MIJN TANTES UIT GENT. Methodiek

Transcriptie

1 MIJN TANTES UIT GENT Methodiek

2 MIJN TANTES UIT GENT 1. Inleiding 2. Thema s - Diversiteit en racisme - Identiteit - Gender - Erfgoed en migratie 3. Doelgroep Onderwijs - Eindtermen - Project Algemene Vakken 4. Oefeningen - Algemene nabespreking - Migratiegeschiedenis van de 3 zussen - Allemaal verschillend? - Stellingenspel: migratie en migranten - Migratie is een levenslang proces - Migratie van de andere kant bekeken - Actie! 5. Historiek Marokkaanse migratie naar België MIJN TANTES UIT GENT 2

3 1. Inleiding De documentaire Mijn tantes uit Gent vertelt het verhaal van Jemâa, Saâdia en Fatima Touil, drie vrijgevochten Marokkaanse zussen. Zij emigreerden in de jaren 70 naar België om bij Vlaamse families als kindermeisje aan de slag te gaan. Wanneer de zussen terugkeren naar hun geboortestad, wordt duidelijk dat ze zich daar niet meer thuis voelen. Mijn tantes uit Gent is een familiekroniek die de uiteenlopende levenswandel van de zussen op een ontroerende, maar rake manier schetst. De film Mijn tantes uit Gent geeft daarom aanleiding tot gesprekken en discussies rond het thema migratie, positie van vrouwen in de migratie, integratie,. In deze leidraad stellen we een aantal methodieken voor om discussies op gang te brengen. Zoals gezegd belicht de film de migratieverhalen van de drie zussen. Elk vertellen ze vanuit hun perspectief over hun persoonlijke migratie en de impact van die migratie op hun leven. In de oefeningen voor de nabespreking willen we inzicht geven in en aanzetten tot nadenken over de diverse aspecten van migratie: vrouwelijke migratie, impact van migratie op een mensenleven, identiteit, band met het land van herkomst, integratie, verwachtingen en dromen, MIJN TANTES UIT GENT 3

4 2. THEMA S Deze leidraad wil de maatschappelijke thema s die aanbod komen in de film, op een constructieve manier in groep bespreekbaar maken. Er wordt hierbij op volgende thema s gefocust: Diversiteit en racisme De migratie uit de jaren 60 en 70 behoort tot de geschiedenis van Vlaanderen en tot het Vlaamse erfgoed en verbindt zo het lot van de allochtone en autochtone bevolking. We delen een stuk geschiedenis die tot op vandaag mee vorm geeft aan ons erfgoed, onze cultuur en identiteit. Door het genuanceerd weergeven van de migratiegeschiedenis kunnen we het wij-tegen-zij denken tegengaan, zowel bij de Vlaamse bevolking als bij de Marokkaanse gemeenschap en tot nadenken aanzetten over migratie in deze geglobaliseerde wereld. Identiteit Migratie gaat gepaard met een zoektocht naar een duidelijke (culturele) identiteit en spanningen tussen traditie en moderniteit ten gevolge van de globalisering. Migranten worden vaak vastgepind op hun afkomst of religie: Marokkaan, Turk, moslim, In onze diverse samenleving wordt identiteit de laatste jaren een steeds belangrijker thema: denken we maar aan het veelvoudig gebruik van de Vlaamse identiteit, de discussie over dubbele nationaliteiten en loyaliteiten. Men vertrekt vanuit het idee dat iemands identiteit vastligt door het behoren tot één bepaalde groep: de Vlaming, de Marokkaan, de Franstalige,... Dichter bij de hedendaagse realiteit komt het begrip meervoudige identiteit. Daarmee wordt bedoeld dat identiteit het gevolg is van ieders unieke levensgeschiedenis, van allerlei ervaringen en invloeden en daarom ook niet vastligt voor de rest van zijn of haar leven. Migranten kunnen zich op een erg verschillende manier verbonden voelen met hun land van herkomst en met hun nieuwe land, met hun familie, vrienden, beroepsgroep,, allemaal aspecten die deel uitmaken van wat iemand ervaart als zijn of haar identiteit. MIJN TANTES UIT GENT 4

5 Gender Genderproblematiek bespreekbaar maken: socialisatie, stereotiepe beeldvorming en rolpatronen ter discussie stellen. Openheid creëren door te focussen op gezamelijke kenmerken (menselijkheid) en niet zoals al te vaak het geval is in de media de verschillen tegen elkaar uitspelen door middel van vooroordelen en clichés. Migratie is een zaak van mannen en vrouwen. Als het over de eerste generatie gaat, ligt de klemtoon vaak op de verhalen van mannen. Vrouwen beleven migratie anders. Het is belangrijk om zicht te krijgen op de diverse aspecten die vrouwelijke migratie kenmerken. Erfgoed en migratie Door de 3de en 4 de generatie terug te laten kennismaken met de migratiegeschiedenis van hun ouders en grootouders en dit te plaatsen in de evoluties van onze samenleving, krijgen ze een beter zicht op hun eigen leven en de gevoelens van vervreemding waarmee ze worstelen. De bedoeling is om de interesse van jongeren in hun eigen erfgoed aan te wakkeren en daardoor hun maatschappelijke participatie te bevorderen. De migratiegeschiedenis van de drie zussen is atypisch voor de migratie van de meeste migrantengezinnen maar toont daarom juist het veelvoud aan verhalen en ervaringen aan. MIJN TANTES UIT GENT 5

6 3. DOELGROEP ONDERWIJS Deze leidraad is bedoeld om te gebruiken in secundaire scholen voor leerlingen van de derde graad, in verenigingen, studentenorganisaties, hogescholen, Als begeleider ken je je doelgroep het beste. Per oefening voorzien we een opbouw en achtergrondinformatie. Je kan zelf oefeningen aanpassen naargelang je doelgroep of de behoeften van je doelpubliek. Deze methodiek kan tevens gebruikt worden bij de realisatie van de einddoelen voor de derde graad secundair onderwijs (ASO en TSO) zoals vooropgesteld door het Vlaams Ministerie van Onderwijs. In 2010 werden nieuwe vakoverschrijdende eindtermen geformuleerd voor het Nederlandstalig onderwijs. De klassieke thema s zoals opvoeden tot burgerzin, zijn vervangen door een nieuw kader. Dit kader bestaat uit één stam (leren leren) en zeven contexten (lichamelijke gezondheid en veiligheid, mentale gezondheid, sociaalrelationele ontwikkeling, omgeving en duurzame ontwikkeling, politiekjuridische samenleving, socio-economische samenleving, sociaalculturele samenleving). De eindtermen in de stam zijn gericht op sleutelcompetenties als creativiteit, kritische zin of respect. Ze kunnen in alle onderwijs- en opvoedingsactiviteiten worden toegepast. In de contexten staan de eindtermen die typisch zijn voor een bepaald inhoudelijk geheel. Onderdelen met betrekking tot ontwikkelingseducatie en mondiale vorming bevinden zich in verschillende contexten, namelijk in omgeving en duurzame ontwikkeling, politiek-juridische samenleving, socio-economische samenleving en sociaalculturele samenleving. De methodieken kunnen gebruikt worden bij het realiseren van vakoverschrijdende eindtermen (VOET) voor de volgende sleutelcompetenties: EMPATHIE De leerlingen houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen. KRITISCH DENKEN De leerlingen kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante criteria. De leerlingen zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken. De leerlingen kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken. EEN OPEN EN CONSTRUCTIEVE HOUDING De leerlingen houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in samenleving en wereld. De leerlingen toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan verschillende standpunten. MIJN TANTES UIT GENT 6

7 RESPECT De leerlingen gedragen zich respectvol. Anderzijds zijn er aanknopingspunten en raakvlakken met de meer specifieke eindtermen verbonden aan diverse contexten zoals gedefineerd door het Ministerie van Onderwijs. CONTEXT 5: POLITIEK-JURIDISCHE SAMENLEVING. De leerlingen geven voorbeelden die duidelijk maken hoe de mondialisering voordelen, problemen en conflicten inhoudt. CONTEXT 7: SOCIO-CULTURELE SAMENLEVING De leerlingen beschrijven de dynamiek in leef- en omgangsgewoonten, opinies, waarden en normen in eigen en andere sociale en culturele groepen. De leerlingen gaan constructief om met de verschillen tussen mensen en levensopvattingen. De leerlingen illustreren het belang van sociale samenhang en solidariteit. De leerlingen trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden van onverdraagzaamheid, racisme en xenofobie. De thema s en methodieken in deze leidraad sluiten tevens aan bij de eindtermen voor het Project Algemene Vakken (PAV) die voor de derde graad BSO werden uitgewerkt. Met name: TIJD- EN RUIMTEBEWUSTZIJN De leerlingen zien in op grond van de actualiteit en eigen ervaringen dat er een verband bestaat tussen verleden, heden en toekomst en dat er culturele verschillen zijn in het dagelijks leven van mensen. De leerlingen kunnen belangrijke wereldproblemen herkennen en bespreken. FUNCTIONELE INFORMATIEVERWERVING EN VERWERKING De leerlingen kunnen relevante informatie in concrete situaties vinden, selecteren en gebruiken. De leerlingen kunnen informatie uit uiteenlopend tekstmateriaal begrijpen en gebruiken. De leerlingen kunnen spontaan gebruikmaken van voor hen relevante informatie en communicatietechnologie. FUNCTIONELE TAALVAARDIGHEID De leerlingen kunnen uit mondelinge en schriftelijke informatie de essentie halen. De leerlingen kunnen over die informatie reflecteren en ze evalueren. De leerlingen kunnen mondeling argumenteren. (Bron: PAV Concretisering Eindtermen 3de graad BSO MIJN TANTES UIT GENT 7

8 4. OEFENINGEN Algemene nabespreking Migratiegeschiedenis van de 3 zussen Allemaal verschillend? Stellingenspel: migratie en migranten Migratie is een levenslang proces Migratie van de andere kant bekeken Actie MIJN TANTES UIT GENT 8

9 NABESPREKING FILM MIJN TANTES UIT GENT Bekijk met de groep de film Mijn tantes uit Gent. Onderstaande vragen bieden inspiratie voor de nabespreking. Afhankelijk van de grootte van de groep en de beschikbare tijd kan je evoor kiezen de vragen in groep te bespreken of te werken in kleinere groepjes die daarna plenair terugkoppelen. Vragen - Wat vond je van de film? - Wat is volgens jou de boodschap van deze film? Waarom denk je dat? - Wat vind je van de titel Mijn tantes uit Gent? Wat is volgens jou de motivatie van de filmmakers? Verzin zelf een andere passende titel en motiveer je keuze. - Welke scène is je het meeste bijgebleven? Kan je vertellen waarom? - In de film vertellen drie zussen over hun migratie naar België. Voor wie had je het meeste sympathie? Voor wie het minste? Geef telkens argumenten. - Wat vond je verrassend aan de film? - Heb je nog vragen over de film? MIJN TANTES UIT GENT 9

10 MIGRATIEGESCHIEDENIS VAN DE DRIE ZUSSEN Migratie is een lang proces. Sinds de migratie van de drie zussen is er veel veranderd. Voor vele groepen mensen wordt het steeds moeilijker om naar België (en Europa) te komen. Er is een veelvoud aan statuten en voorwaarden. De weg naar papieren is vaak niet evident. Nu horen we de verhalen van asielzoekers, opvangcrisissen, mensen zonder papieren, hongerstakingen en gedwongen terugkeer. Vragen Kan je de 3 migratieverhalen van de 3 zussen reconstrueren? Hoe zijn ze in feite naar België gekomen? Wat waren hun verwachtingen? De film vertelt migratieverhalen over de jaren 70. Hoe is het nu? De film focust op de migratie van de 3 vrouwen. Wat denk je dat typisch vrouwelijk is aan de migratie van Jemâa, Saâdia en Fatima? Wat zou er anders zijn als het om mannen gaat? Ter inspiratie bekijk de CANVASdocumentaire Trik Slama (over het verhaal van een eerste generatie Marokkaanse man). Zou je zelf ooit migreren? Waarom wel/waarom niet? Ben je zelf gemigreerd? Wat is jouw verhaal? MIJN TANTES UIT GENT 10

11 INSPIRATIE Jemâa, Saâdia en Fatima Touil kwamen naar België om te werken. Alledrie werden ze in de jaren 70 tewerkgesteld door Vlaamse families. Saâdia keerde een paar keer terug naar Marokko en heeft uiteindelijk toch voor België gekozen omwille van haar liefde voor Herman. Het verhaal van de 3 zussen geeft de deelnemers inzicht in de 3 migratieverhalen van de zussen. We vinden het belangrijk om deze authentieke verhalen in een breder kader te plaatsen. Daarom vind je bij hoofdstuk 5 achtergrondinformatie met dé belangrijkste aspecten van de Marokkaanse migratie naar België. Bij deze migratie spelen immers diverse factoren een rol. Als de deelnemers zelf deze factoren niet binnenbrengen, kan deze info jou als begeleider houvast bieden. MIJN TANTES UIT GENT 11

12 ALLEMAAL VERSCHILLEND? Over Marokkaanse vrouwen heersen in de maatschappij vaak stereotiep beelden. Marokkaanse vrouwen zouden onderdrukt worden, geen eigen keuzes maken, niet werken, niet deelnemen aan het verenigingsleven, Tegenwoordig is er ook een steeds grotere groep van hogeropgeleide vrouwen die met of zonder hoofddoek een rol in de verschillende geledingen van de maatschappij opnemen: wetenschap, cultuur, politiek, zorg, kunst Verschillende onderzoeken duiden ook op het feit dat meisjes van Marokkaanse origine steeds meer hogere diploma s halen. De film geeft de kijker een inzage in het leven van 3 zussen Jemâa, Saâdia en Fatima. Deze moedige vrouwen vertellen hoe ze met vallen en opstaan, zonder opleiding, zonder inburgeringsbeleid en onthaalklassen hun weg hebben gevonden naar werk, verenigingsleven, Nederlands, Door écht kennis te maken met de vrouwen krijgt de kijker inzicht in de leefwereld van deze vrouwen. En waarschijnlijk heeft hij/zij meer gemeen met Marokkaanse vrouwen dan eerst gedacht. Mensen zijn verschillend. Mensen hebben verschillende identiteiten ( man/vrouw, beroep, achtergrond, woonplaats, hobby, gehuwd/kinderen/alleen, ). Door zicht te krijgen op de verschillende aspecten van de 3 zussen ontdekken de deelnemers ook (on)verwachte gelijkenissen met de 3 zussen. Opdracht - Vraag de deelnemers na te denken over 3 aspecten die ze gemeen hebben met één van de personages van de film. - Vraag de deelnemers na te denken over 3 aspecten waarin ze verschillend zijn van de deelnemers. MIJN TANTES UIT GENT 12

13 INSPIRATIE Laat eerst deelnemers zelf aspecten of kenmerken aanbrengen. Als deelnemers te hard blijven hangen in eenzelfde visie, kan je andere aspecten aanreiken. Vraag bijvoorbeeld naar aspecten die al dan niet gemeenschappelijk zijn met de 3 zussen op vlak van familiale situatie, hobby s, werk, karaktereigenschappen, Deze nieuwe elementen zullen deelnemers doen beseffen dat ze meer gemeen hebben met de 3 zussen dan gedacht en zullen in feite - en dat is de kern van de zaak de mens achter Jemâa, Fatima en Saâdia leren kennen. Een andere optie is om onderstaande lijstje eigenschappen aan de deelnemers te geven en te vragen welke eigenschappen of kenmerken ook voor hen gelden. Belangrijke slotvraag aan de deelnemers is of ze vinden dat ze veel of weinig met de 3 zussen gemeen hebben. Hadden ze dit verwacht? Eigenschappen Ik heb een kat. Ik drink graag muntthee. Ik ben geëngageerd in een organisatie in mijn buurt. Ik hou van tekenen naar levend naakt model. Ik ga graag op vakantie in Marokko. Ik heb familie in Marokko. Ik neem vaak de bus. Ik heb geen geheimen voor niemand. Ik vind dat je niet overal en tegen iedereen alles kan vertellen. Ik draag een bril. Ik hou van sneeuw. Ik zit soms met mijn lief op een bank te babbelen. Ik heb mijn demente moeder verzorgd. Mijn ouders leven niet meer. Ik heb 2 zussen. Ik doe vrijwilligerswerk. Nederlands is niet mijn moedertaal, maar ik kan mij goed verstaanbaar maken. Ik hou van Gent. Ik woon in Gent. Ik doe af en toe een babbel met de buren. Ik heb de kuismicrobe. Iemand in mijn familie heeft suikerziekte. Ik heb een dochter. Ik ben in een ander land geboren en woon nu in België. Vroeger vonden ze mij brutaal en lomp. Ik hou van de natuur. Ik zit in een gemengde relatie. Ik heb problemen met mijn ogen. MIJN TANTES UIT GENT 13

14 STELLINGENSPEL:MIGRATIE EN MIGRANTEN Naast de persoonlijke verhalen van de 3 zussen bevat de film Mijn tantes uit Gent ook veel uitspraken die een diepere discussie over migratie, de positie van migranten in de samenleving, vooroordelen die daarrond bestaan, kunnen aanwakkeren. Werken met stellingen is een ideale manier om op een actieve en onderbouwde manier deelnemers te stimuleren om na te denken over diverse aspecten en hun meningen hierrond te funderen. De begeleider schrijft een stelling of spreuk op het bord of leest deze hardop voor. De deelenemers die het met een stelling/spreuk eens zijn (of voor wie de stelling klopt), gaan aan de rechterkant zitten/staan. Wie het er niet mee eens is, gaat aan de linkerkant zitten/staan. Het midden is voor zij die twijfelen of het niet weten. Probeer vooral verdiepend te werken tijdens de discussie en deelnemers uit te nodigen om hun mening duidelijk te verwoorden. Vraag ook het nodige respect en aandacht van de rest van de groep. Vragen die hierbij kunnen helpen: Waarom spreekt deze stelling je aan? Heb je er altijd zo over gedacht? Leg eens uit wat je bedoelt? MIJN TANTES UIT GENT 14

15 STELLINGEN Migranten weten te weinig over hun rechten en plichten inzake werk. Migranten die ouder worden, willen terug naar hun land van herkomst. In de jaren 70 was het contact tussen Belgen en Marokkanen beter. Migranten hebben een verkeerd en nostalgisch beeld van hun land van herkomst. Migranten beseffen niet dat het land dat ze achterlieten veranderd is. De eerste generatievrouwen zijn moderner dan Marokkaanse meisjes nu. Op je 14de migreren is veel te jong. Migreren is een vrije keuze. Gemengde relaties zorgen altijd voor problemen. Allochtonen doen weinig vrijwilligerswerk. De film heeft mijn kijk op Marokkaanse vrouwen veranderd. De film heeft mij doen beseffen dat migratie een mensenleven veranderd. De film heeft mij inzicht gegeven dat ook Belgen een rol hebben bij de migratie. Migranten als goedkope arbeidskrachten gebruiken, is ondanks de goede bedoelingen onrechtvaardig. Migranten hebben in hun land vaak geen kans op werk en een goede toekomst. Ze mogen al blij zijn dat ze hier mogen werken. Het is logisch dat migranten vaak minder betaald worden. Vriendschap tussen migranten en Vlamingen bestaat. Deze film leert me dat de integratie kan lukken. MIJN TANTES UIT GENT 15

16 INSPIRATIE Bovenstaande stellingen hebben betrekking op verschillende thema s. Hieronder vind je context bij de belangrijkste thema s die in de film aanbod komen. In wat volgt hebben we het over : Migratie en integratie Communicatie en misverstanden Discriminatie en racisme Werk en uitbuiting Gender, rolpatronen en relaties Ontworteling en vervreemding Migratie en integratie Migratie wil zeggen dat je je op één of andere manier losmaakt van je thuisland en je familiebanden. Dat je gemeenschappelijke tradities, ingebakken in het alledaagse leven, opgeeft of verliest. Het kan ook betekenen dat je deze cultureel bepaalde gebruiken in een ander daglicht kan zien. Dat de vorm en symboliek ervan directer wordt, persoonlijker. Een kompas om richting te geven aan het leven in een nieuwe en vreemde wereld. Migratie wil ook zeggen dat je je openstelt voor andere waarden en normen. In de jaren 70 werd er niet gesproken over integratie. Het was een persoonlijke zoektocht om binnen het vertrouwde traditionele erfgoed een onderscheid te maken tussen gewoonte en repetitie en de kern die leidt tot zingeving. Vanuit deze gedistilleerde zingeving was het makkelijker om aanknopingspunten te vinden bij een cultuur, die alhoewel onvertrouwd, evenzeer zijn basis vond in belangrijke universele (menselijke) waarden zoals samenhorigheid, veiligheid en geborgenheid. Het resultaat is heel duidelijk bij de 3 zussen, die elk op hun eigen en verschillende manier hun raakpunten hebben gevonden in onze Westerse cultuur vanuit de tradities meegebracht uit hun Marokkaans-Arabische cultuur. Een mooi voorbeeld hiervan is Saâdia s vrijwillige inzet bij Broederlijk Delen en de voedselbedeling voor armen. Voor haar solidariteit en engagement vindt ze duidelijk inspiratie binnen de Islam. Omdat haar geloof is uitgepuurd tot de fijne kern (en nooit werd gecontesteerd), is er geen sprake van een botsing, maar eerder van een overstijgende kruisbestuiving. Deze vrije vorm van integratie, die het individu toeliet te nemen en te delen vanuit een gevoel van zingeving in het algemeen belang, behoort tot het verleden. De wereld vandaag is eindeloos complexer en constant in beweging. Er worden grote vraagtekens geplaatst bij de toenemende migratie. Men wordt onzeker over de eigen identiteit en de waarde van de cultuur en tradities. MIJN TANTES UIT GENT 16

17 De verschillende globale evoluties leiden tot spanningen tussen de verschillende gemeenschappen. Terrorisme, globalisatie, financiële crisis, noem maar op, allemaal angstfactoren die leiden tot een radicale hang naar een conservatieve invulling van traditie. Ook de sociale context is uitermate belangrijk om migratie te begrijpen. Veel migranten hebben immers een economische drijfveer om het thuisland te verlaten omdat de financiële situatie daar niet leefbaar is. Zo vinden heel wat maatschappelijke problemen ivm migratie hun oorsprong in armoede en sociale verschillen. Communicatie en misverstanden De lijn tussen vriendschap, naastenliefde en misbruik is soms dun. Of hoe onduidelijkhed en misverstanden vorm geven aan discriminatie. Voornamelijk sociale verschillen wekken de nodige frustraties op en vormen een voedingsbodem voor racisme. De zussen die jarenlang knokten om hier een leven uit te bouwen en daar uiteindelijk ook zeer goed in slaagden, worden nog dagelijks geconfronteerd met onderhuidse opmerkingen over hun afkomst. Ze worden er lacherig en misschien zonder kwaad opzet keer op keer opgewezen dat ze hier niet thuis horen. Dit onderhuidse racisme blijft vaak verdoken, maar slaat toch diepe wonden. Werk en uitbuiting(koloniale mentaliteit) Het persoonlijke migratieverhaal van de zussen geeft heel duidelijk de evoluties weer van de wijze waarop we in Vlaanderen omgaan met migranten. Van exotische goedkope werkkrachten tot burgers die een actieve plaats opeisen in onze samenleving. De vrouwen in deze film hebben een actieve plaats in onze samenleving verworven, maar hebben daarvoor tal van moeilijkheden moeten overwinnen. In de jaren 70 was de verhouding tussen allochtone werknemer en autochtone werkgever niet altijd strikt zakelijk en zeker niet altijd contractueel vastgelegd. Dat zorgde voor heel wat misverstanden met soms tragische gevolgen, zoals Lieva Hoste in haar aangrijpende relaas illustreert. Het is zeer boeiend om vanuit verschillende culturele en sociale achtergronden een interculturele dialoog te voeren over de invloed van misverstanden bij de opkomst van racisme. Haar compassie en zusterlijke vriendschapsband met haar kindermeid Jemâa zorgde later, toen de arbeidsregelingen strikter werden toegepast, voor een breuk tussen de twee, die tot op de dag van vandaag pijnlijke sporen nalaat. Het waren niet de culturele verschillen die maakte dat het niet meer klikte. De basis van het onbegrip wortelde in hun verschillende sociale achtergrond. Lieva, die financiële zekerheid genoot, kon zich veroorloven zich over Jemâa te ontfermen, maar ze kon nooit de betekenis vatten van hoe hard het was voor Jemâa om in armoede te leven. Een gelijkaardig verhaal vinden we bij kloosterzuster Anna Desmedt. Als deel van de MIJN TANTES UIT GENT 17

18 compensatie voor haar werk, kreeg Jemâa taalonderricht van de kloosterzuster. Abdeslam Sari is de eerste allochtone vakbondsman in Vlaanderen die de zussen destijds wegwijs maakte in de sociale wetgeving m.b.t. hun rechten en plichten als werknemer. Door zijn ervaringen als vakbondsman verklaart hij de tijdsgeest en de arbeidsomstandigheden van toen. Zo geeft hij aan de persoonlijke verhalen van de drie zussen (en hun werkgevers) een objectief kader. Gender, rolpatronen en relaties We focussen op vrouwen die onafhankelijk van mannen zijn geëmigreerd, en brengen zo een stukje onderbelichte geschiedenis in beeld en doorbreken meteen al een eerste cliché. Op welke manier bepalen de gebruiken en de cultuur van een land de denk- en leefwereld van de vrouw en welke invloed heeft migratie daarop? Ook hier is het bijzonder boeiend dat de zussen hierover uiteenlopende visies hebben en daarom duidelijk verschillende relaties onderhouden, heel boeiend. De vrijgevochten Jemâa, werd op jonge leeftijd uitgehuwelijkt, maar wist toch te scheiden in een tijd dat dit allerminst voor de hand lag. De traditionele Fatima voelt zich thuis in het klassieke rollenpatroon en is letterlijk altijd in de weer om kinderen en man te behagen. De dominantere Saâdia deelt dan weer de lakens uit in het gezin en is gehuwd met een Vlaming. Wat wel zeer duidelijk naar voren komt, is dat geen enkele zus voldoet aan het cliché van onderdrukte moslima en dat het werkelijke migratiedebat over iets fundamenteler gaat dan het wel of niet dragen van een hoofddoek. Ontworteling en vervreemding We willen niet alleen de 3de en 4de generaties terug in contact te brengen met hun afkomst, maar evenzeer aan Vlaamse kant inzicht bieden in de complexe thematiek rond migratie. Deze gedeelde geschiedenis kan de gevoelens waarmee de verloren generatie worstelt, helpen begrijpen. We willen het idee nergens thuis te horen, vertalen naar de unieke plaats en unieke mogelijkheden die hun generatie in onze samenleving heeft. MIJN TANTES UIT GENT 18

19 MIGRATIE IS EEN LEVENSLANG PROCES Migratie is een proces. Ooit vertrek je met vele verwachtingen en hoop. Dan word je geconfronteerd met de realiteit. Dit kan meevallen, maar ook tegenvallen. Je bouwt je leven in een ander land op; maar je blijft op éen of andere manier ook verbonden aan je land van herkomst. Je behoort tot de twee landen, maar soms heb je het gevoel nergens thuis te horen. Onderstaande opdracht wil deelnemers inzicht geven in de complexiteit van migratie en de dubbele loyaliteit die migratie met zich meebrengt. Opdracht: Kies een zus en bespreek haar band met België en haar band met Marokko. Waar voelt ze zich thuis? Waar voel jij je thuis? Benoem minstens 3 plekken of contexten waarin jij je thuisvoelt. MIJN TANTES UIT GENT 19

20 INSPIRATIE De blijvende band met het vaderland: politieke en economische factoren spelen hier een rol evenals familiale en emotionele factoren. Bij de ondertekening van het Belgisch-Marokkaans verdrag in 1964 bleek dat de Marokkaanse staat weinig geïnteresseerd was in het welzijn van haar gemigreerde onderdanen. Zij bedong weinig sociale en economische voordelen voor de Marokkaanse migranten bij de Belgische staat, dit in tegengestelling tot bijvoorbeeld de Turkse staat, die voor haar onderdanen in de migratie een heel pakket van sociale voorzieningen in het Turks-Belgisch akkoord liet opnemen. Waar Marokko wél sterk in geïnteresseerd was, waren de financiële transacties van de gemigreerde Marokkanen met hun thuisland: de geldstromen naar de te onderhouden familie, het belegde spaargeld in Marokko en de investeringen die zij er deden. Deze interesse was terecht: de omvang van de financiële transacties was enorm, en oversteeg na verloop van tijd zelfs de inkomsten uit de Marokkaanse mijnbouw en het toerisme tezamen! De Marokkaanse overheid begon langzaamaan in te zien dat zij er goed aan deed te proberen deze migranten, die zij min of meer aan hun lot had overgelaten, terug aan haar te binden. Daartoe werd een speciaal fonds Hassan II voor de Marokkanen in het buitenland opgericht. Om de culturele, sociale en politieke activiteiten van de Marokkaanse migratie in het oog te houden, werden op het einde van de jaren zestig de zogenaamde Amicales marocaines opgericht, die belast werden met de controle op het Marokkaanse verengingsleven in België, en meer bepaald op de trouw van de Marokkaanse onderdanen aan het toenmalige Marokkaanse regime. Deze Amicales stonden in contact met de Marokkaanse ambassade in België en kregen hun orders rechtstreeks van de Marokkaanse staat. Ook Gent kende een dergelijke Amicale, die door de gemeentelijke en provinciale overheden met een zeker wantrouwen bekeken werd. Voor vele migranten werd de terugkeer naar hun land van herkomst, die zij zich tot dan toe steeds voor ogen gehouden hadden, door de gezinshereniging in België definitief van de kaart geveegd. Niettemin bleven de meeste Marokkanen van de eerste generatie ook na de overkomst van hun gezin de droom koesteren ooit naar Marokko terug te keren. Velen koesteren ook vandaag die droom nog, hoewel slechts enkelen erin slaagden deze waar te maken. In werkelijkheid is het aantal immigranten van de eerste generatie dat zich hier thuisvoelt veel groter dan men vermoedt, ofschoon zijn altijd zijn blijven spreken over hun terugkeer naar de herkomstlanden. Kijken we alleen maar naar de eerste tekenen van integratie, die duidelijk te zien zijn in de inrichting van hun leefomgeving. Het aantal migranten dat eigenaar van een huis wordt, neemt steeds toe en het in stand houden van exotische elementen in hun woningen vormt een link tussen dat van vroeger en dat van vandaag. Gemengde huwelijken nemen ook toe, net als het gebruik van typisch Vlaamse voornamen. (Anne Morelli p. 335) MIJN TANTES UIT GENT 20

21 MIGRATIE VANUIT DE ANDERE KANT BEKEKEN De film toont niet alleen het verhaal van de 3 zussen. Ook het verhaal van de Vlaamse familie waarvoor ze werkten, wordt belicht. Het persoonlijke migratieverhaal van de zussen geeft heel duidelijk de evoluties weer van hoe we in Vlaanderen omgaan met migranten doorheen de tijd. Van exotische goedkope werkkrachten tot burgers die een actieve plaats opeisen in onze samenleving. De vrouwen in deze film hebben een actieve plaats in onze samenleving verworven, maar hebben daarvoor tal van moeilijkheden moeten overwinnen zonder dat er in die tijd een maatschappelijk kader voor was. In de jaren 70 was de verhouding tussen allochtone werknemer en autochtone werkgever niet altijd strikt zakelijk en zeker niet altijd contractueel vastgelegd. Wat zorgde voor heel wat communicatiestoornissen met soms tragische gevolgen, zoals Lieva Hoste in haar aangrijpende relaas illustreert. Het is zeer boeiend om vanuit verschillende culturele en sociale achtergronden een interculturele dialoog te voeren over de invloed van misverstanden bij de opkomst van racisme. Haar compassie en zusterlijke vriendschapsband met haar kindermeid Jemâa zorgde later, toen de arbeidsregelingen strikter werden toegepast, voor een breuk tussen de twee, die tot op de dag van vandaag pijnlijke sporen nalaat. Opdracht Vraag deelnemers om na de denken over hoe er nu over minderheden in de samenleving wordt gedacht? Evenwaardige burgers of tweederangs? Hoe wordt er gedacht over andere culturen? Zijn culturen evenwaardig? Bestaat er nog zoiets als een westers superioriteitsgevoel? MIJN TANTES UIT GENT 21