Waaruit bestond je oorspronkelijke onderzoek?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Waaruit bestond je oorspronkelijke onderzoek?"

Transcriptie

1 Interview met Anne Leendertse naar aanleiding van haar proefschrift Hospital Admissions Related to Medication: Prevalence, Provocation and Prevention. Tekst: Vivian de Gier Ze begon als openbaar apotheker, gewoon, in een apotheek op de hoek van de straat. Maar de ambities van Anne Leendertse (1971), die in 1999 was afgestudeerd als apotheker, reikten verder en na drie jaar vertrok ze naar Schotland om zich daar te specialiseren als clinical pharmacist. Ze leerde onder meer te bepalen welke medicijnen een patiënt moet krijgen. Anders dan in Nederland, waar de verantwoordelijkheid voor de medicatie en de behandeling volledig bij de arts ligt en de apotheker een controlerende taak achteraf heeft, zijn in het Britse systeem apothekers namelijk degenen die verantwoordelijk zijn voor het voorschrijven van geneesmiddelen. Die kennis en kunde kwamen goed van pas toen ze, terug in Nederland, in 2005 de kans kreeg onderzoek te doen. Een jaartje, en dan zou ze Master of Science zijn. Het werden er uiteindelijk vijf. Het was een heel groot project en het lukte eigenlijk ook heel goed, vertelt Anne met een grote lach. Ik was helemaal niet van plan om te promoveren, maar omdat het zo n succes was, kwam er meer geld voor vervolgonderzoek en dat mocht ik ook gaan doen. Zo werd het uiteindelijk een promotieonderzoek. En zo werd Anne niet alleen Master of Science, maar mag ze nu eindelijk binnenkort dat -sje van haar andere titel halen: voortaan staat er dr. in plaats van drs. voor haar naam. Waar uit bestond je oorspronkelijke onderzoek? Mijn oorspronkelijke project heette het HARM-onderzoek: Hospital Admissions Related to Medication. We gingen bij ruim twintig ziekenhuizen bekijken hoe veel mensen daar dagelijks werden opgenomen als gevolg van het gebruik van geneesmiddelen. We brachten in elk ziekenhuis in kaart wie er de vorige dag was opgenomen dan ging het om de niet-geplande opnamen, op alle afdelingen samen en waarvoor deze mensen waren opgenomen.

2 Is bij opname al direct duidelijk dat de k lachten worden veroorzaakt door medicatie? Nee vaak niet, maar er is wel altijd een reden waarom iemand wordt opgenomen of ingestuurd door zijn huisarts. Stel dat iemand de hele tijd omvalt. Dan wordt de huisarts erbij geroepen, die stelt een lage bloeddruk vast en stuurt de patiënt vervolgens naar het ziekenhuis. Wij gingen dan kijken welke geneesmiddelen iemand gebruikte in de thuissituatie, en of de opname mogelijk daardoor kon zijn veroorzaakt. Als iemand een heel lage bloeddruk heeft en omvalt, en die persoon slikt bloeddrukverlagende medicijnen, kan dat verband houden met elkaar. In alle verschillende ziekenhuizen was er een onderzoeker het team bestond in totaal uit dertig mensen die twee maanden lang alle opnames dagelijks op deze manier bekeek. Als er een mogelijke relatie was met de gebruikte geneesmiddelen, dan volgde een gesprek met de behandelend arts. En elke onderzoeker werd daarnaast begeleid door de ziekenhuisapotheker. Er waren dus heel wat mensen bij betrokken. Ik coördineerde het geheel en heb samen met de ziekenhuisapotheker van het Diakonessenhuis in Utrecht het onderzoek opgezet. Der tig onderzoekers, twintig ziekenhuizen, twee maanden lang. Om hoeveel patiënten of opnames ging het in totaal? We hebben zo n dertigduizend patiënten gescreend, waarbij het in gevallen om acute opnames ging, dus opnames die niet van tevoren waren gepland. In 5,6 procent daarvan was medicijngebruik de oorzaak. Als je op de eerste hulp gaat zitten, komt dus één op de achttien gevallen binnen door gebruik van een geneesmiddel. Ik vind dat veel. Aan wat voor k lachten moet je dan denken? We zagen vooral heel veel bloedingen. Maag- en darmbloedingen waren de meest voorkomende klacht. Meestal kregen die patiënten bloedverdunners of laaggedoseerde aspirine. Bloedingen zijn een bekende bijwerking van dergelijke geneesmiddelen, dus dat is niet altijd te voorkomen, maar in ongeveer de helft van de gevallen was er wel sprake van verkeerd gebruik. Mensen krijgen heel vaak een geneesmiddel zonder dat er een reden is waarom ze dat krijgen. Dat was in een kwart van de gevallen zo. Vanwege dat risico op bloedingen moet je die laaggedoseerde aspirine niet aan iedereen voorschrijven. Mensen die kans hebben om bijvoorbeeld een hartaanval te krijgen, moeten dat middel gebruiken. Is die kans er niet, dan moet je het niet geven.

3 Hoe komt een patiënt dan aan zulke medicijnen? Die waren wel voorgeschreven, maar wij konden in het dossier in het ziekenhuis of bij de huisarts de reden niet terugvinden. Wat we ook veel zagen, was dat mensen medicijnen anders innamen dan de bedoeling was, bijvoorbeeld doordat ze doseringen van medicijnen door elkaar haalden. Als je bloedverdunners dan eens wel en dan weer niet inneemt, wordt het bloed niet zo dun. De trombosedienst denkt dan: er moet een pilletje bij. Volgen patiënten de instr ucties van de dokter niet goed op of lezen ze de bijsluiter niet goed genoeg? We hebben geconstateerd dat er iets mis ging in het gebruik, maar verder niet onderzocht wat daar de oorzaak van was. Als je dat goed wilt uitzoeken, moet je daar een heel goede analyse op loslaten en dat is een enorme hoeveelheid werk. Daar hadden we de middelen niet voor. Dit was echt een grotelijnenonderzoek. Wat zijn de belangrijkste conclusies? Opname door verkeerd geneesmiddelgebruik komt veel voor, bijna de helft van de gevallen is vermijdbaar, en dus moet er iets aan worden gedaan om dat te voorkomen. Onze belangrijkste aanbeveling is om de medicatiebeoordeling (medication review) en de medicatiebewaking te verbeteren. Door de ICT slimmer te gebruiken, kunnen meer gegevens van de patiënt worden gecombineerd, waardoor de computer betere signalen geeft bij de combinatie van geneesmiddelen in samenhang met de leeftijd, aandoeningen en vooral ook de nierfunctie van een patiënt. Belangrijk is ook dat we hebben gekeken naar welke patiënten een verhoogd risico hebben, zodat je weet bij wie je extra alert moet zijn. De resultaten daarvan zijn niet verrassend, maar je moet ze wel even op papier hebben: oudere patiënten, dat wil zeggen 65+; mensen die veel geneesmiddelen gebruiken; mensen met een verminderde nierfunctie; mensen die hun geneesmiddelen niet innemen zoals voorgeschreven door hun arts; mensen die meerdere aandoeningen hebben; mensen met een verminderde cognitie; en mensen die niet zelfstandig wonen, dus in een verpleeg- of verzorgingshuis wonen. Die laatste groep vond ik wel frappant, want ik dacht juist: daar zijn verzorgenden die deze mensen hun pillen geven en wordt er beter gelet op bijwerkingen. Dat blijkt dus niet het geval te zijn. Wat houdt medication re view precies in? Dat is de beoordeling of de medicatie nog wel geschikt is. Op het moment van voorschrijven is de situatie vaak anders dan een paar jaar later. Het gebeurt nog niet heel vaak dat dingen na een tijdje nog eens tegen het licht worden gehouden, als een soort van controle. Mensen met chronische aandoeningen hoge bloeddruk, suikerziekte,

4 hartritmestoornis, die een maagbloeding hebben gehad zitten vaak de rest van hun leven aan de medicijnen. Dat zijn vooral de mensen die in het ziekenhuis terecht komen. Naast bloedverdunners slikten veel patiënten pijnstillers, vooral ontstekingsremmende zoals ibuprofen, of geneesmiddelen die een onderdrukkende werking hebben op het hart- en vaatstelsel, zoals bètablokkers. Medication review is dus pro-actief het hele plaatje bekijken; medicatiebewaking is een taak van zowel arts als apotheker en gebeurt meer ad hoc, bijvoorbeeld: past dit geneesmiddel bij iemands nierfunctie? Hoe komt het dat dit nu zo weinig gebeur t? Binnen de apotheek is er een groot gebrek aan informatie. Iemand komt met een recept voor bloedverdunnende medicijnen, maar de apotheker weet niet waarom dat middel is voorgeschreven en ook niet hoe iemands nieren functioneren. Hij kan dus niet controleren of de voorgeschreven dosering wel goed is. Er zijn geneesmiddelen die door de nieren worden geklaard en afgevoerd, maar als iemands nieren minder goed werken, kunnen ze dat geneesmiddel niet goed afbreken. Die nierfunctie wordt nu meestal niet onderzocht voordat een middel wordt voorgeschreven, en is al helemaal niet bekend bij de apotheker. Naar aanleiding van ons onderzoek zijn er projecten gestart om dat in de apotheek van patiënten in kaart te brengen, maar op dit moment is het nog geen vast onderdeel van de medicatiebewaking. We hopen dat het dat wel gaat worden. De ar ts moet gege vens dus meer in samenhang bekijken en de apotheek moet beter kunnen controleren wat de ar ts heeft gedaan. Precies. Ook de communicatie tussen specialisten kan beter, want juist chronische patiënten hebben vaak meerdere behandelaren en die weten van elkaar vaak niet goed wat ze doen. In ons vervolgonderzoek zagen we dat er veel tijd in ging zitten om precies helder te krijgen wat er nu met iemand aan de hand was. Ik kwam bijvoorbeeld een vrouw tegen die al twintig jaar digoxine slikte, een middel dat is gebaseerd op de digitalis, vingerhoedskruid. Het werkt op het hart. Die dosering luistert nogal nauw, vooral bij oudere mensen; als de nieren achteruit gaan, moet de dosering worden verlaagd. Bij deze vrouw was het recept al twintig jaar herhaald en zij had hierdoor een veel te hoge dosering. De huisarts herhaalde het recept gewoon, omdat het immers ooit door de cardioloog was voorgeschreven. Maar toen we wilden weten waarom ze dat middel precies kreeg, bleek dat de cardioloog die haar ooit had behandeld allang was overleden. Gelukkig vergat deze mevrouw nogal eens haar pilletjes.

5 Dat is toch heel zorgelijk: dat je als patiënt twintig jaar lang een middel kunt slikken zonder dat eigenlijk nog iemand weet waarom? Ja. We kwamen dat in het vervolgonderzoek vaak tegen: dat we niet meer konden achterhalen waarom mensen bepaalde geneesmiddelen kregen. Of ze zagen dat er wel een reden was geweest, maar dat die er jaren later eigenlijk helemaal niet meer was. Ik had gedacht dat dit alleen maar excessen waren, maar het was eigenlijk wel een hoop ellende. Dat vervolgonderzoek, het zogeheten PHARM-onderzoek (Preventing Hospital Admissions by Reviewing Medication), was erop gericht patiënten met een verhoogd risico beter te begeleiden en te onderzoeken of hierdoor het aantal geneesmiddelgerelateerde ziekenhuisopnames inderdaad kon worden teruggedrongen. De interventie bestond uit drie stappen. Eerst ging de apotheker praten met de patiënt. Vervolgens bespraken apotheker en huisarts samen wat er aan de hand was en stelden ze een behandelplan op. Daarna werd met de patiënt besproken wat er zou worden gedaan en door wie; hierbij speelde soms ook de praktijkondersteuner een rol. Het effect van deze extra begeleiding werd afgezet tegen een controlegroep van patiënten die de gebruikelijke zorg kregen. De patiënten in het onderzoek moesten voldoen aan vier criteria: ze moesten ouder zijn dan 65, vijf of meer geneesmiddelen gebruiken, dat dienden geneesmiddelen te zijn die op het bloed of op het metabolisme werken, en de patiënten moesten meer of minder medicijnen verbruiken dan door hun arts was voorgeschreven. In een gemiddelde apotheek voldoet 6,5 procent van de cliënten aan deze vier criteria een behoorlijk grote groep dus. Hoewel er binnen en buiten de medische sector veel aandacht is voor het eerste onderzoek en collega s enthousiast reageerden, bleek de animo om mee te werken aan het vervolgonderzoek uiteindelijk veel minder groot dan gedacht. Van de 200 apotheken die zouden meedoen, bleven er slechts 42 apotheken over, met in totaal bijna 700 patiënten die meewerkten. Een forse tegenvaller voor Anne, die ruim patiënten had willen betrekken in het onderzoek. Ze heeft er wel een paar verklaringen voor. De eerste reden die men noemde, was: geen tijd. Huisartsen en apothekers hebben een heel drukke baan en zoiets moet er dan wel even bij. Zeker in de eerstelijnszorg zijn we bovendien niet gewend dingen proactief te doen; het past niet in het werkproces. Men gaat wat doen als de patiënt met een probleem of een recept komt. Om dan naast die drukte vooraf al te gaan bekijken wat er nou met een patiënt aan de hand is en dat dossier compleet te krijgen, is een flinke extra investering, zeker als je niet gewend bent op die

6 manier te denken. Als apotheker ben ik heel erg chemisch opgeleid; ik heb geleerd om te kunnen titreren in de woestijn, om onder allerlei omstandigheden te kunnen bepalen wat er in een product zit. Maar ik heb vrijwel niets over patiënten geleerd. Een tweede moeilijkheid was dat huisartsenpraktijk en apotheek twee gescheiden organisaties zijn, die een gezamenlijk proces moesten uitvoeren. Dit zou in de toekomst meer ondersteuning behoeven. Daarnaast merkte ze ook dat het verschil in benadering en werkwijze tussen huisartsen en apothekers heel groot is. Ze redeneren op een andere manier, hebben een andere manier van denken, een andere belevingswereld. Een apotheker is heel wetenschappelijk opgeleid. Analytisch, rechtlijnig. Die denkt in cijfers en producten en heeft moeite met onzekerheden. Een arts denkt in patiënten, herkent patronen en heeft minder moeite met onzekerheden. Als er een heel ander denkniveau en kennisniveau is, is het moeilijk om samen een behandelplan op te stellen. Voor veel apothekers was het echt een eyeopener om bij mensen thuis te zitten en drie kwartier te praten over hun pillen. Dat waren ze helemaal niet gewend. Maar degenen die het volbracht hebben, zijn allemaal heel enthousiast en vonden het heel erg leuk en zinvol om te doen. Kun je een concreet voorbeeld ge ven van wat je zoal tegenkwam? Ik zal een simpele casus beschrijven. Ik had een patiënt, een mevrouw van ver in de tachtig en daar waren verschillende dingen mee aan de hand. Ze had bijvoorbeeld heel veel pijn door artrose en kreeg daarvoor door de huisarts paracetamol in combinatie met codeïne voorgeschreven. Dat vond ze eigenlijk te eng om te gebruiken, want er zat zo n gele waarschuwingssticker op het doosje. Ze gebruikte dus veel te weinig van die middelen en had enorm veel pijn, maar kocht ondertussen wel ibuprofen bij de drogist om toch maar iets te doen tegen die pijn. Dat was in haar situatie heel onwenselijk, want daar kon ze gemakkelijk een maagbloeding van krijgen. Ze bleek bovendien last te hebben van hartfalen. Door een middel als ibuprofen kun je vocht gaan vasthouden en moet het hart nog harder pompen, terwijl het daar juist moeite mee heeft en daardoor nog meer gaat falen. Dit resulteert in kortademigheid en niet meer kunnen inspannen. Het was dus heel gevaarlijk voor haar om ibuprofen te gebruiken. We hebben haar overgezet op een goede dosering paracetamol, zónder codeïne, want daar wordt je wat suffig van. Daar was ze bang voor, omdat ze tevens een lage bloeddruk had en regelmatig viel. Dat is voor oudere mensen natuurlijk helemaal niet goed. Het vallen bleek te komen doordat ze te veel bloeddrukverlagers gebruikte die niet zo geschikt voor haar waren, dus toen hebben we haar andere medicatie voor hartfalen gegeven. Door dit alles voelde ze zich fitter en had ze ook nog eens minder plastabletten nodig, waardoor ze niet meer elke ochtend op de wc hoefde te zitten dat ging ook nog wel eens mis.

7 Verder gebruikte ze oogdruppels voor verhoogde oogboldruk, maar daar had ze helemaal geen last meer van. Dat was blijkbaar ooit door een oogarts voorgeschreven, maar haar oogboldruk was goed, zonder de oogdruppels, dus dat middel hoefde ze ook niet meer te gebruiken. En dit is een simpele casus? Het is nogal schrikbarend wat één iemand allemaal aan verkeerde medicijnen krijgt. Ja, dat klopt. We hadden ook nog eens te maken met oudere mensen en dan kun je niet te veel in één keer veranderen; dat hebben we gedurende een periode van twaalf maanden gedaan. Jullie hebben een vrij k leine groep apothekers bereid ge vonden de wisselwerking met de huisar ts en patiënt aan te gaan. Wat betekende dat voor jullie onderzoek? Je kunt dingen natuurlijk minder zeker aantonen dan bij een grote groep. We zagen verschil in de opnames, maar we wilden ook graag kijken naar de effecten op overleven en kwaliteit van leven, en dat is er niet uitgekomen. Wat is het effect op de ziekenhuisopnames? Hoe meer aandoeningen iemand had, hoe effectiever de extra begeleiding was, en dat verschil is echt significant. Het effect is zodanig positief dat het echt aan te bevelen is om deze werkwijze in te voeren in de eerstelijnszorg. Maar daar moeten dan uiteraard wel middelen voor zijn, zodat het geen hobbyisme van de apotheker en huisarts is, maar echt tot het takenpakket behoort en er ook een vergoeding tegenover staat. Maar dat is niet alles; we moeten het ook zoeken in het onderwijs, met name in dat van apothekers zie ik veel kansen. Ik denk dat zij meer inzicht moeten krijgen in hoe het er in de praktijk aan toegaat. In het Britse systeem heb je apothekers die bij de dokter en de verpleegkundige zitten en daar apart voor betaald worden. Ik denk dat het goed is als dit een aparte taak van de apotheker wordt, los van de distributietaak, zodat sommige apothekers alleen maar daar mee bezig kunnen zijn. Want het vraagt veel routine en inzicht. Hebben jullie ook aanbevelingen voor patiënten zelf? Ja, zij moeten vooral hun ervaringen delen met hun arts en de apotheker, vertellen wat ze meemaken en voelen, al hun klachten aangeven, praten over bijwerkingen of hun angst daarvoor. Met name de oudere generaties zijn minder geneigd dat te doen; ze zijn

8 heel trouw aan wat de dokter zegt en willen die niet snel lastigvallen met hun kwaaltjes en problemen. Z ou er bij het verstrek ken van de medicijnen niet ook meer uitleg gege ven moeten worden? Ja, dat denk ik ook. En bij de tweede keer dat iemand een doosje komt halen, is het ook goed als er vanuit de apotheek gevraagd wordt hoe het gaat, of het geneesmiddel bevalt, hoe het voelt. Wat denk je dat dit onderzoek bijdraagt aan het vak en aan de manier waarop er met geneesmiddelen wordt omgegaan? Ik denk dat duidelijk is geworden dat er toch wel heel veel mensen in het ziekenhuis komen door geneesmiddelengebruik, en welke groepen kwetsbaar zijn. Het levert nu al veel projecten op om er iets aan te doen en ook vanuit het ministerie van VWS worden concrete aanbevelingen gedaan om de grote problemen snel op te kunnen lossen. Er wordt onder meer gewerkt aan een multidisciplinaire richtlijn voor ouderen die meerdere geneesmiddelen gebruiken, hoe de verschillende beroepsgroepen daarmee willen omgaan en wanneer iets wel of niet moet worden voorgeschreven. En dan hebben we het nog niet gehad over de schadepost van deze opnames voor de samenleving. Dat klopt. Op jaarbasis zouden ongeveer opnames kunnen worden voorkomen. Elke opname kost ongeveer 6000 euro aan medische kosten en productieverlies van de patiënt. De totale schadepost bedraagt ongeveer 94 miljoen euro per jaar. Jullie onderzoek zou de samenleving dus theoretisch 94 miljoen euro per jaar kunnen schelen? Ja, er gaat wel wat geld in om! Maar als je die betere werkwijze wilt invoeren, kost dat natuurlijk ook heel veel tijd en geld misschien nog wel meer dan 94 miljoen. Het gaat natuurlijk ook niet alleen om kostenbesparing, maar ook om de menselijke ellende die voorkomen kan worden. Wat hebben we daarvoor over, wat willen we als samenleving daarvoor betalen? Ik hoop echt dat het algemeen goed wordt. Ik zou graag willen dat mijn ouders deze zorg ook krijgen.

MEDICIJNEN ONDER CONTROLE

MEDICIJNEN ONDER CONTROLE MEDICIJNEN ONDER CONTROLE Tips voor mensen die verschillende medicijnen tegelijk gebruiken Inhoudsopgave Inleiding Wisselwerkingen Bijwerkingen en dosering Medicijnen juist gebruiken Overleg met uw arts

Nadere informatie

Cursus over geneesmiddelengebruik. Zorgbelang academie. Marion Reinartz Oktober 2012

Cursus over geneesmiddelengebruik. Zorgbelang academie. Marion Reinartz Oktober 2012 Cursus over geneesmiddelengebruik Zorgbelang academie Marion Reinartz Oktober 2012 Vier Hoofdstukken 1. Bij de arts: behandeling en voorschrijven recept 2. Van recept tot medicijn; welke informatie en

Nadere informatie

Medicijngebruik; enquête Nierpatiënten Perspectief online: www.nponline.nl

Medicijngebruik; enquête Nierpatiënten Perspectief online: www.nponline.nl Medicijngebruik; enquête Nierpatiënten Perspectief online: www.nponline.nl Samenvatting Medicijngebruik In een inventarisatie betreffende medicijngebruik onder nierpatiënten is gevraagd naar de volgende

Nadere informatie

Jouw rechten en plichten. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Jouw rechten en plichten. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Jouw rechten en plichten Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Recht op informatie over medicijnen 4 Spreekkamer 5 Ophalen van medicijnen 6 Verplicht

Nadere informatie

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.

Nadere informatie

Verminderde nierfunctie en medicijnen

Verminderde nierfunctie en medicijnen Verminderde nierfunctie en medicijnen VERMINDERDE NIERFUNCTIE WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL VERMINDERDE

Nadere informatie

OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS

OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS Susanne Smorenburg, programmamanager Ben Sajetcentrum Marjon van Rijn, docent / onderzoeker HvA / AMC Symposium HBO-V van de Toekomst

Nadere informatie

Medicijnen onder controle

Medicijnen onder controle Medicijnen onder controle Tips voor mensen die verschillende medicijnen tegelijk gebruiken DGV NEDERLANDS INSTITUUT VOOR VERANTWOORD MEDICIJNGEBRUIK Inhoud Colofon Uitgave DGV, Nederlands instituut voor

Nadere informatie

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren

Nadere informatie

Voorbeeldbrief A: Bevestiging geen deelname meer aan zorgprogramma

Voorbeeldbrief A: Bevestiging geen deelname meer aan zorgprogramma Voorbeeldbrief A: Bevestiging geen deelname meer aan zorgprogramma Onderwerp: Bevestiging dat u niet meer wilt meedoen aan het zorgprogramma hart- en vaatziekten Geachte heer/ mevrouw , Uw

Nadere informatie

p a t i ë n t e n i n f o r m a t i e 2

p a t i ë n t e n i n f o r m a t i e 2 Zuyderland Apotheek Inhoud Inleiding... 3 Voor wie is de Zuyderland Apotheek?... 3 Werkwijze... 3 Medicatiebewaking... 3 Inzicht in uw medicijngebruik... 3 Zorgvuldige controle... 4 Eigen apotheekkeuze...

Nadere informatie

1. Inleiding 3 2. Hartfalenpolikliniek 4 3. Folder Hartfalen, wat is dat? 5 4. Medicijnen 6 5. Dieet 7 6. Folder Dieet bij hartfalen 8 7.

1. Inleiding 3 2. Hartfalenpolikliniek 4 3. Folder Hartfalen, wat is dat? 5 4. Medicijnen 6 5. Dieet 7 6. Folder Dieet bij hartfalen 8 7. 1. Inleiding 3 2. Hartfalenpolikliniek 4 3. Folder Hartfalen, wat is dat? 5 4. Medicijnen 6 5. Dieet 7 6. Folder Dieet bij hartfalen 8 7. Bewegen 9 8. Wat te doen bij klachten 10 9. Dagboek 12 10. Informatie

Nadere informatie

Sophia Kinderziekenhuis. Tonsillectomie. (Verwijderen keelamandelen)

Sophia Kinderziekenhuis. Tonsillectomie. (Verwijderen keelamandelen) Sophia Kinderziekenhuis Tonsillectomie (Verwijderen keelamandelen) Binnenkort komt u met uw kind naar het Erasmus MC-Sophia. De KNO-arts heeft het advies gegeven om bij uw kind de keelamandelen te verwijderen

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

REUMATOLOGIE. NSAID s BEHANDELING

REUMATOLOGIE. NSAID s BEHANDELING REUMATOLOGIE NSAID s BEHANDELING NSAID s Uw reumatoloog heeft u een NSAID (Niet-Steroïde Anti- Inflammatoire Drug, oftewel een ontstekingsremmende pijnstiller) voorgeschreven voor de behandeling van uw

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid

Nadere informatie

Hart & Vaatcafé, 26 november 2015 Hartfalen, mijn hart pompt niet goed. Wat nu?

Hart & Vaatcafé, 26 november 2015 Hartfalen, mijn hart pompt niet goed. Wat nu? Hart & Vaatcafé, 26 november 2015 Hartfalen, mijn hart pompt niet goed. Wat nu? Vraag 1 Ik heb hartfalen en gebruik een b-blokker, hierbij ben ik duizelig. De dosering is gehalveerd en nu ben ik minder

Nadere informatie

Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost

Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost Opening Casus Theorie: Fouten bij medicatie overdracht Bespreking in groepen Wat draag je over aan collega? Automatisering en overdracht gegevens

Nadere informatie

Zorgverlening van uw apotheek minder risico door goede voorlichting

Zorgverlening van uw apotheek minder risico door goede voorlichting Zorgverlening van uw apotheek minder risico door goede voorlichting Medicijngebruik luistert nauw; het is nooit zonder risico. Uit onderzoek blijkt dat 65-plussers twee keer zo vaak in het ziekenhuis belanden

Nadere informatie

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie

Nadere informatie

Logboek Polikliniek hartfalen

Logboek Polikliniek hartfalen Logboek Polikliniek hartfalen Inleiding Uw cardioloog heeft u naar de hartfalenpolikliniek verwezen. De hartfalenverpleegkundige is er om u te begeleiden hoe u met uw hartklachten om kunt gaan. Hij/zij

Nadere informatie

Wat weten we over medicatie(on)veiligheid?

Wat weten we over medicatie(on)veiligheid? Wat weten we over medicatie(on)veiligheid? Patricia van den Bemt Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Amsterdam/ disciplinegroep farmacoepidemiologie en farmacotherapie, Universiteit van Utrecht is er een probleem?

Nadere informatie

Vrij verkrijgbare medicijnen

Vrij verkrijgbare medicijnen Vrij verkrijgbare medicijnen WAT ZIJN VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN TIPS VOOR EEN GOEDE KEUZE WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN MEDICIJNEN WERKEN BETER DANKZIJ UW APOTHEKER VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN Een

Nadere informatie

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen Diabetes en uw apotheek Als bij u diabetes is vastgesteld, dan kunt u natuurlijk terecht bij uw apotheek. Het apotheekteam zorgt ervoor dat u: Op tijd het juiste medicijn krijgt. Medicijnen krijgt die

Nadere informatie

Nieuw protocol voor veilig gebruik Methotrexaat en 6 andere medicijnen

Nieuw protocol voor veilig gebruik Methotrexaat en 6 andere medicijnen Nieuw protocol voor veilig gebruik Methotrexaat en 6 andere medicijnen Bij de behandeling van reumatische ziekten wordt vaak Methotrexaat (MTX) voorgeschreven. Dit is een effectief middel met echter een

Nadere informatie

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel

Nadere informatie

Prednison bij huidziekten

Prednison bij huidziekten Prednison bij huidziekten In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten of overweegt u het geneesmiddel prednison te gaan gebruiken. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na

Nadere informatie

Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg

Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg Vroegsignaleren van medicatiegerelateerde problemen in de thuiszorg Dr Carolien Sino Hogeschool Utrecht Instituutsdirecteur-Onderzoeker Carolien.sino@hu.nl Voorstellen onderwijs Promotie zorgpraktijk onderzoek

Nadere informatie

Prod. oktober 2014, NL/TRIM/0001/14, Exp. oktober 2016. Triumeq. Starten met. Patiënteninformatie

Prod. oktober 2014, NL/TRIM/0001/14, Exp. oktober 2016. Triumeq. Starten met. Patiënteninformatie Prod. oktober 2014, NL/TRIM/0001/14, Exp. oktober 2016 Starten met Triumeq Patiënteninformatie Vooraf U krijgt deze folder omdat u Triumeq gaat gebruiken om hiv te remmen. In deze folder vindt u de belangrijkste

Nadere informatie

Logboek. Polikliniek hartfalen

Logboek. Polikliniek hartfalen Logboek Polikliniek hartfalen Inleiding Uw cardioloog heeft u naar de hartfalenpolikliniek verwezen. De hartfalenverpleegkundige is er om u te begeleiden hoe u met uw hartklachten om kunt gaan. Hij/zij

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025

WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025 WORKSHOP: DE ROL VAN DE OPENBAAR APOTHEKER IN 2025 INSPIRE klantenevenement 14 november 2013 Inhoud Farmacie 2013 Workshop scenario analyse Toekomstbeeld VJA Praktijkvoorbeelden Visiedocument Jonge Zorgverleners

Nadere informatie

Apotheek Diaconessenhuis Leiden

Apotheek Diaconessenhuis Leiden Apotheek Diaconessenhuis Leiden Inleiding is een openbare apotheek die is gevestigd in de centrale hal van het ziekenhuis. Bezoekers, omwonenden, medewerkers en patiënten kunnen hier terecht voor hun medicijnen.

Nadere informatie

Longembolie Onderzoek en behandeling.

Longembolie Onderzoek en behandeling. Longembolie Onderzoek en behandeling www.nwz.nl Inhoud Wat is een longembolie? 3 Welke onderzoeken krijgt u? 4 Behandeling van een longembolie 5 Behandeling met bloedverdunnende medicijnen 7 Naar huis

Nadere informatie

9-07-2015. Medicijngebruik. een onderzoek van seniorenorganisatie ANBO en apothekerskoepel KNMP

9-07-2015. Medicijngebruik. een onderzoek van seniorenorganisatie ANBO en apothekerskoepel KNMP 9-07-2015 Medicijngebruik een onderzoek van seniorenorganisatie ANBO en apothekerskoepel KNMP Over dit onderzoek Dit onderzoek over medicijngebruik is uitgevoerd door onderzoeksbureau MWM2 in opdracht

Nadere informatie

Hart- en vaatziekten

Hart- en vaatziekten 400015 Hart- en vaatziekten folder_400015 Hart- en vaatziekten 27-03-12 09:50 Pag Hart- en vaatziekten WAT ZIJN HART- EN VAATZIEKTEN WAT KUNT U ZELF DOEN MEDICIJNEN BIJ HART- EN VAATZIEKTEN WAT KAN UW

Nadere informatie

NSAID s. Reumatologie. alle aandacht

NSAID s. Reumatologie. alle aandacht NSAID s Reumatologie alle aandacht NSAID s (Non-Steroidal Anti-inflammatory Drugs) Uw reumatoloog heeft u een NSAID (Non-Steroidal Antiinflammatory Drugs; oftewel een ontstekingsremmende pijnstiller) voorgeschreven

Nadere informatie

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Uitgave Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postadres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag Telefoon (070) 340 79 11 Informatie Voor informatie en vragen

Nadere informatie

Veilig met ontslag Informatie voor patiënten vanaf 70 jaar en hun familie/mantelzorger

Veilig met ontslag Informatie voor patiënten vanaf 70 jaar en hun familie/mantelzorger Veilig met ontslag Informatie voor patiënten vanaf 70 jaar en hun familie/mantelzorger U bent voor een medische behandeling opgenomen in Meander Medisch Centrum. Het is van belang om zo snel mogelijk na

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

Patiëntgerichte zorg voor mensen met gevorderde kanker of een ernstige chronische aandoening

Patiëntgerichte zorg voor mensen met gevorderde kanker of een ernstige chronische aandoening Patiëntgerichte zorg voor mensen met gevorderde kanker of een ernstige chronische aandoening Wat zijn uw ervaringen? Informatie voor mantelzorgers Wat houdt het onderzoek in? Er kan nog veel verbeteren

Nadere informatie

Reumatologie. Patiënteninformatie. NSAID's. Ontstekingsremmende pijnstillers. Slingeland Ziekenhuis

Reumatologie. Patiënteninformatie. NSAID's. Ontstekingsremmende pijnstillers. Slingeland Ziekenhuis Reumatologie NSAID's i Patiënteninformatie Ontstekingsremmende pijnstillers Slingeland Ziekenhuis Algemeen NSAID's (Niet Steroïde Anti Inflammatoire Drug) zijn ontstekingsremmende pijnstillers. Deze medicijnen

Nadere informatie

NHG-Standpunt. Farmacotherapiebeleid in de huisartsenzorg. Dokter, mag ik een recept voor...? standpunt

NHG-Standpunt. Farmacotherapiebeleid in de huisartsenzorg. Dokter, mag ik een recept voor...? standpunt NHG-Standpunt Farmacotherapiebeleid in de huisartsenzorg Dokter, mag ik een recept voor...? standpunt Schatting: jaarlijkse stijging van 11 procent voor geneesmiddelenuitgaven Centrale rol voor de huisarts

Nadere informatie

NHG-Standpunt. Farmacotherapiebeleid in de huisartsenzorg. Dokter, mag ik een recept voor...? standpunt

NHG-Standpunt. Farmacotherapiebeleid in de huisartsenzorg. Dokter, mag ik een recept voor...? standpunt NHG-Standpunt Farmacotherapiebeleid in de huisartsenzorg Dokter, mag ik een recept voor...? standpunt Schatting: jaarlijkse stijging van 11 procent voor geneesmiddelenuitgaven Andere rol voor de huisarts

Nadere informatie

EEN INJECTIE IN HET OOG

EEN INJECTIE IN HET OOG EEN INJECTIE IN HET OOG 1105 Intravitreale injectie In overleg met uw oogarts is besloten om een injectie in het oog te plaatsen. Deze behandeling wordt ook wel een intravitreale injectie genoemd. Vaak

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees

Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees Professor dr. A van der Heide Dr. L van Zuylen Drs. E Geijteman Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees Professor dr. Zuurmond Dr. R Perez Drs. B Huisman Medicatiemanagement in de laatste

Nadere informatie

10 tips voor een veilig geneesmiddelengebruik. 18 november 2013 az Sint-Blasius Dendermonde Meer info? info@azsintblasius.be

10 tips voor een veilig geneesmiddelengebruik. 18 november 2013 az Sint-Blasius Dendermonde Meer info? info@azsintblasius.be 10 tips voor een veilig geneesmiddelengebruik 18 november 2013 az Sint-Blasius Dendermonde Meer info? info@azsintblasius.be Als je ziek bent of ouder wordt moet je vaak verschillende geneesmiddelen innemen.

Nadere informatie

St. Antonius Apotheek

St. Antonius Apotheek St. Antonius Apotheek St. Antonius Apotheek De St. Antonius Apotheek is de poliklinische apotheek van het St. Antonius Ziekenhuis. Hier kunt u zeven dagen per week uw geneesmiddelen voor thuis afhalen,

Nadere informatie

> Een chronische ziekte; uw zorg is onze zorg

> Een chronische ziekte; uw zorg is onze zorg > Een chronische ziekte; uw zorg is onze zorg Mijn huisarts is aangesloten bij een zorggroep, en nu? Inhoudsopgave Inleiding: Chronische zorg, hoe nu verder? 1. Wat kenmerkt een chronische ziekte? 2. Wat

Nadere informatie

Prednison (corticosteroïden) Voorgeschreven door de reumatoloog

Prednison (corticosteroïden) Voorgeschreven door de reumatoloog Prednison (corticosteroïden) Voorgeschreven door de reumatoloog Albert Schweitzer ziekenhuis juli 2013 pavo 0907 Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u prednison gaat gebruiken. In deze folder

Nadere informatie

Wijs met medicijnen. Voor ouderen die verschillende medicijnen tegelijk gebruiken. Uw apotheek. betrouwbare zorg dichtbij.

Wijs met medicijnen. Voor ouderen die verschillende medicijnen tegelijk gebruiken. Uw apotheek. betrouwbare zorg dichtbij. Wijs met medicijnen Voor ouderen die verschillende medicijnen tegelijk gebruiken Uw apotheek. betrouwbare zorg dichtbij. Inhoud Inleiding 4 Wat verstaan we onder medicijnen? 4 Horen bijwerkingen erbij?

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

REUMATOLOGIE. Neoral BEHANDELING

REUMATOLOGIE. Neoral BEHANDELING REUMATOLOGIE Neoral BEHANDELING Neoral Uw specialist heeft voor de behandeling van uw reumatoïde artritis (chronisch gewrichtsreuma) gekozen voor Neoral. Om dit medicijn goed te kunnen gebruiken, is het

Nadere informatie

Adviezen voor na uw ontslag

Adviezen voor na uw ontslag LONGGENEESKUNDE Adviezen voor na uw ontslag ADVIES Adviezen voor na uw ontslag U krijgt deze folder omdat u binnenkort uit het ziekenhuis ontslagen wordt. U vindt er praktische informatie in over uw verdere

Nadere informatie

Sticker patiënt. Neem bij ieder bezoek op de polikliniek uw recente medicijnlijst en dit info boekje mee!

Sticker patiënt. Neem bij ieder bezoek op de polikliniek uw recente medicijnlijst en dit info boekje mee! Hartfalenpolikliniek Uw eigen gegevens: Sticker patiënt Contactpersoon:... Apotheek:... Neem bij ieder bezoek op de polikliniek uw recente medicijnlijst en dit info boekje mee! Inleiding U bent door de

Nadere informatie

Hartfalen. Wat is het en hoe herken je het

Hartfalen. Wat is het en hoe herken je het Hartfalen Wat is het en hoe herken je het Hartfalen, onbekend en onderschat Hartfalen is de grote onbekende onder de hartziekten. Hartfalen klinkt misschien bekend in de oren. Het woord doet denken aan

Nadere informatie

Wetenschap voor Patiënten College 21: ME/cvs en het hart

Wetenschap voor Patiënten College 21: ME/cvs en het hart Wetenschap voor Patiënten College 21: ME/cvs en het hart Alle teksten in het kader van het project Wetenschap voor Patiënten mogen worden verspreid, doch alleen onder de uitdrukkelijke bronvermelding:

Nadere informatie

Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Leenen

Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Leenen Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Leenen Datum aanmaak rapport:26-11-2015 1 Laatste ronde patiëntenvragenlijsten huisarts Periode waarin ingevuld van: 31-10-2013 tot 9-11-2013

Nadere informatie

Klachtencommissie Huisartsenzorg Midden-Nederland Uitspraak

Klachtencommissie Huisartsenzorg Midden-Nederland Uitspraak Klachtencommissie Huisartsenzorg Midden-Nederland Uitspraak Kern: Klager vindt dat de huisarts zijn klachten niet serieus heeft genomen, hem verkeerde medicatie heeft voorgeschreven en heeft geweigerd

Nadere informatie

Methotrexaat bij reumatische aandoeningen. Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis

Methotrexaat bij reumatische aandoeningen. Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis Methotrexaat bij reumatische aandoeningen Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis Inleiding U heeft van uw behandelend arts het medicijn methotrexaat voorgeschreven gekregen. Om dit medicijn

Nadere informatie

Individueel Transitieprofiel voor jongeren

Individueel Transitieprofiel voor jongeren Individueel Transitieprofiel voor jongeren Naam Datum van invullen : : A. ZIEKTE EN GEZONDHEID 1. Ik kan mijn aandoening goed beschrijven. 2. Ik begrijp wat mijn arts vertelt. 3. Ik weet welke medicijnen

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

Questionnaire for patients with HIV

Questionnaire for patients with HIV Questionnaire for patients with HIV Name QUOTE-HIV Language Dutch Number of items 27 Developed by Academic Medical Centre. University of Amsterdam, NIVEL Year 1998 Corresponding literature Hekkink CF,

Nadere informatie

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige

Nadere informatie

Meldactie Eerste uitgifte April 2014 Ir. T. Lekkerkerk, projectleider Corrien van Haastert Tessa van der Leij Mei 2014

Meldactie Eerste uitgifte April 2014 Ir. T. Lekkerkerk, projectleider Corrien van Haastert Tessa van der Leij Mei 2014 Meldactie Eerste uitgifte April 2014 Ir. T. Lekkerkerk, projectleider Corrien van Haastert Tessa van der Leij Mei 2014 Rapport meldactie Eerste uitgifte NPCF 2014 1 COLOFON Nederlandse Patiënten Consumenten

Nadere informatie

VRAGENLIJST. Zorgvrager, vervolgmeting

VRAGENLIJST. Zorgvrager, vervolgmeting VRAGENLIJST pagina 2 Uw ervaringen als zorgvrager zijn waardevol U ontvangt zorg. In deze lijst staan vragen over wat die zorg betekent voor u als zorgvrager. Uw antwoorden worden gebruikt in onderzoek

Nadere informatie

Een derde van de geneesmiddelengebruikers houdt geneesmiddelen over

Een derde van de geneesmiddelengebruikers houdt geneesmiddelen over Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Margreet Reitsma, Anne Brabers, Joke Korevaar, Judith de Jong, Marloes van Dijk en Liset van Dijk. Een derde van de geneesmiddelengebruikers

Nadere informatie

Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is:

Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is: Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is: Mijn gezinsvoogd werkt bij de William Schrikker Jeugdbescherming. Wat een toestand, zeg! Wat gebeurt

Nadere informatie

Astma en COPD VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? VRAAG HET UW APOTHEKER

Astma en COPD VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? VRAAG HET UW APOTHEKER Astma en COPD WAT ZIJN DE KLACHTEN MEDICIJNEN OM UW KLACHTEN TE VERMINDEREN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK INFORMATIE MEDICIJNEN OP RECEPT VRAAG OVER UW MEDICIJNEN?

Nadere informatie

St. Antonius Ziekenhuis

St. Antonius Ziekenhuis REUMATOLOGIE Behandeling met methotrexaat BEHANDELING Behandeling met methotrexaat Uw reumatoloog heeft u methotrexaat voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn

Nadere informatie

PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE

PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE 557 Inleiding In deze folder informeren wij u over het gebruik van pijnmedicatie thuis. U vindt informatie over: de pijnscore pijnmedicatie die u heeft

Nadere informatie

Longembolie Onderzoek en behandeling. www.nwz.nl

Longembolie Onderzoek en behandeling. www.nwz.nl Longembolie Onderzoek en behandeling www.nwz.nl Inhoud Wat is een longembolie? 3 Welke onderzoeken krijgt u? 4 Behandeling van een longembolie 5 Behandeling met bloedverdunnende medicijnen 7 Naar huis

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Hoeveel tijd kost het u? Het invullen van de vragenlijsten zal gemiddeld 5 minuten duren. Het dagboekje invullen kost ongeveer 2 minuten per dag.

Hoeveel tijd kost het u? Het invullen van de vragenlijsten zal gemiddeld 5 minuten duren. Het dagboekje invullen kost ongeveer 2 minuten per dag. Ruggespraak Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan het onderzoek Ruggespraak. U beslist zelf of u wilt meedoen. Voordat u de beslissing neemt, is het belangrijk om meer te weten

Nadere informatie

Wegwijzer voor hoofdpijnpatiënten. Deze pdf bevat hyperlinks.

Wegwijzer voor hoofdpijnpatiënten. Deze pdf bevat hyperlinks. voor hoofdpijnpatiënten Deze pdf bevat hyperlinks. Juni 2015 De wegwijzer is bedoeld voor mensen met (ernstige) hoofdpijnklachten. De wegwijzer heeft tot doel ondersteuning te bieden aan hoofdpijnpatiënten

Nadere informatie

pagina 1 van 8 Vragenlijst Inzicht in zorgkosten Invullen namens: NPCF - Nanda Beck Tekstgrootte: A A A Inzicht in zorgkosten Inleiding De landelijke patiëntenkoepels Ieder(in), Landelijk Platform GGz

Nadere informatie

dit is Pieter Informatie en educatie via internet voor mensen met diabetes in Drenthe Vita

dit is Pieter Informatie en educatie via internet voor mensen met diabetes in Drenthe Vita dit is Pieter Informatie en educatie via internet voor mensen met diabetes in Drenthe - Vita dit is Avalange dit is Eliza informatiebrochure De zorg voor mensen met diabetes is in Drenthe op een goed niveau.

Nadere informatie

INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND

INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u een ziekteremmend medicijn voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn

Nadere informatie

Stoppen met pijnstillers bij medicatie-afhankelijke hoofdpijn

Stoppen met pijnstillers bij medicatie-afhankelijke hoofdpijn Stoppen met pijnstillers bij medicatie-afhankelijke hoofdpijn Afdeling neurologie Locatie Eindhoven Tijdens uw bezoek aan de hoofdpijnpolikliniek is overmatig gebruik van pijnstillers besproken. Dit kan

Nadere informatie

Apotheker in de rol van farmacotherapeut. door Marc de Leeuw

Apotheker in de rol van farmacotherapeut. door Marc de Leeuw Apotheker in de rol van farmacotherapeut Onderzoek naar nieuwe functie in huisartsenpraktijk door Marc de Leeuw - 21-11-2013 Dr. Anne Leendertse verwacht dat een nieuwe rol van de apotheker apotheker-farmacotherapeut

Nadere informatie

Prednison Voorgeschreven door de reumatoloog

Prednison Voorgeschreven door de reumatoloog Prednison Voorgeschreven door de reumatoloog Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u prednison gaat gebruiken. In deze folder

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

I n f o r m a t i e v o o r p a t i ë n t e n

I n f o r m a t i e v o o r p a t i ë n t e n U N I V E R S I T A I R E Z I E K E N H U I Z E N L E U V E N I n f o r m a t i e v o o r p a t i ë n t e n Pijnstillers Dienst Traumatologie Eenheid 456-457 Tel. 016 34 45 60 De dienst is bereikbaar via

Nadere informatie

Gedwongen opname met een IBS of RM *

Gedwongen opname met een IBS of RM * Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke

Nadere informatie

Instructie voor leerlingen.. 5. Gebruik van de lesbrieven. 6. Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7. Wat wil je zijn en worden.

Instructie voor leerlingen.. 5. Gebruik van de lesbrieven. 6. Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7. Wat wil je zijn en worden. VOORBEELD DE KLAS ALS TEAM (LEERLINGENBOEK) INHOUDSOPGAVE Instructie voor leerlingen.. 5 Gebruik van de lesbrieven. 6 Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7 Wat wil je zijn en worden. 11 Wat wil je zijn

Nadere informatie

pijnbestrijding na uw opname

pijnbestrijding na uw opname pijnbestrijding na uw opname NSAID s en opioïden Pijnbestrijding thuis U bent opgenomen in Medisch Centrum Alkmaar (MCA), maar u mag binnenkort naar huis. In deze folder vindt u algemene uitleg over de

Nadere informatie

Diabetes mellitus. De behandeling van diabetes mellitus

Diabetes mellitus. De behandeling van diabetes mellitus Diabetes mellitus Diabetes mellitus (suikerziekte) is een ziekte van de stofwisseling; hierbij zit er te veel glucose in het bloed Dat kan twee oorzaken hebben: bil type 1 diabetes maakt het lichaam niet

Nadere informatie

Met medicijnen alléén bent u er niet

Met medicijnen alléén bent u er niet Cholesterolverlagers Met medicijnen alléén bent u er niet Steeds meer mensen gebruiken medicijnen tegen een te hoog cholesterol. Maar wie niet tegelijkertijd zijn leefstijl aanpast (stoppen met roken,

Nadere informatie

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk

Nadere informatie

Sophia Kinderziekenhuis. Adenotomie. (Verwijderen neusamandel)

Sophia Kinderziekenhuis. Adenotomie. (Verwijderen neusamandel) Sophia Kinderziekenhuis Adenotomie (Verwijderen neusamandel) Binnenkort komt u met uw kind naar het Erasmus MC-Sophia. De KNO-arts heeft het advies gegeven om bij uw kind de neusamandel te verwijderen

Nadere informatie

Medicijnen voor dialysepatiënten

Medicijnen voor dialysepatiënten AK, MA N E N IJ IJST! EDIC L M N J I W IC U MED KEN N E G I UW E Medicijnen voor dialysepatiënten Zo gebruikt u ze Inhoud Vooraf 3 Medicijnlijst 5 Colofon Auteur Hedda van het Groenewoud Met medewerking

Nadere informatie

BEÏNVLOEDENDE FACTOREN VAN THERAPIETROUW EN ZELFMANAGEMENT BIJ ORALE TKIs: EEN KWALITATIEF ONDERZOEK. Mathieu Verbrugghe Prof. dr.

BEÏNVLOEDENDE FACTOREN VAN THERAPIETROUW EN ZELFMANAGEMENT BIJ ORALE TKIs: EEN KWALITATIEF ONDERZOEK. Mathieu Verbrugghe Prof. dr. BEÏNVLOEDENDE FACTOREN VAN THERAPIETROUW EN ZELFMANAGEMENT BIJ ORALE TKIs: EEN KWALITATIEF ONDERZOEK Mathieu Verbrugghe Prof. dr. Ann Van Hecke INLEIDING THERAPIEONTROUW Een patiënt wordt therapieontrouw

Nadere informatie

2 Farmaceutische patiëntenzorg en therapietrouw

2 Farmaceutische patiëntenzorg en therapietrouw 2 Farmaceutische patiëntenzorg en therapietrouw In de openbare apotheek wordt sinds een aantal jaar gewerkt met farmaceutische patiëntenzorg. Dit houdt in dat de doelstelling van de apotheek is verbreed.

Nadere informatie

pagina 1 van 7 Vragenlijst Toestemming uitwisselen medische gegevens Invullen namens: NPCF - Nanda Beck Tekstgrootte: A A A Toestemming uitwisselen medische gegevens Inleiding Uw zorgverlener is verplicht

Nadere informatie

Gemaakt door: Kelly.

Gemaakt door: Kelly. De kanjertraining. Gemaakt door: Kelly. Inhoud. Inhoud. 1 Inleiding. 2 Wat is de Kanjertraining? 3 Hoe en wanneer is de Kanjertraining ontstaan? 4 Wanneer ga je naar de Kanjertraining? 6 Welke stappen

Nadere informatie

Polyfarmacie bij ouderen. Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015

Polyfarmacie bij ouderen. Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015 Polyfarmacie bij ouderen Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015 Inhoud Inleiding Farmacokinetiek Farmacodynamiek Problemen bij polyfarmacie Medicatiebeoordeling Take home messages

Nadere informatie