Samen werken aan kansen voor bewoners. Wonen en Kansen in Utrecht Overvecht Noord

Transcriptie

1 Samen werken aan kansen voor bewoners Wonen en Kansen in Utrecht Overvecht Noord

2

3 Inhoudsopgave Voorwoord Het begin Opbouw en werkwijze Samenwerken in de praktijk Toekomst Conclusies Woordenlijst 63 3

4 Voorwoord In 2007 zijn woningcorporaties Portaal en Mitros samen het project Wonen en Kansen in de Utrechtse wijk Overvecht gestart. Met veel enthousiasme en daadkracht willen we een bijdrage leveren aan het vergroten van het perspectief van onze bewoners. Wonen en Kansen is onderdeel van een gebiedsplan voor het noordelijke deel van de krachtwijk Overvecht: De Gagel. De corporaties en de gemeente willen dat het een fijne buurt wordt waar het prettig toeven is. Met goede voorzieningen, voldoende keus in woningen en een aantrekkelijke woonomgeving. Kortom, een buurt waar mensen graag willen (blijven) wonen. En niet in de laatste plaats: waar bewoners ook zelf hun steentje bijdragen aan een prettige buurt. Door Wonen en Kansen kwamen we met bewoners in gesprek. We zijn van huis naar huis gegaan en hebben naar bewoners geluisterd. Zij vertelden over hun woning, omgeving en woonwensen voor de toekomst. Ook de persoonlijke situatie van bewoners bleef niet onbesproken. Bewoners waren open over werk en inkomen, hun opleiding, ontmoeting, hun gezondheid en vrije tijd. We vroegen hen of ze op die vlakken misschien informatie of ondersteuning konden gebruiken om vooruit te komen of om hun leven iets makkelijker te maken. We wisten dat, als we serieus werk wilden maken van de buurt en de toekomst van de bewoners, we dat als corporaties niet alleen kunnen. We hebben onze maatschappelijke partners echt nodig. Zij hebben hun medewerking volmondig toegezegd. Zonder hun hulp was het succes niet zo groot geweest. 4

5 Wat heeft Wonen en Kansen opgeleverd? Een verdienste van het project is dat veel mensen de aangeboden kans hebben gegrepen en in beweging zijn gekomen, in het klein en in het groot. Een jonge vrouw die een baan vindt en opvang voor haar kind. Een gezin dat nu de weg weet naar de sportvereniging. Mensen die een taalcursus begonnen, een jongen die startte met een opleiding aan de sportacademie. Klachten over de woningen pakten we direct op en de woonwensen nemen we mee in toekomstige plannen. Een ander resultaat is de verbeterde samenwerking tussen een reeks hulpverlenende instanties, van de gemeente tot de Kredietbank en van Bureau Inburgering tot welzijnsinstelling. Doordat zij elkaar beter weten te vinden en vraag- en gebiedsgericht gaan werken, worden problemen sneller opgepakt en verholpen. Dat is winst voor onze bewoners. Nu, anderhalf jaar na het begin, zijn de gesprekken met bewoners afgerond. Er ligt een lijvig rapport en dit prachtige boekje. Wonen en Kansen is nog volop bezig, onder andere met het coachen van trajecten van bewoners en een laagdrempelige balie in de buurt. De dienstverlenende organisaties werken nog steeds mee en nieuwe bewoners worden benaderd voor een gesprek. De informatie die we ophaalden bij bewoners heeft er bovendien toe geleid dat we extra programma s opzetten rond gezondheid, woonomgeving, vluchtelingen en jongeren. In dit boekje wordt ingezoomd op de samenwerking tussen partijen bij Wonen en Kansen. Wat waren de verwachtingen, hoe verliepen de contacten en waren organisaties erop ingericht dit soort vragen op te pakken? Ziet men kansen voor een vervolg en wat hebben we ervan geleerd? Wonen en Kansen was voor ons een pilot. We zijn zeer trots op dit project. Met de resultaten en de evaluatie in de hand geven we op dit moment verder vorm aan achter de voordeur projecten. We wensen u veel inspiratie en plezier met dit boekje, Trees van Haarst directeur woningcorporatie Portaal Utrecht en Karin Verdooren directeur Mitros Utrecht April

6

7 Het begin Overvecht wordt rond 1960 aangelegd vanuit de modernste inzichten van die tijd. Lichte woningen, een park en een winkelcentrum. De wijk wordt de groenste van Utrecht en biedt woonruimte aan enkele tienduizenden inwoners. Er komen veel jonge gezinnen en ze wonen er graag. De economische crisis begin jaren tachtig, migratiestromen, stadspolitiek en verhuizing van gezinnen uit de middenklasse zorgen in de loop van de tijd voor verandering van bevolkingssamenstelling en van kleur. Het aantal bewoners met een niet-westerse afkomst neemt in Overvecht naar verhouding sneller toe dan in andere wijken. De opeenstapeling van werkloosheid, lage inkomens en opleidingsniveaus, taalachterstanden en cultuurverschillen gaan voor problemen zorgen. De verhouding tussen draagkracht en draaglast van de wijk raakt uit balans en de leefbaarheid komt onder druk te staan. Veel kleintjes van weweer zijn de hangjongeren van later geworden. Het stadsdeel daalt in aanzien. Veel huidige bewoners van het noordelijk deel van de wijk, oud- en nieuwkomers, houden nog altijd van Overvecht. Ze vinden park De Gagel de mooiste plek in de buurt en zijn trots op hun wijk. Ze zijn tevreden met hun woning, het groen en het winkelcentrum en hebben voldoende contacten. Ze willen er niet weg. Daar tegenover staan veel andere mensen die 7

8 uitzien naar een grondige opknapbeurt van de wijk en dat liever vandaag dan morgen. Zij voelen zich onveilig of hebben last van het gedrag van hun buren en buurtgenoten. De problemen in Overvecht Noord anno 2007/8 zijn legio. Daar kunnen buurtbeheerders, opbouwen welzijnswerkers over meepraten. Aan de buitenkant van de flats is het niet te zien, maar er zijn problematische situaties in veel huishoudens. Er is relatief veel huiselijk geweld en werkloosheid in Overvecht. Eenderde van de huishoudens ontvangt een uitkering. 71% van de kinderen komt met een leerachterstand het basisonderwijs binnen. Ook is er veel schoolverzuim en schooluitval. In de publieke ruimte is er te vaak overlast, verloedering en criminaliteit. De benamingen veranderen in de loop der tijd van achterstandswijk in probleem-, prachtof krachtwijk, maar Overvecht verandert onvoldoende mee. De gemeente en woningcorporaties Portaal, Mitros en Bo-Ex vinden dat er wat moet gebeuren. De inzichten van déze tijd vragen om zelfredzaamheid, meedoen en gemengde wijken met huur- en koopwoningen. De corporaties willen geen window dressing, geen vrijblijvend project waarvan er dertien in een dozijn gaan, maar een interventie waarin aandacht en betrokkenheid worden gecombineerd met aanpakken en concrete stappen voorwaarts voor de bewoners. Stage en ontmoeting De woning van mevrouw B. ziet er verzorgd uit. De medewerker van Wonen en Kansen wordt ontvangen door haar 15-jarige zoon, die ook als tolk optreedt. Hoewel mevrouw B. al elf jaar hier woont, spreekt ze de taal nog nauwelijks. Wel zit ze op Nederlandse les. Haar zoon en 13-jarige dochter leven tamelijk geïsoleerd. De kinderen zitten niet op een sportclub en komen weinig buiten. Mevrouw B. is in haar geboorteland opgeleid als verpleegster en wil graag werken. Wo nen en Kansen gaat voor haar op zoek naar mogelijk heden voor een stage en ontmoeting. In oktober 2008 is mevrouw B. gestart met een zogenoemd samenlooptraject van Bureau Inburgering en Sociale Zaken en Werkgelegenheid van de gemeente. Dat is een traject waarbij tegelijkertijd wordt ingeburgerd en gezocht naar een (vaste) baan. In 2007 gaat in het Utrechtse Overvecht Noord, een van de veertig krachtwijken van voormalig minister Ella Vogelaar, een bijzonder project van start. Aanleiding is het plan van de gemeente en de drie woningcorporaties in het gebied, Portaal, Mitros en Bo-Ex, om een deel van de naoorlogse wijk te vernieuwen. Het plan De Gagel Vernieuwt moet de bewoners en de buurt een beter perspectief bieden: een veilige en aantrekkelijke woonomgeving, meer keuze aan huur- en koopwoningen en nieuwe scholen en voorzieningen. Het gaat mogelijk om forse ingrepen die grote gevolgen voor de bewoners kunnen hebben. Vooral voor de huurders van een aantal hoogbouwflats: het voornemen is die in de toekomst te slopen. Woningcorporaties Portaal en Mitros willen in het kader van de voorgenomen herstructurering ook sociaal investeren in de buurt. Zij treden in gesprek met de gemeente Utrecht en de adviesbureaus Stade Advies en Mexit. Daar wordt het plan gesmeed voor een project dat Wonen en Kansen gaat heten. De corporaties richten de focus van Wonen en Kansen vooral op de tien verdiepingen hoge flats 8

9 aan de zogenoemde THEMA-dreven: Tigrisdreef, Haifadreef, Sint Eustatiusdreef, Sint Maartendreef en Ankaradreef. In de flats wonen bijna 1500 mensen, in ruim 700 huishoudens. Er zijn cijfers bekend van het aantal huishoudens met een uitkering, van ingeschreven werkzoekenden, van vroegtijdige schoolverlaters en van meldingen van overlast. De buurt- en gebiedsbeheer ders van de woningcorporaties zien en horen dagelijks problemen langskomen. Als er een aanleiding voor is, komen medewerkers van Portaal en Mitros bij huurders over de vloer. Een beeld van hoe het de bewoners over het algemeen vergaat, is er echter niet. Hoe ervaren bewoners de woonomgeving? Zijn er belemme rende factoren die hen weerhouden een opleiding te volgen of deel te nemen aan de arbeidsmarkt? De corporaties willen met hen in gesprek komen over hun wensen, ambities en problemen, vooral rond wonen, werk, opleiding en jeugd. Doel is dat bewoners vooruitkomen door de aandacht en eventuele ondersteuning van het project Wonen en Kansen. Portaal en Mitros willen naar de bewoners tóe, op huisbezoek. Op mensen afgaan in plaats van wachten tot zij zich met vragen of problemen melden, is lange tijd not done geweest in Nederland, maar staat alweer enkele jaren sterk in de belangstelling. Woningcorporaties Portaal en Mitros trekken zich de sociale problematiek van haar huurders aan, onder andere in Overvecht Noord en willen iets doen. Als je een buurt wilt verbeteren moet je met de bewoners beginnen, zegt gebiedsmanager Dorine Lommen van Portaal. We willen hen iets meegeven, waardoor ze misschien beter in hun vel gaan zitten en andere keuzes kunnen maken. Op zichzelf sluit de ambitie van de corporaties naadloos aan bij de benadering van de gemeente. Naast de aandacht voor fysieke verbetering heb je absoluut aandacht voor het sociale nodig, zegt ook Harrie Bosch, wethouder wonen en herstructurering naoorlogse wijken. Utrecht investeert in wijken en in bewoners, om hen in staat te stellen mee te doen. Noem het emancipatie of sociale stijging. Het doel is: sterkere mensen in een sterke buurt. De gemeentelijke Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) heeft aanvankelijk bedenkingen bij de wens van Portaal en Mitros zich met meer dan de woonsituatie van huurders te willen bezighouden. Dat is een taak van het welzijnswerk, gesubsidieerd door de gemeente, aldus DMO. Maar de corporaties hebben al langer ervaring met sociaal investeren en houden aan hun voornemen vast. Jennifer Scholl, projectleider Wonen en Kansen bij woningcorporatie Mitros: Vaststaat dat veel bewoners ook in de toekomst onze huurders zullen zijn. Als ze iets aan hun problemen kunnen doen voordat de buurt op de schop gaat, hebben zij er voordeel van. Herstructurering vraagt immers nogal wat van mensen. Sociale stijging Met de krachtwijkenaanpak wil de landelijke overheid bewerkstelligen dat bewoners én wijken stijgen op de maatschappelijke ladder. Beiden moeten er over een aantal jaar beter voorstaan dan nu. De corporaties willen op eigen wijze inhoud geven aan het begrip sociale stijging. Bij hen staat dat vooralsnog voor het vergroten van de zelfredzaamheid van mensen en het verbeteren van hun woon-, inkomens- 9

10 en leefsituatie. Omdat er in relatief veel huishoudens meerdere problemen tegelijk spelen, moet er op verschillende terreinen tegelijk actie worden ondernomen. Vooruitgang op één gebied betekent immers geen oplossing voor de andere problemen. Sociale stijging kan ook om kleine dingen gaan. Een jonge allochtone moeder, die al jaren in de buurt woont, weet bijvoorbeeld niet dat er om de hoek van haar huis een park is. Sommige mensen hebben maar een heel klein zetje nodig om vooruit te komen, stelt Jennifer Scholl van Mitros. Kern van het project Wonen en Kansen is dus een actieve benadering van bewoners, gekoppeld aan directe, praktische ondersteuning waar dat nodig en gewenst is. Die ondersteuning kan variëren van het bieden van informatie over locaties waar bewoners terechtkunnen voor bepaalde diensten tot het aanmelden voor een taalcursus; van bemiddeling naar schuldhulpverlening, het maatschappelijk werk of het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) tot het mensen bij elkaar brengen voor ontmoeting en activiteiten. Het project moet een vliegwiel zijn waardoor inactieve bewoners in beweging komen en daarna zoveel mogelijk op eigen kracht verdergaan. Wonen en Kansen moet leiden tot aantoonbare verbeteringen voor de huishoudens en tot herkenbare aanwezigheid in de buurt. Voor de opzet van het achter de voordeurproject gaan de twee woningcorporaties aan de slag met Mexit, adviesbureau voor diversiteit en intercultureel management en Stade Advies, adviesbureau voor maatschappelijke ontwikkeling. De laatste verzorgt het management en de uitvoering van Wonen en Kansen. Wonen en Kansen is niet het eerste project in de wijk. In 2006/2007 deed het gemeentelijke Bureau Inburgering het bewonersonderzoek Van binnen naar buiten in Overvecht Zuid. Medewerkers bezochten 376 huishoudens om mensen te vragen wat zij prettig vinden aan hun leefsituatie, wat zij graag veranderd zien, welke hulp zij daarbij nodig hebben en wat zij zelf kunnen doen. Doel was om de mensen te stimuleren zelf in actie te komen om hun gezondheid, woonsituatie en toekomstkansen te verbeteren, onder andere door contacten en activiteiten in de buurt. Een door eigenaar Mitros beschikbaar gestelde huurwoning diende als uitvalsbasis voor de gesprekken en als ontmoetingsplek voor bewoners. De buurtflat is elke dag open en bewoners kunnen er terecht met vragen en voor gezamenlijke activiteiten. Voormalig minister Vogelaar noemde Van binnen naar buiten in 2007 een parel van integratie. Het project Van binnen naar buiten leverde een schat aan informatie op, maar veel vragen en problemen achter de voordeur konden niet direct worden beantwoord of opgelost. Een vangnet van instellingen en organisaties ontbrak. Dat moet bij Wonen en Kansen dus anders. 10

11 Investeren in de buurt begint met investeren in mensen. Bewoners die bezig zijn met maatschappelijk overleven, zien zelf niet welke mogelijkheden er zijn voor activering. Het is mooi dat we hen door Wonen en Kansen kunnen laten zien dat deze kansen er wel degelijk zijn. Josje van de Grift van Mexit

12 deelnemers wonen en Kansen Samenstelling bevraagde huishoudens 424 * (262 huurders van Mitros, 162 van Portaal) Alleenstaand 39% Samenwonend zonder kinderen 12% Samenwonend met kinderen** 31% Eenoudergezin 15% Samenwonende volwassenen (geen familie) 3% * In totaal zijn er 724 woningen aan de THEMA-dreven. 35 huishoudens deden mee aan de pilot. Van de overige huishoudens wilde 14% niet meewerken aan Wonen en Kansen. 21% is niet bereikt, en 1% stond op het punt te verhuizen. Gedurende het project kwamen 44 nieuwe huishoudens in de buurt wonen; ook zij zijn bezocht. **Bij de huishoudens met kinderen gaat het meestal om een of twee kinderen. Leeftijd geïnterviewde bewoners jaar 17% jaar 32% jaar 22% jaar 11% > 60 18% Land van herkomst Nederland 40% Suriname 7% Marokko 23% Turkije 8% Azië 7% Overig 15% 12

13 Woonduur in Nederland Geboren in Nederland 37% Langer dan 15 jaar in Nederland 37% Tussen jaar in Nederland 13% Tussen de 5-10 jaar in Nederland 8% < 4 jaar in Nederland 3% Overig 2% Opleiding geïnterviewde bewoners alleen lagere school 11% middelbare school 18% VMBO 12% MBO 27% HBO 12% WO 8%* Onbekend 3% Overig 9% * Bij hen gaat het vooral om hoger opgeleide vluchtelingen en studenten. Besteedbaar inkomen huishoudens p/m < 750 euro 3% Tussen euro 15% < 1250 euro 17% < 1500 euro 19% < 2000 euro 18% < % > % Onbekend 17% De helft van de huishoudens waarvan het inkomen bekend is, beschikt dus over een maandinkomen < 1500 euro. 13

14

15

16

17 Opbouw en werkwijze De samenwerking tussen de corporaties Portaal en Mitros vormt de basis voor Wonen en Kansen. Zij zetten een werk- en projectorganisatie op, met een opdrachtgeversoverleg van de corporaties, Stade en Mexit, een projectgroep met dezelfde partijen plus een communicatiemedewerker en een begeleidingsgroep. De laatste, met ver tegen - woordigers van wijkbureau Overvecht, wel zijnsorganisatie Cumulus, Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de dienst Stadsontwik ke ling, denkt mee over de voortgang van Wonen en Kansen en zorgt voor aansluiting met de praktijk. Woningcorporaties Jennifer Scholl (Mitros): De samenwerking tus sen Mitros en Portaal en onze gezamenlijke doelstelling om kansen voor bewoners te bieden is bijzonder. Meestal wil er één voorop lopen. We profileren ons allebei met het project en laten elkaar daarnaast ruimte er apart mee naar buiten te treden. Aan de samenwerking ligt een goede persoonlijke verstandhouding ten grondslag, zowel tussen de gebiedsmanagers die het gebiedsplan De Gagel Vernieuwt hebben ge - maakt als tussen degenen die direct aan Wonen en Kansen meewerken. Charlotte van Haselen (Portaal): Wij hebben ons vanaf het be gin gerealiseerd dat dit project ambitieus is. Om onze ambitie te kunnen waarmaken, moesten we duidelijke afspraken met andere partijen maken. Vooronderzoek In 2007 doen de projectmedewerkers aan de hand van de Utrechtse Wijkenmonitor en Trendrapportages welzijn uitgebreid vooronderzoek naar de sociale situatie van de bewoners in dit 17

18 deel van Overvecht. Deze zogeheten nulme ting is de vertreksituatie. Na uitvoering van Wonen en Kansen moeten er op de korte en langere termijn verbeteringen te zien zijn. Omdat Wonen en Kansen veel vragen en pro blemen zal tegenkomen waar de corporaties weinig aan kunnen doen, wordt contact gezocht met partijen die dat wel kunnen. De projectorganisatie brengt gedetailleerd in kaart welke succesvolle projecten, organisaties en dienstverleners er in de wijk zijn en op welke gemeentelijke instellingen op het gebied van opleiding, werk, inburgering en inkomen Wonen en Kansen een beroep kan doen. Als deze organisaties en diensten samenwerken, direct in actie komen en hun afzonderlijke interventies goed op elkaar afstemmen, moeten ze, samen met de bewo ners, veel problemen kunnen tackelen. Projectleider Ingrid Horstik van Stade Advies maakt een ronde langs ongeveer dertig organisaties in de wijk. De gesprekken dienen als ken nis making: korte lijnen beginnen met het elkaar van gezicht leren kennen. Om wederzijds vertrouwen en bereidheid tot samenwerking op te bouwen, zijn goede persoonlijke contacten met de gevestigde organisaties in de wijk onontbeerlijk. Het gaat om zogenoemde vitale coalities. De ronde dient ook om basiskennis op te doen over wat al bekend is over de te verwachten problematiek achter de voordeur. Wonen en Kansen wil niet opnieuw het wiel uitvinden maar wel stappen verder proberen te zetten, samen met de clubs die vaak al jaren in de wijk actief zijn en beschikken over een schat aan ervaringen. Omdat in dit deel van de wijk gebiedsgericht wordt gewerkt aan leefbaarheid, participatie en epowerment, is er een sociale infrastructuur. Er zijn projecten en groepen waar Wonen en Kansen bij kan aansluiten, zoals de Ontmoetingsgroep Turkse vrouwen, ontmoetingsgroep ouderen, en Speel mee voor kinderen. Projectleider Wonen en Kansen Ingrid Horstik van Stade Advies: Om niet op andermans terrein te komen, moesten we hier en daar letten op grenzen tussen de verschillende partijen. Er zijn geen voorbehouden voor samenwerking gemaakt. De kans dat activiteiten van Wonen en Kansen die van anderen raken of overlappen is het grootst ten opzichte van welzijnsinstelling Cumulus en het Wijkbureau. Ingrid Horstik: We bespraken hoe we elkaar konden versterken in plaats van in de wielen rijden. Zij zaten als deelnemers in de begeleidingsgroep en ik op mijn beurt woonde enkele overleggen bij over sociale wijkontwikkeling. We hebben veel gepraat over de bedoeling en mogelijkheden van dit project. En praktische afspraken gemaakt wat we in voorkomende gevallen van grensoverschrijding konden doen. Gebiedscoördinator sociale wijk ontwikkeling Er wordt in Overvecht al vijf jaar gebiedsgericht samengewerkt, zegt Cintha Tubbing, gebiedscoördinator sociale wijkontwikkeling. De gemeente werkt samen met welzijnsorganisatie Cumulus, de wijkagent, de buurten gebiedsbeheerders van Portaal en Mitros en anderen. Er zijn ook verschillende buurtnetwerken opgebouwd en bewoners vooruit geholpen in het leven. Gelukkig hebben we een formule gevonden voor goede samenwerking met Wonen en Kansen. Het gaat tenslotte om de mensen in de buurt. 18

19 Samenwerkingsovereenkomst In Overvecht Noord blijken erg veel organisaties en projecten te zijn, die van elkaar niet altijd weten waar ze mee bezig zijn. Omdat Wonen en Kansen wat kansen betreft de nadruk wil leggen op opleiding, werk en jeugd, maakt de projectleider een overzicht van de organisaties die nodig zijn voor het wegnemen van obstakels om kansen op die terreinen te kunnen grijpen. Hen vraagt ze mee te doen met Wonen en Kansen én om commit ment: willen zij zich inzetten voor het versneld aanpakken van de problemen die bij de huis bezoeken boven water komen? Zijn de samenwerkingspartners bereid werkafspraken met Wonen en Kansen te maken over het diensten aanbod dat bewoners van hen kunnen verwachten? Willen ze rapporteren wat zij doen of waar onvoorziene knelpunten opduiken? Enkele organisaties willen van tevoren weten hoeveel capaciteit zij moeten reserveren. De Kredietbank kan bijvoorbeeld al bij voorbaat zeggen dat er bij aanmelding van nieuwe klanten een lange wacht lijst voor schuldhulpver lening zal zijn. Om de extra hulpvraag in te schatten die Wonen en Kansen mogelijk genereert, wordt een pilot gedaan bij 35 huishoudens in één portiek aan de THEMA-dreven. Ook kijkt men naar vergelijkbare projecten elders, zoals het Sociaal Investeringsprogramma (SIP) in Amsterdam Slotervaart. Met iedere organisatie die haar inspanningen garandeert en wil vastleggen, sluit Wonen en Kansen vervolgens een aparte samenwerkingsovereenkomst. Ook maakt men afspraken over de manier van werken, zoals de wijze van terug - koppeling naar de projectorganisatie. Wonen en Kansen maakt onderscheid tussen een front en een backoffice. Het frontoffice bestaat uit organisaties die belangrijk zijn in relatie tot de vragen en problemen van bewoners. Samenwerkingspartners frontoffice Wonen Mitros en Portaal, Netwerk extreme woonoverlast, project Utrecht veilig!, Dienst Stadswerken, Dienst Wijken Werk CWI, UWV, afdeling SoZaWe, Inburgering, jongerenloket, Cumulus, corporaties Inkomen DMO Kredietbank, Cumulus, corporaties, Stade Advies, Kredietbank, Cumulus, Stichting Tussen voorziening Opleiding Bureau Inburgering, Let s talk (taallessen), ROC Midden Nederland, DMO afdeling onderwijs Gezondheid GG&GD, projectbureau jeugd, w12, programmabureau Jeugd DMO, welzijnszaken DMO, Ouder kind centrum, Indigo (Altrecht), JAT, dienst SO, Big Move Jeugd en kinderen Utrechts Centrum voor de Kunsten, JeugdAdvies- Team, DMO afdeling Sport en Recreatie, jeugdzorg, Cumulus, DMO Sport & Recreatie, jongerenloket Vrije tijd en ontmoeting Cumulus, Utrechts Centrum voor de Kunsten, ROC Midden Nederland, DMO, corporaties, De Bakkerij, Milieupunt Later toegevoegd zonder convenant: Vluchtelingenwerk Midden-Nederland 19

20 Backoffice en troubleshooter Van de gemeente vraagt Wonen en Kansen afzonderlijk commitment. Vooral omdat uitvoe rende diensten als Bureau Inburgering, Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SoZaWe) en de Kredietbank, die vallen onder de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO), een sleutelrol zullen vervullen bij het oppakken van problemen rond werk, opleiding en jeugd. De corporaties en de gemeente spreken af gedurende het project een backoffice in te richten. Daaraan nemen alle betrokken afdelingen en diensten deel: welzijn, onderwijs, SoZaWe, Kredietbank, Bureau Inburgering, Sport en recreatie, de GG en GD, Stadswerken, Stadsontwikkeling en Wijken. De accountmanager van de DMO gaat het backoffice coördineren en overlegt geregeld met de projectleider van Wonen en Kansen. De bedoeling van het backoffice is de gemeente snel te kunnen aanspreken wanneer zich problemen voordoen in de levering van diensten van de gemeente of van door de gemeente gesubsidieerde instellingen. De coördinator van het backoffice, Rick de Kogel, ook troubleshooter genoemd, wijst sleutelfiguren aan bij alle betrokken gemeentelijke diensten, organiseert een startbijeenkomst en maakt afspraken over de manier van werken. Een van die afspraken is prioriteit te geven aan klanten van de THEMA-dreven. De gemeente stelt hen daartoe in staat door extra, in de subsidieverordening geoormerkte middelen vrij te maken voor diensten waarvoor wachtlijsten bestaan, vooral schuldhulpverlening (Kredietbank), ouderenadviseurs en maatschappelijk werk (welzijnsinstelling Cumulus). Het backoffice reserveert ook een bedrag om onvoorziene zaken op te lossen. De afspraken tussen de opdrachtgevers, Portaal en Mitros, en de gemeente worden bekrachtigd met de onderteke ning van een convenant door de directeuren van beide woningcorporaties en de wethouder wonen en herstructurering naoorlogse wijken. Wethouder Wethouder Harrie Bosch is blij met het project. Wonen en Kansen is een van onze voorbeeldprojecten in de krachtwijken. De twee ele ment en die ik belangrijk vind zijn de actieve benadering van de bewoners en de inspanning om direct ondersteuning te bieden, zoals schuldhulpverlening. Normaliter zijn er wacht lijsten of komen we als gemeente pas in actie als zich een probleem aandient. Toch waarschuwt hij voor te hoge verwach tingen: Het project zal leiden tot verbetering van het aanbod, maar ook tot het inzicht hoe complex de problemen kunnen zijn. Mensen onderschatten vaak in welke moeilijke situaties de bewoners verkeren, wat hun mogelijk heden zijn gezien hun achtergrond en geschie denis. Maar als je hen systematisch volgt, ben je wel in staat hulp te bieden in complexe situaties. Huisbezoeken Als alle voorbereidingen zijn getroffen, kan het echte werk beginnen. Er zijn aparte vragenlijsten opgesteld over wonen en over wensen en kansen. Voor kinderen tot 14 jaar en jonge mensen tussen jaar zijn afzonderlijke en kortere vragenlijsten. De acht interviewers, medewerkers van onder andere welzijnsorganisatie Cumulus, zijn geïnstrueerd over de do s en dont s van outreachend werken. De bewoners zijn per portiek geïnformeerd met een brief van hun woningcorporatie en met een folder van Wonen en Kansen op de hoogte 20

21 gebracht. De eerste Nieuwsbrief van Wonen en Kansen is huis aan huis verspreid. Het project Wonen en Kansen benadert alle 724 huishoudens met de vraag of een medewerker langs kan komen voor een huisbezoek. In eerste instantie telefonisch en als het niet lukt, door bij bewoners langs te gaan en aan te bellen. De medewerking van de bewoners is vrijwillig. Uiteindelijk is 63% van de huishoudens bereikt. Tijdens het huisbezoek vult de interviewer samen met de bewoner(s) eerst de vragenlijst rond wonen in. Daarna worden ze uitgenodigd hun wensen, problemen of vragen over andere aspecten kenbaar te maken. De interviewer geeft zoveel mogelijk informatie en maakt zonodig afspraken met het huishouden. Van de bewoner(s) wordt een actieve houding gevraagd. De interviewers doen verslag van alle huisbezoeken aan de projectleider Wonen en Kansen. Zij zijn geen hulpverleners, maar moeten tijdens de huisbe zoeken wel zoveel mogelijk antwoord kunnen geven op informatieve vragen van bewoners. De sociale kaart van hulp- en dienstverleners in de wijk en gemeente die in de voorbereiding is opgesteld, zit in het rugzakje van de interviewers. Huisbezoeker Annemiek Hoeks is een van de huisbezoekers van Wonen en Kansen die het gesprek met bewoners aangaat. Zij wijst op het verschil tussen huisbezoeken en praten op de werkplek. Achter de voordeur is anders dan mensen te woord staan op kantoor, achter een bureau. Het is hún terrein; als gast pas jíj je aan en trekt bijvoorbeeld je schoenen uit als dat de gewoonte is. Waarschijnlijk zijn mensen mede daardoor bereid je zoveel vertrouwen te geven en te vertellen. Voorwaarde is dat je hen de keuze laat: als zij niet willen meewerken is het ook oké, behalve als je geweldsituaties meemaakt natuurlijk, die moet je melden. Huisbezoekers moeten eigen afwegingen maken. Soms is moeilijk in te schatten wat er aan de hand is. Je wilt niet te snel handelen en mensen bij de hand nemen, maar als ze nu tóch hulp nodig hebben? En moet die hulp dan professioneel zijn of van een vrijwilliger? Simone Siebum, een andere huisbezoeker, heeft ervaren dat anderhalf uur interviewen soms te kort is. Je begint bij wonen en komt niet altijd aan de kansen toe. Doorgaans is dat wel het geval en anders moeten de huisbezoekers nog een keer terug. Simone geeft een voorbeeld van waar een huisbezoek toe kan leiden. Ik kwam in een gezin met een kind in de box, het zag er op het eerste gezicht goed uit. De vrouw vertelde dat ze niet werkte, te dik was, hoofdpijn had en depressief was. Ze wilde graag iets buitenshuis doen. Ik stelde voor naar de sportschool te gaan om af te vallen. Ik heb regelmatig gebeld om te horen wat ze met het advies heeft gedaan. Bij de sportschool bleek kinderopvang aanwezig te zijn. Nu volgt ze een sportprogramma, heeft ze opvang voor haar kind en bovendien werkt ze inmiddels zelf op de sportschool! Cintha Tubbing werkt in opdracht van het Wijkbureau als gebiedscoördinator sociale wijkontwikkeling en heeft daarnaast nog taken als teamleider opbouwwerk bij Cumulus. Onze ervaring is dat je lang met mensen in contact moet zijn en eerst vertrouwen moet winnen, voordat zij zich laten helpen. Ik ben 21

22 onder de indruk van de resultaten van Wonen en Kansen, omdat het is gelukt van zoveel mensen het vertrouwen te krijgen. Coaches in multiproblemsituaties Bij de meeste huisbezoeken komen vragen naar voren die de huisbezoekers direct kunnen beantwoorden of waarmee zij samen met de bewoner(s) aan de slag gaan. Voorbeelden zijn een telefoontje naar de klantmanager van het CWI of SoZaWe, bemiddelen naar het maatschappelijk werk of de sociaal raadslieden en informeren naar sport- of taallessen. Ook vindt geregeld overleg plaats met de buurtbeheerders van de corporaties. De huisbezoekers spreken vervolgens met de bewoners af wie wat doet en nemen na enkele weken weer contact op om de voortgang te bespreken en/of de gevraagde diensten te leveren. De projectorganisatie registreert alle afspraken met en toezeggingen aan bewoners en stuurt de huisbezoekers maandelijks het verzoek te laten weten of die zijn nagekomen en afgehandeld. Is dat het geval, inclusief eventuele overdracht aan een of meerdere samenwerkingspartners, dan is dat huishouden klaar. In enkele tientallen huishoudens spelen meerdere problemen tegelijk. Soms is de situatie zeer complex. In één huishouden kunnen bijvoorbeeld schulden, werkloosheid, analfabetisme en depressieve ouders zijn. Het kan gaan om zorgmijdende gezinnen of om gezinnen waar al tal van hulpverleners over de vloer zijn geweest. Voor multiproblemsituaties heeft Wonen en Kansen twee casemanagers (in het project coaches genoemd) aangesteld. Aan de hand van de bevindingen van de interviewers neemt de projectleider van Wonen en Kansen een beslis sing over het inzetten van een coach of het organiseren van een ander ondersteuningsaanbod. Huishoudens waar al meerdere hulpverle ners over de vloer komen, worden wel geholpen als zij dat willen maar krijgen geen prioriteit. De coaches gaan eerst aan de slag met Reparaties en een nieuwe stofzuiger De mevrouw is wel thuis maar doet niet open. De huisbezoeker van Wonen en Kansen geeft dit door aan de corporatie. Vervolgens komt de sociaal beheerder van de corporatie langs. Hij komt wel binnen en treft de volgende situatie aan. Mevrouw is vel over been en geeft aan te leven op brood en sinaasappelen, die ze haalt in het verzorgingshuis aan de overkant van de Tigrisdreef. Ze heeft een rollator nodig om zich voort te bewegen, maar de hare heeft geen remmen. De afvoer in de keuken is al langere tijd kapot, vertelt mevrouw. Ze vangt het water op en gooit het door de wc. Ook het licht in de keuken doet het niet, omdat de schakelaar kapot is. Bellen kan ze niet omdat de telefoon het niet meer doet. Hier is dringend hulp nodig. De corporatie laat direct het licht in de keuken repareren en geeft een loodgieter opdracht de afvoer te maken. De sociaal beheerder belooft terug te komen met een ouderenadviseur. De tweede keer doet mevrouw opnieuw de deur open, zij het niet van harte. Ze wil absoluut geen hulp, maar wil wel graag een stofzuiger hebben. De woningcorporatie koopt een stofzuiger voor mevrouw. Het vertrouwen groeit. 22