Omgevingsindicatoren duurzame ontwikkeling in Vlaanderen Studiedienst van de Vlaamse Regering

Transcriptie

1 Omgevingsindicatoren duurzame ontwikkeling in Vlaanderen 2008 Studiedienst van de Vlaamse Regering

2 Omgevingsindicatoren duurzame ontwikkeling in Vlaanderen Tweede indicatorennota Duurzame ontwikkeling is een overkoepelende doelstelling voor het beleid van de Vlaamse Regering. Het speerpunt van het Vlaamse beleid duurzame ontwikkeling is de opmaak en uitvoering van een Vlaamse Strategie voor Duurzame Ontwikkeling (VSDO). De strategie vormt de basis voor het Vlaamse beleid duurzame ontwikkeling, en biedt het raamwerk voor dit beleid doorheen de hele Vlaamse overheid. Hiermee komt Vlaanderen het engagement na dat het in 2002 genomen heeft in het kader van de Wereldtop voor Duurzame Ontwikkeling in Johannesburg. Naast een Vlaamse strategie duurzame ontwikkeling (VSDO) wordt er werk gemaakt van een monitor. De doelstelling van de monitor is om via een beperkte set van indicatoren weer te geven of Vlaanderen in een duurzame richting evolueert. De set is opgemaakt door de Studiedienst van de Vlaamse Regering. Voor de keuze van de indicatoren werd geput uit de Europese indicatoren voor duurzame ontwikkeling. Deze zijn terug te vinden in een tweejaarlijks rapport van Eurostat, Measuring progress towards a more sustainable Europe 2007 monitoring report of the EU sustainable development strategy. Colofon Omgevingsindicatoren duurzame ontwikkeling is een uitgave van de Studiedienst van de Vlaamse Regering. Editie 2008 Verantwoordelijke uitgever Josée Lemaître Administrateur-generaal Boudewijnlaan 30 bus Brussel Samenstelling Dirk Smets dirk.smets@dar.vlaanderen.be Met medewerking van Veerle Beyst, Luk Bral, Jo Noppe, Myriam Vanweddingen en Thierry Vergeynst Eurostat hanteert 10 prioritaire thema s voor duurzame ontwikkeling - socio-economische ontwikkeling, duurzame consumptie en productie, sociale inclusie, demografische ontwikkelingen, gezondheid, klimaatverandering en energie, duurzaam transport, natuurlijke rijkdom, global partnership en goed bestuur en voor elk van deze thema s is een hiërarchisch systeem van indicatoren uitgewerkt. Zo is er per thema steeds een hoofdindicator of level-1 indicator om de algemene doelstelling van de strategie te monitoren. Het gaat om robuuste indicatoren waarvoor cijfermateriaal beschikbaar is voor het merendeel van de EU-lidstaten en dit over een periode van ten minste 5 jaar. Daaronder komen de level-2 indicatoren, gerelateerd aan een operationele doelstelling van de strategie. Ook hier gaat het om robuuste indicatoren, beschikbaar voor het merendeel van de lidstaten over een periode van minstens 3 jaar. Level-3 indicatoren ten slotte zijn voornamelijk gekoppeld aan acties die vooropgesteld worden in de strategie. Voor meer informatie zie Eurostat website In deze indicatorennota is voor elk thema de hoofdindicator opgenomen met bijkomend nog enkele level-2 of level-3 indicatoren. Bij de selectie hiervan werden volgende criteria gehanteerd: (i) vergelijking mogelijk maken van Vlaanderen met andere landen/regio s; (ii) vergelijking mogelijk maken in de tijd; (iii) gebruik maken van internationaal gevalideerde indicatoren. Deze aanpak versterkt een geïntegreerde benadering van duurzame ontwikkeling in Vlaanderen. Waar normen of doelstellingen werden geformuleerd werden deze mee in de tabellen en grafieken opgenomen. Telkens wordt bondig de ontwikkeling in positieve of negatieve richting aangegeven. De voorliggende indicatoren zijn gebaseerd op cijfers beschikbaar op 20 december

3 Thema s en Indicatoren Thema Indicator 1. Socioeconomische ontwikkeling 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Reële groei van het bruto binnenlands product per inwoner Eurostat, INR, SVR Het bruto binnenlands product (BBP) is een samengestelde indicator voor de mate waarin een land of regio welvaart voortbrengt. BBP per capita is ontwikkeld om een vergelijking te maken over tijd en tussen landen en regio s. Het BBP per capita van België en Vlaanderen wordt sterk beïnvloed door de mondiale conjunctuur zoals een lage groei van 2001 tot 2003 na een periode van hoogconjunctuur in 1999 en De conjunctuurschommelingen worden korter en minder voorspelbaar en 2007 waren economisch vrij voorspoedige jaren Arbeidsproductiviteit (BBP in euro koopkrachtpariteiten per werkende, zelfstandig of in loondienst) Eurostat, INR De arbeidsproductiviteit ligt structureel hoger in het Vlaamse Gewest (en België) dan in de EU27 of zelfs de EU15. Dit komt door de relatief hoge investeringen in kapitaalgoederen om de relatief dure factor arbeid te compenseren. Het gevolg is een hoge kapitaalintensiteit in Vlaanderen (hoeveelheid kapitaal per werkende) wat de arbeidskrachten productief maakt

4 doel 2010 Totale werkzaamheidsgraad , doel 2010 FOD Economie- Afdeling Statistiek EAK, Eurostat LFS, bewerking Steunpunt WSE/Departement WSE De werkzaamheidsgraad wordt gedefinieerd als het aandeel werkenden in de bevolking op arbeidsleeftijd (15-64 jaar). Deze indicator wordt berekend op basis van de Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK) en de Labour Force Survey (LFS) van Eurostat. Zowel de Vlaamse Regering als de Europese Commissie willen tegen 2010 een arbeidsdeelname van 70% onder de 15- tot 64-jarigen. Anno 2006 waren er 65 op 100 Vlamingen op arbeidsleeftijd effectief aan het werk. 2. Duurzame consumptie en productie Vlaanderen België EU Materiaalproductiviteit (index 2000=100) VL, BE, EU VMM-MIRA, Eurostat, SVR De materiaalproductiviteit wordt berekend door het BBP te delen door de eigen materialen consumptie (EMC) en is een maat voor de materiaalefficiëntie van de economie. De EMC meet de hoeveelheid materialen die direct door een economie gebruikt wordt. In Vlaanderen bleef de EMC vrij stabiel tussen 1995 en terwijl het BBP toenam. Sinds 2000 zijn er tekenen van een ontkoppeling tussen het grondstoffenverbruik en de economische groei. Dit leidt tot een toename in materiaalproductiviteit. Een zelfde trend doet zich voor in Europa (EU15). De EMC was redelijk stabiel tussen 1990 en 2000 en is gedaald tussen 2000 en terwijl het BBP verder toenam. We spreken van een absolute ontkoppeling vanaf

5 Opgehaald huishoudelijk afval (kg per capita) Ovam, Eurostat De huishoudens zorgen voor ongeveer een tiende van alle afval. In Vlaanderen en België schommelt de hoeveelheid opgehaald huishoudelijk afval al jaren rond de 460 kg per persoon. Hiermee doen wij duidelijk beter dan het Europese gemiddelde % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Gestort Verbrand Gerecycleerd en gecomposteerd Verwerking van huishoudelijk afval naar methode in Ovam, Eurostat In Vlaanderen en België is de voorbije 10 jaar de hoeveelheid gestort afval sterk afgenomen. In Vlaanderen werd in slechts 23,5 kg/inwoner gestort. Zowel in Vlaanderen, België als in de EU is de hoeveelheid verbrand afval eerder toegenomen. In Vlaanderen wordt al het afval verbrand met energierecuperatie. De hoeveelheid gerecycleerd en gecomposteerd huishoudelijk afval neemt de laatste 5 jaar toe in de EU maar aan een trager tempo dan voorheen. In Vlaanderen en België is de hoeveelheid gerecycleerd en gecomposteerd huishoudelijk afval het voorbije decennium meer dan verdrievoudigd. Opm.: voor België, EU15 en EU27 is de hoeveelheid gerecycleerd en gecomposteerd huishoudelijk afval gelijk aan het totaal ingezameld huishoudelijk afval min het gestort en verbrand huishoudelijk afval. Voor Vlaanderen is dat niet op die manier berekend. Het zijn exacte cijfers over de hoeveelheid gerecycleerd en gecomposteerd afval

6 Elektriciteitsconsumptie van de huishoudens (index 1995=100) Energiebalans VITO, Eurostat Tussen 1995 en was er een vrij grote en gelijkmatige toename van het elektriciteitsverbruik door de huishoudens. De evolutie in Vlaanderen loopt quasi gelijk met deze in de rest van Europa. Een aantal factoren zijn hiervoor verantwoordelijk zoals de toegenomen welvaart en de veranderende levensstijl, wat leidt tot meer comfort en meer gebruik van elektrische apparaten, maar ook het toenemende aantal (kleinere) huishoudens met toch elk zijn eigen elektrische toepassingen. Verbeteringen van de eco-efficiëntie van vele elektrische toestellen, worden teniet gedaan door hun groeiend aantal. Ook belangrijk is het toenemend aantal elektrische apparaten die eveneens elektriciteit verbruiken in stand-by modus. 3. Sociale inclusie Vlaanderen België EU15 EU25 Risico op financiële armoede na sociale transfers Vl, BE, EU15, EU vanaf : SILC, Eurostat en Fod Economie-Afdeling Statistiek tot 2001: ECHP, Eurostat en OASeS Risico op financiële armoede na sociale transfers geeft het percentage individuen met een equivalent netto-inkomen lager dan 60% van het nationale mediaan netto-inkomen. Volgens de SILC enquête van heeft 11 % van de bevolking in Vlaanderen een equivalent netto-inkomen onder die grens. Dit is een beduidend lager risico op financiële armoede in vergelijking met België en Europa. In de periode kenden België en EU15 een daling van het risico op financiële armoede. Die daling stagneerde tussen 2000 en Er zijn geen cijfers voor 2002 en 2003, vanaf is de bron van de gegevens veranderd

7 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3, Inkomensongelijkheid (S80/S20-ratio) VL, BE, EU15, EU vanaf : SILC, Eurostat en Fod Economie-Afdeling Statistiek tot 2001: ECHP, Eurostat en OASeS De indicator vergelijkt de som van het totale inkomen van de 20% rijksten met dat van de 20% armsten. De inkomensongelijkheid volgens de SILC enquête van is met een 3,5 ratio voor Vlaanderen lager dan voor België en EU25. Algemeen schommelt de inkomensongelijkheidratio in Europa tussen 4,5 à 5. Er zijn geen cijfers voor 2002 en 2003, vanaf is de bron van de gegevens veranderd. Vlaanderen België EU15 EU25 4. Demografische ontwikkelingen doel 2010 Werkzaamheidsgraad van personen tussen 55 en 64 jaar , doel 2010 FOD Economie- Afdeling Statistiek EAK, Eurostat LFS, bewerking Steunpunt WSE/Departement WSE Deze indicator geeft het aandeel werkenden weer in de bevolking tussen 55 en 64 jaar. Hij wordt berekend op basis van de Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK) en de Labour Force Survey (LFS) van Eurostat. De Europese doelstelling om tegen 2010 een arbeidsdeelname van 50% onder de ouderen te realiseren, lijkt onhaalbaar voor Vlaanderen. Een rist factoren belemmert hun arbeidsdeelname, zoals een beperkt jobaanbod of onvrijwillig ontslag. Daarnaast stimuleert een reeks elementen een vroegtijdige uittrede, zoals de sociale omgeving, vervroegd pensioen of brugpensioen

8 2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1, Totaal vruchtbaarheidscijfer (aantal kinderen per vrouw) VL, BE, EU SVR, Eurostat (cijfers België vanaf 1998 schatting van het Population Reference Bureau (PRB)) Het totaal vruchtbaarheidscijfer (TVC), uitgedrukt in aantal kinderen per vrouw, moet geïnterpreteerd worden als het virtuele aantal kinderen dat per vrouw geboren zou worden als de vruchtbaarheidscijfers van een bepaald kalenderjaar zouden gelden voor een denkbeeldige generatie van vrouwen. Het Vlaamse TVC daalde van meer dan 2,6 kinderen per vrouw in 1965 naar 1,45 in Sindsdien schommelde het TVC rond de 1,50, zonder dat van een duidelijke trend sprake was. Sinds 2001 is het TVC echter opmerkelijk aan het stijgen: van 1,55 in 2001 tot 1,75 in Vlaanderen België EU Afhankelijkheidsratio ouderen (Verhouding 65-plussers t.o.v jarigen, in %) VL, BE, EU FOD Economie- Afdeling Statistiek, Eurostat De afhankelijkheidsratio van ouderen toont de verhouding tussen de nietactieven (ouder dan 65 jaar) en de potentieel actieven (tussen 15 en 64 jaar). In 2007 staat in Vlaanderen tegenover 1 niet-actieve ouder dan 65, slechts 3,7 potentieel actieven. In 1990 was dit nog 4,8. Ook in België en Europa stijgt de afhankelijkheidsratio van ouderen wat een belangrijk aandachtspunt is voor de sociale zekerheid in de toekomst. In vergelijking met België is in Vlaanderen de stijging sterker. Vlaanderen België EU27-7 -

9 5. Gezondheid Mannen Vlaanderen België EU15 EU25 Vrouwen Levensverwachting bij de geboorte (naar geslacht) VL, BE, EU15, EU FOD Economie- Afdeling Statistiek, Eurostat De levensverwachting bij de geboorte is het aantal nog te verwachten levensjaren voor een pasgeborene indien het dan geldende sterftecijfer gedurende zijn of haar hele leven ongewijzigd zou blijven. Zowel in Vlaanderen als in Europa neemt de levensverwachting jaar na jaar toe. In bedroeg de levensverwachting voor Vlaamse mannen 77,6 jaar, voor Vlaamse vrouwen 82,9 jaar. In vergelijking met zowel België als Europa scoort Vlaanderen hoog wat betreft levensverwachting Vlaanderen België EU15 EU België vrouw en België mannen EU15 vrouw en EU15 mannen Gezondheidsenquête Vlaanderen mannen 63,1 64,5 67,2 Vlaanderen vrouwen 67,4 67,3 69,5 België mannen 60,7 61,6 64,0 België vrouwen 64,7 65,1 67,1 Gezonde levensverwachting bij de geboorte (naar geslacht) BE, EU (grafiek) VL, BE (tabel) Eurostat (grafiek), WIV (tabel) De indicator is een maat voor het aantal verwachte jaren in goede gezondheid dat een man/vrouw heeft bij geboorte. De bevolking in België en Europa blijft relatief langer leven en ook de gezonde levenverwachting bij geboorte stijgt (zie grafiek). Cijfers van het WIV aan de hand van de Gezondheidsenquête geven een hogere gezonde levenverwachting bij geboorte voor Vlaanderen dan voor België (zie tabel). Eurostat geeft geen Vlaamse cijfers. Beide organisaties gebruiken andere gegevensbronnen waardoor de cijfers niet direct vergelijkbaar zijn

10 6. Klimaatverandering en energie doel Broeikasgasemissies (index basisjaar=100) , doel Emissie Inventaris Lucht en Energiebalans VITO (rapportering EC ), Eurostat Via het Kyoto protocol engageren geïndustrialiseerde landen zich om de broeikasgasemissies te reduceren. De Kyoto-doelstelling legt Vlaanderen tegen 2012 een reductie op van 5,2% ten opzichte van het referentiejaar In 2006 lag voor Vlaanderen de uitstoot reeds 1,7% onder het niveau van het referentiejaar Voor België geldt een reductie van 7,5%, Europa verbindt zich tot een reductie van 8% doel 2010 Aandeel groene stroom in het totale bruto binnenlands elektriciteitsverbruik , doel 2010 VITO, VEA, VREG, BFE, Eurostat Groene stroom is elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen. Volgens een Europese Richtlijn moet België tegen 2010 voor 6% van het bruto binnenlands elektriciteitsverbruik groene stroom hebben. Deze doelstelling werd ook overgenomen in het Vlaamse Regeerakkoord. In Vlaanderen bedroeg het aandeel groene stroom in ,43%. Gezien de toename de jongste jaren lijkt de 6% tegen 2010 haalbaar. In bedroeg het aandeel groene stroom in de EU27 14% en Europa wil nog een stuk verder gaan met als streefcijfer 21% tegen

11 Energie-intensiteit van de economie ((kgoe/1000 euro BBP) Energiebalans VITO, Eurostat, SVR De energie-intensiteit vergelijkt het energieverbruik met het BBP en geeft een goed beeld van de energie afhankelijkheid van de economie. Sinds 1996 steeg in Vlaanderen het BBP sterker dan het energieverbruik met als gevolg een dalende energie-intensiteit. Vlaanderen had in de hoogste energie-intensiteit van de EU15. Een belangrijke oorzaak hiervoor is de energie-intensieve industrie zoals de chemie, de ijzer- en staalsector en de voeding- en dranksector Duurzaam transport Energie-intensiteit van de transportsector (index 2000=100) Energiebalans VITO, Eurostat Het energiegebruik voor alle transportmodi (spoor, weg, binnenlands luchtverkeer en binnenwater) is een belangrijke milieudruk indicator, o.a. de verbranding van fossiele brandstoffen is de voornaamste oorzaak van de uitstoot van CO 2. Voor 2000 steeg het energieverbruik van de transportsector ongeveer even snel als het BBP. Vanaf 2000 stijgt het BBP echter sneller dan het energieverbruik van de transportsector waardoor er een relatieve ontkoppeling is

12 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Vlaanderen België EU15 EU25 Wegvervoer Binnenvaart Spoorvervoer Modale verdeling goederenvervoer in VL, BE, EU15, EU25 EC DG TREN, Algemene Directie Statistiek, PBV, NMBS, SVR Bij het goederenvervoer werd in Vlaanderen 76% van alle tonkilometers in afgelegd via de weg. Dit is 0,8 procentpunt minder dan in de EU25. Het aandeel van de binnenvaart bedraagt in Vlaanderen bijna 13%, wat 7,2 procentpunt meer is dan in de EU25. Qua vrachtvervoer per spoor blijven we met ongeveer 11% 6,3 procentpunt onder het EU25- gemiddelde. De Vlaamse evoluties in het goederenvervoer volgen de Europese trends niet. Vergeleken met 1995 daalde in Vlaanderen het aandeel van het wegvervoer ten voordele van de binnenvaart en het spoor. De EU15 en de EU25 vertonen een omgekeerde tendens. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Vlaanderen België EU15 EU25 Modale verdeling personenvervoer in VL, BE, EU15, EU25 EC DG TREN, FOD Mobiliteit en Vervoer, Algemene Directie Statistiek, NMBS In nam in Vlaanderen de wagen ongeveer 82% van de personenkilometers voor zijn rekening. Dit is 2,1 procentpunt onder het EU25- gemiddelde. Voor de trein waren er geen grote verschillen tussen Vlaanderen en de EU25. Wat bussen betreft zit Vlaanderen met ongeveer 11% 1,7 procentpunt hoger dan de EU25. In tegenstelling tot de Europese Unie winnen in Vlaanderen bussen en treinen sinds het einde van de jaren 90 aan marktaandeel. Personenwagens Bussen-Autocars Treinen

13 Vlaanderen België EU15 EU Aantal verkeersdoden per inwoners VL, BE, EU15, EU EC DG TREN, Algemene Directie Statistiek, SVR Een methode om de verkeersveiligheid internationaal te vergelijken, is het aantal verkeersdoden te relateren aan het bevolkingscijfer. Zo worden wel een aantal belangrijke factoren buiten beschouwing gelaten zoals het aantal voertuigen, de afgelegde kilometers, de bevolkingsdichtheid, de wegendichtheid, de ruimtelijke ordening, wegenwerken of weersomstandigheden. Per inwoners vielen in 2006 in Vlaanderen 8,9 verkeersdoden. Sinds 1990 betekent dit een vermindering van méér dan 10 doden per inwoners. Toch deed Vlaanderen het in nog iets slechter dan het EU-gemiddelde, al is de kloof klein geworden. 8. Natuurlijke rijkdom Broedvogelindex (index 1990=100) BE, EU INBO, Eurostat De Europese algemene broedvogelindex beschrijft een selectie van algemene vogelsoorten op basis van de broedvogelinventarissen in de verschillende landen. In Europa is de index sterk achteruit gegaan tussen 1990 en 2000, vooral voor de vogels van landbouwgebieden. Tussen 2000 en is de index gestabiliseerd vogels van landbouwgebieden, België andere algemene vogels, EU vogels van landbouwgebieden, EU25 In Vlaanderen zijn de vogels van het landbouwgebied het voorbije decennium sterk achteruit gegaan door de intensivering en schaalvergroting in de landbouw. De vogels van meerdere leefgebieden deden het meestal goed in Vlaanderen. Vlaanderen : evolutie in het aantal soorten tussen 1990 (index 1990=100) en Vogels van landbouwgebieden 71 Andere algemene vogels

14 Zuiveringsgraad van de huishoudens VL, BE VMM-MIRA, Eurostat De zuiveringsgraad is het percentage inwoners waarvan het afvalwater via de riolering ingezameld en gezuiverd wordt in een openbare rioolwaterzuiveringsinstallatie. Niet iedereen kan echter aansluiten op de riolering; afgelegen woningen moeten hun afvalwater zuiveren via een individuele behandelingsinstallatie. In 2006 werd in Vlaanderen ongeveer 67% gezuiverd, tegenover 41% in Bijkomende initiatieven in Vlaanderen zijn in uitvoering. Bij Eurostat zijn slechts beperkte, meestal verouderde gegevens beschikbaar. Vlaanderen België Bebouwde oppervlakte VL, BE, Nederland, Duitsland, Frankrijk Algemene Directie Statistiek, Eurostat Deze indicator wordt gebruikt als proxy voor de verandering in landgebruik. België is een van de Europese landen waar het aandeel bebouwde oppervlakte het snelst toenam tussen 1990 en In Vlaanderen nam de bebouwde oppervlakte tussen 1990 en 2007 toe met 21,5% Vlaanderen België Nederland Duitsland Frankrijk

15 9. Global partnership 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 Officiële ontwikkelingshulp als percentage van het bruto nationaal inkomen BE, EU , doel 2015 In de jaren 90 was er in de EU15 een dalende trend wat betreft de officiële ontwikkelingshulp (ODA) als percentage van het bruto nationaal inkomen (BNI). Tussen 2000 en steeg de ODA in de EU15 echter van 0,32% tot 0,44% van het BNI. De Europese (en ook Belgische) doelstelling bedraagt 0,7% van het BNI tegen ,1 0, doel 2015 Eurostat Ontwikkelingssamenwerking is nog overwegend federale bevoegdheid, daarom zijn Vlaamse cijfers hier minder relevant. België EU Goed bestuur * 2001* 2006 Vlaanderen EU25 Eurobarometer 2006: vertrouwen in Vlaanderen België EU27 Nationale regering 50,4 51,1 30,2 Vertrouwen in instellingen VL, EU25 (* EU15) (grafiek) VL, BE, EU (tabel) Eurobarometer De indicator wordt uitgedrukt als het percentage van de bevolking dat vertrouwen heeft in instellingen. Naast een globaal vertrouwen op basis van een vijftiental publieke en private instellingen (zie grafiek), wordt het vertrouwen weergegeven in enkele politieke instellingen (zie tabel). Globaal zien we dat het vertrouwen van de Vlamingen in instellingen de jongste jaren hoger ligt dan dit van de gemiddelde Europeaan. Sinds eind vorige eeuw neemt het vertrouwen van de Vlamingen gestadig toe. Wat de politieke instellingen betreft, ligt het vertrouwen ook systematisch hoger. Nationaal parlement 55,3 54,1 32,3 Europese Unie 58,9 60,9 46,3 Europees Parlement 66,2 66,8 52,5 Verenigde Naties 58,5 58,8 51,8-14 -

16 Afkortingen BBP: Bruto Binnenlands Product BFE: Belgische Federatie van voortbrengers en verdelers van Elektriciteit BNI: Bruto Nationaal Inkomen EAK: Enquête naar de Arbeidskrachten EC DG TREN: Europese Commissie, Directoraat-generaal Energie en Vervoer ECHP: European Community Household Panel EMC: Eigen Materialen Consumptie INBO: Instituut voor natuur- en bosonderzoek INR: Instituut voor de Nationale Rekeningen kgoe: kilogram olie equivalenten LFS: Labour Force Survey NMBS: Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen OASeS: Onderzoeksgroep Armoede, Sociale uitsluiting en de Stad ODA: Official Development Assistance OVAM: Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij PBV: Promotie Binnenvaart Vlaanderen PRB: Population Reference Bureau SILC: Statistics on Income and Living Conditions SVR: Studiedienst van de Vlaamse Regering TVC: Totaal vruchtbaarheidscijfer VEA: Vlaams Energieagentschap VITO: Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek VMM: Vlaamse Milieumaatschappij VREG: Vlaamse Reguleringsinstantie voor de Elektriciteits- en Gasmarkt VSDO: Vlaamse Strategie Duurzame Ontwikkeling WIV: Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid WSE: Werk en Sociale Economie

17 Vergelijking eerste en tweede indicatorennota Ten opzichte van de eerste indicatorennota, is er in de tweede nota niet meer uitgegaan van nrg4sd-indicatoren (Network of Regional Governments for Sustainable Development, nrg4sd). Reden hiervoor is de moeilijkheid om momenteel voldoende representatief cijfermateriaal voor de verschillende regio s te vinden. Daarnaast bevat de nrg4sd-set ook tal van indicatoren die eerder van toepassing zijn op ontwikkelingslanden. De tweede indicatorennota is dan ook enkel gebaseerd op Eurostat-indicatoren, met als voornaamste aandachtspunten het in de tijd vergelijken van Vlaanderen met andere landen/regio s, waarbij gebruik gemaakt wordt van internationaal gevalideerde indicatoren. Thema Tweede nota (2007) Eerste nota (2006) Socio-economische ontwikkeling Reële groei van het bruto binnenlands product per capita Reële groei van het bruto binnenlands product per capita Arbeidsproductiviteit Human development index Totale werkzaamheidsgraad Duurzame consumptie en productie Materiaalproductiviteit Eigen materialen consumptie Opgehaald huishoudelijk afval Niet-gerecycleerd huishoudelijk afval Verwerking van huishoudelijk afval naar methode Elektriciteitsconsumptie van de huishoudens Sociale inclusie Risico op financiële armoede na sociale transfers Risico op financiële armoede na sociale transfers Inkomensongelijkheid (S80/S20-ratio) Inkomensongelijkheid (S80/S20-ratio) Werkzaamheidsgraad naar geslacht Demografische ontwikkelingen Afhankelijkheidsratio ouderen Afhankelijkheidsratio ouderen Werkzaamheidsgraad van personen tussen 55 en 64 jaar Totaal vruchtbaarheidscijfer Gezondheid Levensverwachting bij de geboorte Aantal nieuwe HIV-seropositieven per inwoners Gezonde levensverwachting bij de geboorte Gezonde levensverwachting bij de geboorte Klimaatverandering en energie Broeikasgasemissies Broeikasgasemissies Aandeel groene stroom in het totale bruto Bruto binnenlands energieverbruik binnenlands elektriciteitsverbruik Energie-intensiteit van de economie

18 Duurzaam transport Energie-intensiteit van de transportsector Totaal energiegebruik van de transportsector Modale verdeling goederenvervoer Modale verdeling personenvervoer Aantal verkeersdoden per inwoners Natuurlijke rijkdom Broedvogelindex Populatie index van weidevogels Zuiveringsgraad van de huishoudens Zuiveringsgraad van de huishoudens Bebouwde oppervlakte Oppervlakte speciale beschermingszones voor biodiversiteit Global partnership Officiële ontwikkelingshulp als percentage van het bruto nationaal inkomen Goed bestuur Vertrouwen in instellingen Vertrouwen in instellingen

19