en gevolgen voor de haven Havendebat, 2 november 2017, Coby van der Linde Plan De veranderingen in de internationale oliemarkten Gevolgen voor ARA, rol van energiehub Energietransitie,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Wereldwijd zijn meer dan 3 miljard mensen afhankelijk van biomassa brandstoffen zoals hout en houtskool om in hun dagelijkse energie behoefte te voorzien. Het gebruik van deze
Nadere informatieHernieuwbare Energie na Frans Rooijers - directeur CE Delft
Hernieuwbare Energie na 2025 Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieDraagvlak bij burgers voor duurzaamheid. Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer
Draagvlak bij burgers voor duurzaamheid Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer Samenvatting Burgers verwachten dat de overheid het voortouw neemt bij het aanpakken van duurzaamheidsproblemen. In deze
Nadere informatieAfdeling Inkoop Januari 2017
Maatschappelijk Verantwoord Inkopen MVI-beleid in de praktijk Afdeling Inkoop Januari 2017 MVI-beleid Doel Waarom MVI-beleid? Als netbeheerder willen wij in de transitie naar een duurzame samenleving onze
Nadere informatie