Jaarverslag Stichting Pensioenfonds General Electric Nederland

Transcriptie

1 Jaarverslag 2014 Stichting Pensioenfonds General Electric Nederland 1

2 Inhoudsopgave Meerjarenoverzicht van kerncijfers en kengetallen 3 Bestuursverslag 4 1. Woord van de voorzitter 5 2. Besturing en naleving wetgeving Algemeen Bestuursaangelegenheden Goed Pensioenfondsbestuur en Code Pensioenfondsen Informatie over toezicht door DNB en AFM Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen en bestuursmodel Missie en Visie Gedragscode Nevenfuncties Geschillencommissie Statutenwijziging Financiële positie en beleid in Financiële opzet en positie Beleid en beleidskeuzes Uitvoeringskosten Risicobeheer Beleggingen Marktontwikkelingen Resultaten beleggingsportefeuille Aandelen Vastrentende waarden Corporate Governance Pensioenen Pensioenregeling Pensioencommunicatie Actuariële analyse Verwachte gang van zaken Jaarrekening Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Gebeurtenissen na balansdatum Actuariële verklaring Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Bijzondere statutaire zeggenschapsrechten 76 Bijlage 1 Deelnemersbestand 78 Bijlage 2 Relevante ontwikkelingen in wet- en regelgeving op pensioengebied 79 Bijlage 3 Begrippenlijst 82 2

3 Meerjarenoverzicht van kerncijfers en kengetallen Bedragen x Aantal verzekerden (per eind van het jaar) Deelnemers, actief en voortgezet Gewezen deelnemers Ingegane pensioenen Totaal aantal verzekerden Pensioenen Kostendekkende premie Feitelijke premie * Uitvoeringskosten pensioenbeheer Uitvoeringskosten pensioenbeheer per deelnemer (actief en uitkerend) Uitkeringen Reguliere toeslagverlening Actieve deelnemers 1,06% 0,92% 1,88% 1,35% 0,8% Gewezen deelnemers en ingegane pensioenen 0,88% 2,45% 0,0% 0,0% 0,0% Vermogen en solvabiliteit (op basis van marktwaarde; RTS) Aanwezig eigen vermogen Minimaal vereist eigen vermogen (PW art. 131) Vereist eigen vermogen (PW art. 132) Technische voorzieningen, inclusief overige voorzieningen Aanwezige dekkingsgraad in % 106,9% 116,8% 98,7% 89,5% 103,7% Minimaal vereiste dekkingsgraad in % 104,5% 104,7% 104,6% 104,5% 104,5% Vereiste dekkingsgraad in % 118,8% 127,1% 127,4% 127,8% 133,2% Gemiddelde duration van de verplichtingen 24,3 23,8 24,8 26,1 26,2 Rentetermijnstructuur (RTS) 2,1% 3,0% 2,7% 2,8% 3,4% Beleggingen Beleggingen voor risico pensioenfonds Beleggingsopbrengsten voor risico pensioenfonds Beleggingen voor risico deelnemers Beleggingsopbrengsten voor risico deelnemers Beleggingsrendement (total rate of return, exclusief de deelvermogens) Jaarrendement Gemiddeld rendement vanaf ,9% 4,6% 12,0% 2,7% 12,9% 1,1% -4,2% -1,5% 7,2% -0,6% Uitvoeringskosten vermogensbeheer (netto) Kosten vermogensbeheer (netto) in % van het gemiddeld belegd vermogen 0,30% 0,21% 0,35% 0,41% 0,39% * De feitelijke premie 2011 is inclusief herstelpremie, die in acht kwartaaltermijnen in 2012 en 2013 is geïncasseerd. 3

4 Bestuursverslag 4

5 1. Woord van de voorzitter In dit jaarverslag legt het bestuur verantwoording af over het gevoerde beleid in Per 1 januari 2014 heeft GE Pensioen een nieuwe regeling. Er is gekozen om alleen enkele basisaanpassingen door te voeren om op die manier aan de fiscale eisen te voldoen. Bij de wijziging per 1 januari 2014 zijn alleen afspraken gemaakt over nieuwe opbouw. Voor die nieuwe opbouw geldt een pensioenleeftijd van 67 jaar. Begin 2014 heeft het bestuur er voor gekozen vooralsnog geen invaarbesluiten te nemen over opgebouwd pensioen. De dekkingsgraad lag eind 2013 op 116,8%. Dit gaf het pensioenfonds de ruimte om begin 2014 zowel een reguliere toeslag te verlenen als een inhaaltoeslag voor de gemiste jaren daarvoor. Er zijn daarmee geen gemiste toeslagen meer aanwezig. Eind 2014 is het tweede toeslagbesluit van het jaar genomen. De financiële positie maakte het mogelijk om per 1 januari 2015 een toeslag van 0,88% te geven. Vanaf september 2014 zijn er onderhandelingen gevoerd voor de regeling vanaf 1 januari In november is hierover overeenstemming bereikt: de uitkomst is een lager opbouwpercentage van 1,875% en geen reguliere pensioenopbouw meer voor het salaris boven ,-. In aanvulling op deze nieuwe regeling heeft het bestuur het besluit genomen om alle opgebouwde aanspraken over te brengen naar aanspraken met een pensioenleeftijd 67 jaar. Deze omzetting voert het pensioenfonds per 1 januari 2015 uit. De deelnemers is de mogelijkheid geboden bezwaar tegen deze omzetting te maken. In de zomer van 2014 werd de pensioenopbouw voor de medewerkers van TIP Trailer Rental BV beëindigd. Hierdoor is het aantal actieven in het fonds fors afgenomen. Op dat moment is de bestuurssamenstelling ook gedaald van 10 naar 8 bestuursleden. Daarnaast is bekend geworden dat een groot deel van de werkzaamheden van het bedrijfsonderdeel Energy Nederland ons land gaat verlaten. Dit leidt in het voorjaar van 2015 tot een verdere substantiële afname van het aantal actieven. De discussie over de toekomst van GE Pensioen wordt hiermee nog pregnanter. In 2014 zijn er geen grote wijzigingen in het beleggingsbeleid doorgevoerd. In het beleggingsbeleid is vastgelegd dat het fonds door aankoop van obligaties met een lange duratie in stappen naar de gewenste renteafdekking gaat groeien. Hierin is in 2014 invulling gegeven welke invulling, conform plan, verder invulling zal worden gegeven in Daarnaast is het instrumentarium ingericht om te meten of de gevoeligheid van het fonds voor rente en renteschommelingen in lijn is met het beleid. Vanuit de internationale visie van de werkgever is de wens voor een IORP uitgesproken. Het bestuur heeft zich in 2014 laten informeren over de inhoud van deze wens. Zou de werkgever bij deze internationale visie blijven dan betekent dit een traject dat uitdagingen kent en dat staat of valt bij een zorgvuldige besluitvorming en goed vastgelegde afspraken. Voor het pensioenfonds is de invoering van een IORP geen doel op zich. Na een jarenlange samenwerking met KPMG is de relatie verbroken. Na een tender is de keuze gevallen op PwC als nieuwe certificerend accountant. Over het onderliggend verslagjaar 2014 zal PwC haar eerste certificering voor ons fonds verrichten. Voor het pensioenfonds was 2014 een wervelend jaar, het komend jaar belooft daar niet onder aan te doen. Het bestuur treedt de uitdagingen met vertrouwen tegemoet en dankt iedereen die haar daarbij ondersteunt. Breda, 19 juni 2015 Mw. mr. Y.M.M den Bakker 5

6 2. Besturing en naleving wetgeving 2.1 Algemeen Stichting Pensioenfonds General Electric Nederland (GE Pensioen) is statutair gevestigd te Breda en opgericht op 17 augustus Het pensioenfonds is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel onder nummer Doelstelling Het pensioenfonds draagt de verantwoordelijkheid voor een goede uitvoering van de in de pensioenovereenkomst gedefinieerde pensioenregelingen voor deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden, in overeenstemming met de bestaande wet- en regelgeving. Het pensioenfonds heeft ten doel om binnen de grenzen van zijn middelen de deelnemers, gewezen deelnemers en hun nabestaanden te beschermen tegen geldelijke gevolgen van ouderdom, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Het pensioenfonds voorziet hiermee in het op lange termijn verstrekken van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten en streeft naar het waardevast houden van de opgebouwde pensioenen, de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken. De toeslagverlening op de opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers is onvoorwaardelijk en deze wordt gefinancierd uit de ontvangen premie van de werkgevers. Op de opgebouwde aanspraken van gewezen deelnemers en de ingegane pensioenen wordt voorwaardelijk toeslag verleend. Dat wil zeggen dat er geen recht op toeslagverlening is, maar dat er jaarlijks wordt bepaald of en in hoeverre toeslagverlening kan plaatsvinden. Het pensioenfonds draagt zorg voor duidelijke en klantgerichte communicatie met alle belanghebbenden. Het pensioenfonds heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, toeslagverlening, beleggingen en communicatie om de genoemde doelstellingen te bereiken. Dit beleid is vastgelegd in diverse documenten, waarvan de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN) het belangrijkste is. Het bestuur in 2014 Het bestuur is verantwoordelijk voor de realisatie van de doelstelling van het pensioenfonds, de strategie en (de uitvoering van ) het beleid. Het pensioenfonds kent sinds 1 juli 2014 een paritair gemengd bestuur. Een nadere toelichting op de inrichting van dit bestuursmodel is opgenomen in hoofdstuk 2.2. In het onderstaande overzicht is rekening gehouden met het rooster van afreden per 1 juli 2014 (zie ook hoofdstuk. Benoemd namens de werkgever mw. Y.M.M. den Bakker, voorzitter > ( ) mw. H. Damhuis, lid > ( ) T.A. Sardar, lid > ( ) B. Vroegh, lid > ( ) Bestuurslid van tot Bestuurslid van tot Bestuurslid van tot Bestuurslid van tot De werkgeversvertegenwoordigers hebben zitting voor een periode van vier jaar. De aangesloten onderneming die een bestuurslid heeft benoemd, is tevens bevoegd dit bestuurslid te ontslaan vóór afloop van de zittingsperiode. 6

7 Benoemd namens de deelnemers D.L. Coupar, lid > ( ) R. de Bie, lid > ( ) T.H.M. Kruijs, secretaris > ( ) M.C.J.W. Kruize, lid > ( ) D. van Unnik > ( ) Bestuurslid van tot Bestuurslid van tot Bestuurslid van tot Bestuurslid van tot Bestuurslid van tot De werknemersvertegenwoordigers hebben zitting voor een periode van vier jaar. Een door de deelnemers gekozen bestuurslid wordt ontslag verleend op het moment dat hij niet langer deelnemer (werknemer met een arbeidsovereenkomst bij een van de aangesloten ondernemingen van General Electric) is. Het aftredende bestuurslid kan zich terstond herkiesbaar stellen. Pensioenfondsgerelateerde partijen/organen In de onderstaande tekening wordt de structuur van de organisatie van het pensioenfonds weergegeven. Verantwoordingsorgaan J. Krol, namens de werkgever van 1 januari 2012 tot 1 april 2014 J. Quartel, namens de actieve deelnemers van 1 november 2013 tot 1 november 2017 F. Bos, namens de pensioengerechtigden van 1 januari 2012 tot 1 januari 2016 Beleggingscommissie Risicocommissie M. Kruize mw. Y.M.M. den Bakker T. Sardar R. de Bie D. van Unnik B. Vroegh R. de Bie (toehoorder) Martijn Klomp (toehoorder) Commissie Communicatie Visitatiecommissie T.H.M. Kruijs M.G. Leenstra D. van Unnik drs. J.C.F.M. Nuyens RA vacature mr. A.J.E.M. Vollenbroek Commissie Deskundigheid Bestuur Compliance officer mw. Y.M.M. den Bakker vacature (per 1 januari 2013) M.C.J.W. Kruize B. Vroegh Pensioendirecteur Martijn Klomp (toehoorder) A. Snellen 7

8 Het bestuur heeft de uitvoering van de pensioenregeling sinds de datum van oprichting, 17 augustus 2007, uitbesteed aan TKP Pensioen BV (TKP), 100% dochter van AEGON Nederland NV. Deze uitvoering omvat zowel het administreren van pensioenen als ondersteuning van het bestuur van het pensioenfonds. Het bestuur heeft het beheer van het pensioenvermogen uitbesteed aan KBC Asset Management BV (KBC). De individuele pensioenspaarregelingen (Gesave en Geflex) worden uitgevoerd door Robeco en State Street Corporation is aangesteld als custodian. Herverzekering ElipsLife, Amstelveen (onderdeel van Swiss RE) Certificeerders PwC Accountants N.V., externe accountant Aon Hewitt, externe actuaris Pensioenadministratie TKP Pensioen BV, Groningen Custodian State Street Corporation (SSC). Vermogensbeheerders KBC Asset Management BV, Brussel, België Robeco Institutional Asset Management BV (Pension Providers), Rotterdam (pensioenspaarregelingen) Besluitvorming over het beleid vindt plaats door het bestuur. Het pensioenfonds heeft bepaalde risico s herverzekerd bij ElipsLife. Met de vermogensbeheerders zijn overeenkomsten gesloten waarin onder meer de beleggingsrichtlijnen en de overeengekomen rapportages zijn vastgelegd. De afspraken zijn opgenomen in een SLA. 2.2 Bestuursaangelegenheden Het pensioenfonds heeft een paritair bestuursmodel. Het bestuur bepaalt het maximum aantal leden, waarbij dit maximum zoveel mogelijk aansluit bij de onderverdeling van het General Electric Concern. Het bestuur bestond op 31 december 2014 uit 7 bestuursleden. Er was één vacature. Ieder bestuurslid wordt benoemd voor een periode van vier jaar en kan nadien nog maximaal twee keer worden herbenoemd. 8

9 Het bestuur verdeelt de aangesloten ondernemingen onder in bedrijfsonderdelen ( businesses ), zoveel mogelijk in overeenstemming met de binnen het General Electric Concern gebruikelijke onderverdeling. Voor elke business die meer dan 100 deelnemers bij de stichting heeft, wordt één bestuurslid benoemd als vertegenwoordiger van de aangesloten ondernemingen binnen de desbetreffende business. De aangesloten ondernemingen binnen de betreffende business bepalen gezamenlijk wie als hun vertegenwoordiger zal optreden. Per business wordt voorts één bestuurslid benoemd als vertegenwoordiger van de werknemers. De bestuursleden namens de werkgever worden benoemd door de aangesloten ondernemingen. De bestuursleden namens de werknemers worden benoemd door het bestuur na verkiezingen door de actieve deelnemers uit de actieve deelnemers. De bestuursleden namens de pensioengerechtigden worden benoemd door het bestuur na verkiezingen door de pensioengerechtigden. Gezien het kleine aantal pensioengerechtigden binnen het pensioenfonds (per augustus 2014 maakte deze groep nog geen 5% uit van de groep actieve deelnemers én pensioengerechtigden tezamen), heeft het bestuur in 2014 besloten voor dit moment geen pensioengerechtigdenvertegenwoordigers op te nemen in het bestuur. Het bestuur benoemt uit zijn midden een voorzitter en een secretaris, met dien verstande dat indien de voorzitter een door de werkgever benoemd bestuurslid is, de secretaris een door de actieve deelnemers gekozen bestuurslid is en omgekeerd. De eindverantwoordelijkheid voor het beleid ligt onveranderd bij het bestuur van het pensioenfonds. De bestuurssamenstelling is in 2014 gewijzigd. De heer K.J. Veenhuis heeft - als gevolg van zijn vertrek bij GE - zijn bestuurszetel namens bedrijfsonderdeel Energy per 1 januari 2014 opgegeven. Begin 2014 heeft de werkgever - na een verzoek van het bestuur om een kandidaat-bestuurslid voor te dragen de heer S. Peters voorgedragen als aspirant-bestuurslid. Hij heeft in 2014 enige ervaring binnen het pensioenfonds opgedaan, maar is niet meer ter toetsing voorgedragen aan DNB, omdat hij met ingang van 1 september een nieuwe functie buiten GE heeft aanvaard. Met ingang van 1 december is de heer M. Klomp als aspirant bestuurslid namens het bedrijfsonderdeel Energy aangesteld. Het is de intentie dat hij te zijner tijd het bestuur zal gaan versterken als vertegenwoordiger vanuit de werkgever. De heer C. Verbeek heeft met ingang van 1 oktober 2013 zijn functie als pensioendirecteur van GE Pensioen neergelegd. Per 1 maart 2014 is de heer A. Snellen door het bestuur aangesteld als zijn opvolger. Door de verkoop van het bedrijfsonderdeel TIP Trailer Rental BV per 1 juli 2014, is de vertegenwoordiging van dat onderdeel in het bestuur van het pensioenfonds weggevallen. Dientengevolge zijn David Coupar en Hiske Damhuis met ingang van 1 juli afgetreden als bestuurslid. In het verslagjaar zijn vijf reguliere bestuursvergaderingen gehouden. Op 10 oktober is een extra vergadering belegd in het kader van de keuze voor een nieuwe accountant. De vergaderingen van 7 februari en 21 november zijn met één dag verlengd tot tweedaagse vergaderingen. Het bestuur heeft tevens elke twee weken een telefonische vergadering ingepland. Er is in 2014 veel aandacht besteed aan de financiële situatie van het fonds, de herstelplannen, het beleggingsbeleid, en in het bijzonder aan ontwikkelingen rondom Goed Pensioenfondsbestuur en het nieuwe FTK. Ook heeft het bestuur veel gesproken over andere actuele ontwikkelingen op pensioengebied. De participatie van bestuursleden bij de vergaderingen was goed; per bestuursvergadering was gemiddeld 85% van de bestuursleden aanwezig. In alle vergaderingen was het voor besluitvorming noodzakelijke minimale aantal bestuursleden aanwezig. Het bestuur acht zich onafhankelijk in de uitoefening van zijn functie en zorgt er voor dat alle belanghebbenden zich op evenwichtige wijze vertegenwoordigd voelen. Het bestuur vindt het belangrijk om inzicht te geven in het eigen functioneren en het gevoerde beleid, alsook in de uitvoering van het reglement. 2.3 Goed Pensioenfondsbestuur en Code Pensioenfondsen Ter vervanging van de Principes voor Goed Pensioenfondsbestuur is de Code Pensioenfondsen opgesteld door de Stichting van de Arbeid en de Pensioenfederatie. Deze code geldt sinds 1 januari 2014 en is opgesteld om het functioneren van pensioenfondsen verder te verbeteren en inzichtelijker te maken, met als doel dat 9

10 belanghebbenden er vertrouwen in hebben dat de pensioenfondsen het aan hen toevertrouwde geld goed beheren en de belangen van alle betrokkenen evenwichtig afwegen. In de code worden onderwerpen als de rol van de diverse organen van het pensioenfonds, integraal risicomanagement, beloningen, diversiteit en verantwoord beleggen nader uitgewerkt. De Code Pensioenfondsen is wettelijk verankerd. De normen in de Code zijn een aanvulling op bestaande weten regelgeving. Deze zijn leidend, maar het is de verantwoordelijkheid van de besturen van pensioenfondsen om in hun beleidskeuzes rekening te houden met de Code. Indien een bestuur besluit af te wijken van één of meerdere normen, dient hierover in het jaarverslag verantwoording te worden afgelegd. Het bestuur van GE Pensioen wenst zoveel mogelijk de Code Pensioenfondsen te volgen, maar heeft bij het beoordelen van de 83 normen uit de Code geconcludeerd dat het fonds aan een aantal normen wel voldoet, terwijl dit niet expliciet is vastgelegd. Dit betreft de volgende normen: 34 (beloningsbeleid externe partijen), 39 (beoordelen functioneren accountant en actuaris) en norm 83 (naleven wet- en regelgeving en interne regels). Het bestuur heeft besloten dat expliciete vastlegging van deze normen in 2015 plaats zal vinden. Het bestuur had ultimo 2014 geen klokkenluidersregeling, maar zal deze in 2015 vaststellen, waardoor het ultimo 2014 niet voldeed aan norm 43 en 44 van de Code. Ook zal het bestuur in 2015 diversiteitsdoelstellingen vastleggen voor de toetsing van bestuurskandidaten. Omdat deze ultimo 2014 nog niet waren opgesteld, voldeed het fonds op dat moment niet aan norm 71. Het bestuur heeft bewust besloten af te wijken van twee normen uit de Code. Dit betreft allereerst norm 45 (benoeming en ontslag leden visitatiecommissie). Het bestuur heeft besloten de genoemde mogelijkheden van het Verantwoordingsorgaan van bindende voordracht en bindend advies ten aanzien van de leden van de Visitatiecommissie in te perken, omdat het bestuur het niet wenselijk vindt dat het Verantwoordingsorgaan de leden van de Visitatiecommissie benoemt, zonder inmenging van het bestuur. Ten tweede wordt afgeweken van norm 60 (zittingsduur bestuurslid). Het bestuur heeft besloten dat het gemotiveerd kan afwijken van de maximale zittingstermijn van 12 jaar. Tot slot zijn er een aantal normen van de Code waar aan het pensioenfonds in 2014 nog geen invulling aan heeft gegeven, maar voor 2015 op de agenda heeft, dit betreft: - Norm 4: Het bestuur zorgt voor een noodprocedure om in spoedeisende situaties te kunnen handelen. - Norm 31: In een document uitbestedingsbeleid zal het bestuur vastleggen welke procedures en kwaliteitscriteria het hanteert bij het aangaan en onderhouden van een uitbestedingsrelatie. - Norm 34: Het bestuur zorgt ervoor dat het belonigsbeleid van partijen aan wie taken worden uitbesteed niet aanmoedigt meer risico s te nemen dan voor het pensioenfonds aanvaardbaar is. - Norm 36: Het bestuur bevordert dat de dienstverleners een klokkenluidersregeling hebben. Deskundigheid, betrokkenheid en goede samenwerking vormen de basis voor goed bestuur van het pensioenfonds. Goed Pensioenfondsbestuur heeft betrekking op alle organen van een pensioenfonds. Het bestuur hecht grote waarde aan goed pensioenfondsbestuur en aan de betrokkenheid van alle belanghebbenden van het fonds. Het bestuur is zich bewust van zijn verantwoordelijkheid voor het goed besturen van het pensioenfonds en zal datgene doen wat nodig is voor de handhaving van het vertrouwen in het pensioenfonds en de pensioensector. Ontwikkelingen op dit terrein worden nauwlettend gevolgd. Bij het interne toezicht binnen het pensioenfonds wordt gekeken naar het beleid van het bestuur en de algemene gang van zaken in het pensioenfonds. Voor de inrichting van het interne toezicht heeft het bestuur gekozen voor de instelling van een visitatiecommissie. De visitatiecommissie is onder meer belast met het toezien op adequate risicobeheersing en evenwichtige belangenafweging door het bestuur en legt verantwoording af aan het verantwoordingsorgaan, de werkgever en in het jaarverslag, over de uitvoering van de taken. Eind 2014 is de Visitatiecommissie Pensioenfondsen (VCP) gestart met de jaarlijkse visitatie. Deze is begin 2015 afgerond. In paragraaf worden de bevindingen van de visitatiecommissie toegelicht. Het verantwoordingsorgaan van het pensioenfonds is samengesteld uit vertegenwoordigers van deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever. Het bestuur van het pensioenfonds legt verantwoording af aan het verantwoordingsorgaan over het gevoerde beleid en de wijze waarop het is uitgevoerd. Het verantwoordingsorgaan heeft de bevoegdheden en rechten die aan haar zijn toebedeeld bij en krachtens de Pensioenwet en de statuten. Het orgaan toetst of het bestuur bij de genomen besluiten op een evenwichtige wijze met de belangen van alle belanghebbenden rekening heeft gehouden. Het verantwoordingsorgaan heeft 10

11 tot taak een oordeel te geven over het handelen van het bestuur aan de hand van het jaarverslag, de jaarrekening en andere informatie, waaronder de bevindingen van de visitatiecommissie, over het door het bestuur uitgevoerde beleid, alsmede over beleidskeuzes voor de toekomst. Het verslag van het verantwoordingsorgaan en de reactie van het bestuur daarop zijn opgenomen in paragraaf Verslag van de Visitatiecommissie Deze samenvatting bevat de belangrijkste bevindingen van de Visitatiecommissie (hierna de VC) naar aanleiding van haar onderzoek naar het functioneren van het bestuur van de Stichting Pensioenfonds General Electric Nederland (hierna GE Pensioen) over de periode november 2013 tot en met december De volledige rapportage is ter beschikking gesteld aan het bestuur en het Verantwoordingsorgaan van GE Pensioen en aan de werkgever. De VC spreekt haar waardering uit voor de inzet van het bestuur die de bestuurlijke agenda over de periode november 2013 tot en met december 2014 zorgvuldig en evenwichtig heeft behandeld. De VC constateert wederom dat de tijdbesteding en continuïteit van het bestuur een aandachtspunt blijft. De VC beveelt het bestuur aan periodiek de vraag op te werpen of het gekozen bestuursmodel nog steeds passend is bij GE Pensioenfonds. Ook de bezetting van het Verantwoordingsorgaan (hierna VO) is een punt van aandacht. De VC geeft het bestuur en het VO in overweging om het VO meer ondersteuning aan te bieden bij het functioneren om zodoende de uitvoering van de taken van het VO te optimaliseren. De VC spreekt haar zorg uit over de zware bestuursagenda voor 2015 waarin een aantal belangrijke onderwerpen voor GE Pensioen op de agenda staan: Het voorstel van GE Corporate om over te gaan naar een Belgischte IORP; De eventuele liquidatie van Stichting Pensioenfonds GE Artesia Bank in samenhang met het verzoek aan GE Pensioen om haar pensioenverplichtingen over te nemen; De implementatie van het nieuwe financiële toetsingskader. De VC beveelt het bestuur van GE Pensioen aan om bij de aanpak van de genoemde projecten duidelijk prioriteiten te stellen, projectplannen op te stellen met een heldere invulling van projectteams met duidelijke verdeling van taken en verantwoordlijkheden, tijdlijnen etc. en deze projecten goed te managen. Ook beveelt de VC aan na te gaan of het nodig is extra gekwalificeerde mankracht aan te trekken. Met betrekking tot de door GE Corporate geïnitieerde discussie over de overgang naar een Belgische IORP beveelt de VC aan zo spoedig mogelijk de doelstellingen van GE Corporate die aan deze voorstellen ten grondslag liggen, de eventuele alternatieven waarmee die doelstellingen ook bereikt kunnen worden en de voor- en nadelen van deze alternatieven te analyseren en een normenkader te formuleren waaraan de verschillende alternatieven getoetst kunnen worden. Gezien de verschillende belangen die hierbij spelen van alle verschillende stakeholders, beveelt de VC het bestuur aan extra aandacht te besteden aan expliciete en evenwichtige afweging van alle betrokken belangen. Ook beveelt de VC aan een communicatieplan op te stellen om alle belanghebbenden gedurende het proces goed te informeren. De VC heeft tijdens de interviews en uit de notulen kunnen vernemen dat het bestuur een aanvang heeft gemaakt met een nieuwe ALM studie. Hiermee heeft het bestuur de kans om verschillende risicoprofielen in kaart te brengen, mede in het licht van de mogelijke toekomstscenario s en zelfs een scenario met een volledig derisking beleid te onderzoeken. De VC beveelt het bestuur daarom aan de vraag te beantwoorden hoeveel risico het wil lopen en wat de kritische dekkingsgraad is waar het bestuur niet onder wil komen. 11

12 De VC heeft spreekt het vertrouwen uit dat het bestuur en de commissies de bestuursagenda voor 2015 voortvarend zullen oppakken. Breda, juni 2015 Mr. A.J.E.M. Vollenbroek (voorzitter) Drs. J.C.F.M. Nuyens (RA) M.G. Leenstra Reactie bestuur Het bestuur bedankt de Visitatiecommissie voor de inmiddels vertrouwde en altijd zorgvuldige en gedegen wijze waarop ook deze visitatie is uitgevoerd. Het bestuur waardeert de rol van de visitatiecommissie en ervaart de toegevoegde waarde van deze vorm van Intern Toezicht en ziet dat deze rol ook na meerdere jaren niet inboet aan betekenis. De visitatiecommissie is er ook bij deze visitatieronde in geslaagd om betekenisvolle aanbevelingen te doen en tevens constructieve bijdragen te leveren over de wijze van aanpak van de uitdagende bestuurlijke agenda voor Het bestuur is verheugd dat de visitatiecommissie de inzet van het bestuur om alle onderwerpen op de bestuurlijke agenda van 2014 zorgvuldig af te handelen, heeft onderkend en daar waardering voor heeft uitgesproken. Enkele aandachtspunten die worden benoemd, zijn eerder reeds benoemd. Een belangrijk onderdeel daarvan is de niet aflatende druk op tijdsbesteding en continuiteit van de bestuursleden. Het bestuur heeft de aanbeveling om het governance model te evalueren ter harte genomen en de eerste stappen zijn hier door het bestuur inmiddels in genomen. Het bestuur neemt de aanbeveling graag aan om zich ook te beraden hoe het VO in het komende jaar kan worden uitgebreid dan wel zo goed mogelijk kan worden ondersteund. Met betrekking tot een mogelijke overgang naar een IORP zal het bestuur zorg dragen voor zorgvuldige analyses van IORP varianten alsmede realistische alternatieven. Daarnaast ziet het bestuur toe op een zorgvuldige belangenbehartiging van alle partijen. Het bestuur laat zich in dit dossier bijstaan door een ervaren adviseur naast de reguliere adviseurs van het fonds, om op deze wijze optimaal ondersteund te worden in dit complexe traject. De aanbevelingen voor de ALM zal het bestuur meenemen in hun overwegingen. Dit zijn waardevolle overwegingen die voor het bestuur een welkome toevoeging geven aan de dialogen en analyse van de uitkomsten van de ALM. Overige aanbevelingen uit het rapport zullen door het bestuur op de gebruikelijke wijze transparant in kaart worden gebracht zodat gedurende het kalenderjaar de acties en de voortgang kunnen worden bewaakt. 12

13 2.3.2 Verslag Verantwoordingsorgaan Statutaire opdracht Het bestuur van Stichting Pensioenfonds General Electric Nederland heeft sinds 1 januari 2008 een Verantwoordingsorgaan. Het Verantwoordingsorgaan beoordeelt de door het bestuur gemaakte beleidskeuzes, het gevoerde beleid en de naleving van de Principes voor Goed Pensioenfonds Bestuur, met als uitgangspunt de vraag of het bestuur bij het vervullen van haar taak en de genomen besluiten op een evenwichtige wijze met de belangen van alle belanghebbenden rekening heeft gehouden. Het Verantwoordingsorgaan richt zich bij de uitoefening van haar taak op de uitgangspunten van Goed Pensioenfonds Bestuur, met bijzondere aandacht voor de frequentie van het overleg met het bestuur, de te behandelen onderwerpen met betrekking tot het beleid, de overige informatieverstrekking aan het Verantwoordingsorgaan en de wijze waarop en frequentie daarvan, en de verantwoording aan het Verantwoordingsorgaan. Het Verantwoordingsorgaan heeft onder meer als taak advies uit te brengen over: het vaststellen en wijzigen van de vergoedingsregeling voor bestuursleden; het wijzigen van het beleid ten aanzien van het Verantwoordingsorgaan; de vorm, inrichting en samenstelling van het intern toezicht; het vaststellen en wijzigen van een interne klachten- en geschillenprocedure; het vaststellen en wijzigen van het communicatie- en voorlichtingsbeleid. Verantwoording en werkwijze Om haar taken te kunnen uitvoeren heeft het Verantwoordingsorgaan recht op alle informatie die het nodig acht en ook recht op overleg met het bestuur, de externe accountant en de externe actuaris. Het Verantwoordingsorgaan heeft in het kader van haar taakuitoefening kennisgenomen van het jaarverslag en de jaarrekening, het verslag van de certificerend actuaris en het rapport van de accountant. Het Verantwoordingsorgaan is het financiële jaar 2014 in dezelfde samenstelling begonnen als in 2013, met de heer Krol als vertegenwoordiger van de Werkgever en de heer Bos als vertegenwoordiger van de Pensioengerechtigden en de heer Quartel als vertegenwoordiger van de Werknemers. Per 1 april 2014 is echter de heer Krol teruggetreden als vertegenwoordiger van de Werkgever en sindsdien is deze positie vacant. Het Verantwoordingsorgaan streeft ernaar in samenwerking met de Werkgever en met het bestuur deze positie zo spoedig mogelijk weer in te vullen. In 2014 is het Verantwoordingsorgaan 1 maal formeel met opmaak van notulen bijeen gekomen. Daarnaast heeft het Verantwoordingsorgaan regelmatig informeel contact gehad om bij te praten. Het Verantwoordingsorgaan is van mening dat het bestuur voldoende vergaderbijeenkomsten heeft gehouden. Hierbij werd in 2 gevallen de jaarvergadering in mei en de bestuursvergadering in november - tevens het Verantwoordingsorgaan uitgenodigd. Bevindingen en aandachtspunten Het Verantwoordingsorgaan heeft kennis genomen van het jaarverslag en de jaarrekening van het pensioenfonds en de overige door het bestuur verstrekte informatie daarbij. Tevens heeft het Verantwoordingsorgaan kennis genomen van de bevindingen van de externe accountant en de externe actuaris. Het communicatieplan is in 2014 door het bestuur ter advies voorgelegd aan het Verantwoordingsorgaan, waarop het Verantwoordingsorgaan een positief advies heeft afgegeven. Tevens heeft het Verantwoordingsorgaan geconstateerd dat in het algemeen de communicatie aan deelnemers in 2014 wederom verder is verbeterd. Het Verantwoordingsorgaan is door het bestuur op de hoogte gesteld van de plannen van GE Corporate om in het kader van de internationale visie het pensioenfonds onder te brengen in een I.O.R.P. met als 13

14 vestigingsland Belgie. Wij zullen dit kritisch volgen en verzoeken het bestuur om de V.O. op de hoogte te houden van nieuwe ontwikkelingen in deze. Naast het bestuur is ook het Verantwoordingsorgaan ook dit jaar weer gehoord door de Visitatiecommissie. Het Verantwoordingsorgaan stelt de positieve feed back van de Visitatiecommissie zeer op prijs. Het Verantwoordingsorgaan heeft in 2014 de Introductiecursus VO van het S.P.O. gevolgd met de leden Quartel en Bos Deze opleiding heeft het kennisniveau van de V.O. verbeterd en levert een positieve bijdrage op het functioneren. Het Verantwoordingsorgaan betreurt dat er nog geen vertegenwoordiger van de Werkgever is gevonden. Oordeel Het Verantwoordingsorgaan komt tot de conclusie dat het handelen van het bestuur in 2014 in overeenstemming is geweest met de reglementen en de statuten. Het bestuur heeft een consistent beleid gevoerd, waarbij de belangen van alle betrokkenen zorgvuldig afgewogen zijn. Gelet op de turbulente ontwikkelingen in 2014, zowel op wetgevend als op uitvoerend gebied en met name ook met betrekking tot de personele bezetting van het bestuur, heeft het Verantwoordingsorgaan veel waardering voor de ontwikkeling die in de organisatie is gemaakt. Breda, 15 mei 2015 F. Bos J. Quartel Reactie bestuur op oordeel Verantwoordingsorgaan Het bestuur spreekt haar waardering uit voor de constructieve feedback van het Verantwoordingsorgaan. Ondanks dat ook de personele bezetting van het VO uitdagend blijft, blijven de resterende VO leden betrokken. Het volgen van de SPO cursus door de VO leden onderstreept de toewijding van de VO leden. Het bestuur waardeert de wijze waarop het VO hun rol vormgeeft en uitvoert en beschouwt dit VO als een waardevol orgaan. Het bestuur zal het VO ook in 2015 uiteraard nauw blijven betrekken bij potentiele ontwikkelingen zodat zij ook in staat zullen zijn om hun rol hierin zo optimaal mogelijk te vervullen. 14

15 2.4 Informatie over toezicht door DNB en AFM Geen sancties De Nederlandsche Bank (DNB) maakt zich sterk voor een betrouwbaar financieel stelsel waarin instellingen hun verplichtingen nakomen. DNB houdt derhalve voortdurend toezicht op financiële instellingen en het netwerk waarvan zij deel uitmaken. Als er iets mis gaat of dreigt te gaan treft DNB maatregelen om de schade zoveel mogelijk te beperken. In 2014 zijn aan het pensioenfonds geen dwangsommen of boetes opgelegd. Er zijn door DNB geen aanwijzingen aan het fonds gegeven, noch is een bewindvoerder aangesteld of is bevoegdheidsuitoefening van organen van het fonds gebonden aan toestemming van DNB. (Evaluatie) herstelplan In februari 2014 is de evaluatie van het herstelplan ingediend bij DNB. In deze evaluatie is gerekend met de toendertijd ingeschatte dekkingsgraad van 116,6% per eind De evaluatie van het herstelplan begin 2014 heeft geen aanleiding gegeven om een extra herstelpremie te vragen aan de werkgevers. In 2015 wordt een nieuw herstelplan ingediend conform het nftk. Onderzoeken vanuit DNB In 2014 heeft GE Pensioen meegewerkt aan het onderzoek Belangenverstrengeling van DNB, middels het invullen en indienen van een Self Assessment. DNB wil hiermee bewerkstelligen dat pensioenfondsen zich bewust zijn van de risico s van belangenverstrengeling en mitigerende maatregelen treffen ten aanzien van deze risico s. Begin 2015 heeft DNB aangegeven dat het fonds niet op alle onderdelen voldoende scoort. DNB heeft het pensioenfonds derhalve verzocht vervolgacties uit te zetten naar aanleiding van de Good Practices die zijn opgesteld en een risicoanalyse op het gebied van belangenverstrengeling op te stellen en toe te zenden aan DNB. Deze aanbevelingen worden voorbereid door de Risicocommissie van het pensioenfonds en zullen integraal door het bestuur worden besproken. Er zal vóór de uiterlijke termijn van inlevering van 1 augustus 2015 aan DNB gerapporteerd worden welke verbeteringen door GE Pensioen zijn doorgevoerd. Tevens heeft het pensioenfonds eind 2014 meegewerkt aan het onderzoek inzake evenwichtige belangenafweging bij besluit tot vaststellen van de pensioenpremie Begin 2015 was hierop nog geen reactie van DNB ontvangen. Beoordeling statutenwijziging pensioenfonds DNB heeft in juni 2014 de statutenwijziging van het pensioenfonds goedgekeurd. Deze statuten - die gelden per 1 juli zijn gewijzigd in verband met de invoering van de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen en de wijzigingen in de governance. AFM Sinds 1 januari 2007 houdt de Autoriteit Financiële Markten (AFM) toezicht uit hoofde van de Pensioenwet en de Wet verplichte beroepspensioenregeling. De AFM heeft tot taak toezicht te houden op het gedrag van pensioenuitvoerders. Het toezicht omvat met name de communicatie van pensioenfondsen en de wettelijk verplichte informatieverstrekking, alsmede de zorgplicht bij individuele pensioenopbouw op beleggingsbasis. 2.5 Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen en bestuursmodel De wet Versterking bestuur pensioenfondsen is op 9 juli 2013 aangenomen door de Eerste Kamer en is op 7 augustus 2013 in werking getreden. De bepalingen in de wet die betrekking hebben op de inrichting van de fondsorganen zijn op 1 juli 2014 van kracht geworden. De wet heeft, naast de wijzigingen met betrekking tot de inrichting en bevoegdheden van de fondsorganen, ook andere wijzigingen en uitbreidingen met zich mee gebracht. Zo dienen de doelstellingen en beleidsuitgangspunten van het pensioenfonds vastgelegd te worden, zodat de fondsorganen deze kunnen gebruiken bij besluitvorming, advisering en toezicht. Er is daarnaast een verplichting in het jaarverslag te rapporteren over de samenstelling naar leeftijd en geslacht van de fondsorganen en er dient verantwoording te worden afgelegd over het gevoerde diversiteitsbeleid. Ook moet in het jaarverslag worden vermeld op welke wijze in het beleggingsbeleid rekening wordt gehouden met milieu en klimaat, mensenrechten en sociale verhoudingen. 15

16 Het bestuur heeft uit de vijf verschillende bestuursmodellen gekozen voor een paritair bestuur. Een goed bestuur dient niet alleen over kennis te beschikken, maar dient ook in staat te zijn om met die kennis te werken. Daartoe dient een bestuurslid in staat te zijn de voor het besturen van een pensioenfonds relevante onderwerpen te analyseren, daarover besluiten te nemen, de besluiten te evalueren en zo nodig bij te sturen. Extra deskundigheidseisen moeten worden gesteld aan de bestuursleden die aanspreekpunt zijn voor een bepaald aan hen toegewezen aandachtsgebied van het pensioenfonds, dan wel lid zijn van een bestuurscommissie. Wil een bestuur daadkrachtig en effectief zijn, dan dient het bestuurslid - maar ook het bestuur als collectief - over aanvullende bestuurlijke competenties te beschikken. Als gevolg van nieuwe wet- en regelgeving (onder meer de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen die geldt sinds 1 juli 2014 en de Code Pensioenfondsen die sinds 1 januari 2014 geldt) - waarbij het doel is dat het pensioenfondsbestuur meer in control is en blijft - is het Beleidsdocument Deskundigheid door het bestuur in de zomer van 2014 aangepast, met als resultaat het Geschiktheidsplan, dat eind 2014 binnen het bestuur is besproken en naar verwachting begin 2015 zal worden vastgesteld. Met dit plan wil het bestuur van Stichting Pensioenfonds General Electric Nederland invulling geven aan de geschiktheidseisen voor bestuursleden van pensioenfondsen. Bij geschikt pensioenfondsbestuur spelen deskundigheid, competenties en professioneel gedrag een rol. DNB heeft regels vastgesteld om besturen en directies van pensioenfondsen te toetsen. Deze regels houden concreet in dat bestuurders en directieleden van pensioenfondsen, voordat zij worden benoemd, door DNB worden getoetst op integriteit en deskundigheid. DNB houdt bij deze toetsing steeds meer rekening met de aard, omvang en complexiteit en daarmee dus het risicoprofiel van het pensioenfonds en van de samenstelling van het zittende bestuur. Alle bestuursleden van Stichting Pensioenfonds General Electric Nederland zijn getoetst en DNB heeft met hun benoeming ingestemd. Om de kennis op peil te houden, volgt het bestuur actief de voor het fonds relevante pensioenontwikkelingen (onder meer middels vakliteratuur en relevante seminars). Tevens worden bestuursleden in de gelegenheid gesteld (vervolg)cursussen, seminars en themabijeenkomsten bij te wonen. Jaarlijks wordt door de uitvoeringsorganisatie TKP voor bestuursleden en leden van het Verantwoordingsorgaan een seminar georganiseerd. Tijdens het seminar op 3 oktober 2014 is door verschillende sprekers aandacht besteed aan het nieuwe FTK, het Algemeen Pensioenfonds, actuele ontwikkelingen en soft controls (niet-tastbare gedragsbeïnvloedende factoren). Op basis van de deskundigheidsmatrix van het fonds, dat deel uitmaakt van het Geschiktheidsplan, zijn geen lacunes in de collectieve deskundigheid vastgesteld. In het Geschiktheidsplan is een opleidingsplan opgesteld voor de (aspirant-)bestuursleden. Het regelmatig evalueren van het functioneren van bestuursleden en van het bestuur als geheel en het tijdig bijsturen daar waar nodig, draagt bij aan het in stand houden van een goed bestuur. Daarom vindt het bestuur het van groot belang dat zowel individuele bestuursleden als het gehele bestuur worden geëvalueerd. Deze evaluatie vindt in beginsel jaarlijks plaats. Bijna alle beoordelingsformulieren die zijn opgesteld ten behoeve van de evaluatie zijn in 2014 ingevuld terugontvangen. Op basis hiervan zal een geanonimiseerd verslag worden opgesteld, dat als basis zal dienen voor de evaluatie die gepland staat voor Het bestuur is van mening dat het voldoende deskundig is om zijn taak adequaat uit te voeren. Formeel worden er in de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen geen eisen gesteld aan de leden van het Verantwoordingsorgaan. Uiteraard dient het Verantwoordingsorgaan wel het handelen van het pensioenfondsbestuur te beoordelen. Daarom is kennis van de onderneming, cultuur en arbeidsvoorwaardelijke achtergrond binnen het Verantwoordingsorgaan geboden. Het bestuur heeft in het Geschiktheidsplan nadere eisen gesteld aan de leden van het Verantwoordingsorgaan. Tot slot heeft het bestuur in het Geschiktheidsplan een profiel opgesteld voor de Visitatiecommissie en een functiebeschrijving voor de pensioendirecteur opgenomen. 16

17 2.6 Missie en Visie Het pensioenfonds draagt de verantwoordelijkheid voor een goede uitvoering van de in de pensioenovereenkomst gedefinieerde pensioenregelingen voor deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden, in overeenstemming met de bestaande wet- en regelgeving. Het pensioenfonds heeft ten doel om binnen de grenzen van zijn middelen de deelnemers, gewezen deelnemers en hun nabestaanden te beschermen tegen geldelijke gevolgen van ouderdom, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Het pensioenfonds voorziet hiertoe in het op lange termijn verstrekken van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten en streeft hierbij naar het waardevast houden van de opgebouwde pensioenen, de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken. De toeslagverlening op de opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers is onvoorwaardelijk en deze wordt gefinancierd uit de ontvangen premie van de werkgevers. Op de opgebouwde aanspraken van gewezen deelnemers en de ingegane pensioenen wordt voorwaardelijk toeslag verleend. Dat wil zeggen dat er geen recht op toeslagverlening is: er wordt jaarlijks bepaald of en in hoeverre toeslagverlening kan plaatsvinden. Het pensioenfonds draagt zorg voor duidelijke en klantgerichte communicatie met alle belanghebbenden. Het pensioenfonds heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, toeslagverlening, beleggingen en communicatie om de genoemde doelstellingen te bereiken. Dit beleid is vastgelegd in diverse documenten, waarvan de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN) het belangrijkste is. 2.7 Gedragscode Het pensioenfonds beschikt over een gedragscode die in 2008 is opgesteld aan de hand van de modelgedragscode van de pensioenkoepels. Het doel van deze gedragscode is het bijdragen aan het transparant en integer handelen van bestuurders ten behoeve van al diegenen die bij het pensioenfonds belang hebben en het waarborgen van de goede naam en reputatie van het pensioenfonds als marktpartij. De gedragscodes bevatten onder meer regels over hoe een bestuurslid moet omgaan met vertrouwelijke informatie, voorwetenschap, relatiegeschenken en het vervullen van nevenfuncties bij andere ondernemingen en instellingen. De uitvoeringsorganisatie en de vermogensbeheerder hanteren vergelijkbare gedragscodes. De compliance officer is belast met het toezicht op de naleving van de op grond van de gedragscode geldende bepalingen. De compliance officer verstrekt jaarlijks een rapportage aan het pensioenfondsbestuur. De functie van compliance officer is, sinds het vertrek van de voormalig compliance officer Paul Elion, vacant. Alle bestuursleden, de leden van het Verantwoordingsorgaan en de pensioendirecteur hebben de verklaring bij de Gedragscode over 2014 ondertekend. 2.8 Nevenfuncties Er is uitvraag gedaan bij de bestuursleden inzake een opgave van het aantal nevenfuncties. Dit leidt tot het volgende overzicht: Mw. Y.M.M. de Bakker, voorzitter - voorzitter Stichting ABBO- schoolbestuur (6 basisscholen) - lid Raad van Advies Opleiding PensioenExecutive van de Erasmus Universiteit (2 dagdelen per jaar) Mw. H. Damhuis, bestuurslid geen nevenfuncties T.A. Sardar, bestuurslid geen nevenfuncties B. Vroegh, bestuurslid geen nevenfuncties D.L. Coupar, bestuurslid geen nevenfuncties R. de Bie, bestuurslid geen nevenfuncties 17

18 T.H.M. Kruijs, secretaris geen nevenfuncties M.C.J.W. Kruize, bestuurslid - penningmeester Vereniging Scouting Jeanne d Arc Halsteren - penningmeester Stichting Scouting Halsteren - Jeanne d Arc D. van Unnik, bestuurslid - geen nevenfuncties 2.9 Geschillencommissie In artikel 18 van de statuten is een klachten- en geschillenregeling neergelegd. Ingeval van klachten of geschillen kunnen belanghebbenden zich wenden tot de klachtencommissie van het bestuur. Indien de klacht niet afdoende dan wel niet binnen een redelijke termijn is afgehandeld, bestaat de mogelijkheid om in beroep te gaan bij het bestuur. Deze regeling is nader uitgewerkt in het pensioenreglement. Er is een wettelijke Ombudsman Pensioenen, die als zodanig is erkend door het bestuur. Klachten en geschillen kunnen daar pas worden aangebracht nadat de genoemde klachten- en geschillenregeling is doorlopen. Op 30 en 31 december 2014 zijn vier klachten ontvangen. Alle vier de klachten betroffen bezwaarmakingen op de omzetting van de opgebouwde aanspraken naar 67 jaar. Begin 2015 zijn in dit kader nog enkele bezwaarmakingen ontvangen. Het bestuur zal in de loop van 2015 besluiten of deze bezwaren gehonoreerd zullen worden Statutenwijziging De statuten van het pensioenfonds zijn in 2014 aangepast in verband met de wijzigingen die voortvloeien uit de Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen, die geldt per 1 juli Er zijn voornamelijk wijzigingen doorgevoerd die betrekking hadden op de governance van het pensioenfonds (dit betrof onder meer de inrichting van het nieuwe bestuursmodel en de taken van het verantwoordingsorgaan). De statutenwijziging geldt ook per 1 juli

19 3. Financiële positie en beleid in Financiële opzet en positie 135% 133% 131% 129% 127% 125% 123% 121% 119% 117% 115% 113% 111% 109% 107% 105% Ultimo 2013 Ontwikkeling dekkingsgraad Vereiste dekkingsgraad Dekkingsgraad feb apr juni aug okt dec Dekkingsgraad De dekkingsgraad ultimo 2014 is 106,9% en geeft het pensioenvermogen als percentage van de contante waarde van de pensioenverplichtingen weer. De diverse factoren die hierop van invloed zijn worden in het onderstaande verloopstaatje weergegeven. Ontwikkeling dekkingsgraad % 115% 125% 135% 145% Dekkingsgraad primo 116,8% Effect beleggingsresultaat 19,4% Effect aanpassing RTS -25,9% Effect aanpassing levensverwachting -0,8% Effect premies 0,4% Effect toeslagverlening -0,2% Effect overige oorzaken Dekkingsgraad ultimo -2,8% 106,9% Effect premies Het resultaat op premie is in 2014 positief. De ontvangen premie is hoger dan de actuarieel benodigde premie. Het positieve resultaat is ontstaan door de solvabiliteitsopslag. Er is in 2014 geen herstelpremie ontvangen. Effect toeslagverlening Het resultaat op toeslagverlening is negatief. De betaalde premie voor de toeslagen per 1 januari 2015 is lager dan de stijging van de TV, doordat een deel van de toeslag gefinancierd wordt door de vrijval van het exitbedrag uit de overige voorzieningen. Daarnaast is de betaalde premie lager, doordat de premie is berekend met 2% aan kosten voor toekomstige uitvoeringskosten. De toename van de VPV is hieronder berekend met de nieuwe opslag van 3,3%. 19

20 Effect beleggingsresultaat Het beleggingsresultaat wordt bepaald door het behaalde rendement (16,9%) te vergelijken met de toevoeging voor interest op basis van de 1-jaarsrente uit RTS van 31 december 2013 (0,379%) aan de technische voorzieningen. Het positieve resultaat wordt veroorzaakt door de beleggingsopbrengsten. De vermogensbeheerskosten zijn in mindering gebracht op de beleggingsopbrengsten. Effect RTS De voorziening pensioenverplichtingen wordt gewaardeerd op marktwaarde op basis van de rentetermijnstructuur met driemaands middeling. Iedere maand wordt deze door DNB gepubliceerd. Een lagere (hogere) rentetermijnstructuur betekent een hogere (lagere) voorziening. De gemiddelde rentetermijnstructuur over 2014 is 2,1% en daarmee aanzienlijk lager dan die van 2013 (3,0%). Dit heeft geleid tot een stijging van de technische voorzieningen, wat heeft geresulteerd in een negatief effect op de dekkingsgraad per 31 december 2014 van 25,9%-punt. Effect aanpassing levensverwachting en technische grondslagen Het pensioenfonds heeft per 1 januari 2014 de nieuwe AG Prognosetafel 2014 ingevoerd. Dit leverde een daling op van de technische voorzieningen van 129 duizend (-0,1%). Daarnaast heeft het fonds in 2014 een voorziening gevormd voor latent wezenpensioen, hierdoor steeg de voorziening met 448 duizend. Daarnaast is per eind 2014 de opslag voor toekomstige uitvoeringskosten verhoogd van 2% naar 3,3%, hierdoor steeg de voorziening met duizend. Ten slotte is een schatting opgenomen van duizend waarmee de voorziening naar verwachting daalt door de omrekening van ouderdomspensioen met pensioenleeftijd 62 en 65 en tijdelijke ouderdomspensioen naar ouderdomspensioen met pensioenleeftijd 67. Effect overige oorzaken Het effect van overige oorzaken wordt vooral veroorzaakt door gedane uitkeringen en overige effecten. Ontwikkelingen herstelplan In 2014 heeft de dekkingsgraad zich ten opzichte van het herstelplan als volgt ontwikkeld: Verwacht (in %) Werkelijk (in %) Dekkingsgraad per 31 december ,1 116,8 Premie 4,0 0,4 Sturingsmiddelen Toeslagverlening -3,1-0,2 Beleggingen 2,5 19,4 Rentetermijnstructuur 1,3-25,9 Overige Effect van uitkeringen, kosten, kanssystemen en waardeoverdrachten. 0,4-2,8 Subtotaal 125,2 107,7 Aanpassing levensverwachting (ervaringssterfte) 0,0-0,8 Dekkingsgraad per 31 december ,2 106,9 Vereiste dekkingsgraad (vereist eigen vermogen) 118,8 118,8 Dit overzicht laat zien dat de ontwikkeling van de dekkingsgraad in 2014 achterblijft bij de verwachting uit het herstelplan zoals dat begin 2009 is opgesteld. De dekkingsgraad is ultimo 2014 hoger dan de dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist eigen vermogen. De dekkingsgraad is lager dan de dekkingsgraad behorend bij het vereist eigen vermogen, het fonds heeft dus een reservetekort. Door het bestuur is de voorgeschreven jaarlijkse evaluatie van het herstelplan in 2015 niet uitgevoerd, omdat 2014 een overgangsjaar is door de invoer van het nftk per januari

21 3.2 Beleid en beleidskeuzes Het bestuur heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, beleggingen en toeslagen om de risico s en de financiële positie van het pensioenfonds te beheersen. Bij het maken van beleidskeuzes worden de belangen van alle belanghebbenden evenwichtig afgewogen. Het beleid moet worden uitgevoerd binnen de kaders van de pensioenovereenkomst zoals die overeengekomen is met de CAO-partijen Toeslagbeleid Toeslagverlening De opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers worden jaarlijks onvoorwaardelijk aangepast aan de ontwikkeling van de CBS-CAO-lonen. Aan actieven is een (onvoorwaardelijke) toeslag verleend van 1,06% per 1 januari Eind 2014 heeft het bestuur een toeslagbesluit genomen voor 1 januari Het bestuur heeft besloten de ingegane pensioenen en de opgebouwde aanspraken van gewezen deelnemers per 1 januari 2015 aan te passen aan de consumentenprijsindex (0,88%). Inhaaltoeslag De betaalde toeslagkoopsom voor ingegane pensioenen en opgebouwde aanspraken van gewezen deelnemers van de voorgaande 3 jaar is in 2012 als overige voorziening op de balans opgenomen. Het bestuur heeft eind 2013 besloten een inhaaltoeslag toe te passen om de gemiste toeslagen van 2010, 2011 en 2012 alsnog volledig aan gewezen deelnemers en pensioengerechtigden toe te kennen, deze toeslagverlening is reeds verwerkt in de cijfers van Voor het verslagjaar 2014 geldt dat het pensioenfonds alle voorwaardelijke toeslagen conform ambitie heeft verleend en kent geen achterstand Financieringsbeleid Financieringssysteem en ABTN Voor het premie- en toeslagbeleid is een aantal vermogensposities van belang. De volgende grenzen worden onderscheiden: - minimaal vereist vermogen: de dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist vermogen is gelijk aan 104,5% van de voorziening pensioenverplichtingen; - vereist vermogen: het vereist vermogen is het vermogen dat nodig is om te bewerkstelligen dat met een zekerheid van 97,5% wordt voorkomen dat binnen een jaar het eigen vermogen negatief wordt. De dekkingsgraad behorend bij het vereist vermogen bedraagt ultimo ,8%. Indien de vermogenspositie van de stichting lager is dan het minimum vereist eigen vermogen, moeten de aangesloten ondernemingen een aanvullende vermogensdotatie doen om de dekkingsgraad op het minimum vereist eigen vermogen te brengen. Een aanvullende vermogensdotatie wordt uiterlijk binnen een maand na de vaststelling van de jaarrekening door het bestuur vastgesteld, gehoord de actuaris van de stichting. De aangesloten ondernemingen kunnen de vastgestelde aanvullende vermogensdotatie over de resterende periode van herstel aan de stichting voldoen, waarbij elk kwartaal een evenredig deel van de dotatie wordt voldaan. Voor 2014 is geen extra bijstorting benodigd geweest. De door het pensioenfonds te ontvangen premie wordt actuarieel berekend op individuele basis. Uitgangspunt daarbij is dat de opgebouwde rechten steeds zijn afgefinancierd. De verhoging van de aanspraken als gevolg van toeslagverlening wordt afgefinancierd door middel van koopsommen. Naast deze premie worden voor de dekking van de partnerpensioenen op risicobasis en de arbeidsongeschiktheidsverzekeringen risicopremies voldaan. Tevens bevat de premie een solvabiliteitsopslag welke bestemd is voor het herstellen c.q. op peil houden van de dekkingsgraad. De feitelijke premie in 2014 is gelijk aan de kostendekkende premie. De kostendekkende premie over 2014 bedraagt 15,7 miljoen (2013: 20,9 miljoen). De feitelijke premie bedraagt in 2014 tevens 15,7 miljoen (2013: 20,9 miljoen). 21

22 In de berekening van de feitelijke premie wordt uitgegaan van een financiering op basis van een kapitaaldekkingssysteem en financiering op basis van risicopremies. De toename van de pensioenaanspraken in het boekjaar wordt gefinancierd door middel van een per individu bepaalde actuariële koopsom. Voor actieve deelnemers worden risicopremies vastgesteld voor het nabestaandenpensioen, wezenpensioen en arbeidsongeschiktheidspensioen (premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid en WIA-excedentpensioen). Premies Voor 2014 is de premie als volgt berekend: pensioenpremie: wordt individueel bepaald voor de pensioenopbouw in 2014 over het salaris onder aftrek van de franchise ( ). premie WIA-excedent: 2,75% van de verzekerde uitkering. Exitbepaling in de uitvoeringsovereenkomst Indien en nadat een onderneming al dan niet als gevolg van een overdracht de status van aangesloten onderneming verliest, is deze onderneming aan het pensioenfonds een eenmalige bijdrage verschuldigd ter dekking van de lasten inzake toekomstige toeslagverlening aan de gewezen deelnemers die op het moment waarop de onderneming niet langer kan worden aangemerkt als aangesloten onderneming, in dienst zijn van deze onderneming Beleggingsbeleid De beleggingscommissie heeft gedurende het jaar 2014 bijzondere aandacht gehad voor een viertal belangrijke onderwerpen: Het terugbrengen van de gevoeligheid van de balans voor renteschommelingen, op basis van de besluitvorming van 2013; Het inrichten van monitoringsmogelijkheden van de rentegevoeligheid van de balans. Vanaf het 4e kwartaal van 2014 bestaat er op kwartaalbasis inzage in deze gevoeligheid en de mate waarin maandelijks door het pensioenfonds genomen beslissingen in deze hun vruchten afwerpen; Het verder verfijnen van het beleggingsinstrumentarium met een scherpe focus op kosten en de effecten van de gemaakte keuzes. GE Pensioen heeft er bij voorbeeld voor gekozen om voor de belegging in wereldwijde aandelen niet alleen de MSCI World index na te streven maar heeft specifiek voor KBC als uitvoerder gekozen omdat deze Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen onderdeel laat zijn van haar beleggingen. Het effect hiervan is onderwerp van aandacht; Het implementeren van het nieuwe Witteveen kader, het nieuwe Financiële Toetsingskader en een start van de discussie met de sponsoren omtrent een mogelijke overgang naar een IORP (Institute for Occupational Retirement Provisions). Strategisch beleggingsbeleid GE Pensioen heeft reeds in 2013 besloten dat, ondanks het feit dat de pensioenverplichtingen zich situeren op langere termijn, de wil bestaat de risico s te beperken (met speciale aandacht voor afdekken van het renterisico) en te streven naar stabiele pensioenpremies. De eerste en belangrijkste investeringsdoelstelling van het pensioenfonds is het kunnen blijven betalen van de nominale pensioenverplichtingen. Als tweede doelstelling wordt er naar gestreefd dat de minimaal vereiste dekkingsgraad wordt bereikt. Bovendien heeft zij vastgesteld dat zij de volgende principes naleeft: Geen tactische vermogensallocatie, alleen natuurlijk verloop; Geen valutarisico voor de belangrijkste valuta. In het najaar van 2011 heeft het bestuur besloten om van actief beleggingsbeleid, over te gaan naar passief beleggingsbeleid. De motivatie hiervoor ligt in het feit dat voor het bestuur, de beleggingsresultaten van een actief beleid niet tot gewenste resultaten (meerwaarde) hebben geleid die de additionele kosten van dit actief beleid kunnen verantwoorden. Bovendien houdt het bestuur ook rekening met de aanbevelingen van diverse Commissies en DNB die benadrukken dat pensioenfondsen beter kunnen opteren voor een passief beleid. 22

23 Sinds 2013 is de strategische beleggingsmix: Doel Minimum Maximum Matching portfolio Government bonds (Euro) 35% 30% 50% Investment Grade Senior Credits 15% 0% 20% (Euro) Return portfolio Developed Markets Equity 43,5% 33% 53% Emerging Markets Equity 6,5% 0% 11% Cash 0% 0% 5% Bovendien wordt de volgende rebalancingpolitiek aangehouden: Funding ratio < MVEV Buy-and-hold, echter de nieuwe geïnde premies worden geïnvesteerd in de 50% Matching portfolio en 50% in the Return portfolio MVEV VEV Constante mix van 50% Matching portfolio en 50% Return portfolio. Nieuwe premies worden geïnvesteerd in de ondergewaardeerde categorie. Indien nodig worden buy and sell transacties uitgevoerd om de constante mix te bereiken. > VEV Indien de Matching portfolio = pensioenverplichtingen kan het bestuur beslissen om een strategie in te voeren om de financiersgraad te beschermen tegen dalingen dit op basis van opties of een verzekering. In 2011 heeft Aon Hewitt Consultants een ALM-studie uitgevoerd. De resultaten van deze ALM bevestigen opnieuw dat de asset mix (50% aandelen, 50% vastrentende waarden) zal worden aangehouden. 3.3 Uitvoeringskosten Pensioenbeheer In navolging van de publicatie Kosten pensioenfondsen verdienen meer aandacht van de Autoriteit Financiële Markten op 12 april 2011 heeft de Pensioenfederatie op 10 november de notitie Aanbevelingen uitvoeringskosten 2011 gepubliceerd. Hiervan is door de Pensioenfederatie op 20 maart 2012 nog een nadere uitwerking gepubliceerd ( Aanbevelingen Uitvoeringskosten Nadere uitwerking kosten vermogensbeheer 2012 ). In deze publicaties benoemt de Pensioenfederatie de verschillende uitvoeringskosten en worden aanbevelingen gedaan hoe over deze kosten gecommuniceerd kan worden richting de verschillende stakeholders. Algemene kosten De algemene kosten betreffen kosten die niet direct toegerekend kunnen worden aan de pensioenuitvoering of vermogensbeheer. Deze kosten betreffen kosten voor bestuur en commissies, externe adviseurs en toezichthouders. De algemene kosten kunnen worden verdeeld over pensioenuitvoeringskosten en vermogensbeheerkosten. De verhouding van deze verdeling is het percentage van pensioenuitvoeringskosten ten opzichte van de vermogensbeheerkosten. Voor GE Pensioen geldt dat de algemene kosten in eerste instantie niet verdeeld zijn. De reden hiervoor ligt in het feit dat de vermogensbeheerkosten binnen de beleggingsportefeuille ook niet geheel inzichtelijk zijn. Uitvoeringskosten pensioenbeheer Deze kosten betreffen de integrale kosten voor pensioenbeheerdienstverlening van TKP. Verder bestaan de kosten van pensioenbeheer uit communicatiekosten, accountantskosten, actuariskosten en toegerekende algemene kosten. De pensioenuitvoeringskosten worden gerapporteerd in euro s per deelnemer, waarbij het aantal deelnemers de som is van het aantal actieve deelnemers en gepensioneerden. Er is geen sprake van 23

24 kosten inzake herverzekering en van kosten die door de werkgever worden gedragen. In deze kosten zitten geen schattingselementen. De daling van de uitvoeringskosten pensioenbeheer in 2014 wordt met name verklaard door lagere kosten voor bestuur en bestuursgerelateerde activiteiten en een lagere vergoeding voor TKP. Kosten van vermogensbeheer Het bedrag van 676 duizend dat in de staat van baten en lasten is opgenomen, betreft alle (direct en indirect) door het pensioenfonds betaalde vermogensbeheerkosten. Onder vermogensbeheerkosten vallen: Directe vermogensbeheerkosten De directe vermogensbeheerkosten bestaan uit de volgende posten: Dienstverlening integraal balansbeheerder: - Beheervergoeding: Dit is een vaste beheervergoeding voor het operationeel vermogensbeheer per tijdsperiode die onafhankelijk is van de prestatie. - Indien van toepassing: performance fee: Dit is een prestatieafhankelijke vergoeding voor het verslaan van de benchmark - Vergoeding advies, administratie en rapportage: Dit is de vergoeding voor de integrale dienstverlening conform de uitbestedingsovereenkomst. Overige directe kosten: Dit betreft onder andere de kosten van dienstverlening derivaten en de kosten van het maatschappelijk verantwoord beleggen beleid. Indirecte vermogensbeheerkosten De indirecte vermogensbeheerkosten bestaan uit kosten die worden gemaakt binnen de onderliggende beleggingsfondsen. Deze bestaan uit de volgende posten: Beheervergoeding externe managers: Dit is een (basis) vergoeding per tijdsperiode die onafhankelijk is van de prestatie. Performance fee externe managers: Dit is een prestatieafhankelijke vergoeding voor het verslaan van de benchmark door een manager. Overige kosten: Dit betreft onder andere de vergoeding van de bewaarbank, administratiekosten, accountantskosten en juridische kosten. De kosten vermogensbeheer worden gerapporteerd in euro s en als percentage van het gemiddelde van het totaal belegd vermogen. De volgende tabellen geven dit per beleggingscategorie weer. Het aandeel aan geschatte kosten is beperkt. De schattingen zijn gebaseerd op opgaven van externe managers van kosten in onderliggende beleggingsstructuren. De algemene kosten van het pensioenfondsbestuur, waaronder kosten van toezicht en de overige kosten zoals accountantskosten en juridische kosten zijn niet opgenomen in de kosten vermogensbeheer. Transactiekosten Deze kosten betreffen de toe- en uittredingsvergoedingen van de beleggingsfondsen, de transactiekosten van discretionaire portefeuilles en de derivatentransacties. Deze kosten zijn in het gerapporteerde rendement verwerkt. Transactiekosten in beleggingsfondsen zijn wel onderdeel van het rendement, maar worden niet apart gespecificeerd. Deze specificatie is met de huidige gegevens niet nader te bepalen. In de volgende tabel worden de uitvoeringskosten weergegeven: Pensioenbeheerkosten (in euro per deelnemer) Netto vermogensbeheerkosten (in % van het gemiddeld belegd vermogen) 0,30% 0,21% Transactiekosten (in % van het gemiddeld belegd vermogen) 0,00% 0,02% 24

25 De pensioenbeheerskosten per deelnemer zijn lager ten opzichte van Op totaalniveau zijn deze kosten met bijna 170 duizend gedaald door met name lagere kosten voor accountant, TKP en bestuursaangelegenheden, daarbij komt dat het aantal actieve deelnemers en uitkeringsgerechtigden gedaald is ten opzichte van De vermogensbeheerkosten zijn flink gestegen ten opzichte van Dit komt enerzijds doordat de custody fee van State Street Bank, met terugwerkend kracht vanaf oktober 2012, in 2014 is betaald. Anderzijds komt dit door een verhoging van de totale absolute vermogensbeheerkosten bij KBC als gevolg van de waardestijging van de portefeuille. 3.4 Risicobeheer Het bestuur heeft zijn beleid verwoord in de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN). Onderstaand wordt een nadere toelichting gegeven op de voornaamste niet-financiële en verzekeringstechnische risico s die door het bestuur zijn onderkend, alsmede op het beleid van het bestuur voor het mitigeren van deze risico s. Het bestuur is zich bewust van de risico s die het pensioenfonds loopt en besteedt in toenemende mate aandacht aan risicobeleid en beheersing en zal deze lijn in 2014 voortzetten. Voor een nadere toelichting op de financiële risico s en het beheersingsbeleid wordt verwezen naar de risicoparagraaf in de jaarrekening (paragraaf ). Niet-financiële risico s Naast financiële risico s loopt het pensioenfonds ook niet-financiële risico s die het behalen van de doelstellingen kunnen bedreigen. Deze risico s kunnen uiteindelijk ook een financiële impact hebben. De belangrijkste niet-financiële risico s zijn het operationeel risico, het uitbestedingsrisico en het systeemrisico. Operationeel risico Operationeel risico is het risico dat optreedt bij de uitvoering van het pensioen- en vermogensbeheer, bestuursondersteuning en de integrale advisering van het pensioenfonds inzake het beleid op communicatie-, juridisch, fiscaal, actuarieel en beleggingsterrein. Dit heeft betrekking op de continuïteit, integriteit en kwaliteit van de dienstverlening. Het pensioenfonds heeft de genoemde werkzaamheden uitbesteed. Uitbestedingsrisico Uitbestedingsrisico is het risico dat de continuïteit, integriteit en/of kwaliteit van de aan derden uitbestede werkzaamheden, dan wel door deze derden ter beschikking gestelde apparatuur en personeel worden geschaad. Het pensioenbeheer is uitbesteed aan TKP. Het uitbestedingsrisico wordt gemitigeerd door de afspraken (kwaliteitseisen) in de uitvoeringsovereenkomst en de daaraan verbonden Service Level Agreement (SLA). Het bestuur beoordeelt jaarlijks de kwaliteit van de uitvoering door middel van performancerapportages, SLA-rapportages, In Control Statement en onafhankelijk getoetste interne beheersingsrapportage (ISAE 3402-rapportage). Deze laatste rapportage geeft inzicht in de wijze van beheersing van de operationele risico s en geeft aan of de uitvoerder in control is. Het vermogensbeheer was in 2014 uitbesteed aan KBC Asset management en Robeco. Met de vermogensbeheerders zijn overeenkomsten gesloten waarin onder meer de beleggingsrichtlijnen en de overeengekomen rapportages zijn vastgelegd. De afspraken zijn opgenomen in een SLA. Van KBC Asset management heeft het Bestuur een ISAE 3402 type II rapport ontvangen over de periode van 1 oktober 2013 tot en met 30 september 2014 ontvangen. De periode van 1 oktober 2014 tot en met 31 december 2014 zal in het volgende rapport worden inbegrepen. De custody en beleggingsadministratie van het pensioenfonds is uitbesteed aan State Street Corporation. Het pensioenfonds heeft over de periode 1 oktober 2013 tot en met 30 september 2014 een SSAE 16-rapport van State Street Corporation ontvangen. Het rapport is door een externe accountant Ernst & Young gecertificeerd. Over de periode 1 oktober 2014 tot en met 31 december 2014 is door State Street Corporation een confirmation letter verstrekt aan het bestuur van het pensioenfonds waarin staat dat er geen significante veranderingen hebben plaatsgevonden na oplevering van het SSAE 16 rapport. 25

26 Verzekeringstechnische risico s Het verzekeringstechnisch risico is het risico dat voortvloeit uit mogelijke afwijkingen van actuariële inschattingen die worden gebruikt voor de vaststelling van de technische voorzieningen en de hoogte van de premie. De belangrijkste actuariële risico s zijn de risico s van langleven, overlijden (kortleven) en arbeidsongeschiktheid. Langlevenrisico Langlevenrisico is het risico dat deelnemers langer blijven leven dan gemiddeld verondersteld wordt bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen. Als gevolg hiervan volstaat de opbouw van het pensioenvermogen mogelijk niet voor de uitkering van de pensioenverplichting aan deze langer levende deelnemers. Door toepassing van AG Prognosetafel 2014 met adequate correcties voor ervaringssterfte is het langlevenrisico verdisconteerd in de waardering van de pensioenverplichtingen. Overlijdensrisico Het overlijdensrisico houdt in dat het pensioenfonds in geval van overlijden mogelijk eerder dan verwacht een nabestaandenpensioen moet toekennen, waarvoor door het pensioenfonds geen voorzieningen zijn getroffen. Arbeidsongeschiktheidsrisico Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het pensioenfonds meer voorzieningen moet treffen voor premievrijstelling bij invaliditeit en voor het toekennen van een arbeidsongeschiktheidspensioen dan was verwacht. Voor het overlijdensrisico en het arbeidsongeschiktheidsrisico wordt een risicopremie in rekening gebracht. Het verschil tussen de risicopremie en de werkelijke kosten wordt verwerkt via het resultaat. Systeemrisico Systeemrisico betreft het risico dat het mondiale financiële systeem (de internationale markten) niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van het pensioenfonds niet langer verhandelbaar zijn en zelfs, al dan niet tijdelijk, hun waarde kunnen verliezen. Net als voor andere marktpartijen is dit risico voor het pensioenfonds niet beheersbaar. 26

27 4. Beleggingen 4.1 Marktontwikkelingen Marktontwikkelingen in 2014 In 2014 begon men meer vertrouwen te krijgen in de duurzaamheid van het economisch herstel wereldwijd. De VS verteerden met gemak een zwaar saneringsprogramma, de arbeidsmarkt won aan dynamiek, de Bank of England wist met succes de Britse economie van het liquiditeiteninfuus af te koppelen en Japan doorbrak de negatieve deflatiespiraal. De aandelenmarkten koesterden het conjunctuuroptimisme. De eurozone bleef echter met recessie flirten. De obligatiemarkten raakten in de ban van het vooruitzicht dat de Europese Centrale Bank (ECB) het Amerikaanse voorbeeld zou volgen en op grote schaal overheidsobligaties zou gaan inkopen. Op zoek naar de bodem voor de obligatierente De sterke conjunctuurtwijfels, het besef dat de inflatie zo goed als dood is en de interventies van de centrale banken houden de obligatierente historisch laag. Eind mei 2013 kondigt de toenmalige Fed-voorzitter Ben Bernanke aan dat de tijd stilaan aangebroken is om de inkoopprogramma s van overheidsobligaties terug te schroeven. De aankondiging van tapering deed de Amerikaanse tienjaarsrente in 2013 opveren tot net boven 3% eind Een overvloedige, transparante en geruststellende communicatie van de Amerikaanse centrale bank miste zijn uitwerking niet en de Amerikaanse obligatierente ontspande weer in Op 31 december bedroeg de Amerikaanse tienjaarsrente 2,18%. De Duitse obligatierente daalde nog sterker. Hoe lager de inflatiecijfers en hoe zwakker de gepubliceerde groeicijfers, hoe sterker de overtuiging dat een grootschalig programma van de ECB voor de inkoop van overheidsobligaties niet lang meer kan uitblijven. Op 15 augustus 2014 daalde de Duitse tienjaarsrente voor het eerst onder 1%. Op 26 november deed de Belgische dat ook. Het verder wegebben van de eurocrisis deed de renteverschillen tussen de EMU-partners verder dalen, bijna zonder haperingen behalve dan in het geval van Griekenland. Ook het Belgisch-Duitse renteverschil kalfde verder af tot 29 basispunten eind Belangrijke faillissementen in de bedrijvensector blijven de voorbije jaren uit. Daardoor daalden de renteverschillen van bedrijfsobligaties tegenover overheidspapier verder. De premie voor het kredietrisico is nu op een fair niveau beland, het extraatje is verdwenen. Het herstel op de aandelenmarkten zet zich door De eurocrisis en de vrees dat de Europese bankensector eronder zou bezwijken, wierpen in de periode van april 2010 tot oktober 2011 bijna permanent een schaduw over de aandelenmarkten. De stemming veranderde in de loop van 2012 dankzij betere berichten uit de Amerikaanse arbeidsmarkt. In 2014 versterkten vrij stevige PMI s (indicatoren voor het ondernemersvertrouwen) overal in de wereld, met uitzondering van de EMU, het conjunctuuroptimisme. Sterke arbeidsmarktrapporten in de VS gaf dat optimisme een stevige basis. Vanaf oktober 2012 was de onderliggende trend op de internationale aandelenmarkten onmiskenbaar positief. Bijna zonder haperingen, getuige de historisch lage koersvolatiliteit. De S&P-500 zette in 2014 het ene record na het andere neer en bereikte op 29 december zijn hoogste notering ooit. Al bij al noteerde de MSCI All Countries Index (de ruimste wereldindex) op 31 december 2014 in euro 19,0% hoger dan eind Samenstelling beleggingsportefeuille De strategische beleggingsportefeuille bestond in 2014 uit 50% aandelen en 50% vastrentende waarden. De werkelijke gewichten zijn in de volgende figuur weergegeven. De werkelijke gewichten ultimo 2014 wijken af van de strategische gewichten door koersbewegingen. Het bestuur streeft ernaar om de gekozen asset mix aan te houden. Van de 50% beleggingen in aandelen wordt strategisch 43,5% in Developed Markets belegd. De overige 6,5% betreffen Emerging markets aandelen. Van de 50% beleggingen in vastrentende waarden wordt strategisch 35% in bonds en 15% in credits belegd, conform uitvoering van de SIP. 27

28 Feitelijke samenstelling beleggingsportefeuille risico pensioenfonds ultimo jaar: (lichte afwijkingen met de werkelijkheid zijn mogelijk door afronding na de komma) 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% aandelen vastrende waarden overige 4.2 Resultaten beleggingsportefeuille Ultimo 2014 had het pensioenfonds, inclusief het banksaldo bij TKP, ruim 257 miljoen aan bezittingen. De onderstaande tabel geeft hiervan een onderverdeling weer, waarbij ook een doorkijk heeft plaatsgevonden in de twee aandelen fondsen: Beleggingen Waarde (*1.000) % Vastrentende waarde ,3 Aandelen ,2 Vastgoed ,6 Cash ,2 Valutatermijncontracten ,0 Totaal ,3 Banksaldo TKP ,7 Totaal incl banksaldo TKP Het totaal rendement van de portefeuille bedroeg 16,9%, een winst van 2,0% ten opzichte van de Benchmark van 14,9% 1. Dit betreft het rendement exclusief het banksaldo dat wordt aangehouden bij TKP. 1 50% EMU Direct Gov AAA - AA en Iboxx Euro Corporate Return Index: 50% MSCI World NDR en MSCI Emerging markets NDR. 28