COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN

Transcriptie

1 COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN TWEEDE VERSLAG VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD EN HET EUROPEES PARLEMENT INZAKE DE STATISTISCHE GEGEVENS OVER HET AANTAL DIEREN DAT IN DE LIDSTATEN VAN DE EUROPESE UNIE VOOR EPERIMENTELE EN ANDERE WETENSCHAPPELIJKE DOELEINDEN IS GEBRUIKT

2 2 INHOUD I. INLEIDING II. STATISTIEKEN 1. Algemeen 2. Structuur van het verslag 3. Compilatie en interpretatie van de gegevens A. Ingediende gegevens B. Gebruikte dieren (soort en aantal) C. Doeleinden van de proeven D. Toxicologisch en veiligheidsonderzoek: soorten producten E. Aantal dieren dat is gebruikt bij proeven voor onderzoek naar ziekten bij mens en dier: indeling naar ziektetypes en diersoort 4. Situatie in de lidstaten BELGIË DENEMARKEN DUITSLAND GRIEKENLAND SPANJE FRANKRIJK IERLAND ITALIË LUEMBURG NEDERLAND OOSTENRIJK PORTUGAL FINLAND ZWEDEN VERENIGD KONINKRIJK

3 3 I. INLEIDING Doel van dit verslag is om, overeenkomstig artikel 26 van Richtlijn 86/609/EEG 1, aan de Raad en het Europees Parlement de statistische gegevens voor te leggen betreffende het aantal dieren dat in de lidstaten van de Europese Unie voor experimentele en andere wetenschappelijke doeleinden is gebruikt. Dit verslag volgt op het eerste, in 1994 gepubliceerde verslag (COM (94) 195 def) inzake de statistische gegevens over het aantal dieren dat in 1991 in de lidstaten wordt gebruikt 2. Richtlijn 86/609/EEG schrijft geen model voor de tabellen met statistische gegevens voor en geeft ook niet aan hoe gedetailleerd deze moeten zijn. Om bruikbaar te zijn moet een verslag over de situatie in de EU de gegevens echter op een geharmoniseerde manier aanbieden. In 1997 raakten de voor deze richtlijn bevoegde nationale instanties het, na jarenlange discussie, eens over een uniforme reeks statistische tabellen (hierna EUtabellen genoemd). Deze tabellen worden in 1998 ingevoerd en moeten bij het verzamelen van de gegevens dat in januari 1999 begint, worden gebruikt. De partijen bij Overeenkomst ETS 123 van de Raad van Europa betreffende de bescherming van gewervelde dieren die voor experimentele en andere wetenschappelijke doeleinden worden gebruikt hebben een soortgelijke rapportageplicht. In deze overeenkomst zijn vijf tabellen vastgelegd voor de verzameling van statistische gegevens (hierna overeenkomsttabellen genoemd). De voor dit rapport ingediende gegevens zijn dan ook in diverse modellen gegoten. Naast de twee bovengenoemde formaten hebben een aantal lidstaten nationale formaten (hierna nationale tabellen genoemd) gebruikt alsmede formaten (hierna vorige tabellen genoemd) die in gebruik waren voordat men het in 1997 over de EU-tabellen eens raakte. Het meest komt het model van Overeenkomst ETS 123 van de Raad van Europa voor. Twee lidstaten, Frankrijk en Zweden, maken voor dit verslag reeds gebruik van de uniforme EU-tabellen. Het volgende verslag aan de Raad en het Europees Parlement, dat in 2000 wordt ingediend, zal gebaseerd zijn op de EU-tabellen. 1 2 PB L 358 van , blz. 1. Zie ook II.1.

4 4 II. STATISTIEKEN 1. Algemeen Elke lidstaat is, overeenkomstig de artikelen 13 en 26 van Richtlijn 86/609/EEG, verplichtombijdecommissiedestatistischegegevensintedienenbetreffendededieren die voor experimentele en andere wetenschappelijke doeleinden zijn gebruikt. Het voorliggende verslag bevat gegevens uit 1996; één lidstaat rapporteert evenwel gegevens van Volgens Resolutie 86/C331/02 4 is het gebruik van dieren toegestaan bij proefnemingen voor onderwijs en opleiding. Wanneer echter de doeleinden van dergelijke experimenten niet onder de richtlijn vallen, dat wil zeggen wanneer het niet om experimentele of wetenschappelijke doeleinden in de zin van de richtlijn gaat, moeten de lidstaten volgens de resolutie nationale voorschriften toepassen0 die niet minder streng mogen zijn dan die van de richtlijn. Een aantal lidstaten heeft in dit verslag dan ook dieren opgenomen die onder deze resolutie vallen. Doel van dit verslag is om een algemeen overzicht te geven van de situatie in de EU, dat als instrument kan fungeren in afwachting dat de Commissie in 2000 met haar eerste geharmoniseerde verslag komt. Het compileren van de gegevens was, gezien de verschillen in presentatie, geen sinecure. Toch werd gepoogd om een indicatie te geven van het soort dieren en de doeleinden waarvoor deze in de EU worden gebruikt. Wat de interpretatie van de gegevens betreft zijn de volgende punten van belang: Het vorige, in 1994 gepubliceerde verslag, had, op twee uitzonderingen na, betrekking op De overzichtstabel voor de EU bestond dus uit een mix van gegevens uit 1990, 1991 en België en Luxemburg dienden toen geen gegevens in. Drie landen, namelijk Oostenrijk, Finland en Zweden, die na de publicatie van het vorige verslag lid zijn geworden van de EU, hebben nu voor het eerst hun gegevens ingediend. Een aantal lidstaten heeft sinds het vorige verslag de rapportagecriteria gewijzigd. Er is bijgevolg tussen deze twee verzamelingen nationale gegevens geen vergelijking mogelijk. Sommige lidstaten rapporteren eveneens over dieren uit sectoren die buiten het toepassingsgebied van de richtlijn en de resolutie vallen, bijvoorbeeld de productie van schadelijke mutanten en transgene dieren. Vergelijking van de totalen van de verschillende lidstaten is dan ook niet mogelijk. Dit verslag heeft betrekking op in totaal 11,6 miljoen dieren 5. Zoals reeds uiteengezet moet worden beklemtoond dat dit cijfer op zich relatief weinig zegt. Bovendien gaat het Zie 4. Situatie in de lidstaten, Frankrijk, zesde alinea. PB C 331 van , blz. 2. Inclusief de gegevens van 1997 van Frankrijk.

5 5 bij deze aantallen om sterk verschillende diersoorten, zoals koudbloedigen als de vissen of hogere zoogdieren als de niet-menselijke primaten. De lezer wordt voor verdere informatie in dit verband verwezen naar figuur 1. Al deze factoren in aanmerking genomen moet men zeer voorzichtig zijn met het trekken van conclusies of het maken van vergelijkingen op basis van de resultaten in dit verslag. Ook zijn vergelijkingen tussen de bevindingen van dit verslag en het verslag van 1994 uit den boze. Wel zijn er vanuit statistisch oogpunt een aantal algemene opmerkingen te maken. Deze zijn terug te vinden in het desbetreffende gedeelte van punt 3 Compilatie en interpretatie van de gegevens van hoofdstuk II Statistieken. 2. Structuur van het verslag Dit verslag bestaat uit twee gedeelten. Het eerste deel bevat een compilatie wat de Europese Unie betreft van de vergelijkbare statistische gegevens die elke lidstaat voor met uitzondering van Frankrijk 6, dat gegevens van 1997 rapporteert (punt 3. Compilatie en interpretatie van de gegevens ) - heeft ingediend Ondanks het feit dat één lidstaat gegevens voor 1997 heeft gerapporteerd, beoogt dit verslag recht te doen aan de inspanningen die alle lidstaten hebben geleverd om statistische gegevens te rapporteren over dieren die voor experimentele en andere wetenschappelijke doeleinden zijn gebruikt. Bijgevolg werd, om rekening te houden met de voor 1996 en de voor 1997 ingediende gegevens, een reeks a-tabellen gecreëerd. De lezer wordt dan ook verzocht eveneens de tabellen 2 a, 3a en 4 a in aanmerking te nemen, ook al zijn deze tabellen vanuit statistisch oogpunt niet correct en moeten zij dus niet voor vergelijkende doeleinden worden gebruikt. Het tweede deel bevat de relevante uittreksels uit de gegevens zoals door de lidstaten verstrekt en een samenvatting van de opmerkingen of conclusies die een aantal lidstaten bij de gegevens heeft opgenomen. 6 Zie 4. Situatie in de lidstaten, Frankrijk, zesde alinea.

6 6 3. Compilatie en interpretatie van de gegevens A. Ingediende gegevens Doel van de eerste tabel, waarin de gegevens zijn opgenomen die door elke lidstaat zijn ingediend, is om te tonen welke tabellen voor de Europese Unie voor 1996 konden worden gecompileerd (tabel 1 op de volgende bladzijde). Veertien lidstaten hebben gegevens voor 1996 gerapporteerd. Het compileren en interpreteren van de gegevens gebeurde doelbewust slechts op basis van de parameters die door ten minste 9 lidstaten werden gerapporteerd: ð soort 7 en aantal gebruikte dieren (14 lidstaten); ð aantal dieren, ingedeeld naar doel van de proef (13 lidstaten); ð aantal gebruikte dieren voor toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek: indeling naar type getest product en diersoort (11 lidstaten); ð aantal gebruikte dieren bij proefnemingen voor onderzoek naar ziekten bij mens en dier: indeling naar ziektetype en diersoort (9 lidstaten). Aangezien er misschien nog andere nationale eisen inzake de rapportage betreffende proefdieren gelden, zijn met het oog op dit verslag niet noodzakelijk alle nationale statistische gegevens bij de Commissie ingediend. Sommige lidstaten die voor een bepaald doel geen dieren hebben gebruikt, hebben dit doel onvermeld gelaten in plaats van aan te geven dat er voor dat welbepaalde doel geen dieren werden gebruikt. Dit betekent echter niet dat deze lidstaten dit doel buiten beschouwing hebben gelaten. Wanneer men de onderstaande tabellen en grafieken bekijkt, moet men, wat de beschikbaarheid van de gegevens betreft, steeds met de genoemde beperkingen rekening houden; het is dan ook niet mogelijk om precieze conclusies te trekken voor de gehele Europese Unie. 7 Soort slaat niet alleen op diersoort, maar ook op groepen.

7 7 Tabel 1 Voor 1996 ingediende gegevens B DK D EL E F IRL I L NL A P FIN S UK Totaal "Y" Verslag betreffende de gegevens van 1996 Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y 14 Soort dieren Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y 14 Aantal dieren Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y 14 Aantal gebruikte dieren: opsplitsing naar herkomst en soort Y Y Y Y Y Y Y 7 Aantal dieren dat is gebruikt bij proeven voor bijzondere doeleinden: opsplitsing naar doel en soort Aantal dieren dat is gebruikt bij proeven voor onderzoek naar ziekten bij mens en dier: opsplitsing naar type ziekte en soort Aantal dieren dat is gebruikt voor de vervaardiging en kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor medische, tandheelkundige en diergeneeskundige toepassingen: opsplitsing naar regelgevingseisen en soort Aantal dieren dat is gebruikt voor toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek: opsplitsing naar producttype en soort Aantal dieren dat is gebruikt voor toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek: opsplitsing naar regelgevingseisen en soort Aantal dieren dat is gebruikt voor toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek: opsplitsing naar type proef en soort Aantal dieren dat is gebruikt voor toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek: opsplitsing naar type proeven en producten Aantal dieren dat is gebruikt voor toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek: opsplitsing naar type proeven en regelgevingseisen Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y 13 Y Y Y Y Y Y Y Y Y 9 Y Y 2 Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y 11 Y Y Y Y 4 Y Y Y Y Y 5 Y Y Y Y 4 Y Y Y 3 Aantal dieren dat is gebruikt bij proeven voor onderzoek betreffende ziekten bij mens en dier: opsplitsing naar type ziekte en regelgevingseisen Y 1 Algemeen: opsplitsing naar regelgevingseisen en soort Y Y Y Y Y Y 6 Geneesmiddelen: opsplitsing naar type proef en soort Y 1

8 8 B. Gebruikte dieren (soort en aantal) De gegevens De informatie betreffende het soort dieren dat is gebruikt, varieert sterk per lidstaat. Een aantal lidstaten vermeldt groepen van soorten, zoals knaagdieren en konijnen, of hondenenkatten. Andere lidstaten verstrekken zeer gedetailleerde informatie, en geven de benamingen van de soort (b.v. Kwartel : andere soorten dan Coturnix coturnix ). Betreffende de zoölogische classificatie van de soorten deed zich met name het volgende probleem voor: in sommige classificatiesystemen worden de gibbons (Hylobates hoolock, H. lar, H. syndactylus, enz.) bij de afzonderlijke familie van de Hylobatidae ondergebracht, die sommige natuurkenners niet eens tot de Anthropoïdea zouden rekenen. Om deze verschillen in gedetailleerdheid van de verstrekte informatie recht te doen, werd een tabel gemaakt met alle door de lidstaten gerapporteerde cijfers (tabel 2). Sommige lidstaten vermelden soorten waarvan geen dieren werden gebruikt. Chinese hamsters (Cricetulus griseus) Kameelachtigen Andere hoefdieren (niet nader gespecificeerd) Lemuridae Breedneusapen (niet nader gespecificeerd) Gibbons Pongidae (niet nader gespecificeerd) Octopus Koppotigen Om verwarring te vermijden, werden deze soorten niet in tabel 2 opgenomen. Naast de benaming van de soort of groep van soorten die in de EU-tabellen is vastgelegd, werden door een aantal lidstaten meer gedetailleerde gegevens dan nodig opgenomen alsmede groepen van soorten gerapporteerd. De afkorting NNG in tabel 2 staat voor niet nader gespecificeerd. Ook werden er, om de gegevens, althans voor een bepaald groeperingsniveau, vergelijkbaar te maken, totalen en subtotalen berekend (zoals totaal knaagdieren + haasachtigen ).

9 9 Tabel 2 In 1996 voor proeven gebruikte dieren (aantal en soort) Land: B DK D EL E F IRL I L NL A P FIN S UK Totaal Dieren: Muizen 430, , ,612 9, ,949 26, ,327 1, ,799 34,851 36, ,496 1,501,735 3,951,866 Ratten 211,785 92, ,766 5, ,848 24, , ,659 6,939 36, , ,323 2,614,129 Cavia's 40,656 11,907 50,059 1,280 26,824 1,531 57,850 11,956 3,090 1,904 10, , ,137 Goudhamsters (Mesocricetus auratus) N.N.G. Hamsters 3, , ,898 16,051 Subtotaal Totaal hamsters 3, , ,898 16,642 Renmuizen 10, ,649 18,612 Gegroepeerd Muizen+ratten + cavia's + hamsters, 183, ,940 enz. N.N.G. Knaagdieren 1, ,839 1,428 2,360 7, ,589 42,453 Subtotaal Totaal knaagdieren 698, ,574 1,219,276 16, ,049 52,858 1,036,786 1, , ,940 45,497 75, ,758 2,313,467 7,148,779 Konijnen 13,208 7,939 38, ,901 2,067 35, ,401 16,700 1,070 1,536 5,164 35, ,783 Subtotaal Totaal knaagdieren + haasachtigen 711, ,513 1,258,110 17, ,950 54,925 1,071,856 1, , ,640 46,567 76, ,922 2,348,758 7,344,562 Katten , ,509 4,352 Beagles 6,567 6,567 N.N.G. Honden 2, , , ,867 Subtotaal Totaal honden 2, , , ,747 18,436 Fretten ,244 2,357 N.N.G. Vleeseters 46 1, ,480 4,507 Subtotaal Totaal vleeseters 2,899 1,710 5, ,254 1, ,266 12,980 29,652 Paarden N.N.G. Paarden, ezels en kruisingen ,995 Subtotaal Totaal paarden, ezels en kruisingen ,104 Varkens 5,606 6,281 9, , ,094 10, ,589 7,530 47,316 Geiten ,000 Schapen 1, , , ,524 22,150 Gegroepeerd Geiten + schapen 2, ,032 4, ,211 Herten Runderen 1, , ,995 N.N.G. Runderen 556 2,035 1, ,682 9,658 Gegroepeerd Andere hoefdieren dan runderen N.N.G. Andere hoefdieren

10 10 Tabel 2 (vervolg) Subtotaal Totaal Artiodactyla 8,986 7,006 13, ,116 2,355 1,695 17,517 2,450 1,845 3,048 31,611 95,599 N.N.G. Halfapen Subtotaal Totaal halfapen Penseelaapjes, tamarins 1,330 1,330 Doodshoofdaapjes, doeroecoelis en slingerapen Ceboidae Subtotaal Totaal breedneusapen ,348 1,416 Makaken 2,410 2,410 Bavianen Cercopithecoidae N.N.G. Smalneusapen exclusief mensapen Subtotaal Totaal smalneusapen exclusief ,438 3,225 mensapen Gegroepeerd Breedneusapen + smalneusapen 1, ,480 exclusief mensapen Chimpansees Subtotaal Totaal mensapen Gegroepeerd Pongidae + Gibbons (Hylobatidae?) Subtotaal Totaal mensapen (Gibbons + andere mensapen) Gegroepeerd Cercopithecidae + Pongidae Subtotaal Totaal halfapen + apen + mensapen , , ,786 8,059 N.N.G. Zoogdieren ,324 Subtotaal Totaal zoogdieren 724, ,275 1,279,874 17, ,011 57,992 1,075,774 1, , ,078 49,073 79, ,345 2,398,753 7,481,300 Kwartels (Coturnix coturnix) N.N.G. Kwartels 1, ,321 4,835 Subtotaal Totaal kwartels 1, ,638 5,152 Kalkoenen 3,417 3,417 Hoenderen, kippen (Gallus) 52,708 96, ,718 Gegroepeerd Pluimvee N.N.G. Vogels 915 9,347 94, ,736 9,213 86, ,912 3,178 10, ,099 Subtotaal Totaal vogels 54,982 9,347 94, , ,218 86, ,912 3, , ,480 Gegroepeerd Kippen + schapen + geiten + varkens 1,471 1,471 + runderen enz. Gegroepeerd Paarden + vogels

11 11 Tabel 2 (vervolg) Reptielen Amfibieën 2, ,581 1, ,064 4, ,167 5,433 12,505 48,451 Regenboogforellen N.N.G. Vissen 733,928 24, , ,015 19,021 5,485 40,028 1, ,441 6, ,419 1,112,367 Subtotaal Totaal vissen 733,928 24, , ,015 19,021 5,485 40,028 1, ,441 6, ,419 1,112,719 N.N.G. Andere dieren Totaal Totaal alle dieren 1,515, ,226 1,509,619 19, ,837 77,107 1,094,185 1, , ,825 49, , ,012 2,659,368 9,036,808

12 12 Tabel 2 a In 1997 voor proeven gebruikte dieren (aantal en soort) Land : Dieren: F Muizen 1,787,200 Ratten 432,739 Cavia's 102,208 Goudhamsters (Mesocricetus auratus) 19,342 N.N.G. Hamsters Subtotaal Totaal hamsters 19,342 Renmuizen N.N.G. Knaagdieren 6,142 Subtotaal Totaal knaagdieren 2,347,631 Konijnen 63,727 Subtotaal Totaal konijnen + haasachtigen 2,411,358 Katten 1,990 N.N.G. Honden 4,290 Subtotaal Totaal honden 4,290 Fretten 82 N.N.G. Vleeseters 183 Subtotaal Totaal vleeseters 6,545 N.N.G. Paarden, ezels en kruisingen 2,174 Varkens 9,927 Geiten 776 Schapen 3,541 Runderen 1,636 Subtotaal Totaal Artiodactyla 15,880 N.N.G. Halfapen 82 Subtotaal Totaal halfapen 82 Ceboidae 88 Subtotaal Totaal breudneusapen 88 Cercopithecoidae 2,452 Subtotaal Totaal smalneusapen exclusief mensapen 2,452 N.N.G. Andere mensapen 0 Subtotaal Totaal halfapen + apen + mensapen 2,622 N.N.G. Zoogdieren 67 Subtotaal Totaal zoogdieren 2,438,646 Kwartels (Coturnix coturnix) 1,907 N.N.G. Vogels 65,745 Subtotaal Totaal vogels 67,652 Reptielen 48 Amfibieën 14,403 N.N.G. Vissen 88,573 Subtotaal Totaal vissen 88,573 Totaal Totaal alle dieren 2,609,322

13 13 Verwerking en interpretatie van de gegevens In totaal werden, wat de 14 rapporterende lidstaten betreft, voor dieren gerapporteerd. Om het relatieve aandeel van de soorten grafisch te kunnen weergeven, werden bepaalde soorten gegroepeerd (tabel 3 en figuur 1). Figuur 1 Koudbloedige dieren 12,86% Artio- + Perissodactyla 1,08% Vogels 4,33% Halfapen + apen + mensapen 0,09% Vleeseters 0,33% Nietgeclassificeerd 0,04% Knaagdieren + konijnen 81,27% De Artio- en Perissodactyla omvatten paarden, ezels en kruisingen (Perissodactyla), en varkens, geiten, schapen, herten en runderen (Artiodactyla). De meest gebruikte proefdieren zijn knaagdieren en konijnen (82%). De koudbloedige dieren (vissen, amfibieën, enz.) zijn goed voor 13%. Het percentage vleeseters zoals katten en honden bedraagt 0,33% en de halfapen, apen en mensapen samen vertegenwoordigen 0,09% van het totale aantal gebruikte dieren.

14

15 15 Tabel 3 Aantal dieren : B DK D EL E F IRL I L NL A P FIN S UK Totaal Knaagdieren + konijnen 711, ,513 1,258,110 17, ,950 54,925 1,071,856 1, , ,640 46,567 76, ,922 2,348,758 7,344,562 Koudbloedige dieren 736,165 24, ,952 1,930 1,090 19,021 9, ,787 2, ,608 11, ,924 1,162,039 Vogels 54,982 9,347 94, , , , ,912 3, , ,480 Artio- + Perissodactyla 9,073 7,028 14, ,126 2,554 1, , ,457 2,097 3,070 32,413 97,703 Vleeseters 2,899 1,710 5, , , ,266 12,980 29,652 Halfapen + apen + mensapen , , ,786 8,059 Niet geclassificeerd , ,313 Totaal: 1,515, ,226 1,509,619 19, ,837 77,107 1,094,185 1, , ,825 49, , ,012 2,659,368 9,036,808 In % van het totaal B DK D EL E F IRL I L NL A P FIN S UK Gemiddelden Knaagdieren + konijnen Koudbloedige dieren Vogels Artio- + Perissodactyla Vleeseters Halfapen + apen + mensapen Niet geclassificeerd Totaal:

16 16 Tabel 3 a Met de gegevens van Frankrijk voor 1997 Aantal dieren: B DK D EL E F IRL I L NL A P FIN S UK Totaal Knaagdieren + konijnen 711, ,513 1,258,110 17, ,950 2,411,358 54,925 1,071,856 1, , ,640 46,567 76, ,922 2,348,758 9,755,920 Koudbloedige dieren 736,165 24, ,952 1,930 1, ,024 19,021 9, ,787 2, ,608 11, ,924 1,265,063 Vogels 54,982 9,347 94, ,736 67, , , ,912 3, , ,132 Artio- + Perissodactyla 9,073 7,028 14, ,126 18,054 2,554 1, , ,457 2,097 3,070 32, ,757 Vleeseters 2,899 1,710 5, , , , ,266 12,980 36,197 Halfapen + apen + mensapen , , , ,786 10,681 Niet geclassificeerd , ,380 Totaal: 1,515, ,226 1,509,619 19, ,837 2,609,322 77,107 1,094,185 1, , ,825 49, , ,012 2,659,368 11,646,130 In % van het totaal: B DK D EL E F IRL I L NL A P FIN S UK Gemiddelden Knaagdieren + konijnen Koudbloedige dieren Vogels Artio- + Perissodactyla Vleeseters Halfapen + apen + mensapen Niet geclassificeerd Totaal:

17 17 Knaagdieren en konijnen zijn goed voor 93% van de warmbloedige dieren (figuur 2). Figuur 2 Warmbloedige dieren in % Artio- + Perissodactyla 1,24% Vleeseters 0,38% Halfapen + apen + mensapen 0,10% Vogels 4,97% Knaagdieren + konijnen 93,31% Tabel 4 is een poging tot weergave van de ingediende gegevens in de vorm van een EUtabel. Een aantal door de lidstaten gerapporteerde diergroepen kan niet in een dergelijke classificatie worden verwerkt, maar van de in totaal dieren zijn er (97,8%) in de tabel opgenomen.

18 18 Tabel 4 Soort of groep van soorten Aantal B DK D EL E F IRL I L NL A P FIN S UK Totaal Muizen (Mus musculus) 430, , ,612 9, ,949 26, ,327 1, ,799 34,851 36, ,496 1,501,735 3,951,866 Ratten (Rattus norvegicus) 211,785 92, ,766 5, ,848 24, , ,659 6,939 36, , ,323 2,614,129 Cavia's (Cavia porcellus) 40,656 11,907 50,059 1,280 26,824 1,531 57,850 11,956 3,090 1,904 10, , ,137 Hamsters (alle soorten hamsters) 3, , ,898 16,642 Andere knaagdieren (andere Rodentia) 12, ,839 1, ,360 7, ,238 61,065 Konijnen (Oryctolagus cuniculus) 13,208 7,939 38, ,901 2,067 35, ,401 16,700 1,070 1,536 5,164 35, ,783 Katten (Felis catus) , ,509 4,352 Honden (Canis familiaris) 2, , , ,747 18,436 Fretten (Mustela putorius furo) ,244 2,357 Andere vleeseters (andere Carnivoria) 46 1, ,480 4,507 Paarden, ezels en kruisingen (Equidae) ,104 Varkens (Sus) 5,606 6,281 9, , ,094 10, ,589 7,530 47,316 Geiten (Capra) ,000 Schapen (Ovis) 1, , , ,524 22,150 Runderen (Bos) 1, , , , ,682 15,653 Halfapen (Prosimia) Breedneusapen (Ceboidea) ,348 1,416 Smalneusapen excl.mensapen (Cercopithecoidea) ,438 3,225 Mensapen (Hominoidea) Andere zoogdieren (andere Mammalia) ,066 1,574 Kwartels (Coturnix coturnix) Andere vogels (andere Aves) 54,982 9,347 94, , ,218 86, ,912 3, , ,163 Reptielen (Reptilia) Amfibieën (Amphibia) 2, ,581 1, ,064 4, ,167 5,433 12,505 48,451 Vissen (Pisces) 733,928 24, , ,015 19,021 5,485 40,028 1, ,441 6, ,419 1,112,719 TOTAAL 1,514, ,226 1,506,017 19, ,752 77,107 1,094,185 1, ,891 19,180 49, , ,012 2,659,368 8,838,465 Niet hierboven opgenomen (gegroepeerd) Muizen + ratten + cavia's + hamsters, enz. 183, ,940 Geiten + schapen 2, ,032 4, ,211 Andere hoefdieren dan runderen Breedneusapen + smalneusapen excl. mensapen 1, ,480 Cercopithecidae + Pongidae Kippen+schapen+geiten+varkens+runderen, enz. 1,471 1,471 Mensapen + halfapen + andere apen 1,082 1,082 Paarden + vogels Andere dieren TOTAAL 988 3, ,085 5, , ,343 ALGEMEEN TOTAAL 1,515, ,226 1,509,619 19, ,837 77,107 1,094,185 1, , ,825 49, , ,012 2,659,368 9,036,808 Met de gegevens van Frankrijk voor 1997 Soort of groep van soorten B DK D EL E F IRL I L NL A P FIN S UK Totaal Muizen (Mus musculus) 430, , ,612 9, ,949 1,787,200 26, ,327 1, ,799 34,851 36, ,496 1,501,735 5,739,066

19 19 Tabel 4 a Ratten (Rattus norvegicus) 211,785 92, ,766 5, , ,739 24, , ,659 6,939 36, , ,323 3,046,868 Cavia's (Cavia porcellus) 40,656 11,907 50,059 1,280 26, ,208 1,531 57,850 11,956 3,090 1,904 10, , ,345 Hamsters (alle soorten hamsters) 3, ,342 1, ,898 35,984 Andere knaagdieren (andere Rodentia) 12, ,839 1,428 6, ,360 7, ,238 67,207 Konijnen (Oryctolagus cuniculus) 13,208 7,939 38, ,901 63,727 2,067 35, ,401 16,700 1,070 1,536 5,164 35, ,510 Katten (Felis catus) , , ,509 6,342 Honden (Canis familiaris) 2, , , , ,747 22,726 Fretten (Mustela putorius furo) ,244 2,439 Andere vleeseters (andere Carnivoria) 46 1, ,480 4,690 Paarden, ezels en kruisingen (Equidae) , ,278 Varkens (Sus) 5,606 6,281 9, ,031 9, ,094 10, ,589 7,530 57,243 Geiten (Capra) ,776 Schapen (Ovis) 1, ,541 1, , ,524 25,691 Runderen (Bos) 1, , ,636 1, , ,682 17,289 Halfapen (Prosimia) Breedneusapen (Ceboidea) ,348 1,504 Smalneusapen , ,438 5,677 excl.mensapen(cercopithecoidea) Mensapen (Hominoidea) Andere zoogdieren (andere Mammalia) ,066 1,641 Kwartels (Coturnix coturnix) 1, ,224 Andere vogels (andere Aves) 54,982 9,347 94, ,736 65, ,218 86, ,912 3, , ,908 Reptielen (Reptilia) Amfibieën (Amphibia) 2, ,581 1, ,403 3,064 4, ,167 5,433 12,505 62,854 Vissen (Pisces) 733,928 24, , ,015 88,573 19,021 5,485 40,028 1, ,441 6, ,419 1,201,292 TOTAAL 1,514, ,226 1,506,017 19, ,752 2,609,322 77,107 1,094,185 1, ,891 19,180 49, , ,012 2,659,368 11,447,787 Niet hierboven opgenomen (gegroepeerd) Muizen + ratten + cavia's + hamsters, enz. 183, ,940 Geiten + schapen 2, ,032 4, ,211 Andere hoefdieren dan runderen Breudneusapen + smalneusapen excl. 1, ,480 mensapen Cercopithecidae + Pongidae Kippen+schapen+geiten+varkens+rundere 1,471 1,471 n, enz. Mensapen + halfapen + andere apen 1,082 1,082 Paarden + vogels Andere dieren TOTAAL 988 3, ,085 5, , ,343 ALGEMEEN TOTAAL 1,515, ,226 1,509,619 19, ,837 2,609,322 77,107 1,094,185 1, , ,825 49, , ,012 2,659,368 11,646,130

20

21 C. Doeleinden van de proeven 21 De gegevens Dertien lidstaten hebben een tabel ingediend waarin de gegevens worden ingedeeld naar doel van de proeven en gebruikte diersoort. Een aantal lidstaten komt in de tabel met de indeling naar doel van de proeven niet op hetzelfde totale aantal dieren uit als in de tabel met de indeling naar diersoort alleen. Het totale aantal dieren bij de indeling naar doel van de proeven bedraagt De gebruikte terminologie in de tabellen waarin de gegevens worden ingedeeld naar doel van de proef verschilt per lidstaat, en de term andere dekt dan ook verschillende ladingen. In tabel 5 zijn de termen opgenomen die werden gebruikt en de lidstaten die deze gebruikten. Voor sommige lidstaten (België, Denemarken, Griekenland, Oostenrijk en Spanje) zijn de gebruikte termen vertaald uit het oorspronkelijk. Verwerking en interpretatie van de gegevens Hoewel wij er ons van bewust waren dat er een risico bestond van verkeerde interpretatie, hebben wij de diverse door de lidstaten gebruikte omschrijvingen gegroepeerd in tabel 6. Er is getracht om de ingediende gegevens weer te geven in de vorm van een standaardtabel (tabel 7). Sommige groepen van dieren kunnen niet in deze classificatie worden opgenomen: 31% van de gerapporteerde gevallen past niet in deze tabel. Om alle gerapporteerde gegevens een plaats te geven, werd getracht een classificatie te maken op basis van andere groepen; deze groepen staan in tabel 8. Van deze tabel werden een aantal grafieken afgeleid (figuren 3 en 4).

22 22 Tabel 5 Landen Terminologie die is gebruikt bij de rapportagen over de doeleinden EU-tabel B, DK, IRL, P, S, UK Fundamenteel biologisch onderzoek EU-tabel DK, S Onderzoek en ontwikkeling van producten en apparatuur voor medische en tandheelkundige toepassingen EU-tabel DK, S Productie en kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor medische en tandheelkundige toepassingen EU-tabel DK, S Onderzoek en ontwikkeling van producten en apparatuur voor diergeneeskundige toepassingen EU-tabel DK, S Productie en kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor diergeneeskundige toepassingen EU-tabel DK, P, S Toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek (inclusief veiligheids-onderzoek van producten en apparatuur voor medische, tandheelkundige en diergeneeskundige toepassingen) EU-tabel B, DK, D, EL, E, IRL, NL, P, FIN Diagnose van ziekten EU-tabel B, DK, EL, E, IRL, NL, P, FIN Onderwijs en opleiding EU-tabel B, DK, EL, IRL, P, FIN Andere A Medische of opleidingsdoeleinden A Bescherming van mens of milieu A Regelgevingsdoeleinden B, I Onderzoek en ontwikkeling en kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor medische, diergeneeskundige en tandheelkundige toepassingen B, IRL Toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek B Ontwikkeling van mutanten en transgene organismen B Gebruik van dieren om biologisch materiaal in stand te houden en te produceren NL, D, EL, E, FIN Fundamenteel biologisch (inclusief medisch) onderzoek EL, FIN Onderzoek naar, ontwikkeling en kwaliteitscontrole (exclusief veiligheidsonderzoek) van producten en toestellen voor medische en diergeneeskundige toepassingen EL, FIN Bescherming van mens en milieu door toxicologisch of veiligheidsonderzoek (inclusief veiligheidsonderzoek van producten of apparatuur voor medische en diergeneeskundige toepassingen) IRL, P Onderzoek, ontwikkeling en kwaliteitscontrole van apparatuur en producten voor medisch en tandheelkundig gebruik IRL, P Onderzoek, ontwikkeling en kwaliteitscontrole van apparatuur en producten voor diergeneeskundig gebruik IRL Onderzoek van ziekten IRL Immunologisch onderzoek D, E, NL Onderzoek, ontwikkeling en kwaliteitscontrole (inclusief veiligheids-onderzoek) van producten of apparatuur voor medische en diergeneeskundige toepassingen D, E, NL Bescherming van mens, dier en milieu door toxicologisch of ander veiligheidsonderzoek S Onderzoek en ontwikkeling van producten en apparatuur voor medisch, tandheelkundig en diergeneeskundig gebruik (exclusief toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek) UK Toegepast onderzoek - op medisch of tandheelkundig gebied UK Toegepast onderzoek - op diergeneeskundig gebied UK Bescherming van mens, dier of milieu UK Onderwijs UK Opleiding UK Forensisch onderzoek UK Directe diagnose UK Fokken

23 23 Tabel 6 Doeleinden: de gebruikte omschrijvingen gegroepeerd Fundamen-teel biolo-gisch onder-zoek Onderzoek en ontwikkeling en kwaliteits-controle van producten en apparaten voor medische, diergenees-kundige en tandheel-kundige toepassingen Toxicolo-gisch en ander veiligheidsonderzoek [inclusief veiligheids-onderzoek van produc-ten en appa-raten voor medisch, tandheelkundig en diergeneeskundig onderzoek] Diagnose van ziekten Onderwijs en opleiding Andere Andere gebruikte terminologie: Onderzoek en ontwikkeling van producten en apparatuur voor medisch en tandheelkundig gebruik Productie en kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor medisch en tandheelkundig gebruik Onderzoek en ontwikkeling van producten en apparatuur voor diergeneeskundig gebruik Productie en kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor diergeneeskundig gebruik Medische of opleidingsdoeleinden Bescherming van mens of milieu Regelgevingsdoeleinden Onderzoek en ontwikkeling en kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor medisch, diergeneeskundig en tandheelkundig gebruik Toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek Ontwikkeling van mutanten en transgene organismen Gebruik van dieren om biologisch materiaal in stand te houden en te produceren Fundamenteel biologisch (inclusief medisch) onderzoek Onderzoek naar, ontwikkeling en kwaliteitscontrole (exclusief veiligheidsonderzoek) van producten en apparatuur voor medische en diergeneeskundige toepassingen Bescherming van mens en milieu door toxicologisch of veiligheidsonderzoek (inclusief veiligheidsonderzoek van producten of apparatuur voor medische of diergeneeskundige toepassingen Onderzoek, ontwikkeling en kwaliteitscontrole van apparatuur en producten voor medisch en tandheelkundig gebruik Onderzoek, ontwikkeling en kwaliteitscontrole van apparatuur en producten voor diergeneeskundig gebruik Onderzoek van ziekten

24 24 Immunologisch onderzoek Onderzoek, ontwikkeling en kwaliteitscontrole (inclusief veiligheidsonderzoek) van producten of apparatuur voor medisch en diergeneeskundig gebruik Bescherming van mens, dier en milieu door toxicologisch of ander veiligheidsonderzoek Onderzoek en ontwikkeling van producten en toestellen voor medisch, tandheelkundig en diergeneeskundig gebruik (exclusief toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek) Toegepast onderzoek - op medisch of tandheelkundig gebied Toegepast onderzoek - op diergeneeskundig gebied Bescherming van mens, dier of milieu Onderwijs Opleiding Forensisch onderzoek Directe diagnose Fokken

25 25 Tabel 7 Soort dieren en doeleinden: groepering van de omschrijvingen van de doeleinden Soort of groep van soorten Fundamenteel biologisch onderzoek Onderzoek en ontwikkeling en kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor medische, diergeneeskundige en tandheelkundige toepassingen Toxicologis ch en ander veiligheidsonderzoek [inclusief veiligheidsonderzoek van productenentoestellen voor medisch, tandheelku n-dig en diergeneeskundig gebruik] Diagnose van ziekten Onderwijs Andere en opleiding Totaal Muizen (Mus musculus) 771,822 1,288,811 85,304 75,329 7, ,723 2,698,573 Ratten (Rattus norvegicus) 391, , ,010 9,177 11, ,014 1,737,017 Cavia's (Cavia porcellus) 16, ,037 35,078 2, , ,189 Hamsters (alle soorten hamsters) 8,481 6, ,602 Andere knaagdieren (other Rodentia) 7,281 18,295 1, ,174 Konijnen (Oryctolagus cuniculus) 18,782 35,539 33,701 6,233 1,809 26, ,509 Katten (Felis catus) 1, ,805 Honden (Canis familiaris) 741 7,776 2, ,867 Fretten (Mustela putorius furo) 904 1, ,357 Andere vleeseters (andere Carnivoria) 3, ,911 Paarden, ezels en kruisingen (Equidae) ,312 Varkens (Sus) 9,276 5, ,483 5,952 24,032 Geiten (Capra) ,000 Schapen (Ovis) 9,620 7, , ,828 22,205 Runderen (Bos) 3,309 4, , ,645 Halfapen (Prosimia) Breedneusapen (Ceboidea) ,408 Smalneusapen excl.mensapen(cercopithecoidea) 300 2, ,218 Mensapen (Hominoidea) Andere zoogdieren (andere Mammalia) ,142 Kwartels (Coturnix coturnix) Andere vogels (andere Aves) 64,528 68,027 6,202 5, , ,522 Reptielen (Reptilia) Amfibieën (Amphibia) 14, , , ,402 Vissen (Pisces) 175,444 23,365 54,090 8,207 1, , ,553 TOTAAL 1,500,877 2,540, , ,840 31,178 1,467,922 6,028,129 Niet hierboven opgenomen (gegroepeerd) Muizen + ratten + cavia's + hamsters, enz. 149,680 34, ,940 Gerapporteerd als totaal knaagdieren+haasachtigen 606,375 1,227,069 82, ,572 19, ,159,142 Andere vleeseters, incl. groep katten+honden 1,469 4, ,544 Andere hoefdieren Cercopithecidae + Pongidae Kippen+schapen+geiten+varkens+runderen, enz ,150 1,471 Mensapen + halfapen + andere apen 414 2, ,702 Paarden en vogels Andere dieren 97, , ,795 51,064 5,751 1, ,553 Totaal "niet hierboven opgenomen" 705,895 1,362, , ,527 60,776 1,807 2,791,583 Algemeen totaal 2,206,772 3,903, , ,367 91,954 1,469,729 8,819,712 Algemeen totaal dieren: 8,819,712 Totaal kader: 6,028,129 Niet in het kader: 2,791,583

26 26 Tabel 8 Soort dieren en doeleinden: groepering van de dieren, groepering van de doeleinden Soort of groep van soorten Fundamentee l biologisch onderzoek Onderzoek en ontwikkeling en kwaliteitscontrol e van producten en apparatuur voor medische, diergeneeskundige en tandheelkundige toepassingen Toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek (inclu-sief veiligheidsonderzoek van producten en toestellen voor medisch, tandheelkundig en diergeneeskun dig gebruik) Diagnose van ziekten Onderwijs en opleiding Andere Totaal Knaagdieren + konijnen 1,820,483 3,644, , ,145 75, ,776 7,145,146 Vleeseters 8,381 14,982 3, ,484 Artio- + Perissodactyla 22,963 17, ,427 2,476 8,855 58,213 Halfapen + apen + mensapen 1,187 5, ,092 Vogels 64,592 68,256 6,226 5, , ,839 Vissen 175,444 23,365 54,090 8,207 1, , ,553 Andere koudbloedige dieren dan vissen 15, , , ,101 Niet geclassificeerd 98, , ,167 51,064 7,019 1, ,284 Totaal 2,206,772 3,903, , ,367 91,954 1,469,729 8,819,712

27 27 Figuur 3 Doeleinden Onderwijs en opleiding 1% Andere 17% Fundamenteel biologisch onderzoek 25% Diagnose van ziekten 4% Toxicologisch en ander veiligheidsonderzoek (inclusief veiligheidsonderzoek van producten en toestellen voor medisch, tandheelkundig en diergeneeskundig gebruik] 9% Onderzoek en ontwikkeling en kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor medisch, diergeneeskundig en tandheelkundig onderzoek 44%

28

29 Rodents + Rabbits Carnivores Artio- + Perissodactyla Prosimians + Monkeys + Apes Birds Fish Other cold-blooded than fish Unclassified Biological studies of a fundamental nature Toxicological and other safety evaluation [including safety evaluation of products and appliances for human medicine and dentistry and veterinary medicine] Education and training Soorten en doeleinden Figuur 4 29

30

31 31 In 44% van de gevallen hadden de proeven onderzoek en ontwikkeling alsmede kwaliteitscontrole van producten en apparatuur voor medische, diergeneeskundige en tandheelkundige toepassingen tot doel, in 25% van de gevallen fundamenteel onderzoek. Uit de gegevens zoals deze zijn ingedeeld naar diersoort en doel van de proef (figuur 4) komen geen duidelijke tendensen naar voren, behalve dan dat knaagdieren en konijnen voor alle doeleinden steeds het meest worden gebruikt. D. Toxicologisch en veiligheidsonderzoek: soorten producten De gegevens De gegevens zoals in tabel 1 vermeld hebben slechts betrekking op 11 lidstaten. De hier gerapporteerde gevallen zijn een subcategorie van het totale aantal dierproeven. In totaal hebben de lidstaten dieren gerapporteerd. Ook hier verschilt het gerapporteerde type producten of groepen per lidstaat (tabel 9). Tabel 9 Toxicologisch onderzoek: soort producten B, EL, FIN, S Medische en diergeneeskundige toepassingen B, DK, D, EL, E, NL, P, FIN, S, UK Landbouw B, DK, E, NL, P, FIN, S, UK Industriële producten B, DK, E, NL, P, FIN, S, UK Huishoudelijke producten B, DK, E, NL, P, FIN, S, UK Cosmetica B, DK, E, NL, P, FIN, S Additieven in voor de mens bestemde levensmiddelen B, DK, P, S Voederadditieven B,DK,P,UK Tabaksproducten B, DK, D, EL, E, NL, P, FIN, S, UK Andere stoffen die schadelijk kunnen zijn voor het milieu B,DK,IRL,P,S,UK Andere D Totaal huishoudens + cosmetica + additieven in levensmiddelen voor de mens + industr. prod. DK, P Medische en tandheelkundige toepassingen DK, P Diergeneeskundige toepassingen IRL Levensmiddelen UK Levensmiddelenadditieven + andere levensmiddelen UK Onderzoek veiligheid/werkzaamheid van geneesmiddelen + veiligheid medische apparatuur Verwerking en interpretatie van de gegevens Sommige lidstaten nemen gedetailleerde medische en farmaceutische gegevens op, andere niet. De soorten zijn vaak in niet meer dan 3 hoofdgroepen samengebracht. De totalen zijn opgenomen in tabel 10; er kunnen geen conclusies uit worden getrokken, voornamelijk omdat voor medische toepassingen slechts door zeven lidstaten gegevens zijn gerapporteerd.

32 32 Tabel 10 Gebruikte dieren, opgesplitst naar aantal en soort en type producten B, DK, EL, P, FIN, S, UK Dieren : Alle medische en farmaceutische toepassin-gen B, DK, D, EL, E, NL, P, FIN, S, UK B, DK, E, NL,P,FIN, S, UK B, DK, E, NL,P,FIN, S, UK B, DK, E, NL,P,FIN, S, UK B, DK, E, IRL, NL, P, FIN, S, UK Landbouw Industrie Huishouding Cosmetica Alle levensmiddelen B, DK, D, EL, E, IRL, NL,P,FIN, S, UK Andere stoffen die schadelijk kunnen zijn voor het milieu Alle andere of andere groepen Knaagdieren en haasachtigen 478,797 84,514 85,103 2,062 4,823 8,745 14, ,106 Vleeseters (katten en honden) 6, Halfapen, apen, mensapen 2, Alle andere 35,739 39,121 11, , ,961 35,621 Totaal 523, ,478 96,227 2,570 4,823 13, , ,952 Totaal in deze tabel: 1,043,327 E. Aantal dieren dat is gebruikt bij proeven voor onderzoek naar ziekten bij mens en dier: indeling naar ziektetypes en diersoort De gegevens Zoals aangegeven in tabel 1 worden deze gegevens slechts door negen lidstaten gerapporteerd, en gaat het in totaal om dieren. Zoals uit tabel 11 blijkt zijn de terminologie en de groepen die voor de rapportage zijn gebruikt niet hetzelfde. De soorten zijn meestal in drie hoofdgroepen ondergebracht. Tabel 11 Opsplitsing naar ziektetype en diersoort B, DK, EL, E, IRL, NL, P, FIN, S Hart- en vaatziekten bij de mens B, DK, EL,P, FIN Ademhalingsziekten bij de mens B, DK, EL, E, FIN, NL, P, IRL, S Zenuwziekten en psychische aandoeningen bij de mens B, DK, EL, E, IRL, NL, P, FIN, S Kanker bij de mens (excl. onderzoek van kankerverwekkende eigenschappen) B, DK, EL, P, FIN, S Andere ziekten bij de mens B, DK, EL, P, FIN, S Dierenziekten EL,IRL,NL Andere E Totaal andere (mens en dier) Verwerking en interpretatie van de gegevens In tabel 12 werden de gegevens gegroepeerd zoals de negen lidstaten die over deze parameter rapporteren deze hebben gegroepeerd: aldus werden de ademhalingsziekten bij de mens, de andere ziekten bij de mens en de dierziekten in dezelfde categorie andere ondergebracht. Tabel 12 Onderzoek van ziekten Soort of groep van soorten Hart- en Zenuw- Kanker bij de Alle 'andere' Totaal

33 vaatziekten bij de mens 33 ziekten en psychische aand. mens mens (excl. onderz. kankerverwek. eigenschappen) categorieën Totaal knaagdieren + haasachtigen 82, , , , ,255 Totaal honden en katten ,646 2,517 Halfapen + apen + mensapen Andere dieren 8,038 7,113 3, , ,800 Totaal 90, , , ,561 1,285,148 Aldus omvat de categorie andere 51% van de gevallen. De enige trend die uit tabel 12 en figuur 5 naar voren komt, is dat voor onderzoek betreffende zenuwziekten en psychische aandoeningen bij de mens mogelijk meer dieren worden gebruikt dan voor onderzoek betreffende kanker of hart- en vaatziekten bij de mens. Figuur 5 Onderzoek van ziekten Hart- en vaatziekten bij de mens 7% Alle "andere" categorieën 51% Zenuwziekten en psychische aandoeningen bij de mens 25% Kanker bij de mens (exclusief onderzoek van kankerverwekkende eigenschappen) 17%