{2 editie} Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "{2 editie} Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving"

Transcriptie

1 e {2 editie} Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving 2014

2

3 Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving 2014 e {2 editie}

4 Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Royal HaskoningDHV Juni 2014, Den Haag/Amersfoort Loes Holtmaat Daan Robben onderzoekers Bart Muskens (Royal HaskoningDHV) projectleider Eva Hillen (VNG) Pascal Lamberigts (Royal HaskoningDHV) Folkert van der Molen (Royal HaskoningDHV) projectgroep Marieke Hogeterp-Corba redactie Jolanda van den Tillart (Royal HaskoningDHV) vormgeving meer info

5 Inhoud Voorwoord 7 1. Managementsamenvatting 9 2. Op de agenda van gemeenten - anno Energie en Klimaat: Gemeenten zoekend naar rol bij uitvoering Energieakkoord 19 Onderzoeksresultaten Energie en Klimaat Bouwen en Wonen: Focus op de bestaande woningvoorraad 33 Onderzoeksresultaten Bouw en Wonen Milieu en Fysieke Veiligheid: Geluid, afval en veiligheid meest urgente thema s 43 Onderzoeksresultaten Milieu en fysieke veiligheid Water: Gemeentelijk waterbeheer: een calculerende en realistische aanpak 51 Onderzoeksresultaten Water Beheer en Onderhoud Openbare Ruimte: Nu bezuinigen, problemen vooruit schuiven? 59 Onderzoeksresultaten Beheer en Onderhoud Openbare Ruimte Gemeentelijk Vastgoed: Gemeenten zetten meer eigen vastgoed in de verkoop 67 Onderzoeksresultaten Gemeentelijk Vastgoed Leegstand Commercieel Vastgoed: Moeten gemeenten actief aan de slag? 75 Onderzoeksresultaten Leegstand Commercieel Vastgoed Bestuurskracht: Van bestuurskracht naar burgerkracht! 79 Onderzoeksresultaten Bestuurskracht Onderzoeksverantwoording 87 Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving 2014

6

7 Voorwoord Voor u ligt de tweede editie van de Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving. Een grootschalige peiling naar de trends, ontwikkelingen, knelpunten en oplossingsrichtingen binnen de fysieke leefomgeving. Een werkveld waarin diverse belangen spelen, veel geld in omgaat en goede interactie met inwoners en private partijen onmisbaar is. Kortom, een belangrijk thema voor alle Nederlandse gemeenten. Het onderzoek is een initiatief van Royal HaskoningDHV en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Dit jaar besteedt het onderzoek extra aandacht aan het thema Energie en Klimaat. Een zeer actueel onderwerp met als leidraad het SER-Energieakkoord dat in 2013 gesloten is. In dat akkoord staan belangrijke opdrachten voor de Nederlandse gemeenten op het gebied van duurzame energie en energiebesparing in de fysieke leefomgeving. Dat dit thema bij gemeenten leeft, blijkt wel uit de hoge respons op de voor dit onderzoek uitgezette enquête. Met maar liefst 461 respondenten is deze respons fors hoger dan afgelopen jaar. Op veel gebieden kan een vergelijking worden gemaakt met de eerste editie van het onderzoek (2013). Wat is er veranderd en welke ontwikkelingen zijn zichtbaar? Dit rapport geeft u de mogelijkheid om uw eigen gemeente te spiegelen aan het landelijk beeld. Het is een hulpmiddel om de kwaliteit van het beleid en de uitvoering te verhogen en, met het oog op de nieuwe collegeprogramma s, uw prioriteiten voor de fysieke leefomgeving te bepalen voor de komende jaren. Laat deze tweede Barometer wederom een inspiratiebron zijn bij het werken aan een prettige en duurzame leefomgeving! Annemarie Jorritsma Piet Besselink Voorzitter VNG Lid Raad van Bestuur Royal HaskoningDHV Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving

8

9 1. Managementsamenvatting De Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving Royal HaskoningDHV en VNG hebben in dit onderzoek de knelpunten, trends en ontwikkelingen op het gebied van de fysieke leefomgeving bij Nederlandse gemeenten in kaart gebracht. Het onderzoek heeft als doel om voor bestuurders en ambtenaren inzichtelijk te maken hoe deze zich in hun gemeente verhouden tot de rest van Nederland. De fysieke leefomgeving is verdeeld in acht thema s: Energie en Klimaat, Bouwen en Wonen, Milieu en Fysieke Veiligheid, Water, Beheer en Onderhoud Openbare Ruimte, Gemeentelijk Vastgoed, Leegstand Commercieel Vastgoed en Bestuurskracht. De data zijn verzameld met een online enquête en gesprekken met bestuurders en ambtenaren. De online enquête had een grote respons: 461 respondenten uit 233 gemeenten (meer dan de helft van alle Nederlandse gemeenten). Daarnaast zijn er 17 bestuurders en ambtenaren geïnterviewd. Vervolgens hebben professionals uit de betreffende vakgebieden een reflectie op de uitkomsten gegeven. Energie en Klimaat Gemeenten zijn druk aan de slag op het gebied van energie. Ze zien veel kansen op het gebied van verduurzaming van het eigen vastgoed, energiebesparing bij huishoudens en het ondersteunen van burgerinitiatieven. Gelijktijdig worstelen ze met hun eigen rol en de inzet van hun beperkte middelen in deze energietransitie. Ze haken vooral aan bij kleinschalige initiatieven en richten zich zo op de energieke samenleving, waarin ze samen met burgers de handen ineen slaan en resultaten boeken. De focus van het gemeentelijk energiebeleid lijkt daarmee niet zozeer op Den Haag en haar harde klimaatdoelen en energieakkoord te zijn gericht. Mede daardoor zal de schaalsprong die het energieakkoord beoogt voor veel gemeenten een flinke uitdaging zijn. Bouwen en Wonen Bouwen en Wonen, het verdiepende thema van vorig jaar, is een thema dat nog steeds sterk leeft onder de gemeenten. Daarbij lijken de effecten van de crisis bij veel gemeenten inmiddels onder controle te zijn. Het op orde brengen van de gemeentelijke grondexploitaties heeft grotendeels plaatsgevonden, veelal door het nemen van boekhoudkundige verliezen. Daarbij is er sprake van een toenemend vertrouwen in de realiteit en de planning van de programmering van woningbouw. De aandacht richt zich in toenemende mate op de kwaliteit van de woningvoorraad en de aansluiting van de woningvoorraad op de demografische ontwikkelingen. Gemeenten zien een tekort aan seniorenwoningen, woningen voor starters en huurwoningen. De slechte doorstroming op de woningmarkt wordt dit jaar als het meest urgente probleem gezien. Bij woningverbetering en energetische verbeteringen nemen gemeenten vooral een passieve rol aan en wordt het initiatief gelaten aan private eigenaren. Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving

10 Milieu en Fysieke Veiligheid De afgelopen jaren is veel gedaan aan de verbetering van de leefkwaliteit. Een grote meerderheid van de gemeenten geeft aan hiermee op schema te liggen, met onder andere een vermindering van de hinder door geluidsoverlast en het afronden van de grootste bodemsaneringsoperaties. Voor bodem verschuift daarmee de nadruk naar beheer en mogelijke nieuwe functies van de ondergrond. Afval is een urgent thema doordat steeds hogere eisen worden gesteld aan gescheiden inzameling en verwerking. Opvallend is dat omgevingsveiligheid volgens de gemeenten in urgentie is gegroeid, wat overeenkomt met de publieke en politieke aandacht voor dit onderwerp. Gemeenten en omgevingsdiensten zijn evenals vorig jaar bezig met het aanpassen aan de nieuwe manier van werken. De meerderheid van de respondenten (63%) is van mening dat de samenwerking tussen gemeenten en omgevingsdiensten nog niet optimaal verloopt, maar wel wordt verbeterd. Water Nederland krijgt steeds meer te maken met hevigere regen en langere perioden van droogte. Uit de barometer blijkt dat gemeenten hier pragmatisch mee omgaan. Zo accepteren veel gemeenten het risico op wateroverlast en zijn ze bereid om maatregelen uit te stellen als dat besparingen oplevert. Over het principe van risicogestuurd beheer bij de programmering van het onderhoud van het rioleringsstelsel lopen de meningen binnen de gemeentelijke watersector uiteen. Gemeenten zoeken de samenwerking met elkaar en met waterschappen vooral op om kosten te besparen en kwaliteitsverbetering te realiseren. Er wordt echter wel kritischer gekeken naar de resultaten van deze samenwerking. De sector is realistischer en ambitieuzer aan het worden: er moet meer gebeuren dan met elkaar praten om daadwerkelijk iets als resultaat te zien. Beheer en Onderhoud Openbare Ruimte Beheerorganisaties staan voor grote opgaven. Terwijl de bezuinigingen doorgaan, blijven de eisen voor leefbaarheid hoog en groeien de onderhoudsachterstanden. De afweging tussen duurzame investeringen op de korte termijn en rendement op de lange termijn blijft daarom lastig. Vaak wordt vooral gestuurd op maatregelen die ook een (korte termijn)besparing kunnen opleveren. De balans tussen betaalbaarheid en leefbaarheid/veiligheid komt steeds meer onder druk te staan. Risicobeheersing is daardoor steeds belangrijker bij het beheer van de openbare ruimte, waarbij veiligheid de ondergrens is waaraan moet worden voldaan. De belangrijkste opgave die de gemeenten zelf zien, is de professionalisering van de beheerorganisatie. Politieke sensitiviteit, omgevingsbewustzijn en communicatieve vaardigheden blijken meer en meer belangrijk. 10

11 Gemeentelijk Vastgoed Verkoop van bezit is hét thema als het gaat om gemeentelijk vastgoed. Een merendeel van de gemeenten verwacht dat de leegstand in het eigen vastgoed zal toenemen, onder meer door terugloop van verhuur of minder gebruik door de eigen organisatie. Steeds vaker wordt de volledige portefeuille geanalyseerd om te bepalen hoe bezuinigd kan worden op het gemeentelijk eigendom. Vaak wordt gekozen voor verkoop. Dit blijkt door slechte marktomstandigheden, incourantheid van het vastgoed en een te hoge boekwaarde echter lastig te zijn. Toch blijkt een langetermijnplanning voor vastgoed bij veel gemeenten te ontbreken. Steeds meer gemeenten denken na over samenwerking met andere gemeenten, waarbij bijna een derde verwacht dat de aansturing van beheer en onderhoud over een paar jaar door een gezamenlijke uitvoeringsorganisatie zal worden gedaan. Duurzaamheid van het eigen vastgoed is een opgave: veel gemeenten zeggen over onvoldoende middelen te beschikken om de benodigde maatregelen te nemen. Leegstand Commercieel Vastgoed De mate waarin gemeenten met leegstand van commercieel vastgoed te maken hebben verschilt sterk, waarbij een aanzienlijk deel aangeeft slechts zeer beperkt met leegstand te maken te hebben. Het merendeel van de respondenten ziet leegstand van winkels en kantoren als een maatschappelijk vraagstuk. Er wordt echter verdeeld gedacht over de vraag of gemeentelijke sturing wenselijk is. Bij winkels is dit meer het geval dan bij kantoren, waarschijnlijk omdat winkels letterlijk en figuurlijk dichter bij de burger staan. De aanpak van leegstand van kantoren en winkels is voor de meeste gemeenten nieuw terrein. De meest gehanteerde aanpak is herbestemming, gevolgd door monitoring van de leegstand en actief in overleg treden met eigenaren. Bestuurskracht Bestuurskracht is noodzakelijk om resultaten in het fysieke domein te bewerkstelligen. Met een zeven gemiddeld beoordelen de Nederlandse gemeenten hun eigen bestuurskracht met een ruime voldoende. Gemeenten staan iets positiever tegenover opschaling dan vorig jaar, maar intensievere samenwerking wordt nog steeds als goed alternatief gezien. Meer kennis en expertise wordt genoemd als belangrijkste voordeel van zowel intergemeentelijke samenwerking als opschaling. Intensievere samenwerking en het persoonlijk gezag van bestuurders worden als belangrijkste middelen gezien om de bestuurskracht te vergroten. Ondanks een positieve houding tegenover intergemeentelijke samenwerking zijn de meningen over de omgevingsdienst nog wisselend: deze moet zich nog bewijzen. Een groeiend belang wordt gehecht aan een faciliterende gemeentelijke rol bij burgerinitiatieven. Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving

12

13 2. Op de agenda van gemeenten - anno 2014 Meer dan 150 vragen en 461 respondenten, waarvan 126 In samenwerking bestuurders. Welk beeld ontstaat uit de resultaten van de tweede Barometer voor de fysieke leefomgeving? En wat betekent dit voor de agenda van gemeenten anno 2014? Die agenda wordt enerzijds bepaald door wat al goed gaat en wat nog beter moet en anderzijds door de prestaties van Innoveren Implementatie Energieakkoord: meer actie op energiebesparing en wind Woningmarkt: disbalans vraag en aanbod Variatie in intergemeentelijke samenwerking: vrijblijvend, via taakoverdracht of fusies Afstemming met woningcorporaties Uitbouwen gemeenten zelf die in samenwerking met anderen worden Burgerparticipatie: balans brengen in continueren behaald. In figuur 1 zijn de belangrijkste resultaten van de ambities, competenties en capaciteit Samenwerking in waterketen: van praten barometer samengevat vanuit deze beide dimensies. Dat Intergemeentelijke samenwerking en naar resultaten leidt tot vier kwadranten in de agenda van gemeenten uitbesteding op vastgoed en beheer Verdere integratie van ondergrond in anno 2014: bovengrond 1. Voortzetten van op eigen kracht behaalde resultaten; 2. Verbeteren van de eigen prestaties; 3. Uitbouwen van in partnerschappen geboekte prestaties; 4. Innoveren op in samenwerking met partners te bereiken prestaties. Moet beter Vastgoedstrategie: verkoop/sloop Agenda 2014 Realistische woningbouwprogrammering Gaat goed vastgoed, overaanbod panden, Financiële risico s grondposities vrijwel beslisinformatie op orde beheerst Integrale programmering beheer Afronding bodemsanering openbare ruimte Verbetering leefkwaliteit Verbeteren Verduurzaming vastgoed gemeenten en corperaties Verzilveren meerwaarde omgevingsdiensten Voortzetten Op eigen kracht Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving

14 1. Gaat goed op eigen kracht: meer realisme en vertrouwen in woningbouwprogrammering Waar de problemen in de woningbouw vorig jaar nog groot waren, is er nu sprake van een toenemend vertrouwen in de realiteit en de planning van de programmering van woningbouw. 75% van de respondenten geeft aan dat het de programmering voor woningbouw ook daadwerkelijk gaat realiseren. Daarnaast geven steeds meer gemeenten aan dat ze hun financiën op het gebied van de grondposities op orde hebben. De helft van de gemeenten die vorig jaar nog aangaf verliezen te moeten nemen, heeft het afgelopen jaar maatregelen getroffen. Daar staat tegenover dat nog altijd van de gemeenten verwacht nog flinke verliezen te moeten nemen. Veel gemeenten hebben een groot deel van de verworven gronden nog in hun bezit. De genomen verliezen zijn dan ook vooral afschrijvingen. Naast het toenemend vertrouwen in de programmering van de woningbouw gaat het goed met de afronding van de bodemsanering. Van de respondenten geeft 92% aan dat de bodemsaneringsoperatie voor 2015 kan worden afgerond. De aanpak van bodemverontreiniging als onderdeel van de ruimtelijke ontwikkeling is steeds meer common practice geworden. En net als vorig jaar geeft een groot deel van de gemeenten (77%) aan dat de voorgenomen verbeteringen van de leefkwaliteit op schema lopen. Het gaat hier vooral om geluidssanering van woningen, maatregelen bij industrie, omgevingsveiligheid van transportroutes en geluidsmaatregelen van wegen. Onze gronden zijn al afgeboekt en ons hele grondbedrijf is ook financieel gesaneerd. Je kunt het wel voor je uitschuiven, maar komen doet het toch. Op het moment dat de decentralisaties komen, kunnen we ons daarop richten en kunnen we financieel ook wat opvangen als er ergens iets niet goed gaat. Dhr. Drenth, wethouder gemeente Doetinchem 2. Moet beter op eigen kracht: verduurzaming, strategie- en rolbepaling vastgoed Gemeenten krijgen te maken met toenemende leegstand in het eigen vastgoed. Het ontbreekt bij veel gemeenten aan goede en volledige sturingsinformatie en besluitvaardigheid over de toekomst van vastgoedobjecten. Dit terwijl er sprake is van toenemende leegstand binnen het eigen vastgoed en de verkoop ervan ook niet wil vlotten, met name door slechte marktomstandigheden. Ook de verduurzaming van het vastgoed kan beter. Bij het eigen vastgoed geeft meer dan de helft van de gemeenten aan over onvoldoende financiële middelen te beschikken voor maatregelen in duurzaamheid. En als het gaat over verduurzamen van de huurwoningen van corporaties geeft een ruime meerderheid aan dat de afspraken met de woningcorporaties over verduurzaming nog niet goed verlopen. Daarnaast wordt het maken van een goede programmering op het gebied van beheer en onderhoud in de openbare ruimte als een belangrijk verbeterpunt gezien. Onder druk van beperkte financiële middelen zijn gemeenten kritisch op hun uitgaven. Het risicogestuurd werken wordt hierdoor op steeds meer beleidsterreinen gebruikelijk. Bij investeringen in beheer, riolering of het watersysteem wordt eerst zorgvuldig gekeken of het niet een tandje minder kan. De calculerende overheid die prestaties, risico s en kosten steeds beter afweegt, lijkt zo aan terrein te winnen. Bij het beheer en onderhoud van het maatschappelijk vastgoed is er een uitbestedingstrend zichtbaar; 35% van de gemeenten geeft aan meer vastgoedtaken te willen gaan uitbesteden. Op dit moment wordt de aansturing van het beheer en onderhoud nog door 83% van de gemeenten zelf gedaan. Bijna een derde van de respondenten verwacht dat dit over 2 à 3 jaar door een gezamenlijke uitvoeringsorganisatie wordt gedaan. Ook de doordecentralisatie van het onderhoud naar scholen past in deze trend. Het assetmanagement van gemeentelijk en maatschappelijk vastgoed vormt de komende jaren dan ook een belangrijk thema op de agenda van gemeenten. 14

15 Bij het overdragen van gemeentelijke taken in vastgoed, beheer en onderhoud naar gezamenlijke uitvoeringsorganisaties kan mogelijk worden geleerd van de ervaringen met de omgevingsdiensten. Deze zijn nog relatief recent opgericht voor taken op het gebied van het omgevingsrecht. Gemeenten hebben afspraken gemaakt met de omgevingsdiensten over de samenwerking. Een groot deel van de gemeenten geeft aan dat de samenwerking met die omgevingsdiensten nog niet optimaal verloopt. Dit is ook niet zo vreemd aangezien veel van deze omgevingsdiensten nog maar net zijn begonnen. Gemeenten zijn nog zoekende hoe ze de meerwaarde van de omgevingsdiensten in termen van kwaliteit, efficiency en kosten beter kunnen verzilveren. We weten allemaal dat als jij buiten loopt en de bomen er tiptop bijstaan, maar je struikelt over een losse trottoirtegel of je verdwaalt in het donker, dan ben je niet tevreden over die openbare ruimte. Daarom hebben we ook de beweging gemaakt naar een meer integrale kijk op de openbare ruimte door die onderwerpen bij elkaar te brengen. Mevr. De Vries-Kempes, voormalig wethouder gemeente Naarden 3. Gaat goed in samenwerking met partners: samenwerking met buurgemeenten, waterschappen en corporaties Gemeenten boeken voortgang in de samenwerking met belangrijke partners. Voor het verwerken van afvalwater wordt samengewerkt met waterschappen, de regionale omgevingsdiensten zijn actief op het gebied van milieu en over ruimtelijke ontwikkeling worden regionale afspraken gemaakt. De typen samenwerking zijn divers: van tamelijk vrijblijvende samenwerking, via het overdragen van taken, naar een gezamenlijke organisatie om uiteindelijk te komen tot een samenvoeging van ambtelijke organisaties die uitmondt in een bestuurlijke fusie. De onwil die er heerst over de opschaling van gemeenten is het afgelopen jaar afgenomen. Wellicht vanuit het besef dat door decentralisaties een omvangrijk en divers takenpakket op het bordje van gemeenten komt te liggen, die hier nog niet altijd optimaal op zijn toegerust. Daarnaast zijn er mogelijk gemeenten die inmiddels uit ervaring weten welke voordelen dit kan opleveren, zoals het in huis halen van meer kennis en expertise. Ook in de waterketen wordt volop samengewerkt met buurgemeenten en waterschappen. Er zijn samenwerkingsverbanden gevormd en men is positief over de voorbereidingen en de ontstane relaties. Men staat nu aan de vooravond van de fase waarin concrete resultaten geboekt moeten gaan worden. Dat sluit aan bij de conclusie van de Visitatiecommissie. Op het gebied van woningbouw is 92% van de respondenten positief over de relatie tussen de gemeente en de lokale woningcorporaties. Er blijkt een groeiend begrip te zijn voor de onderlinge posities. Door onvoldoende middelen vanuit de woningcorporaties wordt in enkele gemeenten geëxperimenteerd met de rol van de gemeente als ontwikkelaar of verhuurder. Maar het merendeel laat deze taak toch het liefst over aan de woningcorporaties. Ook de samenwerking op het gebied van het gemeentelijk vastgoed wint terrein, al moet hier nog wel veel gebeuren. samenwerking met partijen in de stad voort te zetten, We hebben geadviseerd om met name de daar is veel winst uit voortgekomen. We merken dat het halen van doelen alleen maar kan als je die samenwerking in stand houdt en verder verdiept en verbreedt. Mevr. Verhoeven, directeur duurzaamheid & klimaat gemeente Rotterdam Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving

16 16

17 4. Moet beter in samenwerking met partners: doorbraken nodig op doorstroming woningmarkt, energietransitie en burgerparticipatie Een ruime meerderheid van de gemeenten vindt het stimuleren van energie besparing voor koop- en huurwoningen het belangrijkste onderwerp uit het Energieakkoord. Het ondersteunen van burgerinitiatieven en het handhaven van de energiebesparingsverplichting worden eveneens belangrijk gevonden. Veel gemeenten worstelen echter nog met de rol die hierin voor hen is weggelegd. Vooral op het gebied van energiebesparing in de gebouwde omgeving valt nog veel winst te halen. Het merendeel van de gemeenten doet dit vooral door huiseigenaren te informeren. De rol die in het Energieakkoord staat beschreven voor de gemeenten gaat een stuk verder. Er zullen dan ook meer stappen moeten worden ondernomen op dit gebied, door onder andere te kijken naar samenwerkingsverbanden met woningbouwcorporaties, aannemers, etc. Daarnaast blijkt het ook lastig om de Europese en landelijke doelstellingen van windenergie te halen. 80% van de bestuurders verwacht weerstand bij het plaatsen van windmolens in hun eigen gemeente en 40% is nog niet van plan de komende jaren ruimte te maken voor de windmolens. Men vindt vooral de oplegging van bovenaf een bezwaar. De focus van het gemeentelijk energiebeleid lijkt vooral gericht op de energieke samenleving en hoe gemeenten samen met burgers de handen ineen kunnen slaan en resultaten kunnen boeken. Een ander thema op de agenda van gemeenten is de blijvende, kwalitatieve disbalans van vraag en aanbod op de woningmarkt. Bij de helft van de gemeenten (51%) wordt geconstateerd dat de bestaande woningvoorraad niet aansluit bij de demografische ontwikkeling en marktvraag. Het tekort aan seniorenwoningen blijft onverminderd groot (87%). Enerzijds wordt geconstateerd dat de bestaande woningvoorraad onvoldoende voor ouderen geschikt kan worden gemaakt. Anderzijds zijn er weinig mogelijkheden voor nieuwbouw en verloopt de sturing op de woningmarkt uiterst moeizaam. In een sterk toenemend aantal gemeenten wordt ook een tekort aan starters- en huurwoningen geconstateerd. Door de beperkte doorstroming komen er voor starters op de woningmarkt te weinig betaalbare woningen beschikbaar. Meer dan de helft van de gemeenten ziet het faciliteren van burgerinitiatieven als een van de belangrijkste rollen die de gemeente zou moeten vervullen in de komende vijf jaar. Tegelijkertijd geven gemeenten ook aan dat dit juist de rol is waarin ze nog het sterkst moeten groeien en verbeteren. De energieke samenleving of participatiesamenleving lijkt daarmee op lokaal niveau stevig in de belangstelling te staan. Deze ontwikkeling is heel relevant voor het domein van de fysieke leefomgeving, waarin burgerinitiatieven overal in het land in opkomst zijn. Dit komt dan ook duidelijk terug in de verschillende thema s binnen deze barometer; van het uitbesteden van groenonderhoud tot lokale duurzame energiecoöperaties. Sommige gemeenten zijn hier al mee aan de slag, maar een groot deel weet nog niet hoe die burgerparticipatie precies vorm moet krijgen. Er zal nog moeten worden gezocht naar een balans tussen ambities, competenties en capaciteit. Gemeenten realiseren zich dat dit een verandering in denken en doen met zich meebrengt, zowel in de eigen organisatie als bij bewoners. Wij kunnen vooral een faciliterende rol spelen door mensen goed te informeren over allerlei mogelijkheden, door mee te denken. Ik denk dat dat op zichzelf ook prima is, want ik merk dat in de samenleving dit onderwerp alle aandacht heeft. Er ontstaan vanzelf initiatieven en die hoeven wij niet over te nemen. Dhr. Wassink, wethouder gemeente Aa en Hunze Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving

18 18

19 3. Energie en Klimaat Gemeenten zoekend naar rol bij uitvoering Energieakkoord Het is vooral een kwestie van gemeenten zei Ed Nijpels (VVD), voorzitter van de borgingscommissie van het SER-Energieakkoord, onlangs in de NRC over de uitvoering van dat akkoord. Uit onderzoek van de Vereniging Nederlandse gemeenten (VNG) en Royal HaskoningDHV blijkt echter dat gemeenten nog een flinke uitdaging zien in de uitvoering van hun taken uit het Energieakkoord. De helft van de gemeenten heeft nog geen zicht op wat het Energieakkoord voor hen gaat betekenen, daarnaast denkt ruim de eigen klimaatdoelen zonder moeite te kunnen halen. Gemeenten aan zet in uitvoering Energieakkoord Gemeenten zijn druk aan de slag op het thema energie en er gebeurt enorm veel. Ze worstelen onder andere met hun eigen rol en de inzet van hun schaarse middelen in de energietransitie. Gemeenten zien veel kansen op het gebied van verduurzaming van het eigen vastgoed, energiebesparing bij huishoudens en het ondersteunen van burgerinitiatieven. Dit vraagt om een nieuwe manier van werken en samenwerken met de belangrijkste stakeholders in hun gemeente. Het Energieakkoord biedt hier volop kansen voor, het is nu inderdaad vooral een kwestie van gemeenten. Diezelfde gemeenten onderkennen dat energiebesparing het belangrijkste thema uit het Energieakkoord is voor de nieuwe colleges. De focus van het gemeentelijk energiebeleid lijkt daarmee niet zozeer op Den Haag, harde klimaatdoelen en het Energieakkoord te zijn gericht, maar vooral op de energieke samenleving. Hier slaan gemeenten samen met burgers de handen ineen om resultaten te boeken. De gemeenten haken dan vooral aan bij lokale, kleinere initiatieven. De schaalsprong die het Energieakkoord beoogt, vergt echter meer dan dat denk aan het versnellen en opschalen van kennis en initiatieven waar gemeenten én hun lokale partners zich (nog) meer voor zullen moeten inspannen. We beseffen dat we het met weinig middelen en mensen moeten doen. Dat we het vooral van de inwoners zelf moeten hebben. Dhr. Wassink, wethouder gemeente Aa en Hunze Energiebesparing en burgerinitiatieven belangrijkste thema s Een ruime meerderheid (60%) van de gemeenten vindt het stimuleren van energie besparing voor koop- en huurwoningen het belangrijkste onderwerp uit het Energieakkoord. Het ondersteunen van burgerinitiatieven (55%) en het handhaven van de energiebesparingsverplichting (bijna 50%) worden eveneens belangrijk gevonden. Dit sluit aan bij de opgaven die in het Energieakkoord bij gemeenten zijn neergelegd. Ruimte maken voor nieuwe windmolens, zonneparken en installaties voor bio-energie vindt slechts van de gemeenten de belangrijkste opgave voor de komende jaren. Gemeenten staan aan begin van uitvoering energieakkoord De helft van de gemeenten weet nog niet precies wat de taken uit het Energieakkoord voor hen gaan betekenen. Bijna 40% van de respondenten acht zich begin 2014 nog niet in staat om de taken uit te voeren. De ondersteuning die het Energieakkoord aankondigt, zal deze gemeenten dan ook goed uitkomen. Ruim van de Nederlandse gemeenten zegt tenslotte de taken uit het Energieakkoord wel uit te kunnen voeren. Gemeenten krijgen de komende jaren een grote rol bij de realisatie van energiebesparings-doelstellingen, de plaatsing van windmolens en het handhaven van de Wet Milieubeheer. Voorzitter van de borgingscommissie van het Energieakkoord, Ed Nijpels (VVD), zei onlangs in het NRC dat wethouders zo aan de slag kunnen. Bijna 40% van de gemeenten geeft echter aan over onvoldoende financiële middelen of personele capaciteit te beschikken, Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving

20 danwel ziet bestuurlijk-juridische of andere knelpunten die de uitvoering van de taken belemmeren. De vraag is dus of in de nieuwe collegeakkoorden voldoende maatregelen (komen te) staan om de gewenste schaalvergroting van duurzame energie uit het Energieakkoord ook daadwerkelijk te kunnen waarmaken. Gemeenten stellen eigen klimaatdoelen bij Veel gemeenten hebben zichzelf de afgelopen jaren klimaatdoelen gesteld. Maar een klein deel (iets meer dan ) van de gemeenten geeft echter aan de klimaat doel en te gaan halen zonder extra inspanningen. Bijna 90% heeft meer tijd nodig, gaat extra investeren of stelt de doelen bij. Zelfs met deze extra inspanningen geeft nog maar een kwart van deze gemeenten aan dat ze hun doelen gaan halen. Het is blijkbaar moeilijker dan gedacht om van plan tot uitvoering te komen en om in de praktijk daadwerkelijk tot verduurzaming te komen. Deze en andere lessen met de uitvoering van het klimaatbeleid zullen gemeenten goed van pas kunnen komen bij de uitvoering van het energieakkoord. De klimaatdoelstelling is wel belangrijk, maar het gaat niet alleen om de harde CO2-doelstellingen. Belangrijker is de uitwerking van de maatregelen op de transformatie in de stad. Mw. Verhoeven, directeur Duurzaamheid & Klimaat gemeente Rotterdam acht jaar hebben beziggehouden met klimaat- en Je ziet dat gemeenten zich de afgelopen energiedoelstellingen, terwijl het nu ook gaat over hoe krijg je de transformatie naar een circulaire economie van de grond?. De opgave wordt verbreed. Waar we acht jaar geleden aan het begin stonden van het klimaat- en energiebeleid bij gemeenten, staan we nu op het gebied van grondstoffenbeleid. Tegelijk blijven we hard werken aan de energietransitie, we zijn ver gekomen, maar we zijn er nog lang niet. Dhr. Bosman, directeur Programmabureau Klimaat en Energie gemeente Amsterdam Gemeente pakt vooral regulerende of controlerende rol Een ruime meerderheid van de Nederlandse gemeenten ziet voor zichzelf vooral een regulerende of controlerende rol bij het realiseren van meer duurzame energie in de eigen gemeente. Ruim 15% neemt veel eigen initiatieven en is actief betrokken in de uitvoering. Bijna geen enkele gemeente investeert in of financiert lokale initiatieven met substantiële bedragen. De ondersteuning die wel wordt gegeven is vooral niet-financieel. Het Energieakkoord spreekt de verwachting uit dat gemeenten een actieve ondersteunende rol spelen bij het proces naar de energieke samenleving en de realisatie van projecten voor duurzame energie. Een beleid gericht op specifieke doelgroepen is veel effectiever dan een breed subsidie beleid. Dan maak je echt het verschil. Dhr. Bosman, directeur Programmabureau Klimaat en Energie gemeente Amsterdam Gemeenten en burgers ondernemen samen in energie Een mooie en belangrijke uitzondering op deze traditionele rol is de ondersteuning die gemeenten bieden aan lokale burgerinitiatieven, waaronder bijvoorbeeld energiecoöperaties. De helft van de respondenten geeft 20

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord

Nadere informatie

Ja. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt.

Ja. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt. CDA - Wij zijn voor kleinschalige windenergie rond boerderijen. Onduidelijk. ChristenUnie 2035: 60% 2045: 100% 2050: 100% klimaatneutraal Ja. Net als zonnedaken en windmolens op zee, zijn windmolens op

Nadere informatie

JA: WONEN VOOR IEDEREEN! WENJEN FOAR ELKENIEN PVDA FRYSLÂN WONINGPLAN

JA: WONEN VOOR IEDEREEN! WENJEN FOAR ELKENIEN PVDA FRYSLÂN WONINGPLAN JA: WONEN VOOR IEDEREEN! WENJEN FOAR ELKENIEN PVDA FRYSLÂN WONINGPLAN Foto: Jeroen Mul/Flickr, Creative Commons JA: STEVIG INZETTEN OP BETAALBAAR EN GOED WONEN VOOR IEDEREEN! De afgelopen jaren is er dankzij

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres

Nadere informatie

Collegebesluit Collegevergadering: 11 december 2018

Collegebesluit Collegevergadering: 11 december 2018 ONDERWERP Prestatieafspraken 2019 SAMENVATTING Gemeente, de Heemsteedse woningcorporaties Elan Wonen en Pre Wonen en hun huurdersorganisaties Bewonersraad Elan Wonen en Bewonerskern Pre streven een gemeenschappelijk

Nadere informatie

Kennismaking organisatie Borsele Programma

Kennismaking organisatie Borsele Programma Kennismaking organisatie Borsele Programma Organisatie structuur Jack Jansen Afd. Ruimtelijke Ontwikkeling Jack Jansen Afd. Grond & Economie Bas v.dendries Afd. Samenleving Yvonne Otte Afd. Woonomgeving

Nadere informatie

Terugblik en tussenstand Regionale Energietransitie Opbrengst terugblik projectgroep op 18 oktober 2018 t.b.v. PHO+ op 21 november

Terugblik en tussenstand Regionale Energietransitie Opbrengst terugblik projectgroep op 18 oktober 2018 t.b.v. PHO+ op 21 november Terugblik en tussenstand Regionale Energietransitie Opbrengst terugblik projectgroep op 18 oktober 2018 t.b.v. PHO+ op 21 november Opzet 1. Doel en aanpak terugblik 2. Behaalde resultaten en producten

Nadere informatie

http://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03

http://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03 1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

Raadsvoorstel. Voorloper. Startnotitie Duurzaam Druten. Datum collegebesluit 9 januari 2018 Datum presidium 8 januari 2018

Raadsvoorstel. Voorloper. Startnotitie Duurzaam Druten. Datum collegebesluit 9 januari 2018 Datum presidium 8 januari 2018 Voorloper Onderwerp Startnotitie Duurzaam Druten Datum collegebesluit 9 januari 2018 Datum presidium 8 januari 2018 Portefeuillehouder A. Springveld Behandelend team Team strategie en beleid Behandelend

Nadere informatie

De stand van mediation

De stand van mediation De stand van mediation Onderzoek bij gemeenten naar de stand van zaken rond mediation 30 november 2007 1 Inleiding Steeds meer gemeenten ontdekken mediation als manier om conflictsituaties op te lossen.

Nadere informatie

1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening

1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening 1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,

Nadere informatie

Nieuwe aanpak van de woningbouwproductie in Den Haag

Nieuwe aanpak van de woningbouwproductie in Den Haag Nieuwe aanpak van de woningbouwproductie in Den Haag Henk Harms, gemeente Den Haag Directeur Ontwikkeling en Realisatie Internationale stad van Vrede en Recht Den Haag: na New York, tweede VN stad Wereldstad

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

ECFD/U201400578 Lbr. 14/019

ECFD/U201400578 Lbr. 14/019 Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8393 betreft Ondersteuningsprogramma Energie uw kenmerk ons kenmerk ECFD/U201400578 Lbr. 14/019 bijlage(n) 2 datum 20 maart

Nadere informatie

Besluit college van Burgemeester en Wethouders

Besluit college van Burgemeester en Wethouders Registratienr: 2013/4543 Registratiedatum: Afdeling: Leefomgeving Agendapunt: 49-Va-09 Openbaar: Ja X Nee Reden niet openbaar: Onderwerp: Windpark gemeente Kranenburg (DE) Besluit: Kennis te nemen van

Nadere informatie

College van Burgemeester en wethouders gemeente Tynaarlo

College van Burgemeester en wethouders gemeente Tynaarlo College van Burgemeester en wethouders gemeente Tynaarlo Vergadering d.d. Agendapunt: 20 november 2018 Zaaknummer: 534361 Portefeuillehouder : J. Gopal Openbaar Besloten : R.A. Kraaijenbrink Team : Maatschappij

Nadere informatie

Jaarverslag 2013. Van pionieren naar realiseren

Jaarverslag 2013. Van pionieren naar realiseren Jaarverslag 2013 Van pionieren naar realiseren 1 1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 2 2.1 2.2 2.3 Inhoudsopgave 1. Bestuur ECD Het bestuur van de ECD, in 2013 bestaande uit dhr. D.A. van Steensel (HVC) en dhr. H.P.A.

Nadere informatie

Meer woonkansen voor ouderen

Meer woonkansen voor ouderen Meer woonkansen voor ouderen Ouderen willen zo lang mogelijk in hun vertrouwde leefomgeving blijven wonen. Met een slimme combinatie van maatregelen maakt u als gemeente dat mogelijk. Uw resultaten: Efficiënte

Nadere informatie

2-7-2014. Energieakkoord voor duurzame groei. Juli 2014 WERK IN UITVOERING. Ed Nijpels. Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen?

2-7-2014. Energieakkoord voor duurzame groei. Juli 2014 WERK IN UITVOERING. Ed Nijpels. Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen? Energieakkoord voor duurzame groei Juli 2014 WERK IN UITVOERING Ed Nijpels Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen? 1 Waarom een Energieakkoord? Perspectief Consistentie Ambitie Realiteit Groei

Nadere informatie

WOONVISIE VELSEN 2040

WOONVISIE VELSEN 2040 WOONVISIE VELSEN 2040 28 Februari vond een bijeenkomst plaats met raadsleden en inwoners over de nieuwe Woonvisie. Het eerste deel bestond uit een informatiemarkt, waarbij uitleg en achtergronden gegeven

Nadere informatie

Gemeente Langedijk. Voorstel aan de raad

Gemeente Langedijk. Voorstel aan de raad Gemeente Langedijk Raadsvergadering : 22 januari 2013 Agendanummer : 15 Portefeuillehouder Afdeling Opsteller : H.J.M. Schrijver : Beleid en Projecten : Schutten Voorstel aan de raad Onderwerp : Nota Langedijk

Nadere informatie

Sociale Windenergie. Windenergie langs de A16. Wind A16 & Sociale windenergie

Sociale Windenergie. Windenergie langs de A16. Wind A16 & Sociale windenergie Sociale Windenergie & Windenergie langs de A16 1 Ons idee Samen Sociale Windenergie realiseren door samenwerking lokale initiatieven in Zundert?? 2 Wat zijn onze doelstellingen? DUURZAAM LOKAAL BETAALBAAR

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015

Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015 Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in uw regio? bedrijvencoöperatie?

Nadere informatie

Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015

Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015 Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in

Nadere informatie

Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want:

Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want: Marktanalyse Markt functioneert nu mondjesmaat, er is meer potentieel dan nu wordt gerealiseerd, want: Onbekendheid gebouweigenaren & gebruikers met de mogelijkheden en winst die te behalen valt Ondoorzichtige

Nadere informatie

Tabel 3-1 bedragen x 1.000

Tabel 3-1 bedragen x 1.000 3 Ruimte en Wonen Wat mag het kosten Tabel 3-1 bedragen x 1.000 2018 2019 2020 2021 2022 actualisatie perspectief energie hoofdinfrastructuur -0,1 actualisatie Wabo 1,0 0,3 0,3 0,3 0,3 kavelwinkel ICT

Nadere informatie

Visie op wonen. Open Huis 8 september 2016

Visie op wonen. Open Huis 8 september 2016 Visie op wonen Open Huis 8 september 2016 Doel van vanavond Informeren en beelden peilen over huidige stand en toekomst van wonen in Bunnik Niet vandaag: oplossingen! Proces 1 Kennis delen Gemeenteraad

Nadere informatie

Visie op Sociale windenergie. Burgerinitiatief Duurzaam Drimmelen

Visie op Sociale windenergie. Burgerinitiatief Duurzaam Drimmelen Visie op Sociale windenergie Burgerinitiatief Duurzaam Drimmelen Wat zijn onze doelstellingen? DUURZAAM LOKAAL BETAALBAAR Duurzaam Drimmelen wil duurzaamheid in gemeente Drimmelen vergroten Ecologisch,

Nadere informatie

Raadsvoorstel. Samenvatting

Raadsvoorstel. Samenvatting \--/7 Raadsvoorstel '5C7 (j) Agendapuntnummer : Documentnummer : Raadsvergadering d.d. : Raadscommissie Commissie d.d. Programma Onderwerp Portefeuillehouder Bijlagen 6 ir.n.rr 18 oo 000 25-01-2018 Commissie

Nadere informatie

WATER- SCHAPPEN & ENERGIE

WATER- SCHAPPEN & ENERGIE WATER- SCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duurzame economie en samenleving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld

Nadere informatie

De Raad en de Omgevingswet

De Raad en de Omgevingswet De Raad en de Omgevingswet Inhoud - Wat is de Omgevingswet? - Wat betekent deze wet voor de gemeenten - Wat is de rol en de invloed van de raad op de wet - Waar liggen de kansen van de raad en waar moet

Nadere informatie

ENERGIE ENQUÊTE VOORJAAR 2012

ENERGIE ENQUÊTE VOORJAAR 2012 ENERGIE ENQUÊTE VOORJAAR 2012 2 INHOUD Management samenvatting... 3 Respondenten... 3 Conclusies... 4 1. Inleiding... 6 2. Uitkomsten per vraag... 6 2.1 Energie en energiebesparing binnen de organisatie...

Nadere informatie

Woonvisie Gemeenteraad Boxtel

Woonvisie Gemeenteraad Boxtel Woonvisie 2015-2025 Gemeenteraad Boxtel Aanleiding Woonvisie 2010-2014 afgerond Regionale agenda wonen Veranderde dynamiek op de woningmarkt Extramuralisering Woningwet 2015 2 Vorm van de woonvisie Visie

Nadere informatie

Routekaart Energietransitie procesafspraken

Routekaart Energietransitie procesafspraken Routekaart Energietransitie procesafspraken Energiebesparing en transformatie van gebouwde omgeving, mobiliteit, industrie en landbouw & landgebruik Samenwerking met inwoners(initiatieven), ondernemers

Nadere informatie

Een betrouwbare overheid. Gemeentelijke samenwerking en financiën

Een betrouwbare overheid. Gemeentelijke samenwerking en financiën Een betrouwbare overheid Gemeentelijke samenwerking en financiën 1 Een betrouwbare overheid Bij de ChristenUnie staat de samenleving centraal. Een samenleving die niet het werk is van de overheid maar

Nadere informatie

De gemeenteraad buitenspel na de invoering van de Omgevingswet? Gemeenteraad Bergen op Zoom 10 april 2017

De gemeenteraad buitenspel na de invoering van de Omgevingswet? Gemeenteraad Bergen op Zoom 10 april 2017 De gemeenteraad buitenspel na de invoering van de Omgevingswet? Gemeenteraad Bergen op Zoom 10 april 2017 Waar gaan wij het over hebben? Geheugen opfrissen: Omgevingswet in het kort Betekenis wet voor

Nadere informatie

Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg

Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg Werkconferentie agenda omgevingsvisie Limburg Na een regionale werkconferentie in Venlo, zijn op 24 september 2018 zo n 70 medewerkers van verschillende Zuid-Limburgse gemeenten, het Waterschap, het Rijk,

Nadere informatie

Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht

Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht februari 2017 position paper regietafel energietransitie utrecht 2/6 Regietafel Energietransitie Utrecht Hieronder treft u informatie over de Regietafel

Nadere informatie

Openbare Ruimte. Heroriëntatie op de. Openbare Ruimte

Openbare Ruimte. Heroriëntatie op de. Openbare Ruimte Openbare Ruimte Heroriëntatie op de Openbare Ruimte Openbare Ruimte Inspelen op actuele ontwikkelingen Twee actuele ontwikkelingen vragen om een heroriëntatie op de ontwikkelingen, het beheer en onderhoud

Nadere informatie

Leegstand agrarisch vastgoed

Leegstand agrarisch vastgoed Leegstand agrarisch vastgoed Aard, omvang, duiding en oplossingsrichtingen 26 mei 2016, Edo Gies, Alterra Wageningen UR 2 Een stille revolutie op het platteland Dynamiek in de landbouw (1950 2016) 4 x

Nadere informatie

Opinievergaring jongeren Gebouwde Omgeving

Opinievergaring jongeren Gebouwde Omgeving Opinievergaring jongeren Gebouwde Omgeving THEMABIJEENKOMST G.O. 27 maart 2013 SER DIALOOGSESSIE 27 februari 2013 40 Young Professionals 50 Young Professionals ONDERWERPEN TER DISCUSSIE: 1. Energiebesparing

Nadere informatie

COLOFON. Nissewaard Peiling 2018 Colofon 2. Uitgave I&O Research Zuiderval 70 Postbus AN Enschede. Rapportnummer 2019/056.

COLOFON. Nissewaard Peiling 2018 Colofon 2. Uitgave I&O Research Zuiderval 70 Postbus AN Enschede. Rapportnummer 2019/056. COLOFON Uitgave I&O Research Zuiderval 70 Postbus 563 7500 AN Enschede Rapportnummer 2019/056 Datum April 2019 Opdrachtgever Gemeente Nissewaard Auteurs Wouter Andringa, Frank ten Doeschot, Mireille Koomen,

Nadere informatie

Themabijeenkomst gemeenteraden Land van Cuijk. Bijeenkomst over vergunninghouders, op 30 september 2015

Themabijeenkomst gemeenteraden Land van Cuijk. Bijeenkomst over vergunninghouders, op 30 september 2015 Themabijeenkomst gemeenteraden Land van Cuijk Bijeenkomst over vergunninghouders, op 30 september 2015 Actueel onderwerp Overzicht 1. Van vluchteling naar vergunninghouder 2. Ketenpartners 3. Huidige situatie

Nadere informatie

Almere. Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2015

Almere. Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2015 Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2015 Natuur en Milieufederatie Flevoland heeft ook dit jaar weer een verkenning gedaan naar het klimaatneutrale gehalte van de

Nadere informatie

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,

Nadere informatie

Activiteitenoverzicht Midden-Groningen 2019

Activiteitenoverzicht Midden-Groningen 2019 ACTIVITEITENOVERZICHT 2019 MIDDEN-GRONINGEN juni 2018 1. INLEIDING Voor u ligt het activiteitenoverzicht 2019 van Actium aan de gemeente Midden-Groningen, met daarin de voorgenomen activiteiten van Actium

Nadere informatie

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019

DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE. Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 DUURZAAMHEID, KLIMAATVISIE EN REGIONALE ENERGIE STRATEGIE Bijeenkomst gemeenteraad 5 februari 2019 PROGRAMMA 1. Inleiding (Daan Russchen) 2. Startnotitie Klimaatvisie (Jur Marringa/Roland Roijackers) 3.

Nadere informatie

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten)

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten) Samen Duurzaam DOEN! Leuk dat u samen met uw buren na wilt denken over duurzaamheid. Aan de hand van dit stappenplan helpen wij u graag op weg om het gesprek op gang te brengen. Dit stappenplan is bedoeld

Nadere informatie

Lijst Lammers. Papendrecht 21 januari 2013

Lijst Lammers. Papendrecht 21 januari 2013 Lijst Lammers Papendrecht 21 januari 2013 Aan de voorzitter van de gemeenteraad van de gemeente Papendrecht, de heer C.J.M. de Bruin Markt 22 3351 PB Papendrecht Betreft: gemeente Papendrecht aansluiten

Nadere informatie

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en

Nadere informatie

Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013

Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013 Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013 Welkom allemaal! Om te beginnen fantastisch dat we met zo n grote groep en uit diverse geledingen hier bij elkaar zijn

Nadere informatie

Naar een nieuwe Woonvisie. Menno Moen Informatiebijeenkomst raadsleden 15 april 2014

Naar een nieuwe Woonvisie. Menno Moen Informatiebijeenkomst raadsleden 15 april 2014 Naar een nieuwe Woonvisie Menno Moen Informatiebijeenkomst raadsleden 15 april 2014 Inhoud presentatie Aanleiding woonvisie Hervormingsagenda Doel en proces woonvisie Gevoel bij de woningmarkt Hoeveel

Nadere informatie

Lijst Lammers. KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013. Persbericht. Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas?

Lijst Lammers. KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013. Persbericht. Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas? Lijst Lammers KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013 Persbericht Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas? Fractie Lijst Lammers pleit voor de Zonatlas in Papendrecht en vraagt

Nadere informatie

Menukaart Energietransitie gemeenten

Menukaart Energietransitie gemeenten Menukaart Energietransitie gemeenten In 2018 is bij gemeenten een nieuw gemeentebestuur aangetreden. De energietransitie wordt voor hen dé grote uitdaging! Om hierin grote stappen te kunnen zetten, moeten

Nadere informatie

RAADSVOORSTEL. Onderwerp. : Programmering en strategie. Voorstel De uitvoeringsagenda duurzaamheid vast te stellen.

RAADSVOORSTEL. Onderwerp. : Programmering en strategie. Voorstel De uitvoeringsagenda duurzaamheid vast te stellen. RAADSVOORSTEL Onderwerp : Uitvoeringsagenda duurzaamheid Raadsvergadering : 9 november 2011 Politieke markt d.d.: 26 oktober 2011 Agendapunt : Portef.houder : Wethouder Pierey Voorstelnummer : 639907 BenW-besluit

Nadere informatie

Energieloket EBGV 20-11-2015 Hier Opgewekt

Energieloket EBGV 20-11-2015 Hier Opgewekt Energieloket EBGV 20-11-2015 Hier Opgewekt Gerben van Lunteren, Feike van der Zandt, Aernoud Olde, Renske den Exter, Raoul Santibanez Gemeenten: Blaricum, Bussum, Hilversum, Huizen, Laren, Muiden, Naarden,

Nadere informatie

1. Wethouder Tiemens te machtigen voor het ondertekenen van het Gelders Energie Akkoord.

1. Wethouder Tiemens te machtigen voor het ondertekenen van het Gelders Energie Akkoord. Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Deelname Gelders Energieakkoord Programma Duurzaamheid Portefeuillehouder H. Tiemens Samenvatting Het Klimaatverbond, Alliander en Gelderse Natuur en Milieufederatie

Nadere informatie

Verduurzaming van het MKB

Verduurzaming van het MKB Verduurzaming van het MKB Wilma Berends / Sibolt Mulder Natuur & Milieu: visie op stimuleren MKB-verduurzaming MKB kan zelf flinke bijdrage leveren aan duurzaamheid Duurzaamheid op de agenda van MKB kan

Nadere informatie

BESLUITENLIJST. Voorronde Open Huis. Datum: 10 september 2015 Onderwerp: Discussienota herziening subsidiebeleid

BESLUITENLIJST. Voorronde Open Huis. Datum: 10 september 2015 Onderwerp: Discussienota herziening subsidiebeleid BESLUITENLIJST Voorronde Open Huis Datum: 10 september 2015 Onderwerp: Discussienota herziening subsidiebeleid Aanwezig: Voorzitter: dhr. J. Buzepol Locogriffier: mw. A. van Wees (locogriffier) Leden:

Nadere informatie

Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt. platform woningcorporaties noord-holland noord

Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt. platform woningcorporaties noord-holland noord Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt platform woningcorporaties noord-holland noord Voorwoord Op 15 december 2011 is door ruim 20 corporaties uit de subregio s Noordkop, West-Friesland,

Nadere informatie

Energiecoöperaties: ambities, handelingsperspectief en interactie met gemeenten

Energiecoöperaties: ambities, handelingsperspectief en interactie met gemeenten Energiecoöperaties: ambities, handelingsperspectief en interactie met gemeenten De energieke samenleving in praktijk 23 januari 2015 Hans Elzenga, Anne Marieke Schwencke 1 Onderzoeksvragen (i.o.m. met

Nadere informatie

BuildDesk kennisdocument

BuildDesk kennisdocument BuildDesk kennisdocument Groot economisch en maatschappelijk voordeel van energieneutraal renoveren Woningverbetering naar energieneutraal in de sociale huursector is economisch en maatschappelijk zeer

Nadere informatie

Zaaknummer : : Raadsadviesgroep Kopie aan : Collegeadviesgroep Behandeld door : R. van Belzen Datum: : 5 juli 2016 Openbaar

Zaaknummer : : Raadsadviesgroep Kopie aan : Collegeadviesgroep Behandeld door : R. van Belzen Datum: : 5 juli 2016 Openbaar Memo Onderzoeksvragen verkenningsstudie per fractie Zaaknummer : Aan : Raadsadviesgroep Kopie aan : Collegeadviesgroep Behandeld door : R. van Belzen Datum: : 5 juli 2016 Openbaar PvdA-GL: - Wat zijn op

Nadere informatie

De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat?

De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat? De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat? De klimaatbestendige stad Klimaatadaptatie van stedelijk gebied staat sinds kort prominent op de publieke agenda. Op Prinsjes dag heeft het kabinet de Deltabeslissing

Nadere informatie

Slim financieren duurzame energie Afwegingskader bij het kiezen van instrumenten

Slim financieren duurzame energie Afwegingskader bij het kiezen van instrumenten Slim financieren duurzame energie Afwegingskader bij het kiezen van instrumenten voor financiering van duurzame energie 4 Voorwoord Euro s zijn vaak de sleutel om projecten voor de opwekking van duurzame

Nadere informatie

Beleidskader windenergie

Beleidskader windenergie Bijlage 1 Beleidskader windenergie Europese richtlijn 2009/28/EG De Europese richtlijn 2009/28/EG verplicht Nederland om in 2020 14 procent van het totale bruto-eindverbruik aan energie afkomstig te laten

Nadere informatie

Werkatelier duurzame energieopwekking

Werkatelier duurzame energieopwekking Werkatelier duurzame energieopwekking Plaats Bodegraven Datum 12 maart 2018 Presentator Jody de Graaf Duurzame energie 12 maart 2018 Pagina 1 Welkom Wethouder Kees Oskam Duurzame energie 12 maart 2018

Nadere informatie

Gemeentelijk vastgoedmanagement

Gemeentelijk vastgoedmanagement Gemeentelijk vastgoedmanagement 12 september Meppel 14 september Rotterdam 19 september Utrecht (chefs) *** 26 september Eindhoven 27 september Alkmaar Doel van de dag Uitwisselen kennis en ervaring Bespreken

Nadere informatie

Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad. 24 mei 2018 U Lbr. 18/ Factsheet. Voortgang Samenwerken aan Water

Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad. 24 mei 2018 U Lbr. 18/ Factsheet. Voortgang Samenwerken aan Water Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad Datum 24 mei 2018 Ons kenmerk TLE/U201800375 Lbr. 18/023 Telefoon 073-3738393 Bijlage(n) Factsheet Onderwerp Voortgang Samenwerken aan Water Samenvatting

Nadere informatie

Voor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond

Voor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond Voor en met elkaar : burgerinitiatieven worden beloond Verenigingen, stichtingen en instellingen barsten doorgaans van de ambities en toekomstplannen. Maar om ze te realiseren heb je financiële middelen

Nadere informatie

Samen verder In het sociale domein

Samen verder In het sociale domein Samenvatting Masterplan Samen verder In het sociale domein What if I fall? Oh,but my darling,what if you fly? (gedicht van Erin Hanson) Samen Verder is het programma om de doorontwikkeling van het sociale

Nadere informatie

Woonvisie. Gemeente Nuth Raadsbijeenkomst 12 april 2016

Woonvisie. Gemeente Nuth Raadsbijeenkomst 12 april 2016 Woonvisie Gemeente Nuth Raadsbijeenkomst 12 april 2016 Aanleiding Verschuiving van de volkshuisvestelijke opgave Sociale huur: Woningwet 2015 redelijke bijdrage Langer zelfstandig wonen Lokaal beleid 2

Nadere informatie

HANDOUT BUSINESSPLAN dea HIER OPGEWEKT ENERGY PIT 12 APRIL #energypit

HANDOUT BUSINESSPLAN dea HIER OPGEWEKT ENERGY PIT 12 APRIL #energypit HANDOUT BUSINESSPLAN dea HIER OPGEWEKT ENERGY PIT 12 APRIL 2013 www.hieropgewekt.nl twitter: @hieropgewekt #energypit Handout businessplan dea Energy Pit -12 april 2013 Profiel dea is een energiecoöperatie

Nadere informatie

Betekenisvol beleid voor een aantrekkelijke stad

Betekenisvol beleid voor een aantrekkelijke stad Betekenisvol beleid voor een aantrekkelijke stad De stad als bevolkingsmagneet Koos van Dijken functie 29 januari 2013 1 Betekenisvol beleid voor een aantrekkelijke stad Wat maakt de stad aantrekkelijk

Nadere informatie

Ik weet niet of u het zich bewust bent, maar het is vandaag dierendag. En dat kan ik hier in Emmen niet voorbij laten gaan!

Ik weet niet of u het zich bewust bent, maar het is vandaag dierendag. En dat kan ik hier in Emmen niet voorbij laten gaan! Jaarrede Ank Bijleveld-Schouten, voorzitter van het IPO op 4 oktober 2017 in Emmen ------------------------------------------------------------------------------------------------------ Beste mensen, Gefeliciteerd!!

Nadere informatie

Raadsinformatieavond invulling sociale randvoorwaarden windenergie Zonzeel Welkom

Raadsinformatieavond invulling sociale randvoorwaarden windenergie Zonzeel Welkom Raadsinformatieavond invulling sociale randvoorwaarden windenergie Zonzeel Welkom 19 november 2015 1 Opzet presentatie 1. Inleiding 2. Terugblik/voorgeschiedenis 3. Gemeentelijke ambitie vertaald naar

Nadere informatie

Raadsvoorstel Programma Inwoners - en Overheidsparticipatie

Raadsvoorstel Programma Inwoners - en Overheidsparticipatie BLANCO gemeente Eindhoven Raadsnummer 15R6463 Inboeknummer 15bst01200 Beslisdatum B&W 8 september 2015 Dossiernummer 15.37.551 Raadsvoorstel Programma Inwoners - en Overheidsparticipatie 2015-2018 Inleiding

Nadere informatie

Duurzame ontwikkeling:

Duurzame ontwikkeling: Duurzaam Tynaarlo Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die kan voorzien in de behoeften van de huidige generaties zonder die van de toekomstige generaties in gevaar te brengen. (Our common future 1987)

Nadere informatie

Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving

Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving {3 } e i e edit Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving 2015 Gemeentelijke Barometer Fysieke Leefomgeving 2015 } e i t e edi {3 Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Royal HaskoningDHV Juni

Nadere informatie

DE CONSUMENT AAN HET STUUR. Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl. www.sir-55.nl. www.sir-55.nl

DE CONSUMENT AAN HET STUUR. Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl. www.sir-55.nl. www.sir-55.nl DE CONSUMENT AAN HET STUUR Stichting SIR-55 Tel. 040 242 32 23 info@sir-55.nl www.sir-55.nl www.sir-55.nl SIR-55 CREËERT BETROKKEN BEWONERS Wie zijn medioren? Medioren zijn actieve, vitale en maatschappelijk

Nadere informatie

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert

Nadere informatie

Uitvoeringsmaatregelen Hier zijn als beeldvorming de richtingen aangegeven waar het college verder inhoud aan te geven.

Uitvoeringsmaatregelen Hier zijn als beeldvorming de richtingen aangegeven waar het college verder inhoud aan te geven. 1 Inhoud Inleiding... 3 A. Gemeentelijke gebouwen en maatschappelijk vastgoed... 3 B. Woningen... 4 C. Commerciële dienstverlening (MKB)... 4 D. Industrie en bedrijven... 5 E. Verkeer en Vervoer... 5 F.

Nadere informatie

Bedrijventerrein Isselt/Awest: op weg naar duurzame innovatie

Bedrijventerrein Isselt/Awest: op weg naar duurzame innovatie Bedrijventerrein Isselt/Awest: op weg naar duurzame innovatie Bij elkaar brengen van vraag en aanbod voor duurzaam energiegebruik op bedrijventerrein Isselt/Awest 1 juni 2016 Projectaanpak samengevat Innovem

Nadere informatie

Lessen en ervaringen ontwikkelingen zonneparken 4 oktober 2018

Lessen en ervaringen ontwikkelingen zonneparken 4 oktober 2018 Lessen en ervaringen ontwikkelingen zonneparken 4 oktober 2018 Wie wij zijn Adviesbureau met ruim 70 adviseurs Opgericht in 2001 Gemiddelde leeftijd is 34 jaar OVER MORGEN Onze klanten Gemeenten Provincies

Nadere informatie

Training Energietransitie voor ambtenaren

Training Energietransitie voor ambtenaren Training Energietransitie voor ambtenaren Ambtenaren Fysieke leefomgeving 20 Deelnemers 3 Aantal dagen 995.00 Investering Locatie Voor wie? Ambtenaren De komende jaren gaat de transitie in de gebouwde

Nadere informatie

Position paper regietafel energietransitie utrecht

Position paper regietafel energietransitie utrecht Position paper regietafel energietransitie utrecht februari 2017 position paper regietafel energietransitie utrecht 2/6 Regietafel Energietransitie Utrecht Dit document beschrijft de opzet van de Regietafel

Nadere informatie

aanbiedingsnota raad invullen organisatie beeldvorming op 5 oktober 2017 oordeelvorming op n.v.t. besluitvorming op 26 oktober 2017

aanbiedingsnota raad invullen organisatie beeldvorming op 5 oktober 2017 oordeelvorming op n.v.t. besluitvorming op 26 oktober 2017 beeldvorming op 5 oktober 2017 oordeelvorming op n.v.t. besluitvorming op 26 oktober 2017 invullen organisatie registratienr. 17INT09157 casenr. BBV17.0501 voorstel over vaststellen Nota Zonne-energie

Nadere informatie

Paragraaf duurzaamheid

Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Wij hebben als gemeentelijke organisatie een voorbeeldfunctie en zorgen ervoor dat de gemeentelijke organisatie energieneutraal wordt voor 2030. Voor de gemeente

Nadere informatie

Beleidsnotitie Maatschappelijk draagvlak zonneakkers bij dorpen en wijken

Beleidsnotitie Maatschappelijk draagvlak zonneakkers bij dorpen en wijken Beleidsnotitie Maatschappelijk draagvlak zonneakkers bij dorpen en wijken 1. Aanleiding In december 2015 is door de gemeenteraad de Structuurvisie Emmen, Zonneakkers vastgesteld. In de structuurvisie zijn

Nadere informatie

Vraag- en antwoordlijst Windenergie op Goeree-Overflakkee Aanleiding

Vraag- en antwoordlijst Windenergie op Goeree-Overflakkee Aanleiding 1 Vraag- en antwoordlijst Windenergie op Goeree-Overflakkee Versie: 25 april 2013 Opgesteld door: Windgroep Goeree-Overflakkee, gemeente Goeree-Overflakkee en provincie Zuid-Holland Aanleiding Waarom zijn

Nadere informatie

OVERZICHTSNOTITIE INZENDINGEN

OVERZICHTSNOTITIE INZENDINGEN OVERZICHTSNOTITIE INZENDINGEN Deze notitie behandelt enkele conclusies op hoofdlijnen, gebaseerd op de 36 inzendingen die zijn ingediend voor de pilot woonconcepten voor EU-arbeidsmigranten. Positieve

Nadere informatie

Convenant betreffende een financiële impuls ten behoeve van de Kwaliteitssprong Rotterdam Zuid (2012-2015).

Convenant betreffende een financiële impuls ten behoeve van de Kwaliteitssprong Rotterdam Zuid (2012-2015). Convenant betreffende een financiële impuls ten behoeve van de Kwaliteitssprong Rotterdam Zuid (2012-2015). - Preambule - Partijen, De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, handelend

Nadere informatie

KLIMAAT, ENERGIE EN GRONDSTOFFEN

KLIMAAT, ENERGIE EN GRONDSTOFFEN KLIMAAT, ENERGIE EN GRONDSTOFFEN AKKOORDEN EN GREEN DEALS Rafaël Lazaroms Coördinator Energie en duurzaamheid Unie van Waterschappen 1. Duurzaamheid en taken waterschappen 2. Duurzame ambities in akkoorden

Nadere informatie

Het BEL-model werkt voor Blaricum, Eemnes en Laren 2011

Het BEL-model werkt voor Blaricum, Eemnes en Laren 2011 Het BEL-model werkt voor Blaricum, Eemnes en Laren 2011 27 juni 2011 De gemeenten Blaricum, Eemnes en Laren zijn een vreemde eend in het huidige krachtenspel van fuserende gemeenten. Tegen de tijdsgeest

Nadere informatie

1 Inleiding. Verslag. HaskoningDHV Nederland B.V. Transport & Planning

1 Inleiding. Verslag. HaskoningDHV Nederland B.V. Transport & Planning Verslag In kader van: Ruimtelijke Visie Grootschalige Duurzame Energie Gemeente Heumen Datum: 30 november 2018 HaskoningDHV Nederland B.V. Transport & Planning Ons kenmerk: BG2639N004D01 Onderwerp: Verslag

Nadere informatie

Zon Op School. Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013. Initiatiefvoorstel aan de Raad GROENLINKS NIJIVIEGEN ~- INQEKDMEN. GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..

Zon Op School. Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013. Initiatiefvoorstel aan de Raad GROENLINKS NIJIVIEGEN ~- INQEKDMEN. GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy.. regjw. /3. 00 0 60 3 5 proowverartw.: 'So ~- INQEKDMEN Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013 GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..si Zon Op School Initiatiefvoorstel aan de Raad Jos Reinhoudt, GroenLinl

Nadere informatie

Versnelling van de energietransitie met de lokale energiecoöperatie Jurgen van der Heijden, april 2014

Versnelling van de energietransitie met de lokale energiecoöperatie Jurgen van der Heijden, april 2014 (verschenen in nr. 3, september 2014 Magazine Energie+) Versnelling van de energietransitie met de lokale energiecoöperatie Jurgen van der Heijden, april 2014 Alle gemeenten zien in meer of mindere mate

Nadere informatie

Realistisch duurzaam -samen aan de slag-

Realistisch duurzaam -samen aan de slag- Realistisch duurzaam -samen aan de slag- Realistisch duurzaam Opbouw presentatie Startpunt voor opzet van het actieprogramma duurzaamheid Kijkje in de toekomst (voorbeeld Haarlemmermeer) Ideeën 27 maart

Nadere informatie