S ci c aal w er e k r en e d u u r u z r ame m sta t ds d ont n w t ikkel e ing

Transcriptie

1 Sociaal werk en duurzame stadsontwikkeling Lezing HUB Brussel 15 december

2 Inhoud 1. De uitdaging: transitie 2. Wie? Sociaal Werk en civiele samenleving 3. Een gepast beeld voor DO 4. DO en SW-praktijk 5. Wat te doen? Veerkracht als leidraad Vanuit oogpunt SW, maar betekenis voor bredere samenleving De uitdaging: transitie naar andere samenleving Een duidelijk uitgangspunt dat de ecologische crisis en sociale problemen verbindt: pedagogiek van de ecologische voetafdruk 4 2

3 Ecologische Overshoot LPR-rapport 2010 (WWF): Mondiale ecologische voetafdruk in 2007 : 50% groter dan draagvlak planeet aarde = 1,5 planeet De huidige consumptie- en productiepatronen zijn sociaal en ecologisch niet duurzaam Onrechtvaardige verdeling Ecologische overshoot Gebaseerd op Carley en Spapens 3

4 Rechtvaardige consumptie- en productiepatronen : niet noodzakelijk duurzaam Gebaseerd op Carley en Spapens Impasse! Huidige maatschappelijk systeem biedt geen uitweg! (dus geen business as usual) Centraal probleem: groei-economieeconomie (cf. Tim Jackson Prosperity whitout growth) Verbonden culturele verwachtingspatronen (vb. wij moeten eerst nog aan de bak kunnen komen) 4

5 Grenzen aan de groei 1972 D.H. Meadows, et. al., The Limits to Growth, Universe Books, New York, 1972, p Grenzen aan de groei We kunnen het niet meer ontkennen Nederlands Planbureau voor de Leefomgeving (2009) Growing wiihin limits ( 5

6 De uitdaging Behoeftebevreding en creëren van welzijn voor elke wereldbewoner met behoud van het natuurlijk kapitaal. Dat vereist: dematerialisering van de economie een rechtvaardige verdeling van welvaart (Spirit Level) een nieuwe visie op welzijn: cruciaal: levenskwaliteit Dat betekent: Transitie naar een ander type samenleving: zal sowieso plaats vinden!! (ten goede of ten kwade) 6

7 Transitie is systeemverandering Met het begrip transitie bedoelen we een diepgaand maatschappelijk veranderingsproces gedurende verschillende generaties. Een duurzaamheidstransitie behelst een combinatie van parallelle veranderingen in de belangrijkste deelsystemen van de samenleving denk aan het energiesysteem, het mobiliteitssysteem, het voedingsmodel, enz. Een transitie is het resultaat van de interactie tussen technologische, economische, ecologische, sociale, institutionele en culturele ontwikkelingen. Duurzame productie en consumptie: sociaal rechtvaardig, ecologisch houdbaar levenskwaliteit macht en inspraak draagkracht rechtvaardigheid Gebaseerd op Carley en Spapens 7

8 2. WIE? SOCIAAL WERK & CIVIELE SAMENLEVING 15 Transitie is multi-actor proces Leiderschap Triple helix Kennisinstellingen MVO Civiele samenleving: o.a. groepen en bewegingen 16 8

9 Vragen voor SW DO is een politiek begrip Welk begrip van DO? Welke agenda, criteria, processen? DO: een maatschappelijk transitieproces dat geen enkel domein van de samenleving onaangeroerd laat. DO is onontkoombaar kader voor het SW Brede morele agenda van DO: sluit aan bij missie van het SW (cf. internationale definitie) Vergelijking van normatieve principes Duurzame ontwikkeling Sociaal werk behoeftebevrediging respect voor ecologische grenzen gedeelde maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid (in de eerste plaats tussen landen) mondiale rechtvaardigheid intragenerationele solidariteit intergenerationele solidariteit actieve participatie en inspraak gendergelijkeid en aandacht voor diversiteit verhogen welzijn - afwezig - compatibel: afhankelijk van het gehanteerde begrip van welzijn: hier deelt het SW in de problemen van onze samenleving, zoals zich die ook voor DO stellen - impliciet: volgt uit algemene opvattingen van billijkheid, aandacht voor eigen mogelijkheden/beperkingen mensen - kenmerkt ook empowerment - accent op onderscheid tussen individuen en tussen groepen in de samenleving, i.p.v. tussen landen ja ja compatibel: afhankelijk van verantwoordelijkheidsbegrip (als gedifferentieerd compatibel met empowerment) Ja ja 9

10 Kwaliteit van de samenleving Begrip van welzijn dat niet meer gekoppeld is aan steeds groeiende materiële welvaart (boven bepaald niveau neemt welzijn niet meer toe) Richting voor nieuwe invulling: de intrinsieke kwaliteit van onze relaties (op alle niveaus van het samenlevingsverband) Basis: ander wereld- en mensbeeld (ecologisch = intrinsiek relationeel) Voorwaarde: consumptie inruilen voor tijd 3. Een gepast beeld voor DO: - Communicatieve kracht - Relationeel wereld- en mensbeeld - Interpretatie vanuit systeemtheorie 10

11 Een systemisch (holistisch) beeld Ecosysteem Samenleving Economie Voordelen holistisch beeld Reëler d.i. ecologischer wereldbeeld Maakt belang van behoud natuurlijk kapitaal duidelijker Sluit aan bij concept van ecologische economie Inbedding van de economie in de samenleving Sluit aan bij contextuele visie in traditie van SW: Person-in-Environment Maakt duidelijk waarom ecologische vraagstukken ook sociale vraagstukken zijn Bemiddelende positie van de sociale sfeer voor maatschappelijke (en politieke) actie 11

12 Economie en duurzame ontwikkeling Leefmilieu wordt beter beschermd Samenleving streeft naar en Ecologisch duurzamer verbeterd en sociaal meer cohesief systeem Economie draagt bij via MVO Actie via collaboratief bestuur (governance), innovatie en verandering Bron: Nigel Roome 4. DO (transitie) en SW-praktijk: Empowerment, sociaal kapitaal en veerkracht 12

13 Gemeenschapsopbouw Stelling: Meer algemeen is het mijn overtuiging dat vanuit het oogpunt van duurzame ontwikkeling gemeenschapsopbouw (in de meest brede zin) het belangrijkste perspectief is voor SW. Focus: verbindend werken Verband met welzijn Relatie tot tijd: Time is meaning Beeld van SW & DO Samenleving streeft naar ecologisch duurzamer en sociaal meer cohesief systeem Sociaal Werk draagt bij via empowerment Opbouw Sociaal kapitaal Geïnspireerd door Nigel Roome 13

14 3 samenhangende multilevelconcepten Sociaal kapitaal: basis voor veerkracht Veerkracht: voorwaarde voor empowerment Empowerment: Praktijkparadigma: proces + resultaat Multilevel: van individu tot politiek niveau Verbonden via versterkende feedback Empowermentproces Eigen sterktes (krachten) Sociaal (cultureel) kapitaal Gekoppelde processen van individuele en sociaal-politieke verandering Veerkracht Empowerment (als resultaat) 14

15 Empowermentproces Eigen sterktes (krachten) Sociaal (cultureel) kapitaal Gekoppelde processen van individuele en sociaal-politieke verandering Veerkracht Empowerment (als resultaat) Gewenste richting? Paradigma SW: empowerment Beslissend als fundamentele paradigmaverandering in de praktijk van het SW (maar ook voor de samenleving!): omruilen van het medisch/pathologisch model met zijn klemtoon op deficiënties, voor een positieve visie op de eigen mogelijkheden van cliënten en doelgroepen, die daarbij benaderd worden als partners van het SW, als participanten in een proces van leren, ontwikkeling en sociale verandering. DO: aanspreken als burger i.p.v. als consument 15

16 Power - macht Verhouding tussen mensen Positief: partnership (power with) : empowerment als proces van positieve interactie waarin gezamenlijk vermogen tot handelen stijgt bij erkenning en samenbrengen van ieders (individuen + groepen) mogelijkheden: verbindend werken vergroten sociaal kapitaal Negatief: dominantie (power over) Beide van belang: empowerment (proces) is nodig om dominantie te overwinnen i.f.v. sociale verandering (resultaat) SW-praktijk: opbouw sociaal kapitaal Een grondige transitie van de samenleving vereist een grote veerkracht ervan: - diversiteit en verbondenheid (systeemtheorie) Iedereen heeft het recht om daaraan te participeren en bij te dragen. Wat om solidariteit en sociale inclusie vraagt. Werken aan de opbouw van sociaal kapitaal is dus zowel voorwaarde als onderdeel van een duurzaamheidtransitie. 16

17 Sociaal kapitaal Coöperatief en multilevel actieproces: sociaal kapitaal voor SW is a process of building trusting relationships, mutual understanding and shared actions that bring together individuals, communities and institutions. (Loeffler) Sociaal kapitaal: 3 niveau s Naar Mathbor, Int.SW

18 Empowerment als kern Uitgangshypothese: empowerment is een min of meer uitgewerkt normatief-methodisch methodisch kader dat het SW toelaat om bij het werken met de eigen specifieke doelgroepen op een goede manier de verbinding te maken met een omvattender proces van DO. Uitdieping via de Eco-Social Approach,, een onderzoeks- project rond sociale exclusie in Europese steden: drie basisconcepten: Eco-sociale benadering als een brede contextuele kijk, met meer aandacht voor de fysische omgeving dan gebruikelijk; In de kern: het sociale actieconcept van empowerment en burgergerichte praktijk; Social impact assessment (SIA) onder de vorm van participatief onderzoek door sociaal werkers maakt de band tussen beide. The eco-social approach Eco-sociale context Sociaal leren Empowerment Participatief onderzoek (SIA) 18

19 Model voor sociaal-ecologische actie Samenleving Ecosysteem Sociaal leren Participatief onderzoek Structureel werken Empowerment Opbouw Sociaal kapitaal & veerkracht 5. Wat te doen? Veerkracht als oriëntatie 38 19

20 Veerkracht over niveaus: panarchie Walker & Salt 2006:91 Adaptieve cyclus van een (sociaal)ecologisch systeem 20

21 Definitie veerkracht Veerkracht is het vermogen van een systeem om verstoringen op te vangen en zich tijdens momenten van verandering zodanig te reorganiseren dat het systeem in essentie dezelfde functie, structuur, identiteit en terugkoppelingen behoudt. (Resilience Aliance) = = emergente eigenschap van systeem: resultaat van de synergie tussen onderdelen Duurzaamheid van een systeem: functie van veerkracht én efficiëntie Bron: 21

22 Veerkracht: systeemecologisch Leefbaarheid van een systeem hangt af van een goede balans tussen efficiëntie en veerkracht. Veerkracht is gebaseerd op een diversiteit van deelsystemen en processen, en op de connecties daartussen. De aard van de connecties is van belang: eerder losse netwerken van relatief autonome delen (geen hubs). Het eenzijdig nastreven van efficiëntie via een stroomlijning van deelsystemen en processen doet afbreuk aan de veerkracht van het systeem, omgekeerd is ook te lage efficiëntie problematisch. Duurzame Ontwikkeling: eenzijdig op efficiëntie gericht managementmodel bewerkstelligt net tegenovergestelde van wat beoogd. Bottom-up voorbeeld: Transition Towns Veerkracht versterken Soms afzien van extra productiviteit en efficiëntie Manieren: Losser maken van aantal nauwe koppelingen in economie en samenleving (vb. gedecentraliseerd energiesysteem; lokale voedselproductie) Buffercapaciteit vergroten (vb. voorraden; regenwaterput; extra vaardigheden) Ruimte voor overtolligheid (redundantie): extra mogelijkheden of voldoende back-upsystemen (vb. aandacht voor laterale vormen van ondersteuning en hulp; gereedschappen) opm.: vermogens (capabilities) eerder dan competenties Efficiëntie die afhankelijkheid van hulpbronnen vermindert (vb. isolatie) 22

23 Sociaal-ecologische praktijk 1. Opvangen van problemen: uit het verleden tengevolge van verandering 2. Voorbereiden op verandering 3. Participeren in verandering Praktijken afgestemd op analyse van concrete sociaal-ecologische context Samenhang tussen 2 & 3: veerkracht 1. Problemen opvangen In stand houden en verbeteren van welzijn: milieuverontreiniging en vernietiging van hulpbronnen (gezondheid, onvoldoende voedsel of water, slechte woonkwaliteit) stijgende prijzen van energie, voeding, wonen en mobiliteit (honger, schulden, thuisloosheid) verminderde kwaliteit of tekort van landbouwgrond (migratie en milieuvlucht) 23

24 2. Voorbereiden op verandering (1) Creëren van situaties die zowel helpen om moeilijkheden te boven te komen als werk maken van de voorwaarden voor een duurzame toekomst: opbouwen sociaal kapitaal en veerkracht engageren in sociaal leerproces netwerken in civiele samenleving, o.a. sociale bewegingen: gericht op verandering op macrovlak (o.a. ecologische rechtvaardigheid) bondgenootschappen: tegenmacht 2. Voorbereiden op verandering (2) Educatieve programma s: verstaan van levenssituatie en relatie tot het milieu ontwikkeling van vermogens en vaardigheden i.f.v. meer controle over leven: duurzame consumptie, energiebesparing, bereiding van gezonde en duurzame voeding, tuinieren, ambachtelijke vaardigheden Contexten scheppen die mensen samen brengen: Netwerken, gemeenschappen, bewegingen uitbouwen meer structurele antwoorden mogelijk maken Werk met individuele cliënten en families verbinden met netwerking en gemeenschapsopbouw: bijvoorbeeld educatieve programma s expliciet als sociaal groepswerk concipiëren 24

25 2. Voorbereiden op verandering (3) Vormen van sociale economie waarin duurzame productie en dienstverlening hand in hand gaan met sociale doelstellingen: buurtdiensten, beschutte werkplaatsen o.a. voor herstellingen en recyclage gemeenschapsondersteunde landbouw, gemeenschapstuinen, sociale eco-boerderijen duurzame catering en mobiliteitsdiensten Perspectief: lokaal en regionaal verankeren van sociale ondernemingen met het oog op voedselzekerheid en andere essentiële basisnoden. 3. Participeren in verandering Veerkracht opbouwen = ook verandering Gedeelde creatieve verbeelding van een toekomstige samenleving (Leitbild ): verbeelding van duurzaam Brussel Opzetten van experimenten met nieuwe sociale en economische principes. sociale economie: maatschappelijk verantwoord ondernemen verder ontwikkelen nieuwe vormen van coöperatief ondernemen; complementaire muntsystemen: lokale gemeenschappen minder afhankelijk van dominante monetaire systeem Aanwezigheid van het sociaal werk in: projecten van publiek transport stadsontwikkeling en ruimtelijke ordening herzien van distributiesystemen herdenken van de organisatie en waardering van arbeid 25

26 SW & DO: sociale economie Ecosysteem Samenleving Economie: MVO SE Meer inclusief arbeidsmodel SW: Empowerment Contact: 26

27 Contractie en convergentie Naar P.T. Jones en R. Jacobs: "Terra Incognita",