COLOSTOMA. Nederlandse Stomavereniging

Transcriptie

1 COLOSTOMA Nederlandse Stomavereniging

2 Colofon Achtste druk: juli 2012 Oplage: 7000 Tekst en interviews: Rietje Krijnen, Utrecht Illustraties: Schwandt Infographics, Houten Fotografie: Saar Rypkema, Utrecht Vormgeving en realisatie: Van den Oever Vormgeving, Deil Inhoudelijke adviezen: Prof. dr. Willem Bemelman, chirurg (Academisch Medisch Centrum) Drs. Eveline Bicknese, klinisch psycholoog (Máxima Medisch Centrum) Nana Bies (Nederlandse Stomavereniging) Noor van de Broek. stomaverpleegkundige (Meander Ziekenhuis) Dr. Hans Groen, uroloog (Spaarneziekenhuis) Drs. Károly Illy, kinderarts (Ziekenhuis Rivierenland) Elles Steenhagen, diëtist (UMC, Utrecht) ISBN: Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. Nederlandse Stomavereniging Bisonspoor KZ Maarssen Telefoon: (0346) Fax: (0346) Website: 2

3 Inhoud Inleiding... 5 Colostoma... 6 Werking van de darmen... 7 De spijsvertering...9 Aandoeningen Darmkanker...10 Poliepen...10 Diverticulus...11 Ontstekingsziekte (auto-immuun ziekte)...12 Multiple Sclerose...12 Ongevallen...13 Slechte darmfunctie of incontinentie...13 Aangeboren afwijkingen...13 Dubbelloops of eindstandig? Dubbelloops stoma...15 Eindstandig stoma...16 Malone-stoma of MACE...16 Tijdelijk of definitief?...17 Rond de operatie Lotgenoot...19 Partner...20 Eenmaal thuis...20 Opvangmaterialen Eén- of tweedelig...21 Huidplaten...22 Wennen...23 Verzorging Verwijderen van een ééndelig opvangsysteem...24 Aanbrengen van een ééndelig opvangsysteem...24 Verwijderen van een tweedelig opvangsysteem...25 Aanbrengen van een tweedelig opvangsysteem...26 Hulpmaterialen...27 Opvulmaterialen...27 Huidplaten...27 Opvulringen...27 Aandrukringen

4 Pasta s...27 Huidbeschermende crèmes & pasta s...28 Wegwerpzakjes & wegwerpgazen...29 Stansen...30 Ondersteunend materiaal: banden en broeken...31 Spoelen Waarom spoelen?...33 Wie kan en mag spoelen?...33 Techniek...34 Handmatig...34 Spoelpomp...36 Voeding Eten en drinken...37 Vocht...37 Voedingsvezel...39 Gas- en geurvorming...39 Kleding Werken Sporten en vrije tijd Preventief...42 Zwemmen en sauna...43 Vakantie Relaties en seksualiteit Zwangerschap Onkostenvergoeding Adressen en links

5 Inleiding Een stoma krijgen, is een zeer ingrijpende gebeurtenis. Op vele fronten verandert uw leven. Allereerst heeft u te maken met de verwerking van de ziekte die heeft geleid tot de stoma. De ingreep vergt veel van u, zowel lichamelijk als psychisch. En vervolgens zult u de stoma een plek in uw dagelijks leven moeten geven. Hoewel vooral de eerste periode erg zwaar is, blijkt goede voorlichting veel onzekerheid weg te kunnen nemen. De eerste mensen die u informatie zullen geven, zijn de specialist en de verpleegkundige in het ziekenhuis. Zij leggen uit waarom bij u een operatie nodig is, wat u van de operatie moet ver - wachten, wat een stoma is en hoe u de stoma verzorgt. Dit kan voor u voldoende zijn. Veel mensen willen graag méér weten. Nog eens horen waarom de operatie noodzakelijk is. Uitleg krijgen over het dagelijks leven met een stoma. Wat dit inhoudt voor uw privéleven, uw partner, werk, vrije tijd? Goede informatie kan veel onzekerheid wegnemen, zodat u zich kunt richten op zaken die belangrijk voor u zijn: goed kunnen leven met een stoma. De Nederlandse Stomavereniging kan u op vele terreinen helpen. Met informatie zoals in deze brochure. Maar ook met bijvoorbeeld een gesprek met iemand die dezelfde ervaring heeft als u. Achterin dit boekje is uitgebreide informatie over de vereniging opgenomen. Wilt u meer weten? Neem dan contact op met de Nederlandse Stomavereniging, tel: (0346) of info@stomavereniging.nl. 5

6 Colostoma Een colostoma wordt aangelegd als een kunstmatige uitgang van de dikke darm. De ontlasting verlaat niet langer via de anus het lichaam, maar via een uitgang de stoma op de buik. Dit gebeurt als een deel van de dikke darm is verwijderd en het niet meer mogelijk is de twee overgebleven darmdelen weer aan elkaar te hechten. Omdat de stoma geen sluitspier heeft die de ontlasting binnen houdt, kan er op elk moment ontlasting naar buiten komen. Vaak produceert dit stoma na het ontbijt de meeste ontlasting. De ontlasting wordt opgevangen in speciaal stoma-opvangmateriaal. Om uit te kunnen leggen welke invloed een colostoma op het lichaam kan hebben, is het van belang te weten wat de werking van de darmen is en hoe onze spijsvertering verloopt. Andere stoma s Behalve een stoma op de dikke darm de colostoma is ook een stoma mogelijk op de dunne darm (ileo stoma) en op de urinewegen (urinestoma). 6

7 WERKING VAN DE DARMEN Voedsel komt via de mond, de slokdarm en de maag eerst in de dunne darm terecht en daarna in de dikke darm. Elk orgaan in het spijsverteringskanaal heeft zijn eigen functie. In de dunne darm worden de belangrijkste voedingsstoffen opgenomen. De rest gaat door naar de dikke darm en komt als ontlasting naar buiten. De dunne darm is totaal ongeveer 5 meter lang en volgt op de maag. Na de uitgang van de maag komt eerst de twaalfvingerige darm (duodenum). De portier van de maag (pylorus) is een sluitspier. Die regelt de doorgang van voedsel vanuit de maag naar de twaalfvingerige darm. In de twaalfvingerige darm, die 25 centimeter lang is, komen de afvoerkanalen van de alvleesklier en de galblaas uit. Dat gebeurt via één gemeenschappelijke opening: de Papil van Vater. De twaalfvingerige darm gaat met een scherpe knik over in de nuchtere darm (jejunum). Dit deel is ongeveer 2 meter lang en ligt sterk gekronkeld in de buikholte. De nuchtere darm gaat over in de kronkeldarm (ileum). Dat stuk ligt ook sterk gekronkeld in de buikholte en beslaat 3 meter. De kronkeldarm gaat aan het eind over in de dikke darm. De dikke darm heeft een lengte van ongeveer 1,5 meter. Na de dunne darm komt de dikke darm. Het eerste deel wordt coecum genoemd. Daarin zit de overgang van de dunne naar de dikke darm en bevinden zich twee grote slijmvliesplooien. Die heten de klep van Bauhini. Deze klep zorgt er normaal gesproken voor dat de inhoud van de dikke darm niet terug kan vloeien in de dunne darm. Onderaan het coecum hangt de appendix (de blinde darm). Dat is het deel dat kan ontsteken. Het eerste stuk dikke darm loopt verder omhoog (colon ascendens) tot aan de lever. Daarna buigt de dikke darm af naar links en loopt horizontaal (colon transversum). Onder de milt buigt de dikke darm weer naar beneden en loopt verticaal (colon descendens). Na dit stuk komt er een bocht naar voren (het sigmoïd) en dat deel gaat over in de 7

8 endeldarm (rectum). De endeldarm eindigt in de anus. De dunne en dikke darm hebben een wand die uit drie lagen bestaat. Aan de buitenkant zit een dikke spierlaag. De tussenlaag is bindweefsel en de binnenkant is het slijmvlies. Het slijmvlies van de dunne darm heeft heel veel plooien SPIJSVERTERING Slokdarm Middenrif Lever Alvleesklier Maag Dunne darm Dikke darm Endeldarm Anus 8

9 met een grote hoeveelheid vingervormige uitsteekseltjes van 1 millimeter: de darmvlokken. Tussen de plooien en de vlokken liggen kleine klierbuisjes, die darmsap produceren. Het slijmvlies van de dikke darm bestaat alleen uit plooien. De spijsvertering Eerst wordt het voedsel fijngekauwd en er komt speeksel bij. In speeksel zit een enzym (amylase) dat het voedsel helpt verteren. Het voedsel gaat vervolgens na het doorslikken snel door de slokdarm en komt dan in de maag. De maag gaat aan het werk: de spieren van de maag trekken zich samen om het voedsel kleiner te maken. Het maagzuur dat aan het voedsel wordt toegevoegd is nodig voor de verdere vertering. Ongeveer drie uur nadat het voedsel is doorgeslikt gaat het in kleine hoeveelheden, via een sluitspier, naar de twaalfvingerige darm. Het maagzuur wordt hier minder zuur gemaakt en er worden andere spijsverteringssappen toegevoegd voor de vertering in de dunne darm. In de dunne darm worden de belangrijke voedingsstoffen die bij de vertering uit het voedsel vrijkomen via de darmwand opgenomen en aan het bloed afgegeven. Het restant ofwel de onverteerbare resten gaat door naar de dikke darm, waar er water en zout aan worden onttrokken. Wat overblijft gaat naar de endeldarm en verlaat tenslotte als ontlasting het lichaam via de anus. 9

10 AANDOENINGEN De werking van de darmen en ook de spijsvertering veranderen als de dikke darm ziek is. De eerste symptomen kunnen variëren van bloed bij de ontlasting, buikpijnen tot een nauwelijks merkbare verandering in het ontlastingspatroon. Als u denkt dat er iets mis is, kunt u het beste de arts inschakelen. De huisarts zal u voor nader onderzoek eventueel doorsturen naar een specialist. Vindt de huisarts niets, maar vertrouwt u het niet, dan kunt u altijd aandringen op een extra onderzoek. Niet elke darmaandoening leidt tot een stoma. Dat gebeurt alleen als er geen andere mogelijkheid is: de darmdelen zijn dan niet meer aan elkaar te hechten zodat hun werking wordt hersteld. Darmkanker In de darmwand kunnen gezwellen (tumoren) ontstaan. Tumoren kunnen zowel goedaardig als kwaadaardig zijn. Goedaardige tumoren groeien over het algemeen langzaam. Ze rukken zich niet los uit hun oorspronkelijke om geving en ze groeien er niet in door zoals kwaadaardige tumoren. Goedaardige tumoren zijn abnormaal maar zelden gevaarlijk. Een goedaardig gezwel kan ongeveer dezelfde last geven als een kwaadaardig gezwel. Als het gezwel in de weg zit, moet het worden verwijderd. Een goedaardig gezwel kàn soms wel kwaadaardig worden. Is het gezwel kwaadaardig, dan wordt het darmkanker genoemd. De tumor en het zieke stuk darm moeten worden verwijderd. Aanvullend is soms nog chemotherapie nodig om eventuele kwaadaardige cellen die al losgelaten zijn te doden. Endeldarmkanker moet ook verwijderd worden. Dit gebeurt vaak na voorbestraling en daarop kan dan altijd nog chemotherapie volgen. Poliepen In de darm kunnen goedaardige gezwellen ontstaan die de vorm van een paddestoel hebben: poliepen. Hoewel poliepen 10

11 meestal goedaardig zijn, kunnen ze zich ontwikkelen tot kwaadaardige gezwellen. Daarom worden ze meestal weggehaald. Zijn er slechts enkele poliepen gevonden, dan kunnen die stuk voor stuk worden weggebrand. Bij grote aantallen poliepen is één voor één wegbranden niet mogelijk en wordt (een deel van) de aangetaste darm verwijderd. Diverticulitis Divertikels zijn uitstulpingen aan de buitenzijde van de dikke darm. Het zijn zwakke plekken in de darmwand. Blijft in de uitstulpingen ontlasting achter en gaan daardoor divertikels ontsteken, dan heet dat diverticulitis. Diverticulitis kan goed worden behandeld. De aandoening wordt levensgevaarlijk als de darmwand doorbreekt (perforeert). Diverticulitis wordt met ontstekingsremmers vaak genezen. 11

12 Omdat de divertikels niet verdwijnen, is het noodzakelijk dieet te houden, zodat de ontlasting soepel blijft en er geen resten achterblijven in de divertikels. Als medicijnen en dieet niet meer helpen of er sprake is van acuut levensgevaar, dan wordt (een deel van) de darm verwijderd. Ontstekingsziekte (auto-immuunziekte) De ziekte van Crohn veroorzaakt bloederige en zwerende ontstekingen van het darmslijmvlies. Deze chronische darmontsteking kan voorkomen van de slokdarm tot aan de endeldarm. De ziekte kan gepaard gaan met fistels, vernauwingen en ernstige ontstekingen aan de endeldarm en anus. Medicijnen kunnen ervoor zorgen dat de ontstekingen weer verdwijnen. Helpen medicijnen niet (meer) en zijn de klachten ernstig, dan kan besloten worden een deel van de zieke darm te verwijderen. Multiple Sclerose (MS) Bij Multiple Sclerose (MS) een aandoening aan het centraal zenuwstelsel is de prikkelgeleiding via hersenen en ruggen merg verstoord. Deze prikkels regelen ook het plassen en poepen. Doordat er spasmes ontstaan in het bekkenbodem kunnen mensen met MS ernstige darmklachten krijgen. De klachten variëren van zeer ernstige 12

13 obstipatie tot incontentie. Als die klachten dermate erg zijn dat ze niet zijn op te lossen met opvangmateriaal, medicijnen, darmspoelingen en klysma s wordt soms be sloten een darmstoma aan te leggen. Ongevallen Tijdens een verkeersongeval of een schot- of steekwond kan de darm worden doorboord (geperforeerd). Dit vormt een gevaarlijke situatie. Het geperforeerde deel van de darm of de hele darm wordt dan verwijderd. Slechte darmfunctie of incontinentie Soms functioneert (een deel van) de darm niet (goed). Een stuk darm kan afgekneld zijn of er is een breuk ontstaan. De samentrekkende bewegingen die de darm normaal gesproken maakt (peristaltiek) kan niet regelmatig zijn of zelfs in tegengestelde richtingen verlopen. Een slechte darmfunctie kan zich ook uiten in ernstige incontinentie. Als er geen andere mogelijkheid is, wordt (een deel van) de dikke darm verwijderd. Aangeboren afwijkingen Sommige kinderen worden geboren zonder anus of hebben andere afwijkingen aan hun darmen waardoor deze niet goed functioneren. U vindt meer over deze onderlinge oorzaken in de brochure Kinderen met een stoma (zie pagina 52). Gertrude (69): Ik mankeerde eigenlijk nooit iets totdat ik steeds meer pijn kreeg in mijn buik. Door spanningen in ons gezin dacht de huisarts dat het daar aan zou liggen. Ik ben zo blij dat ik hem op het hart heb gedrukt dat het echt wat anders was! Normaal gesproken bijt ik niet zo snel van mij af, namelijk. Voor onderzoek moest ik naar het zieken huis hier in de buurt. Ik kan niet anders zeggen dan dat ik die arts volledig vertrouwde. Hij was rustig, gaf mij en mijn man goede informatie, en 13

14 14 luisterde naar ons. Uit het onderzoek kwam naar voren dat ik een kwaadaardig tumor vrij laag in mijn dikke darm had. Dat moest, na bestralingen, worden weggehaald. Mijn dochter, die verpleegkundige is, vroeg me of ik dan een stoma zou krijgen. Ik weet nog dat ik zei: Ben je gek! Ze halen die tumor weg en dat is alles. Die informatie had ik ook letterlijk zo gekregen. Op de dag voor de operatie vroeg ik wanneer mensen eigenlijk een stoma kregen. De verpleegkundige zei toen vrij bot: In uw situatie bijvoorbeeld. Ik schrok me rot. De arts wist me vervolgens te vertellen dat ze de situatie zouden bekijken tijdens de operatie en ik moest me geen zorgen maken. Als ik daar nog aan denk! Ik kwam bij, had een stoma en geen anus meer. Alles was weggehaald. Dat is een enorm trauma voor mij geweest. Zo onnadenkend, zo verminkend! Ze hadden me toch voor kunnen bereiden? Op dat moment kon ik niet veel, maar alles wat verkeerd kon gaan, ging verkeerd. Ik kreeg niet-passend opvangmateriaal, alles lekte, ik had allerlei huidirritaties en het ergste: ik stonk de hele dag. Het hele huis stonk. Na een paar weken heb ik advies gekregen over ander materiaal en vanaf dat moment is het beter met mij gegaan. Enkele weken daarna weer ben ik naar een ander ziekenhuis gegaan dat wel een stomaverpleegkundige heeft. Nu ik terugkijk op die periode drie jaar geleden word ik nog kwaad. Aan de andere kant bereik ik daar niets mee. Mij gaat het goed. Ik sta nog altijd onder controle, maar het lijkt erop dat de slechte cellen weg blijven. Dankzij een gesprek met een lotgenoot tijdens een bijeenkomst van de Nederlandse Stomavereniging ben ik ook gaan inzien dat het leven niet ophoudt bij een stoma. Nu het materiaal in orde is en ik weer energie heb, ga ik plannen maken. We willen graag naar onze dochter die in Spanje woont bijvoorbeeld. Ik had nooit gedacht, tijdens die periode na de operatie, dat ik dat ooit nog zou willen.

15 DUBBELLOOPS OF EINDSTANDIG? Een colostoma kan op verschillende delen van de dikke darm worden aangelegd: hoog of laag op de darm. Ligt een stoma laag op de dikke darm dus is alleen de endeldarm weggenomen dan blijft de ontlasting nog altijd vrij dik. Hoe groter het stuk darm is dat is weggehaald, hoe dunner de ontlasting naar buiten komt. Er zijn verschillende technieken om een stoma aan te leggen. Dubbelloops stoma Bij een tijdelijk stoma wordt soms een dubbelloops stoma aangelegd. Hierbij haalt de chirurg een stuk van de darm door een opening in de buik naar buiten (een darmlis). Dat darmdeel wordt geopend en in de buikwand gehecht. De darm heeft nu een soort omleiding. Er liggen twee openingen naast elkaar: een stuk waaruit ontlasting komt én een stuk waar slijm uitkomt. Het stuk darm waar geen ontlasting langs komt, blijft slijm produceren dat afgevoerd moet worden. Zo wordt bijvoor- DUBBELLOOPS COLOSTOMA Een stukje darm (lis) wordt door de buikwand naar buiten geleid. Dubbelloops stoma Dikke darm De darmlis rust (tijdelijk) op een kunststof staafje. Dunne darm De darmlis wordt in de lengte opengesneden, omgevouwen en aan de huid vastgehecht. 15

16 beeld een nieuwe verbinding in de darm ontzien, waardoor de genezing veiliger kan verlopen. Het gebeurt ook dat het stuk darm waar het slijm uitkomt onder de huid wordt gehecht, zodat er maar één opening ontstaat. Dan lijkt het net een eindstandig stoma. Eindstandig stoma Bij een eindstandig stoma wordt het uiteinde van de darm naar buiten gehaald en in de buikwand vastgehecht. Er komt alleen ontlasting naar buiten. Het stuk darm dat vanuit het rectum komt, is in deze situatie óf helemaal verwijderd óf het laatste stuk endeldarm is dichtgehecht en ligt nog in de buikholte. In de laatste situatie kan er mogelijk nog een hersteloperatie worden uitgevoerd. Als een stuk endeldarm nog in de buikholte ligt, dan is het mogelijk dat via het rectum slijm wordt afgescheiden. Malone-stoma of MACE Een Malone-stoma is een opening in de dikke darm die in verbinding wordt gebracht met een katheter die onderin de buikwand wordt geplaatst. Na ettelijke weken wordt de katheter vervangen door een plastic dopje (button) dat open en dicht kan. De Malone-stoma wordt gebruikt om EINDSTANDIG COLOSTOMA Dunne darm Dikke darm Laatste deel dikke darm is verwijderd Colostoma Dikke darm is deels verwijderd, maar rectum blijft intact. Soms is een hersteloperatie mogelijk. Rectum 16

17 voedsel toe te dienen (Mic-Key), maar vooral om de darmen te spoelen. Er wordt dan een slang op de Malone aangesloten. Deze stoma wordt aangelegd bij mensen met obstipatieklachten of juist incontinentie door een slecht werkende endeldarm. Door te spoelen wordt de ontlasting verwijderd MALONE-STOMA De Malone-stoma maakt het spoelen van de dikke darm makkelijker Dikke darm 1. Het uiteinde van de blinde darm (appendix) wordt door de Appendix buikwand naar buiten gebracht. Dit wordt een Malone-stoma genoemd. op momenten dat het iemand uitkomt. De stoma is vernoemd naar de arts Malone. De naam MACE is daar weer een afgeleide van: Malone, Antegraad (met de stroming mee), Colonic (dikke darm) Enema (spoeling). De Malonestoma werd vroeger vaker op de blindedarm aangebracht, maar dit gebeurt niet meer zo veel omdat die sneller dichtgroeit. Buikwand Stoma Appendix Klep 2. Dikke darm Door de appendix met een paar hechtingen in het colon te vouwen, wordt een klep gecreëerd om lekkage te voorkomen. Oplossing Spoelen Tijdelijk of definitief? Een colostoma is niet altijd definitief. Het deel van de darm dat naar de anus leidt, wordt soms ontzien na een operatie of in een periode van veel ontstekingen. Komt dit darmdeel niet tot rust en helpt ook het verwijderen van een stuk darm niet, dan kan toch worden besloten een definitief colostoma aan te leggen. 17

18 ROND DE OPERATIE Vaak is het mogelijk om voorafgaand aan de operatie een informatief gesprek te hebben met een gespecialiseerde stomaverpleegkundige. Deze kan u uitleggen wat u precies te wachten staat. De stomaverpleegkundige bespreekt met u ook de plaats van de stoma. De meest voorkomende plaats van een stoma is de rechter- of linkeronderbuik. Het hangt van een aantal factoren af waar de stoma precies wordt aangelegd. Als het mogelijk is, komt voor de operatie een stomaverpleegkundige langs om een plaats, in overleg met de patiënt, af te tekenen. De vorm en plooien van de buik, het postuur, kleding, een handicap (zitten in een rolstoel) en soms ook het soort werk spelen hierbij een rol. De stomaverpleegkundige kan aan de patiënt voorstellen om vóór de operatie op de betreffende plek een zakje te dragen. Op die manier wordt enigszins duidelijk hoe het opvangmateriaal voelt én of de gekozen plaats juist is. De afgetekende plaats is voor de chirurg een belangrijke markering waarvan alleen om medisch gewichtige reden wordt afgeweken. Tijdens de operatie wordt definitief over de plaats besloten, afhankelijk van de persoonlijke en medische situatie van de patiënt. In een spoedsituatie ontbreekt de tijd voor een rustige plaatsbepaling. De chirurg kiest op basis van ervaring en medische mogelijkheden de beste plek. Na de operatie is de stomaverpleegkundige voor mensen met een stoma het eerste aanspreekpunt. U krijgt begeleiding bij het wennen aan de stoma. U leert de stoma te verzorgen, zodat u stap voor stap wordt voorbereid op het leven thuis. Klaas Schouten (78): Tegen mijn familie zeg ik wel eens voor de grap dat ik over twee jaar vast een lintje krijg, want dan heb ik mijn stoma 25 jaar. Voor mij is mijn stoma zo n vast onderdeel van mijn leven dat ik nauwelijks nog weet hoe het 18

19 voor die tijd was. Ik was pas 52 toen werd vastgesteld dat ik poliepen in mijn darm had. Ik heb dat heel vroeg gemerkt, omdat ze vrij laag zaten en ik constant bloed bij mijn ontlasting had. De situatie bleek vrij hopeloos te zijn. Op een klein gebied waren het er vrij veel en ze veroorzaakten problemen. Ik ben een tijd onder behandeling geweest. De poliepen zijn weggebrand, maar ze kwamen terug en leken zich kwaadaardig te ontwikkelen. Uiteindelijk bleek ook de sluitspier aangedaan te zijn. Toen is voorgesteld om een stoma aan te leggen. Ik ben daar erg van geschrokken. Met 55 jaar een stoma. Ik dacht, net zoals zoveel mensen, dat mijn leven ophield. Voor mij betekende de operatie echter het einde van veel ellende. Het omgaan met de stoma ging heel snel erg goed. Na een jaar of drie ben ik zelfs gaan spoelen. Ideaal, vind ik dat. Ik spoel nu om de twee dagen en hoef niet eens opvangmateriaal te dragen. Zo werkt dat nu eenmaal als je precies weet waarop je darmen reageren. Ga ik een keer uit eten, dan draag ik wel een opvangzakje, want je kan immers maar nooit weten. Ik geloof dat ik in al die jaren pas 2 keer flinke diarree heb gehad en toen had ik ook echt buikgriep. Eigenlijk reageer ik nauwelijks op vreemd voedsel of zo. Maar ja, je wilt niet het risico lopen dat het een keertje wel gebeurt. Ik word nu eenmaal wat ouder en dan gaat je lichaam toch anders functioneren, heb ik gemerkt. Mijn postuur is al die tijd hetzelfde gebleven, dus ik heb ook geen last van erge huidplooien of zo. Dat hoor je nog wel eens van mensen. Maar ik doe er ook veel voor om in conditie te blijven. Elke dag wandel ik minstens 2 uur en ik doe drie keer per week grondoefeningen. Als ik daar niet aan toe kom, dan voel ik mezelf gewoon niet fit. En dat wil ik wel blijven! Lotgenoot Als u tijd heeft om u voor te bereiden op de operatie kan het helpen om een gesprek te hebben met een lotgenoot. De Nederlandse Stomavereniging heeft speciaal hiervoor 19

20 de bezoekdienst. U kunt hier een gesprek aanvragen met een vrijwilliger van de vereniging die een soortgelijke ervaring heeft. U kunt allerlei vragen stellen tijdens zo n bezoek en wilt u nog iets weten, dan is er altijd nog de mogelijkheid om te bellen. Partner Heeft u een partner, dan is het belangrijk hem of haar bij alle gesprekken met de arts en verpleegkundigen te be trekken. Er gaat niet alleen iets veranderen in uw leven, maar ook in dat van uw partner en het is belangrijk om dit samen te verwerken. Daarnaast kan een partner u steun bieden in deze moeilijke periode. Eenmaal thuis U zult vooral bij thuiskomst geconfronteerd worden met de stoma. Vaak is er in eerste instantie de thuiszorg die u kan helpen bij de verzorging. Er kan ook een beroep worden gedaan op de stomaverpleegkundige van het ziekenhuis. Daarna zult u het langzamerhand zelf moeten doen. Dat is niet eenvoudig. U komt nu eenmaal voor meer te staan dan alleen de verzorging. Pas thuis dringt het goed door wat het leven met een stoma betekent. Ook in deze fase kan het prettig zijn om met een lotgenoot te praten. Praten blijft een eerste stap naar acceptatie van de stoma. Het blijkt uit onderzoek dat mensen die gemakkelijker praten over hun stoma, zich sneller aan de nieuwe situatie aanpassen. 20

21 OPVANGMATERIALEN Hygiënische verzorging van de stoma is erg belangrijk om problemen te voorkomen. Goed opvangmateriaal moet ontlasting opvangen en de huid rondom de stoma beschermen tegen inwerking van de ontlasting. Het is belangrijk dat het opvangmateriaal een gevoel van veiligheid geeft, het moet daarom aan de volgende kwaliteitseisen voldoen: Het materiaal moet huidvriendelijk zijn en er mogen geen scherpe kanten aan zitten. De huidplaat moet voldoende kleefkracht bezitten en voldoende absorptie vermogen hebben. Het verwijderen en aanbrengen van de huidplaat moet pijnloos zijn en mag de huid niet beschadigen. Het materiaal moet gebruiksvriendelijk en eenvoudig aan te brengen zijn. Het materiaal moet flexibel zijn en de bewegingsvrijheid niet belemmeren. Er moet een goed bevestigingssysteem van opvangzakje aan de huidplaat zijn. Het opvangmateriaal mag nooit lekken, geen geur doorlaten, niet kraken of ritselen. 1-DELIG STOMAZAKJE Het materiaal moet voorzien Voor colostoma en ileostoma: zijn van een koolstofluchtfilter. Filter De vormgeving moet esthetisch verantwoord zijn. Vo Eén- of tweedelig Er zijn twee soorten systemen verkrijgbaar van verschillende firma s. Zakje Zakje Eéndelig opvangsysteem Dit systeem bestaat uit een vrij dunne huidplaat, waar het zakje al aan vastzit. Bij het verwisselen Huidplaat Opening voor stoma (soms op maat te knippen) Variant: zakje met opening 21

22 van het systeem wordt het gehele systeem 1 tot 3 maal daags vervangen. 2-DELIG STOMAZAKJE Voor colostoma en ileostoma: Huidplaat Zakje (deel 2) (deel 1) Filter Voo Tweedelig opvangsysteem Dit systeem bestaat uit een huidplaat, waarop zakjes worden geklikt, geklemd of geplakt. De huidplaat het liefst 2 tot 3 dagen laten zitten. Het opvangzakje kan 1 tot 3 maal daags worden vervangen. Opening voor stoma (op maat te knippen) Variant: zakje met opening Voor mensen met een colostoma worden meestal gesloten zakjes gebruikt. Alleen bij dunne ontlasting kan een open zakje handig zijn. De uitvoeringen van de zakjes zijn zeer divers en komen over het algemeen tegemoet aan de uiteenlopende wensen die mensen kunnen hebben: transparant, wit, beige, met overlap aan de voorkant en een non woven voorkant en/of achterkant waardoor het zakje niet kleeft aan de huid. De opvangmaterialen zijn er ook in diverse groottes. Ant syst Huidplaten Minstens zo belangrijk is een goed passende huidplaat die aansluit bij de persoonlijke situatie. Platte huidplaten, zijn geschikt voor ongecompliceerde stoma s en een wat strakkere buik met niet te diepe plooien. Bolle huidplaten ( convex), zijn geschikt voor diepliggende stoma s. Huidplaten zijn er in verschillende vormen, rond, vierkant en ovaal die allemaal even goed zijn maar soms beter op de buik passen. Ook zijn er platen die voorzien zijn van een pleisterrand die voor sommige mensen een extra gevoel van veiligheid betekent. Het kiezen van opvangmateriaal is erg persoonlijk. Welk type opvangsysteem het meest geschikt is, blijft vooral een 22

23 kwestie van uitproberen. Soms kan het vinden van geschikt opvangmateriaal wel een aantal maanden duren. Factoren die een rol kunnen spelen, zijn: De plaats van de stoma. De vorm van de stoma. De consistensie van de output. Postuur groot, klein, grof- of fijngebouwd, enzovoorts. Conditie en de gevoeligheid van de huid rond de stoma. Handfunctie en het gezichtsvermogen. Werk, staand, zittend, verder dagelijkse activiteiten bijvoorbeeld sport, vakantie enzovoorts. Rolstoel afhankelijkheid. Zelfstandigheid in de verzorging. Andere behandelingen zoals chemo, bestraling of corticosteroïden enzovoorts. Er is keuze uit materialen van verschillende firma s. Wennen Als een stoma is aangelegd waarbij opvangmateriaal moet worden gedragen, wordt de huid opeens continu afgedekt. De huid moet hieraan wennen. Aanvankelijk kunnen hierdoor wat irritaties ontstaan die na verloop van tijd en met aandachtige zorg weer verdwijnen. Verdwijnen de klachten niet, dan is het verstandig een stomaverpleegkundige te raadplegen. Die diameter van de stoma verandert in de eerste periode (tot circa 3 maanden) na de operatie omdat het overtollig vocht uit de wond en dus uit de stoma weg trekt, de stoma slinkt. In deze fase zal eerst een uitknipbare huidplaat gebruikt worden, deze kan eventueel kleiner geknipt worden zodat deze weer aansluit bij de stoma. Het is wenselijk om tussen de stoma en de opening van de huidplaat 1 tot 2 millimeter ruimte te laten, zodat de stoma niet afgekneld kan worden. Als de stoma haar definitieve vorm heeft, is het mogelijk om materiaal op maat te bestellen. Niet alle merken kennen op maat gestanste huidplaten. 23

24 VERZORGING Voorafgaand aan de verzorging is het handig de meeste spullen klaar te leggen: Op maat geknipte of gestanste schone huidplaat met opvangzakje. Stomareinigingsdoekjes of non woven gaasjes. Afvalzakjes. Zonodig specifieke stomaverzorgingsproducten. Zonodig spiegel (in het begin wel handig maar later lukt het meestal ook zonder). Persoonlijke verzorgingsproducten. Water (kan douche, wastafel of een bakje met water). Verwijderen van een ééndelig opvangsysteem Pak aan de bovenkant van de huidplaat een puntje van de plaat. Neem in de andere hand een vochtig gaasje en druk de huid voorzichtig van de huidplaat weg (plaats het vochtige doekje zo dicht mogelijk tegen de huidplaat. De lijmlaag is water oplosbaar). Leg een droog gaasje op de stoma, bekijk de achterzijde van de verwijderde huidplaat goed, want deze geeft informatie over plekken rond de stoma die mogelijk meer bescherming of vulling nodig hebben omdat er al lekkage was of om toekomstige lekkage te voorkomen. Op warme dagen kan het nodig zijn vaker te verwisselen. Reinig de huid rond de stoma voorzichtig met vochtige gaasjes of doekjes, werk van buiten naar binnen (douchen mag ook). Aanbrengen van een ééndelig opvangsysteem Dep de huid voorzichtig droog met een droog en schoon gaasje. Verzorg de huid verder volgens uw persoonlijke verzorging (crème, pasta en dergelijke). Pel het beschermfolie of -papier van de achterkant van de al op maat gemaakte huidplaat af. 24

25 Vouw de huidplaat naar voren dubbel aan de onderzijde van de opening. Leg de omgevouwen onderzijde van de huid plaat tegen de onderzijde van de stoma aan. Druk met één hand de plaat rustig aan. Trek de huid een beetje strak. Neem met de andere hand de bovenkant van de huidplaat en klap/trek deze over de stoma heen. Druk de huidplaat aan en controleer of er geen bubbels, ribbels inzitten, wrijf deze eruit. Leg de hand nog circa 1 minuut op de huidplaat over de stoma zodat deze lichaamstemperatuur krijgt en optimaal plakt. Verwijderen van een tweedelig opvangsysteem Verwijder eerst het opvangzakje van boven naar beneden (om te voorkomen dat er nog ontlasting uitlekt). Pak aan de bovenkant van de huidplaat een puntje van de plaat. Neem in de andere hand een vochtig gaasje en druk de huid voorzichtig van de huidplaat weg (plaats het vochtige doekje zo dicht mogelijk tegen de huidplaat. De lijmlaag is water oplosbaar). Leg een droog gaasje op de stoma, bekijk de achter zijde van de verwijderde huidplaat goed, want deze geeft informatie over plekken rond de stoma die mogelijk meer bescherming of vulling nodig hebben omdat er al lekkage was of om toekomstige lekkage te voorkomen. Op warme dagen kan het nodig zijn vaker te verwisselen. Reinig de huid rond de stoma voorzichtig met vochtige gaasjes of doekjes, werk van buiten naar binnen (douchen mag ook). 25

26 Aanbrengen van een tweedelig opvangsysteem Dep de huid voorzichtig droog met een droog en schoon gaasje. Verzorg de huid verder volgens uw persoonlijke verzorging (crème, pasta en dergelijke). Pel het beschermfolie of -papier van de achterkant van de al op maat gemaakte huidplaat af. Trek de huid een beetje strak. Leg de huidplaat om de stoma heen en druk voorzichtig de huidplaat aan tegen de huid. Controleer of er geen bubbels, ribbels inzitten, wrijf deze eruit. Het opvangzakje van onderen naar boven op de huidplaat bevestigen. Controleer of het zakje goed vastzit, door het zakje in het midden ter hoogte van de stoma te pakken en rustig stevig naar beneden te trekken. Leg de hand nog circa 2 minuten op de huidplaat over de stoma zodat deze lichaamstemperatuur krijgt en optimaal plakt. 26

27 HULPMATERIALEN Opvulmaterialen Met opvulmaterialen kunnen littekens, plooien en oneffenheden worden geëgaliseerd. Hiervoor zijn diverse huidplaten, opvulringen en pasta s verkrijgbaar. Huidplaten De huidplaat kan gebruikt worden als een beschermende tweede huid. De huidplaat beschermt de huid tegen irritaties, veroorzaakt door bijvoorbeeld lekkages. De huidplaten hechten op alle ondergronden en kunnen heel goed op een vochtige, geïrriteerde huid geplakt worden. Opvulringen Opvulringen zijn huidvriendelijk, meestal gemaakt van hydrocolloïd materiaal. Ze worden gebruikt om de huid rond de stoma goed af te sluiten en op deze manier te beschermen tegen bijvoorbeeld agressieve stoffen uit de stoma. Maar ze kunnen ook goed worden gebruikt om een plooi of kuiltje naast of onder de stoma op te vullen, zodat het stomamateriaal goed aansluit. De opvulringen zijn in verschillende maten leverbaar. Sommige merken opvulringen zijn vervormbaar zodat ze ook bij ovale stoma s te gebruiken zijn. Aandrukringen Aandrukringen worden gebruikt bij diepliggende of verzonken stoma s. Ze worden toegepast met tweedelig opvangsystemen. Door de aandrukring ontstaat een betere aansluiting tussen plaat en huid. Pasta s Met pasta s is niet alleen de huid te egaliseren maar ook een afdichting te bewerkstelligen tussen huidplak en stoma en huid. De pasta s zijn er met en zonder alcohol. Pasta s met alcohol worden hard na het aanbrengen en het vervliegen 27

28 van de alcohol. Dit zorgt voor een waterdichte afsluiting. Alcohol op een geïrriteerde huid is pijnlijk. Is de huid geïrriteerd, dan kan beter een pasta zonder alcohol worden toegepast. Deze pasta wordt meestal niet hard na het aanbrengen. Huidbeschermende crèmes & pasta s Huidbeschermende crèmes worden ook wel barrièrecrèmes genoemd. Deze niet-vette beschermende crèmes houden de huid soepel en waterafstotend. De crème zorgt er ook voor dat het ph niveau van de huid op peil blijft. Een huidbeschermende crème wordt aangebracht op een intacte 28

29 huid of een huid die rood en droog is. Er wordt een speldenknop crème aangebracht en ingewreven totdat de huid stroef aanvoelt. Tegenwoordig zijn er verschillende beschermfilmlaagjes, zoals de Cavilonspray, swaps, Skin-Prep of WBF doekjes. Dit middel vormt een extra laagje over de huid, waardoor de huid wordt beschermd tegen invloeden van ontlasting en urine, en zorgt voor een betere hechting van het opvangmateriaal. Sommige merken bevatten alcohol. Bij een geïrriteerde huid is het beter een beschermfilmlaag zonder alcohol te gebruiken. Een huidbeschermende poeder kan worden gebruikt bij vochtige huid- of slijmvliesaandoeningen. Bijvoorbeeld als de huid zo geïrriteerd is, dat de wondjes die zijn ontstaan vocht afgeven. Het beschermt de huid tussen stoma en opvangmateriaal. Het wordt ook na de operatie gebruikt, als de hechtingen rond de stoma irritatie geven. Bij gebruik van poeder is het zinvol om het overtollige poeder weg te blazen en de huidplak of het poeder iets te bevochtigen zodat het opvangmateriaal beter blijft zitten. Huidbeschermende poeder kan beter niet worden gebruikt onder een microporeuze, zinkoxyde of polyetheleen kleeflaag. Removers worden gebruikt om pleisterresten te verwijderen, maar ook als een vette huid het plakken van het opvangmateriaal onmogelijk maakt. Het gebruik van deze middelen kan echter problemen geven, omdat deze stoffen kunnen irriteren en de huid kunnen uitdrogen. Zuinig gebruik en vervolgens reinigen met water voorkomt deze klachten. Wegwerpzakjes & wegwerpgazen Wegwerpzakjes en stomareinigingsdoekjes zijn speciaal bedoeld voor de stomaverzorging. De stomareinigingsdoekjes zijn non-woven gaasjes. Niet iedereen gebruikt 29

30 deze doekjes. Het is ook goed mogelijk om de stoma te reinigen met zachte tissues of toiletpapier. Is het materiaal te hard dan ontstaan sneller bloedingen aan de stoma. Voor onderweg gebruiken stomadragers nog wel eens vochtige doekjes. Dit is handig als er geen toilet of water in de buurt is. Het is dan wel raadzaam doekjes zonder olie te gebruiken, anders blijft het stomamateriaal niet goed zitten. Wegwerpzakjes zijn speciale zakjes om het stomamateriaal in weg te gooien. Afhankelijk van het soort zakje wordt er een knoop in gelegd of dichtgeritst. Er zijn ook stomadragers die luierafvakzakjes gebruiken, omdat hier een geurtje aan is toegevoegd. Geurtjes van het stomamateriaal vallen zo minder op. Deze luierafvalzakjes zijn te koop bij de drogist of supermarkt. Stansen Levert een fabrikant geen voorgestanste maten dan is het ook mogelijk om een stans te bestellen. Op die manier kunt u thuis uw huidplaten op uw maat stansen. 30

31 Ondersteunend materiaal: banden en broeken Er zijn verschillende ondersteunende materialen verkrijgbaar die bedoeld zijn om het stomamateriaal op zijn plaats te houden, en ook soms als extra ondersteuning. Een gordeltje is een verstelbaar elastisch bandje van ca. 2,5 cm breed dat alleen dient om het stomamateriaal op zijn plaats te houden. Omdat het zo smal is, heeft het minder effect dan een stomasteunband of een steunbroek. Gordels zijn er van verschillende merken en ze zijn niet allemaal bij elke soort opvangmateriaal te gebruiken. Een steunbroek is van elastisch materiaal en wordt vooral na een operatie gebruikt om voldoende steun aan het onderlichaam te bieden. Ook mensen die niet voldoende baat hebben bij een steunband kunnen ermee geholpen zijn. Een stomasteunband is een open of dicht geweven band van elastisch katoen. De stomasteunband kan verschillende functies hebben. De band wordt gebruik ter ondersteuning en kan worden ingezet om een breuk of een prolaps te voorkomen. Daarnaast wordt de band bij sporters toegepast als ondersteuning van de buik en ter bescherming van de stoma. Mensen die een slappe buik hebben kunnen er ook baat bij hebben. Het opvangmateriaal wordt met de band ook goed op zijn plaats gehouden. De band kan niet worden gebruikt bij mensen met longproblemen, omdat de extra druk van de band op de buik het doorademen bemoeilijkt. Er kan ook een overgevoeligheid zijn voor het materiaal: elastiek, latex en andere bestanddelen. Er zijn een aantal merken steunbanden met elk hun eigen kenmerken die aansluiten op persoonlijke wensen en mogelijkheden. Over het algemeen zit er een opening in de band voor het opvangmateriaal. De opening is rondom verstevigd. Bij ileo- en urostomapatienten moeten steunbandages zonder opening niet te strak vast gezet worden, 31

32 omdat de stoma de ontlasting of de urine niet voldoende in het zakje kan lozen. Er zijn verschillende maten te verkrijgen. De smallere banden worden preventief toegepast en ook bij sport of voor het fixeren van het stomamateriaal. Bredere banden zijn er voor mensen met een prolaps, breuk of ernstige verzakking van de buikwand. De banden zijn aan te passen aan de omvang van de persoon. Een steunband wordt liggend omgedaan, zodat bij het opstaan voldoende tegendruk ontstaat. De stomaverpleegkundige of behandelend arts kiest samen met u voor een steunband of een steunbroek, bepaalt de maat en het materiaal. Een band of een broek wordt alleen definitief voorgeschreven als de stoma haar definitieve vorm heeft gekregen, er geen lekkageproblemen meer zijn en het opvangmateriaal naar wens is. 32

33 SPOELEN Sommige mensen kiezen ervoor om te gaan spoelen. Spoelen is een kunstmatige manier om de dikke darm te legen. De darm wordt niet alleen gespoeld, maar ook geprikkeld. Hierdoor kan de dikke darm zich helemaal leegmaken. De darm moet ongeveer drie maanden wennen aan deze procedure. Daarna zal er zeker tussentijds geen ontlasting meer worden geproduceerd, met uitzondering van periodes met diarree. Door 1 keer per dag of per 2 dagen de darmen schoon te spoelen, heeft iemand 24 tot 48 uur geen ontlasting. Waarom spoelen? Mensen kiezen vooral voor spoelen om zodoende ongeveer 48 uur ontlastingvrij te zijn. Bij een stoma volstaat op dat moment het dragen van een klein zakje of het gebruik van een stomaplug. Door het spoelen is er minder geurontwikkeling en ook een verminderde gasproductie. Spoelen wordt soms ook toegepast bij: - chronische huidirritatie. - obstipatie. - om darmonderzoek voor te bereiden. - om een chirurgische ingreep voor te bereiden. - ongewenst verlies van darmslijm via de anus bij mensen bij wie het rectum en de anus nog intact zijn. Wie kan en mag spoelen? Het spoelen kan alleen gebeuren bij mensen met een stoma op het colon descendens (zie uitleg op pagina 7). Is een stoma op een hogergelegen darmdeel aangelegd dan heeft het geen zin om te spoelen. Om zelf thuis te kunnen spoelen, is het van belang dat de persoon beschikt over: - een goede handfunctie. - goed gezichtsvermogen. - de mogelijkheid om de stoma te bereiken. - discipline en geduld. - een ruimte om het spoelen uit te voeren. 33

34 Niet voor iedereen met een colostoma is spoelen geschikt. Wie wil gaan spoelen, kan het beste overleggen met de stoma verpleegkundige of de behandelend arts. Techniek De beste tijd om te spoelen is s morgens vroeg, na het opstaan, omdat de darm zich dan het gemakkelijkste leegt. s Avonds is ook mogelijk maar dan niet meteen na de maaltijd. Om misselijkheid te voorkomen, is het beter 2 à 3 uur te wachten. Het is verstandig om steeds op hetzelfde tijdstip te spoelen. Er wordt gespoeld met lauw water zonder toevoeging van glycerine of zeep. Deze middelen kunnen het slijmvlies beschadigen. De hoeveelheid water die nodig is om mee te spoelen is ongeveer 1,5 liter. Handmatig Bij handmatig spoelen is de afstand tussen stoma en de bodem van het reservoir van belang. Hangt het reservoir te hoog, dan is de druk te hoog en loopt het water er te snel in, waardoor bijvoorbeeld darmkrampen ontstaan. In zittende en staande houding hangt het reservoir ongeveer 60 cm hoog. Het spoelen gebeurt met een conus. Via de handmatige methode kan ook de anus worden gespoeld. Er wordt dan dezelfde procedure doorlopen. Voorafgaand aan het spoelen is het handig alles binnen handbereik klaar te zetten. Het is belangrijk rustig en zonder haast elke stap te doorlopen: 1. Vullen waterzak met lauw water en ophangen op de voorgeschreven hoogte, het rol ventiel moet gesloten zijn. 2. Het gordeltje met de afvoerzak wordt omgegespt en in de toilet(-emmer) gehangen. 3. Het rol ventiel wordt geopend: er stroomt water in de slang en er zit geen lucht meer in. Daarna wordt het ventiel gesloten. 4. De conus wordt via de bovenzijde van de afvoerzak in 34

35 de stoma gebracht en er kan 0,5 liter water de darm instromen. 5. De watertoevoer wordt afgesloten, de conus uit de stoma gehaald en de bovenzijde van de afvoerzak wordt afgesloten. 6. In de 10 rustminuten die daarop volgen, begint de darm te werken en komt de ontlasting uit de stoma. Mochten zich krampverschijnselen voordoen, dan is het verstandig even te stoppen met het inbrengen van water. De darm moet wennen aan deze methode. Diep ademhalen en licht de buik masseren kan helpen. SPOELEN Instroomregeling Waterreservoir Gordel Conus Aandrukplaat Gordel Afvoerzak Afvoerzak Afsluitstrip 35

36 7. Na 10 minuten de conus weer opnieuw inbrengen en 0,5 liter water in laten lopen. En de procedure herhalen. 8. Vervolgens voor de derde en laatste keer de conus inbrengen en de procedure herhalen. 9. De conus eruit halen en de afvoerzak afsluiten. 10. In de daarop volgende 30 minuten is het aan te raden rustig aan te doen totdat de darm zich volledig geleegd heeft. 11. De afvoerzak kan worden losgehaald en er kan een opvangzakje of een pleister of een stomaplug worden aangebracht. Spoelpomp Bij het gebruik van een spoelpomp is het van belang de pomp zo neer te zetten dat het waterreservoir goed zichtbaar is. Bij de spoelpomp is de hoogte niet bepalend voor de waterdruk. Deze is te regelen tijdens het spoelen. De gekleurde lichtjes op de pomp geven aan of de temperatuur van het water goed, te koud of te warm is. De manier van spoelen gaat bij spoelen met een pomp hetzelfde als bij het spoelen met een handmatige pomp. 36

37 VOEDING Voor gezonde voeding bestaat een aantal regels. Het is belangrijk gevarieerd en niet te veel te eten, minder verzadigd vet te gebruiken, veel groente, fruit en brood te eten. Daarnaast is het van belang de Schijf van Vijf (zie ook: aan te houden. U hebt dagelijks, bij elke maaltijd, iets uit elk vak van de schijf nodig: Vak 1: Groente en fruit (onmisbaar voor vitamines, mineralen en voedingsvezels); Vak 2: Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, deegwaren (pasta) en peulvruchten (onmisbaar voor zetmeel, eiwit, voedingsvezels, B-vitamines en mineralen); Vak 3: Zuivel, vlees(waren), vis, ei en vleesvervangers (onmisbaar voor eiwitten, B-vitamines, visvetzuren en mineralen zoals kalk en ijzer); Vak 4: Vetten en oliën (onmisbaar voor vitamine A, D en E en benodigde vetzuren); Vak 5: Drinken (onmisbaar voor vocht, water). Eten en drinken Na het aanleggen van een colostoma is het volgen van een speciaal dieet niet nodig. Wel kan de voeding die u gebruikt, invloed hebben op de vastheid van de ontlasting of leiden tot gasvorming, geurvorming en verkleuring van de ontlasting. Om te zorgen dat uw ontlasting de juiste vastheid heeft, spelen vocht en voedingsvezels in uw voeding een belangrijke rol. Vocht Omdat de dikke darm vooral zorgt voor het onttrekken van vocht aan de ontlasting, is het van belang om voldoende te blijven drinken. Aanbevolen wordt, om verdeeld over de dag, 1,5 tot 2 liter te drinken. Dit komt overeen met de inhoud van ongeveer 12 tot 16 kopjes per dag. Onder 37

38 vocht worden niet alleen dranken verstaan. Alle vloeibare producten worden meegerekend zoals soep, yoghurt, pap en vla. U kunt controleren of u voldoende drinkt door de inhoud van het aantal kopjes, bekers en glazen van een dag bij te houden op een lijst. Aan het einde van de dag kunt u nagaan of u de 1,5 tot 2 liter vocht heeft gebruikt. Wanneer u weinig plast en uw urine donker van kleur is, kan dit een teken zijn dat u te weinig heeft gedronken. 38

39 Voedingsvezel Voedingsvezel heeft de eigenschap om water op te nemen en vast te houden waardoor de ontlasting een goede vastheid krijgt. Voedingsvezel komt voor in plantaardige producten zoals volkorenbrood, roggebrood, fruit, groente, rauwkost, aardappelen, peulvruchten en zilvervliesrijst. Gas- en geurvorming Vanwege de stoma kan het zijn dat sommige voedingsmiddelen als lastig worden ervaren. Dat zijn bijvoorbeeld gas- en geurvormende producten als ui, knoflook en peulvruchten. Niet iedereen reageert hetzelfde op dit voedsel. Het is een kwestie van uitproberen welke voeding geur of gas veroorzaakt, omdat niet iedereen van dezelfde voeding last heeft. Gas wordt niet alleen veroorzaakt door voedsel op zich. Ook snel praten, snel eten, praten onder het eten, kauwen van kauwgom, roken, drinken door een rietje, snurken met open mond, verkoudheid, zenuwachtigheid en een slecht passend gebit leveren veel lucht in het darmkanaal op. Voor uitgebreide informatie over voeding, kunt u de speciale brochure van de Nederlandse Stomavereniging over dit onder werp opvragen. 39

40 KLEDING Moderne stomahulpmiddelen zijn vaak zacht, flexibel en vormen zich naar het lichaam. Het is niet nodig om wijde kleding te gaan dragen als u dat nooit gewend bent geweest. U kunt zich in principe precies zo kleden als u altijd gewend was. De stoma kan op een plek zitten waar uw broek- of rokband zit. Er is een hulpmiddel in de handel locus dat de stoma tegen een knellende broek- of rokband kan beschermen. Panty s of maillots dragen kan gewoon. Ze houden zelfs het stomazakje mooi op zijn plaats. Vrouwen die een stepin, corset of een corselet dragen, kunnen dat ook gewoon blijven doen als het zakje maar goed bereikbaar blijft. Drukt een corset erg stevig tegen de huid, dan kan dit de ontlasting of urine belemmeren door te stromen naar de bodem van het zakje. Een aanpassing maken aan het corset kan daarom soms nodig blijken te zijn. Er zijn ook stomasteunbandages in de handel die een corset of corselet kunnen vervangen. Omdat deze op medische indicatie worden verstrekt, moet er wel een noodzaak zijn om de steunbandage te dragen. 40

41 WERKEN Met een stoma kan veel. Zwaar tillen en veel bukken zonder door de knieën te gaan, is niet aan te raden. Dit belast de buikwand te veel. Er zit nu eenmaal een opening in de buikwand en daardoor blijft dit een zwakkere plek. Vooral na een operatie is het van belang zo n drie maanden het rustig aan te doen en geen grote druk op de buik uit te oefenen. Verder zijn er eigenlijk geen andere beperkingen dan de beperkingen die iemand zelf ervaart. Werken kan dus ook gewoon. Uiteraard moet er wel ruimte zijn om de stoma te verzorgen en het gebruikte materiaal weg te gooien. Het kan verstandig zijn een collega of een leidinggevende op de hoogte te stellen van uw stoma. Mocht er een ongelukje gebeuren dan is het niet nodig op dat moment iets uit te moeten leggen. Of werken met een stoma echt mogelijk is, hangt vaak eerder af van de onderliggende oorzaak. De stoma op zich is, als er zich geen complicaties voordoen, geen be lemmering. Restver schijnselen van uw ziekte of aandoening kunnen gevolgen hebben voor uw conditie, waardoor u niet direct aan de slag kunt. Zoals er geen enkele stoma gelijk is aan de andere, zo zijn de mensen ook verschillend. De een pakt na hersteld te zijn van de operatie gelijk weer de draad op, de ander heeft daar meer moeite mee. Als er klachten worden genoemd, zijn dat meestal vermoeidheid en rugklachten. De stoma op zich is daar meestal niet de oorzaak van. Wel de nasleep van de operatie en de reden waarom de stoma is aangelegd. 41