Internationaliseren in eigen land

Transcriptie

1 transfer vakblad over internationalisering in het hoger onderwijs Internationaliseren in eigen land 6 jaargang 21 mei/juni 2014 rug wil meer uit international classroom halen techniekonderwijs moet internationaler nederland gastvrij voor bedreigde wetenschappers zijn er voldoende joint doctorates? pianist ralph van raat werd in de vs een andere musicus

2 6 transfer Transfer is een onafhankelijk vakblad voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs en onderzoek. Transfer is ook online: Transfer is een uitgave van de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs. Verschijnt acht keer per jaar. Redactie Rob Burkhard (hoofdredacteur a.i.), Annelieke Zandvliet en Ralph Aarnout Aan dit nummer werkten mee Xander Bronkhorst, Helma Erkelens, Han v.d. Horst, Yvonne van de Meent, Erik van Oudheusden, Martine Postma, Daphne Riksen, Janny Ruardy, Rineke Wisman Beeld Piet den Blanken/HH, Simon van Boxtel, Peter Brom/ANP, Henriëtte Guest, Maarten Hartman, i-stock, Annabel Jeuring, Thomas Lekfeldt/ANP, Inge van Mill/HH, Gijs van Ouwerkerk, Paul van Riel/HH, Thierry Rogé/HH, Jonas Roossens/ANP, Janny Ruardy, Halit Suleyman/HH, Daniel Suy, Fred Steenman/ANP, Henk Veenstra Redactieraad Ries Agterberg (DUB), Sebastiaan den Bak (Neth-ER), Klaartje van Genugten (Fontys), Leonard van der Hout (Hogeschool van Amsterdam), Joep Huiskamp (TU Eindhoven), Erwin Ploeger (Unesco-IHE) Redactieadres Nuffic, Postbus 29777, 2502 LT Den Haag, tel.: / / fax: rburkhard@nuffic.nl, azandvliet@nuffic.nl, raarnout@nuffic.nl Abonnementen Transfer is gratis verkrijgbaar. Geïnteresseerden kunnen zich voor een gratis abonnement aanmelden via Adreswijzigingen Abonnees kunnen adreswijzigingen doorgeven via het contactformulier op Vormgeving en lay-out Sabrina Luthjens BNO en Christina Schürmann ( Druk Drukkerij Verloop, Alblasserdam Overname artikelen Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen uit Transfer is slechts geoorloofd na schriftelijke toestemming van de hoofdredactie. Omslag Een international classroom aan de Rijksuniversiteit Groningen. Foto: Henk Veenstra. Transfer 7, jaargang 21, verschijnt op 3 juli. Recept Wat brengt honkvaste Nederlandse studenten in beweging? Dat vroeg Transfer zich drie edities geleden af. We berichtten over joint degrees, mobility windows en Erasmus+ als mogelijke stimuli om meer Nederlandse studenten internationale ervaring op te laten doen. Intussen gaat de zoektocht naar de juiste prikkels verder. Moeten wij studenten in het hoger onderwijs dan maar verplicht een jaar naar het buitenland sturen? Het is een vraag die met enige regelmaat opduikt in hogeronderwijsdiscussies. Zo ook tijdens het laatste HBOdiscours, een debat waar zes Nederlandse Europarlementariërs hun visie op internationalisering voor hogescholen deelden. Met de Europese verkiezingen op komst leverde het interessante discussies op, maar over een ding waren de deelnemers het eens: niet verplichten, wel stimuleren. En zo zal de vraag onherroepelijk ook weer in de beleidskeuken van de minister van Onderwijs terechtkomen. Hoe uitgaande studentenmobiliteit te stimuleren. En hoe dat te doen als de recente trends in mobiliteitscijfers geen aanleiding geven om op korte termijn spectaculaire groei te verwachten in het aantal Nederlanders dat de grens over gaat. Instellingen moeten ervoor zorgen dat hun afgestudeerden over een passend niveau van internationale en interculturele competenties beschikken. Kan dat ook in eigen land? Nog voor de zomer wil de minister haar internationaliseringsvisie presenteren. Naast uitgaande en inkomende fysieke mobiliteit wordt in die visie een derde smaak verwacht. Internationaliseren in eigen land. Ofwel, internationalisation at home. Ter voorbereiding van de nieuwe visie kreeg de Nuffic opdracht onderzoek te doen naar vormen van internationalisation at home in het Nederlandse hoger onderwijs. Het beeld dat daaruit komt, is divers. Het overgrote deel van de hogeronderwijsinstellingen blijkt specifieke plannen te hebben voor internationalisering en vrijwel alle instellingen bieden ook alternatieven voor fysieke studentenmobiliteit. De onderbouwing bij de keuze voor bepaalde vormen ontbreekt soms nog. Maar wat opvalt, is de diversiteit waarmee instellingen invulling geven aan internationalisation at home. Virtuele mobiliteit, de international classroom, modules voor interculturele vaardigheden. Het zijn enkele voorbeelden die de onderzoekers in Nederland aantroffen. Daarnaast komen er nog voorbeelden bij van ResearchNed dat eveneens in opdracht van de minister een inventarisatie heeft gedaan van het buitenlands beleid op het gebied van internationalisation at home. Aan ingrediënten voor internationalisation at home is voorlopig geen gebrek. Nu nog de vraag of er ook goede recepten zijn om er een samenhangend geheel van te bereiden. rob burkhard rburkhard@nuffic.nl

3 inhoud Internationaliseren in eigen land Het stimuleren van studentenmobiliteit is jarenlang een speerpunt geweest in het internationaliseringsbeleid. Maar gezien recente trends in mobiliteitscijfers lijkt daar niet veel rek meer in te zitten. Daarom gaf het ministerie van OCW opdracht voor een onderzoek naar internationalisation at home. In deze Transfer de eerste conclusies en aanbevelingen van de Nuffic, die het internationaliseringsbeleid van universiteiten en hogescholen analyseerde. (p ). Vaak genoemd is de international classroom. Om daar meer uit te halen zette de Rijksuniversiteit Groningen een speciaal project op (p ). 10 Techniekonderwijs moet internationaler Het gaat goed met bèta-techniekopleidingen in Nederland. Zo goed zelfs, dat bij sommige studies moet worden geloot. Maar daarmee is het tekort aan technici nog niet opgelost, waarschuwt Beatrice Boots, directeur van het Platform Bèta Techniek. Zij pleit voor meer internationalisering in het techniekonderwijs. 24 Scholars at Risk brengt wetenschappers in veiligheid De Amerikaanse organisatie Scholars at Risk geeft bedreigde wetenschappers de kans hun werk ergens anders voort te zetten. Nederlandse hogeronderwijsinstellingen spelen een opvallend grote rol bij de opvang van deze academische vluchtelingen. Hoe komt dat, en hoe gaat dat precies in zijn werk? En verder 2 Colofon en redactioneel 4 Kort nieuws 13 Opinie: student moet op 22 mei gaan stemmen 19 Column Erik van Oudheusden 20 Hogeschool Utrecht schrapt stagebegeleider in Zuid-Afrika 23 Aanpakken: internationaliseerders aan het werk 27 Sorry? Pardon! Misverstanden in het buitenland 28 Zijn er voldoende joint doctorates? 30 Gelezen 31 Onbekend terrein: pianist Ralph van Raat werd in de VS een andere musicus

4 4 nieuws Foto: Jonas Roosens/AFP/BELGA de eindjes aan elkaar knopen Een houten aula als symbool voor de constructieve manier waarop studenten mee willen bouwen aan kwaliteitsvol onderwijs. Daarmee vroeg de studentenraad van de KU Leuven begin april aandacht voor de onderfinanciering van het hoger onderwijs in Vlaanderen, maar ook in heel België. Het aantal studenten blijft stijgen, stelde ondervoorzitter Andries Verslyppe van de studentenraad in een toelichting, maar het financieringsmodel van de overheid hinkt hier al jaren achteraan. Vlaanderen is ook steeds meer in trek bij Nederlandse studenten, melden verschillende media: in vijf jaar tijd is hun aantal er nagenoeg verdubbeld. Aan de KU Leuven, een van de instellingen met de meeste studenten uit Nederland, was zelfs sprake van een stijging van zo n 800 naar Wageningen overweegt quotum Chinese studenten Een werkgroep van de Wageningse universiteit bekijkt of het een goed idee is om de toestroom van Chinese studenten in te dammen. Dat meldt universiteitskrant Resource. De afgelopen vijf jaar is de belangstelling vanuit China voor Wageningen sterk gestegen. Inmiddels is bijna een op de tien masterstudenten aan de universiteit uit dat land afkomstig. Bij sommige opleidingen is het aandeel van Chinese studenten nog veel groter, aldus Resource, vooral bij die gericht op voeding en voedselveiligheid. Zo komt maar liefst de helft van de studenten van de master Food Safety uit China. De naam van de werkgroep, The International Classroom, verklaart waarom de grote aantallen Chinese studenten als een probleem worden gezien. Om in het onderwijs te kunnen profiteren van verschillende culturele achtergronden van aanwezige studenten, is een goede mix van nationaliteiten van belang. Rien Bor, verantwoordelijk voor de internationale onderwijsmarketing van de universiteit, vertelde in Transfer dat Wageningen streeft naar een ideal classroom: een goede afspiegeling van de wereldbevolking. Woordvoerder van de Raad van Bestuur Simon Vink zegt in het artikel van Resource dat de werkgroep de situatie in kaart brengt en voor de zomer een rapport presenteert. Indien noodzakelijk voegt de werkgroep daar aanbevelingen aan toe. (AZ)

5 5 7 miljoen Dat is het bedrag dat de NWO in 2014 uitkeert aan Rubiconbeurzen. Het beurzenprogramma is in 2005 ingesteld om recent gepromoveerden onderzoekservaring op te laten doen in het buitenland. Sinds het ministerie van OCW haar bijdrage aan het programma in 2011 schrapte, houdt de NWO het met eigen middelen en in afgeslankte vorm in stand. Jaarlijks kunnen zestig jonge onderzoekers voor twee jaar naar het buitenland. Van de negentien onderzoekers die in april een beurs kregen, gaan er twaalf naar de Verenigde Staten, vijf naar het Verenigd Koninkrijk, één naar Duitsland en één naar Denemarken. Top drie van redenen waarom Britten in Nederland willen studeren: 13% 17% 18% Omdat het collegegeld lager is dan in het VK Omdat Nederland over topinstellingen beschikt Om de Nederlandse cultuur mee te maken bron: broadening horizons 2014: embedding a culture of overseas study, british council UM dient internationaal wensenlijstje in bij gemeente Maastricht moet meer doen voor buitenlandse studenten, om te voorkomen dat het animo voor de lokale universiteit afneemt. Daar dringen Martin Paul en Nick Bos, respectievelijk voorzitter en vice-voorzitter van het College van Bestuur van die universiteit op aan. Dat schrijft Dagblad De Limburger. Voorheen kon de Universiteit Maastricht zich onderscheiden met probleemgestuurd onderwijs, maar dat is nu verleden tijd. De universiteitsbestuurders hebben een lijst met vijf prioriteiten opgesteld voor het stadsbestuur. Zo zou Maastricht meer moeten uitstralen trots te zijn op de universiteit. Daarnaast moet het stadsbestuur snel werk maken van een International Students Club. Als derde wordt een snelle verbinding met Aken, een rechtstreekse verbinding met Schiphol en de terugkeer van de Maastricht-Brussel Express genoemd. De krant citeert Martin Paul: Het stadsbestuur heeft ingezet op een tram naar Hasselt. Leuk, maar onze studenten hebben daar weinig aan. Voorts zou de gemeente haar informatie volgens de universiteitsbestuurders in verschillende talen moeten verstrekken, met het oog op buitenlandse studenten. En tot slot moet Maastricht de leefbaarheid voor studenten en andere bewoners verbeteren. Dagblad De Limburger meldt ook dat het stadsbestuur heeft laten weten de wensen van de universiteit zeer serieus te nemen. (AZ)

6 6 nieuws De beurs van Jaarlijks komen honderden studenten, promovendi en cursisten uit ontwikkelings landen naar Nederland met een NFP-beurs. Wie zijn zij en wat doen zij? mirriam moate mathebula (44) deelnemer cursus broadcast & multimedia journalism aan het rntc in hilversum Je bent radiomaker en mediadocent in Zuid-Afrika. Waarom was het belangrijk hier te studeren? Ik heb nog nooit zo n praktische opleiding gehad als hier. Al mijn studies tot nu toe in Zuid-Afrika waren erg theoretisch. Het is geweldig om alles wat wij bespreken echt in de vingers te krijgen, door het gewoon te doen. Deze manier van opleiden wil ik meenemen als docent, omdat ik denk dat we zo onze opleidingen in Zuid-Afrika naar een hoger niveau kunnen brengen. Is het medialandschap anders in Zuid-Afrika? Bij ons zijn radio, televisie en online nog volledig gescheiden werelden. In Nederland heb ik gezien hoe je alles kunt combineren en met minder mensen meer kunt doen. Ik heb geleerd hoe je veel efficiënter kunt werken, door mensen multidisciplinair op te leiden en in te zetten. Wat ga je als eerste doen als je weer thuis bent? Alles wat ik hier heb geleerd is direct toepasbaar en dat wil ik ook meteen doen. Daarnaast heb ik mij ook beschikbaar gesteld als NFP-ambassadeur voor het RNTC. Mijn NFP-beurs is het beste wat mij ooit is overkomen en als ik andere Zuid-Afrikanen kan vertellen over mijn ervaringen, dan doe ik dat graag. (RB) Foto: Maarten Hartman Rusland wil universiteiten Krim hervormen De Russische overheid is van plan tot 1 miljard dollar te investeren in het hoger onderwijs op de Krim, het door Rusland geannexeerde deel van Oekraïne. Dat kondigde de Russische onderwijsminister Livanov aan. Het grootste deel van het bedrag wordt gebruikt om het onderwijs op de Krim naar Russische standaarden te hervormen. De salarissen van docenten en onderzoekers worden verhoogd en Rusland wil nieuwe campussen en infrastructuur laten aanleggen. Ook komt er meer geld voor studenten van de Krim om aan Russische staatsuniversiteiten te studeren. De Staatsuniversiteit van Moskou ontwikkelt al een speciaal toelatingsprogramma. Volgens University World News vertrekken er inmiddels aanzienlijke aantallen studenten van de Krim naar Oekraïne, vooral naar Kiev en Lviv, omdat zij weigeren in Rusland te studeren. (RA) Tweede Kamer op de bres voor Duits Bekijk met de ambassade van Duitsland hoe in Nederland beter onder de aandacht kan worden gebracht dat het belangrijk is om de Duitse taal te beheersen. En wijs scholen op de mogelijkheid om via het Mach mit!-programma studenten enthousiast te maken voor het vak Duits. Die opdracht heeft de Tweede Kamer aan minister Bussemaker gegeven. Alleen de PVV stemde tegen de motie. De motie werd ingediend omdat de belangstelling voor het vak Duits gering is, terwijl de taal van groot belang is voor de economie. Daarnaast hebben studenten die het Duits beheersen een grotere kans op het vinden van een stage en een baan, aldus de Kamerleden. Met het Mach mit!-programma maakt de Actiegroep Duits zich sterk voor de Duitse taal in Nederland. (AZ) Australië versoepelt visumregels Australië heeft de visavoorwaarden versoepeld voor studenten uit risicolanden, zoals China, India en Pakistan. Die moeten aantonen dat zij hun studie minimaal een jaar lang zelf kunnen bekostigen. Voorheen was dat anderhalf jaar. Ook aan taalniveau en vooropleiding worden minder strenge eisen gesteld. Tot voor kort hanteerden de Australische autoriteiten een strikte classificatie om landen van herkomst in te delen. Hoe vaker in een land fraude werd vastgesteld bij visumaanvragen, hoe strenger de eisen die aan studenten werden gesteld. De twee hoogste risicocategorieën zijn nu afgeschaft en de voorwaarden in de resterende categorieën zijn meer op een lijn gebracht. Studenten uit risico landen hoeven daardoor tot omgerekend zo n euro minder op hun rekening te hebben. Na een aantal jaren van teruglopende belangstelling, neemt het aantal internationale studenten in Australië sinds vorig jaar weer toe. Strenge voorwaarden voor studievisa waren volgens critici mede de oorzaak van de daling van het aantal internationale studenten. (RB)

7 7 Foto: Thomas Lekfeldt/Scanpix Denmark Rederij Mærsk, qua omzet het grootste Deense bedrijf, heeft honderden vacatures. Denen zetten beurzen in voor binding Een nieuw beurzenprogramma voor studenten van buiten de EU, maatregelen waardoor er meer een relevante bijbaan of stage krijgen en de mogelijkheid om na het afstuderen twee jaar een baan te zoeken. Dat zijn enkele concrete acties waarmee de Deense regering meer buitenlands talent wil aantrekken en behouden. De acties staan in het tweede deel van het actieplan voor internationalisering, genaamd Denemarken een aantrekkelijke studiebestemming. Afgelopen zomer verscheen het eerste deel van het actieplan, waarin het versterken van internationale competenties van Deense studenten centraal staat. In 2012 was zo n 9 procent van de studenten die stonden ingeschreven aan Deense instellingen afkomstig uit het buitenland. Denemarken zou er graag meer aantrekken. Want uit berekeningen blijkt, net als in Nederland, dat het gunstig is voor de economie als buitenlandse studenten na het behalen van een masterdiploma in Denemarken gaan werken. Zelfs als het bedrag dat sommigen aan Deense studiefinanciering ontvangen, in ogenschouw wordt genomen. De Denen willen vooral meer studenten van buiten de EU aantrekken, die college geld betalen. Van deze groep komen er steeds minder naar Denemarken, terwijl een toenemend aantal Europese jongeren er een volledige studie gaat volgen. De Europeanen betalen geen collegegeld, net zo min als Deense studenten. Anders dan Nederland lanceert de regering een nieuw beurzenprogramma om internationaal talent te werven voor masteropleidingen in vakgebieden waar vraag naar is op de arbeidsmarkt en waar Denemarken internationaal sterk in is. University World News meldt dat 60 tot 65 bursalen een collegegeldvrijstelling krijgen, ter waarde van omgerekend ruim tot meer dan euro per jaar, en dat hun beurs bijna euro per maand bedraagt. De regering gaat bedrijven en stichtingen aansporen om haar voorbeeld te volgen. Ook het binden van buitenlandse studenten aan de arbeidsmarkt kan beter, vinden de Denen. Nu woont iets minder dan de helft drie jaar na het afstuderen nog steeds in Denemarken. University World News noemt in dat verband een belastingvoordeel voor kenniswerkers als belangrijkste maatregel. In het actieplan staan vijf meetbare doeleinden die de regering in 2020 wil hebben behaald. Dan moeten bijvoorbeeld de uitvalpercentage van internationale en Deense studenten overeenkomen. Daarnaast moeten afgestudeerden naar verhouding even vaak werk hebben. (AZ) cv-beurzen jorien janssen, voorzitter Europarlementariërs vinden dat hogescholen en universiteiten zich zelf moeten inzetten om #internationalisering te bevorderen #HBODiscours beurs deadline start studie/onderzoek Japan, studie en onderzoek 20 jun apr/okt 2015 Duitsland, kort onderzoek 1 jul vanaf jan 2015 Mexico, studie en onderzoek 21 aug in 2015 Meer informatie op Have you launches 13 of May! Universities compared. Your way." #Universities

8 8 nieuws Mobiliteit en kwaliteit centraal bij samenwerking EU-Afrika Foto: Thierry Rogé/Photo News Europese en Afrikaanse staatshoofden en regeringsleiders bijeen in Brussel. Mobiliteit kan een grote rol spelen bij het verbeteren van het hoger onderwijs in Afrika. Dat stellen Europese en Afrikaanse staatshoofden en regeringsleiders in hun routekaart voor de periode De routekaart is de uitkomst van de vierde EU-Afrika-top die begin april werd gehouden. Er staan drie paragrafen in over hoger onderwijs, dat cruciaal wordt genoemd voor economische en maatschappelijke ontwikkeling. In aanvulling op specifieke capaciteitsopbouw-projecten wordt veel verwacht van mobiliteit. Mobiliteit kan de kwaliteit van hoger onderwijs verbeteren door het gebruik van instrumenten voor transparantie en erkenning te bespoedigen. Maar ook door instellingen te helpen hun dienstverlening aan in komende en uitgaande studenten en onderzoekers te ontwikkelen. Mobiliteit van Afrikaanse en Europese studenten, onderzoekers en staf is mogelijk binnen verschillende acties van de programma s Erasmus+ en Marie Curie. De routekaart noemt daarnaast het Nyerere-programma, dat tot 2017 beurzen beschikbaar zal stellen voor mobiliteit van circa vijfhonderd master- en PhD-studenten en 70 academische en administratieve medewerkers binnen Afrika. Verder wordt de ontwikkeling van centres of excellence in Afrika ondersteund, vooral door middel van de Pan-African University. Het aantal deelnemende universiteiten aan het Tuning Africa-project, dat de relevantie en kwaliteit van curricula vergroot door leeruitkomsten centraal te stellen, wordt verdubbeld tot 120. (AZ) Engeland prijst zich uit de markt Het aantal bachelorstudenten uit EU-landen in Engeland is vorig studiejaar met bijna een kwart gedaald. Waarschijnlijk hangt dat samen met de hoogte van het collegegeld, aldus het Higher Education Funding Council for England (HEFCE). Eerder mocht dat niet meer dan omgerekend zo n 4200 euro bedragen, sinds 2012 ligt het maximum boven euro. Dat is veel meer dan elders in de EU. Zorgwekkend voor het Engelse hoger onderwijs is, dat niet alleen het aantal bachelorstudenten uit de EU daalde. Voor het eerst in 29 jaar was er sprake van een afname van alle internationale inschrijvingen bij elkaar. Vooral de belangstelling vanuit India en Pakistan liep sterk terug, constateert het HEFCE, terwijl de Verenigde Staten en Australië wel te maken hadden met een toename van studenten uit deze twee landen. Het stroomlijnen van visumprocedures in Australië speelt hier volgens het HEFCE een rol. Engeland verscherpte zijn immigratiebeleid juist. De inkomsten die internationale studenten van buiten de EU genereren, zijn belangrijk voor Engelse hogeronderwijsinstellingen. Het vorige studiejaar betaalden zij samen omgerekend ruim 3,6 miljard euro aan collegegeld. Bovendien leunen voltijds postgraduate masteropleidingen steeds meer op buitenlandse deelnemers. Zij waren in goed voor 74 procent van de inschrijvingen. (AZ)

9 9 Financiering Europees hoger onderwijs moet anders Foto: Piet den Blanken/HH Europese landen moeten de financiering van hun hoger onderwijs beter op elkaar afstemmen. De mobiliteit van studenten is niet in balans en de financiering van het hoger onderwijs verschilt per land. Daardoor zijn de baten en lasten van hoger onderwijs onevenwichtig verdeeld en wordt belastinggeld verspild. Dat suggereren Belgische en Duitse onderzoekers in de Jena Economic Research Papers. In hun studie brengen de hoogleraren economie Marcel Gérard (Louvain) en Silke Übelmesser (Jena) in kaart hoe Europese landen hun hoger onderwijs financieren. Ze constateren dat studenten in het ene land fors meer aan hun studie moeten bijdragen dan in het andere land. Terwijl studenten in Denemarken voor slechts 5 procent van de kosten van het hoger onderwijs opdraaien, betalen ze in het Verenigd Koninkrijk 70 procent. De mobiliteit van studenten is in Europa niet in balans, stellen de onderzoekers verder vast. Vooral Oostenrijk en België trekken meer studenten dan ze zien vertrekken, terwijl uit landen als Griekenland, Ierland en Slowakije meer studenten vertrekken dan er binnenkomen. Overheden passen de financiering van het hoger onderwijs hierop niet aan. De netto importeurs gaan niet meer voor hun hoger onderwijs vragen, de exporteurs maken hun onderwijs niet goedkoper om aantrekkelijker te worden. Ook de baten van het hoger onderwijs zijn scheef verdeeld. Landen die veel investeren in hoger onderwijs plukken daar de vruchten van, onder meer doordat hoger opgeleiden meer belasting betalen. Maar die verhouding is niet proportioneel: Frankrijk investeert per student ongeveer evenveel in het hoger onderwijs als Duitsland, maar houdt aanzienlijk minder aan die investering over. Het hoger onderwijs in Europa wordt momenteel grotendeels betaald door het land dat studenten ontvangt. Dit host country principle raakt steeds meer achterhaald naarmate de studentenpopulatie mobieler wordt, aldus de onderzoekers. Belastinggeld zou volgens hen effectiever worden ingezet, als de landen van herkomst meer zouden meebetalen aan het hoger onderwijs. Een van de oplossingen zou zijn een groter deel van het hoger onderwijs te laten financieren door middel van leningen aan studenten in het land van herkomst. De studieschuld die de studenten opbouwen, zou dan aftrekbaar moeten zijn van de belasting in het land waar ze gaan werken. (RA) agenda datum organisator evenement locatie meer informatie jun ACA en Agence 2e2f ACA Annual Conference 2014: Europe in the world. Higher education developments across the globe Bordeaux 25 jun CHEPS/UTwente Fit for the Future: Towards differentiated higher education Enschede 25 jun Public Policy Exchange The 6th Annual International Symposium on University Rankings and Quality Assurance Brussel

10 10 interview beatrice boots, directeur platform bèta techniek Techniekopleidingen mogen wel wat internationaler

11 11 Een jaar nadat het Nationaal Techniekpact werd gesloten, gaat het heel goed met de bèta- en techniekopleidingen in Nederland. Maar we zijn er nog lang niet, waarschuwt Beatrice Boots, directeur van het Platform Bèta Techniek. Het werven en binden van internationaal techniektalent kan beter. Vooral het hbo heeft te weinig Engelstalig aanbod. Internationalisering is op de middelbare school iets voor de alfavakken. Voor Frans ga je naar Parijs en als je Latijn en Grieks doet, mag je met je klas naar Rome of Athene. Bèta s komen het klaslokaal nauwelijks uit. Zij zijn te druk met sommetjes maken en proefjes doen. Dat komt doordat bètaleraren een beetje te serieus zijn, altijd bezig met de examenstof die af moet. Daardoor is er geen tijd voor buitenlandse excursies of bedrijfsbezoeken. Beatrice Boots, directeur van het Platform Bèta Techniek, schetst in één pennenstreek waarom zo weinig jongeren kiezen voor een carrière in de techniek. Jongeren hebben gewoon geen goed beeld van het beroepsperspectief en de carrièremogelijkheden. Ze denken vaak dat techniek moeilijk en saai is. Ze weten niet dat bètaonderzoek hartstikke internationaal is en dat je als technicus ook vaak een internationale baan krijgt. Leerlingen die het wel zouden kunnen, kiezen niet voor bèta omdat ze denken: als ik later veel geld wil verdienen, kan ik beter economie doen. En zo blijven alleen de jongeren over die steengoed zijn in de bètavakken en geen zin hebben in een ander profiel, omdat ze daar niet zo goed in zijn. De echte nerds dus. Maar dat is aan het veranderen, want het gaat goed met de instroom bij de bèta-techniekopleidingen. Zo goed dat er afgelopen jaar bij de hboopleidingen forensisch onderzoek (Hogeschool van Amsterdam) en game architecture & design (NHTV) moest worden geloot en dat de universiteiten in Wageningen en Delft een numerus fixus hebben ingesteld voor populaire studies als voeding & gezondheid en werktuigbouwkunde. Bij de technische universiteiten steeg de instroom het afgelopen jaar met 12 procent, terwijl het totaal aantal eerstejaars met 7 procent toenam. Bij de techniekopleidingen in het hbo groeide het aantal eerstejaars iets minder hard, maar met 7 procent toch net iets sneller dan de 6 procent waarmee de hbo-instroom gemiddeld toenam. Die omslag is voor een groot deel te danken aan het Nederland heeft een prima maakindustrie in bepaalde niches. Duitse automerken halen veel onderdelen uit Nederland Deltaplan Bèta Techniek, dat in 2004 van start ging en moest leiden tot 15 procent extra technici in Het Platform Bèta Techniek is opgericht om dat plan uit te voeren, samen met onderwijs en bedrijfsleven. Maar het succes kan niet alleen op het conto van het Deltaplan worden geschreven, vindt Boots. De economische crisis heeft ook een steentje bijgedragen. Toen je met andere studies heel makkelijk een baan vond, was het lastig concurreren voor techniekstudies. Doe-pact En ondanks de instroomgroei neemt het aantal technici niet snel genoeg toe om de bouwvakkers, installateurs, metaalbewerkers, elektrotechnici, ingenieurs en systeemanalisten te vervangen die tot 2020 met pensioen gaan. Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) heeft berekend dat er jaarlijks technici extra nodig zijn. Daarom is vorig jaar het Nationaal Techniekpact gesloten, waarbij ongeveer 25 landelijke en regionale overheden, onderwijs- en werkgeversorganisatie zijn betrokken. Het Platform Bèta Techniek zet zijn kennis, ervaring en expertise in om de Techniekpact-partijen te ondersteunen. Het is een echt doe-pact, stelt Boots. We gaan geen nieuwe aanpak ontwikkelen, maar sluiten aan bij wat al goed loopt. Daarbij gaat de aandacht vooral uit naar het vmbo en mbo, want daar gaat het volgens Boots beduidend minder goed. Het tekort van technici zit ook grotendeels op mbo-niveau. Maar als het om harde bèta s gaat is er ook op hogeronderwijsniveau nog steeds een tekort, vooral aan elektrotechnici en ictsysteembouwers. Internationaal talent Hogescholen en universiteiten zullen een deel van de extra instroom uit het buitenland moeten zien te halen, omdat er in Nederland niet altijd genoeg talent voor handen is. Wij hebben bijvoorbeeld een grote

12 12 chemiesector in Nederland. Bedrijven als Shell, DSM, AKZO en Dow Chemicals hebben veel chemici nodig. Zij kijken automatisch naar internationaal talent omdat er te weinig Nederlands talent is. Hoewel bij de universitaire masteropleidingen al veel buitenlandse studenten rondlopen, is de internationale instroom in de bachelors nog erg beperkt. In het hbo is nog weinig Engelstalig aanbod in de techniek, weet Boots. Maar de bacheloropleidingen van de universiteiten zijn ook nog niet vaak in het Engels. Niet zo gek, want de universiteiten en hogescholen hebben zich de afgelopen jaren vooral gericht op het verhogen van het aantal Nederlandse studenten. Nu die instroom op orde begint te komen, wordt het tijd de techniekopleidingen internationaler te maken, vindt Boots. Techniek ziet zichzelf nog niet heel erg als een internationale sector. Dat bewustzijn mag wel wat hoger. Vooral in het hbo. Technici zijn vaak te bescheiden, vindt Boots. Nederland heeft echt een heel goede maakindustrie in bepaalde niches. Duitse automerken als Audi, BMW en Mercedes halen een groot deel van hun onderdelen uit Nederland. interessanter om hierheen te komen, denkt Boots. Studeren is hier immers niet zo goedkoop als in Duitsland, waar het gratis is. Hoewel het de goede kant op gaat zijn het Techniekpact en Make it in the Netherlands hard nodig, vindt Beatrice Boots. De topsectoren hebben aangegeven dat voor een goede balans op de arbeidsmarkt vier op de tien jongeren voor bèta-techniek zouden moeten kiezen. We zaten ooit onder de twee op de tien en zijn nu op weg naar drie op de tien. Het wordt dus al wat evenwichtiger. Maar als je kijkt naar waar wij ons geld mee verdienen in Nederland, moeten er nog heel wat meer technici bij komen. Uit Nederland én uit het buitenland, want we zijn er nog lang niet. yvonne van de meent Bèta met hart voor internationalisering Duizend beurzen Het werven en binden van internationaal techniektalent is een van de 22 actiepunten in het Techniekpact en wordt uitgevoerd door de Nuffic. Dat kwam toevallig zo uit omdat de Nuffic al bezig was met het opzetten van het actieplan Make it in the Netherlands toen het Techniekpact vorig jaar werd gesloten. Vanuit het landelijke Techniekpact wordt daarom geen aparte actie ondernomen om buitenlandse studenten te werven. Wel is het een aandachtspunt van Techniekpact-regio s als Twente, Amsterdam en Brainport (Eindhoven en omgeving). Daarnaast kunnen internationale studenten gebruikmaken van de duizend studiebeurzen die werkgevers in de negen topsectoren beschikbaar stellen. De bedrijven trekken per student ongeveer euro uit en bieden ook een stage aan. Soms is zo n stage zelfs verplicht, want het is natuurlijk de bedoeling dat een student een band opbouwt met het bedrijf dat de beurs verstrekt, weet Boots. Per topsector wordt afgesproken wie voor zo n beurs in aanmerking komen. In de sector chemie, die voorop loopt, zijn de beurzen bestemd voor hbo- en wo-studenten die op zaterdagen en in de vakanties een speciaal ontwikkeld honoursprogramma volgen dat wordt uitgevoerd door medewerkers van de topsectorbedrijven. Intussen zijn vier- tot vijfhonderd beurzen toegekend, deels aan buitenlandse studenten. Zo n beurs maakt het voor internationale studenten natuurlijk wel Beatrice Boots (47) houdt zich al bijna vijftien jaar bezig met het promoten van het bèta-techniekonderwijs. Voor ze in 2008 directeur werd van het Platform Bèta Techniek werkte ze voor voorlopers van het platform, zoals Axis en het programma Jet-Net, het technologienetwerk voor jongeren, waarin bedrijven, scholen en overheid samenwerken. Boots studeerde geografie in Utrecht, volgde een master geografische informatiesystemen bij de University of Waterloo in Canada en een master stedenbouw bij de University of Londen. Ze begon haar loopbaan bij het international office van de Universiteit van Amsterdam. Internationalisering was mijn eerste werkterrein en ik vond het hartstikke leuk. Als ik bij het Platform iets internationaals kan doen, grijp ik dat ook met beide handen aan, lacht ze. (YvdM)

13 13 opinie Ga stemmen om hoger onderwijs op Europese agenda te krijgen Het Europees Parlement moet meer debat gaan voeren over hoger onderwijs. Daarom moeten studenten hun euroscepsis laten varen en op 22 mei vooral naar de stembus gaan, vindt Rok Primožic. De Europese verkiezingen die op 22 mei worden gehouden, zijn een goede aanleiding om het hoger onderwijs op de agenda van het Europees Parlement te zetten. Onder de titel Vote for Education hebben wij daarom een manifest opgesteld met de tien belangrijkste aandachtspunten. Europese politieke kandidaten die zich nadrukkelijk committeren aan onze programma punten, presenteren wij op onze website als onderwijsvriendelijke kandidaten. Het Europees Parlement heeft dan misschien geen directe bevoegdheden waar het gaat om hoger onderwijs, het is wel het enige democratisch verkozen orgaan op Europees niveau. Daarom willen wij op dat niveau meer gesprek over hoger onderwijs. Wie onze programmapunten leest, zal zien dat internationalisering voor ons integraal deel uitmaakt van hoger onderwijs. Internationalisering biedt de gelegenheid om interculturele vaardigheden en talenkennis op te doen en onderling begrip te kweken. En dat schept weer de broodnodige voorwaarden om in een globaliserende wereld vreedzaam samen te leven. Op Europees niveau zou je kunnen zeggen dat het best goed gaat met internationalisering. Maar in een wereldwijde context wordt Europa steeds kleiner en wij willen niet dat internationalisering stopt bij de Europese grenzen. Vrijwel zonder uitzondering vragen Europese hogeronderwijsinstellingen meer collegegeld van studenten van buiten Europa dan van studenten uit Europa zelf. In sommige landen zijn deze bedragen zo hoog dat er als het ware een tweedeling ontstaat tussen eersterangs- en tweederangsstudenten. In Engeland zien we al hoe studenten van buiten Europa als cash cows worden binnengehaald om torenhoge bijdragen te betalen waarmee de instellingen zichzelf bekostigen. Dat is dus níet de internationalisering die wij nastreven. Als wij willen leven in een open, begripvolle en vreedzame wereld, dan moeten we geen barrières opwerpen voor studenten die ons eigen onderwijs kunnen verrijken. Studenten die bovendien veel kunnen teruggeven, We zien al hoe studenten van buiten Europa als cash cows worden binnengehaald om torenhoge bijdragen te betalen waarmee de instellingen zichzelf bekostigen doordat ze misschien een deel van hun loopbaan in Europa willen doorbrengen. Voor iedereen die het met het bovenstaande eens is, heb ik twee adviezen. In de eerste plaats: ga stemmen en laat de euroscepsis niet verder groeien. In de tweede plaats: bekijk ons manifest op Ik begrijp mensen die denken dat hun ene stem maar weinig invloed heeft. Maar wij vertegenwoordigen meer dan 11 miljoen studenten in Europa. Genoeg stemmen om hoger onderwijs op de agenda te krijgen. rok primožič Rok Primožic is voorzitter van de Europese studenten vakbond ESU.

14 14 achtergrond van summerschool tot virtuele mobiliteit Internationaliseren in eigen land Internationalisering in het Nederlandse hoger onderwijs gaat verder dan studentenmobiliteit. De Nuffic inventariseerde in opdracht van het ministerie van Onderwijs vormen van internationalisation at home en stelde vast dat vrijwel alle instellingen die kennen. Centraal beleid om de international classroom goed te laten functioneren ontbreekt echter veelal, concluderen de onderzoekers. En ook virtuele mobiliteit blijft vaak onderbelicht. Van alle Nederlandse afgestudeerden heeft 22 procent een studieperiode in het buitenland doorgebracht, en dat percentage lijkt zich te stabiliseren. Toch is het belangrijk dat ook de overige 78 procent internationale competenties opdoet, vindt het ministerie van Onderwijs. In een onderzoek naar mogelijkheden om internationalisering te bevorderen moest daarom de nadruk liggen op alternatieven voor mobiliteit internationalisation at home. In een eerste deelrapport analyseren onderzoekers van de Nuffic het beleid van 42 Nederlandse hogescholen en universiteiten. Zo n driekwart van de instellingen heeft een specifiek internationaliseringsplan of is bezig dat op te stellen. Zeven hebben het internationaliseringsbeleid opgenomen in hun instellingsplan. Slechts vier instellingen hebben geen op centraal niveau geformuleerd beleid, met soms als verklaring dat internationalisering moet passen bij de opleiding wat de onderzoekers onderschrijven. Uit de inventarisatie blijkt dat het internationaliseringsbeleid van vrijwel alle universiteiten en hogescholen meer omvat dan alleen studentenmobiliteit. Maar waarom ze kiezen voor een bepaalde aanpak, is niet altijd duidelijk. Instellingen kunnen hun beleid concreter maken door te specificeren wat onder termen als internationalisering van het curriculum of international classroom wordt verstaan, suggereren de onderzoekers. Vanzelfsprekend Het afgelopen decennium hebben summerschools aan universiteiten een vlucht genomen. Verschillende instellingen noemen dit expliciet als middel om hun studenten internationale competenties bij te brengen. Ook voeren enkele aan dat zij samen met buitenlandse partners een opleiding, minor of module ontwikkelen. Doordat bij het selecteren van de leerstof voor internationale thema s en internationale vergelijking wordt gekozen, krijgt het curriculum een internationale invulling. Het gebruik van buitenlandse literatuur wordt in dit kader slechts enkele malen genoemd, mogelijk omdat het als vanzelfsprekend wordt beschouwd. Bijna de helft van de universiteiten geeft aan een module interculturele vaardigheden aan te bieden. Bij hogescholen gebeurt dat minder. De onderzoekers vinden het opvallend dat veel instellingen hun buitenlandse docenten willen inzetten voor internationalisering in eigen land, maar dat slechts de helft in het beleid ook aandacht schenkt aan buitenland ervaring van de eigen staf. Vijf hogescholen laten hun studenten bewust deelnemen aan activiteiten met een internatio nale component, zoals congressen. In hun aanbevelingen adviseren de onderzoekers instellingen meer studenten te betrekken bij bestaande projecten op het gebied van ontwikkelingssamen werking. Nu doen slechts drie universiteiten en zes hogescholen dat, als wordt afgegaan op het beschreven beleid. Ook het ministerie van Onderwijs zou meer aansluiting kunnen zoeken bij ontwikkelingssamenwerking.

15 15 Foto: Nuffic Studenten met verschillende culturele achtergronden leren niet vanzelf van elkaar. Vooral universiteiten noemen programmaonderdelen in het buitenland, zoals verplichte werkweken. Vaak voeren Nederlandse en buitenlandse studenten dan samen opdrachten uit. De onderzoekers merken op dat toename van deze constructie bemoeilijkt wordt, omdat instellingen geen extra kosten in rekening mogen brengen voor verplichte onderdelen van het curriculum. Ook virtuele mobiliteit wordt ingezet, maar slechts door acht instellingen vooral binnen het wo genoemd. Daarmee blijft deze vorm van internationalisering dichtbij huis volgens de onderzoekers onderbelicht in het beleid. Het aanbieden van vakken in een andere taal wordt veel genoemd als mogelijkheid om internationale en interculturele competenties in eigen land op te doen. Studenten verbeteren immers hun taalvaardigheid als ze onderwijs in het Engels volgen. Daarmee trek je bovendien buitenlandse studenten zodat er een international classroom kan ontstaan. Maar beleid om optimaal te kunnen profiteren van de kennis die buitenlandse studenten meebrengen, ontbreekt veelal. Terwijl uit een beschrijving in het rapport van het Maastrichtse International Classroom Development-project blijkt dat studenten met verschillende culturele achtergronden niet vanzelf samenwerken en van elkaar leren. Obstakels Taalverschillen zijn vaak een barrière voor het goed functioneren van een international classroom. Advies: maak Internationalisation at home een vast onderdeel van professio naliseringsprogramma s Taal komt dan ook voor bij de obstakels voor internationalisation at home die in het rapport op een rijtje zijn gezet. Gebrek aan informatie en communicatie in het Engels kan bovendien een probleem zijn bij het aantrekken van buitenlandse studenten, evenals het ontbreken van huisvesting, begeleiding en andere faciliteiten. Aan het obstakel dat docenten soms onvoldoende over internationale competenties beschikken, koppelen de onderzoekers een aanbeveling: maak internationalisation at home een vast onderdeel van professionaliseringsprogramma s en van de Basiskwalificatie Onderwijs (BKO), het keurmerk voor docenten. Andere hindernissen zijn onduidelijkheid over verantwoordelijkheden en gebrek aan tijd, geld en capaciteit. Verder zijn relaties met buitenlandse instellingen soms incidenteel en afhankelijk van individuen. Ook komt het voor dat één of enkele internationale opleidingen alle aandacht opeisen, wat ten koste gaat van interna tionalisering bij andere opleidingen. Bijzonder Kenmerk De onderzoekers doen ook enkele aanbevelingen aan het ministerie. Het Bijzonder Kenmerk Internationalisering van de NVAO, dat nu alleen wordt verstrekt als instellingen zelf hun inernationaliseringsbeleid laten beoordelen, zou een vast onderdeel van de accreditatie kunnen worden. Daarnaast is het van belang dat het internationaliseringsbeleid goed aansluit bij de kerntaken van het hoger onderwijs. Het moet richting geven, middelen en methoden aanreiken, maar vooral ruimte scheppen voor instellingen om te ontdekken welke vormen goed bij hun situatie aansluiten. Het onderzoek dient als input voor de visie op internationalisering die minister Bussemaker voor de zomer aan de Tweede Kamer zal toesturen. In het najaar presenteert de Nuffic een aanvullende studie naar de toepassing van het beleid door instellingen. Daarnaast inventariseert ResearchNed buitenlands beleid op het gebied van internationalisation at home en doet het in Nederland onderzoek onder studenten en onderwijzend personeel. annelieke zandvliet

16 16 good practice Foto: Henk Veenstra Johan Woltjer met studenten van de master environmental and infrastructure planning. universiteit groningen wil meer uit INTERNATIONAL CLASSROOM halen Culturele diversiteit als motor van het leerproces Met Engels als voertaal en een klas vol internationale studenten, heb je nog geen internationaal onderwijs. De Rijksuniversiteit Groningen wil het onderwijs op een hoger plan brengen door gebruik te maken van de kennis en ervaring die buitenlandse studenten meebrengen. Daardoor leer je niet alleen iets over een ander, maar ook heel veel over jezelf.

17 17 Meer dan honderd Engelstalige masters, 21 Engelstalige bachelors en vijfduizend internationale studenten, afkomstig uit 115 verschillende landen. En dan brengt ook nog een kwart van de Nederlandse studenten een deel van de studietijd in het buitenland door. Als het om internationalisering gaat, heeft de Rijksuniversiteit Groningen dus al veel bereikt. Maar de universiteit wil meer. Met Engels als voertaal en een klas vol internationale studenten heb je immers nog geen internationaal onderwijs. De RUG wil meer leer rendement uit de internationale klassen halen door Nederlandse en buitenlandse studenten van elkaar te laten leren. Een jaar geleden startte Groningen daarom met het International Classroom-project. Daarmee gaat de internationalisering een nieuwe fase in. Via twee pilots wil de universiteit er achter komen hoe je het onderwijs op een hoger plan kunt brengen door beter gebruik te maken van de culturele diversiteit in een internationale klas. Zodat Nederlandse en buitenlandse studenten de internationale en interculturele competenties opdoen die ze nodig hebben in een globaliserende wereld. Het project moet een raamwerk opleveren dat andere Groningse opleidingen helpt bij het inrichten van hun international classrooms. Margot Poot had die internationale competenties niet op het oog toen ze zich aanmeldde voor de Engelstalige bachelor geneeskunde, één van de twee pilot-opleidingen. Ze koos voor de internationale geneeskundevariant omdat daar minder aanmeldingen voor zijn, waardoor ze een grotere kans op toelating had. En omdat Engelstalig onderwijs een beter beroepsperspectief leek te bieden. Maar nu ze heeft ervaren wat het is om met negentien verschillende nationaliteiten in een klas te zitten, zou ze niet anders meer willen. Ik zou niet Je kunt een internationale studie doen zonder naar een ver land te gaan in een groep met alleen maar Nederlanders willen zitten. Vierhonderd studenten met allemaal dezelfde achtergrond, dan krijg je echt niet mee hoe er in andere landen over ziekte en gezondheid en over de rol van de dokter wordt gedacht. En dat vindt de tweedejaars inmiddels wel belangrijk, want ook als Nederlandse huisarts heb je niet alleen autochtonen in je praktijk. Vergelijkend leren De master environmental and infrastructure planning doet mee aan het project om uit te vinden hoe je gebruik kunt maken van de kennis en ervaring die internationale studenten meenemen om zo meer kennis te vergaren, vertelt hoogleraar planologie Johan Woltjer. Vergelijkend leren, noemt hij het. Onze internationale master gaat over problemen die steden en regio s hebben met zaken als overstromingen, luchtvervuiling en files. Onze studenten brengen ervaring uit de eigen leefomgeving in en daarmee openen ze elkaars ogen. Een voorbeeld. In het zuiden van Engeland stonden afgelopen najaar steden en dorpen blank door overstromingen van rivieren. De Engelse masterstudenten ontdekten dat deze problemen in ons land minder groot zijn omdat je in Nederland niet mag bouwen op plekken met hoog overstromingsrisico. Ook een eyeopener voor Nederlandse studenten. De gekheid, vreemdheid, uniciteit van je eigen omgeving valt niet op als je alleen met studenten uit eigen land leert. Door vergelijkend te leren, leer je dus niet alleen iets van een ander, maar ook heel veel over jezelf. De Groningse medische faculteit heeft onderwijsadviseur en lerarenopleider Kevin Haines ingeschakeld om de cultural awareness steviger in het curriculum van de internationale geneeskundebachelor te verankeren. Het internationale programma was in het begin een vertaling van het Nederlandse curriculum, legt Haines uit. In het nieuwe programma, dat in september van start gaat, zal meer gebruik worden gemaakt van de culturele diversiteit in de groep. Als je een medische casus behandelt, is het belangrijk dat je de situatie in verschillende landen

18 18 laat zien. En dat je met de studenten bespreekt: hoe is het in jouw land? Docenten moeten bewust die internationale context naar boven halen. In onze coach group worden we daarop aangesproken, vertelt Margot Poot. We hebben bijvoorbeeld naar documentaires gekeken over dokters in Nederland, Marokko, Turkije en Amerika en de verschillen benoemd. Er waren in de groep veel verschillende meningen, bijvoorbeeld over goede communicatie met de patiënt. Een Nederlandse arts zegt u heeft kanker, terwijl in andere culturen een arts een kankerpatiënt soms bewust in de waan laat dat hij gezond is. Daarvan leer ik dat je goed moet beseffen wie je patiënt is. Ongepast Haines leert docenten niet alleen hoe ze de culturele verschillen in de internationale klas kunnen gebruiken om de leerstof te verrijken, maar ook hoe ze hun onderwijs moeten aanpassen aan de diversiteit in de groep. Het gaat er ook om dat de docent een plezierige en veilige leeromgeving creëert waarin iedere student tot zijn recht komt. Je moet snappen dat een studente uit Saoedi-Arabië een tikje op de schouder van de man naast haar zeer ongepast vindt. De benadering dat buitenlanders zich maar moeten aanpassen aan de Nederlandse onderwijscultuur, vindt Haines niet juist. Ik kom zelf uit Engeland en ik wil best een beetje veranderen. Tot het punt waar ik niet verder wil, omdat ik dan te veel van mezelf verlies. Waar dat omslagpunt ligt, is een leerproces voor studenten, maar ook voor hun docenten. Studenten echt laten leren van elkaar vraagt kleine, gevarieerd samengestelde groepen en actieve, faciliterende docenten, weet Johan Woltjer. Ik benoem in zo n groep de cultuuraspecten. Over het algemeen zijn Nederlandse studenten geneigd om snel en direct een mening te geven en minder goed naar hints te luisteren van anderen. Er zijn ook studenten die iets meer afwachtend zijn in de discussie. Uit beleefdheid omdat de docent erbij zit, of omdat het in hun land niet de gewoonte is zomaar een opvatting naar voren te brengen. Je moet als docent zorgen dat ook zij aan het woord komen. Woltjer is ervan overtuigd dat die aandacht voor diversiteit betere professionals oplevert. Ons werkveld is geïnternationaliseerd. In de international classroom leer je de vertaalslag naar andere culturen te maken. Diversiteit opent je ogen voor verschillen tussen mensen en landen en daarvan leer je, vindt ook de Keniaanse Nuria Spijker, die de planologische master volgt. Verschillen verrijken je begrip van problemen. Mensen uit verschillende culturen kijken anders aan tegen problemen en oplossingen. Soms denk ik: dat is een goed idee! Misschien moeten we dat bij ons thuis ook zo doen. Maar Spijker, die getrouwd is met een Nederlander, signaleert ook dat leren in een groep waarin veertien nationaliteiten zijn vertegenwoordigd, extra inzet van studenten vergt. Communiceren met zoveel nationaliteiten is echt een uitdaging. Een Indonesische student is bijvoorbeeld gewend om erg in detail te treden en kan lange verhalen vertellen zonder to the point te komen. Daar word ik wel eens ongeduldig van. Maar in de samenwerking komt hij op details waar ik nog nooit aan gedacht had en hij profiteert ervan dat ik snel zeg wat ik bedoel. Van zo n tegenstelling wordt iedereen dus een beetje beter. Alternatief Een international classroom waarin gebruik wordt gemaakt van de kennis en ervaring die studenten meebrengen moet in de eerste plaats meer leerrendement opleveren, maar zou voor Nederlandse studenten misschien ook een alternatief kunnen zijn voor een buitenlands studieverblijf. Voor Margot Poot geldt dat zeker. Deze studie verbreedt mijn kijk op het leven, zegt ze. Je kunt een internationale studie doen zonder naar een ver land te gaan, maar je hebt wel mensen uit verre landen nodig om er een echte internationale studie van te maken. De Groningse universiteit wil dat op termijn de helft van de Nederlandse studenten een deel van de studie in het buitenland doet, vertelt de leider van het International Classroom-project Franka van den Hende. Maar zelfs als dat lukt, volgt de andere helft zijn opleiding volledig in Nederland. Voor die studenten kan de international classroom een alternatief zijn, al denk ik wel dat de ervaring van studeren in een ander land of andere cultuur altijd extra meerwaarde heeft. helma erkelens De eerste ervaringen met het International Classroom-project zijn gebundeld in Good practices international classroom from teachers at the University of Groningen, te verkrijgen via

19 19 column Studeren voor de toekomst erik van oudheusden Op 7 april herdacht Rwanda het begin van de genocide die in 1994 aan naar schatting mensen het leven kostte. Het was een droeve, zware dag. Vrijwel alle lokale collega s op de ambassade hebben destijds iets vreselijks meegemaakt. Je wordt er stil van, bij elk verhaal dat je hoort opnieuw. Ik was dit jaar aanwezig bij de herdenkingsbijeenkomst in het Amahoro stadion in Kigali. Ban Ki-Moon was er ook, net als minister Timmermans en vele andere regeringsvertegenwoordigers. Tientallen Rwandezen werden hysterisch huilend van de tribunes afgevoerd; de herdenkingsbijeenkomst brengt zo veel herinneringen terug en de wonden zijn nog te vers. Het is hartverscheurend om te zien. Dan besef je weer dat twintig jaar geleden net gisteren lijkt, dat het verwerkingsproces nog lang niet is afgerond. Veel van de aanwezige Rwandezen in het stadion zagen destijds hun dierbaren voor hun ogen in stukken gehakt worden. Toen keek de internationale gemeenschap de andere kant op, nu mogen we vanaf de ere tribune getuige zijn van het Rwandese verdriet. Tegelijkertijd is het ontroerend om te zien hoe Rwandezen verbeten werken aan een betere toekomst. Dit voorjaar is Edouard, de chauffeur van de ambassade, afgestudeerd. Hij heeft er jaren over gedaan, elk ogenblik dat hij moest wachten in zijn auto, zat hij met zijn neus in de boeken. Nu, op zijn negenenveertigste, heeft hij een mastertitel in Management. De hele ambassade was uitgenodigd op zijn afstudeerfeest, waar hij trots het woord nam en plechtig de hoop uitsprak dat hij met zijn verworven kennis een bijdrage kon leveren aan zijn land. Een paar dagen later vroeg ik hem of hij echt van plan was een nieuwe baan te zoeken in zijn vakgebied, maar daar reageerde hij nauwelijks op. Ik dacht te snappen waarom: de ambassade betaalt goed, hij is de jongste niet meer en de banen liggen niet voor het oprapen. Maar toen begon hij ineens te praten. Hij had zo hard gestudeerd om aan zijn drie kinderen te laten zien dat het mogelijk is om iets te bereiken in Rwanda. Hij had die mastertitel vooral gehaald om zijn kinderen te leren wat doorzettingsvermogen was. Dát is zijn bijdrage aan het nieuwe Rwanda. Twintig jaar is niets, maar net als Edouard heb ik alle vertrouwen in de nieuwe generatie Rwandezen die vooruitkijken tot kunst hebben verheven. Ik wens hen niets dan goeds. erik van oudheusden Erik van Oudheusden werkt als politiek secretaris op de Nederlandse ambassade in Kigali, Rwanda. Dit was zijn laatste (op persoonlijke titel geschreven) column voor Transfer.

20 20 achtergrond koerswijziging hogeschool utrecht nekt stageproject Geen geld meer voor stagebegeleider in Zuid-Afrika In augustus 2013 vertrok Arjen Nieuwenhuis met zijn gezin naar Zuid-Afrika om daar onder meer stages te organiseren voor studenten van de Hogeschool Utrecht. Hoewel hij dat met succes doet, zet de instelling na een jaar toch een punt achter het project. Foto's: Janny Ruardy Arjen Nieuwenhuis. Net als de meeste Zuid-Afrikaners rijdt ook Arjen Nieuwenhuis in een bakkie een auto met een open laadruimte. Daarin toert de Nederlandse project en studentbegeleider wekelijks door de townships rond de Zuid-Afrikaanse plaats Douglas. Hij bezoekt er de projecten die hij het afgelopen halfjaar heeft opgezet voor studenten van de Hogeschool Utrecht (HU). Scholen, de polikliniek, een opvang voor verstandelijk gehandicapte kinderen, het politiebureau: dat zijn de plekken waar je de studenten van Nieuwenhuis aantreft. De studenten, die doorgaans vijf maanden in Zuid- Afrika blijven, zijn vooral afkomstig van de opleidingen social work en pedagogiek van de HU. Ze gaan niet allemaal voor een stage naar Zuid-Afrika; sommigen zijn er voor onderzoek, een afstudeeropdracht of een minor. Ook studenten van andere opleidingen zijn welkom. Zo studeren binnenkort vier studenten uit het Belgische Kortrijk af op een alfabetiseringsproject waarbij zij in Zuid-Afrika aanwezig zijn geweest. Verder is Nieuwenhuis in gesprek met de universiteit in Bloemfontein. Als de Nederlandse studenten zouden samenwerken met Zuid-Afrikaanse studenten, zou de internationale leerervaring helemaal een extra dimensie krijgen, denkt hij. De studenten werken in duo s of met zijn drieën aan een project. Dat is voor de veiligheid, vertelt Nieuwenhuis. Normaal gesproken komen in deze townships geen blanken. In februari braken