De keuze voor een investeringsproject in China. Een Case-study voor Agfa-Gevaert

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR De keuze voor een investeringsproject in China. Een Case-study voor Agfa-Gevaert Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master in de bedrijfseconomie Charlotte Van Doren onder leiding van Prof. Bruno Merlevede

2 Vertrouwelijkheidsclausule Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding. Charlotte Van Doren

3 Woord vooraf Vanuit mijn achtergrond als sinologe en mijn interesse voor het multinationale aspect van ondernemingen enerzijds, en aangezien China en haar economie meer dan ooit actueel zijn anderzijds, besloot ik voor mijn masterproef FDI in China nader te onderzoeken. Vooreerst wens ik mijn promotor, Bruno Merlevede, te bedanken om mij in het gehele proces van mijn masterproef bij te staan met raad en daad. Verder wil ik ook mijn oprechte dank uitdrukken aan de mensen van Agfa-Gevaert, Herman Cornelissen, Jozef Verdonck en Francis Delwiche, die tijd hebben vrijgemaakt voor een interview met mij. Zonder hen zou deze masterproef nooit kunnen zijn geweest wat ze nu is. Ten slotte mijn oprechte waardering voor iedereen die deze masterproef nagelezen heeft en voor hun raad en kritieken. I

4 Inhoudsopgave Woord vooraf I Inhoudsopgave II Lijst van gebruikte afkortingen III Lijst van grafieken IV 1. Inleiding 1 2. China, zijn economie en de rol van FDI Het begin van China s weg naar een markteconomie in De toetreding van China tot de WTO Economische gevolgen voor China en voor FDI FDI in China: enkele cijfers China s institutioneel kader met betrekking tot buitenlandse handel en FDI Voordelen van investeren in China Marktomvang Lage lonen Productcyclustheorie van internationalisatie China Development Zones Nadelen van investeren in China Guanxi Patentinbreuk Corruptie Concurrentie van Chinese en buitenlandse bedrijven Een tekort aan geschoolde arbeid? De Groep Agfa-Gevaert Ontstaan en schets Wat en waar? DE EJV van Agfa-Gevaert en Shenzhen Brothers: wat dit ons vertelt over 29 investeren in China 5.4 Welke voor- en nadelen zijn van toepassing op Agfa-Gevaert? Zijn Agfa-Gevaert s ondernemingen in China rendabel? Conclusie China s toekomst: zal China aantrekkelijk blijven voor buitenlandse 37 investeerders? 6.2 Waarom buitenlandse ondernemingen wel of niet moeten investeren in 38 China Bibliografie V II

5 Lijst van gebruikte afkortingen ASEAN AWIC AWPP BBP CCP CDZ CPI CJV EU EJV FDI FIE GVIO HTID IP IPR IPRI JV LSG MRI OECD RMB SEZ SIPO SOE TAC TRIPS UN USTR VSA WEI WFOE WIPO WND WTO Association of SouthEast Asian Nations Agfa Wuxi Imaging Company Agfa Wuxi Printing Plate Bruto Binnenlands Product Chinese Communistische Partij China Development Zone Corruption Perceptions Index Contractual Joint-Venture Europese Unie Equity Joint-Venture Foreign Direct Investment Foreign-Invested Enterprise Gross Value Industrial Output High-Tech Industrial Development Intellectual Property Intellectual Property Right Intellectual Property Right Index Joint-Venture Leading Small Group Magnetic Resonance Imaging Organisation for Economic Co-operation and Development Renminbi Speciale Economische Zone State Intellectual Property Office State-Owned Enterprises Tri-acetyl cellulose Trade-Related aspects of Intellectual Property Rights United Nations Office of the United States Trade Representative Verenigde Staten van Amerika World Education Indicators Wholly Foreign-Owned Enterprise World Intellectual Property Organisation Wuxi New District World Trade Organisation III

6 Lijst van grafieken Figuur 1.1: aantal FDI-projecten in China per jaar 1 Figuur 1.2: totale waarde van de FDI-projecten in China per jaar 2 Figuur 2.1: evolutie van de waarde van China s import 5 Figuur 2.2: evolutie van de waarde van China s export 5 Figuur 2.3: evolutie van de jaarlijkse reële groei van China s BBP 6 Figuur 2.4: aandeel van de verschillende investeringsvormen per jaar 9 Figuur 2.5: procentueel aandeel van de FDI-projecten van EU-landen 10 Figuur 5.1: evolutie van analoge en digitale platen op de wereldmarkt 32 Figuur 5.2: Geschatte evolutie van de vraag naar analoge film in China 33 Figuur 5.3: Evolutie van de vraag naar analoge platen in China en Europa 33 IV

7 1. Inleiding Het mag geen wonder heten dat in deze alsmaar meer globaliserende en mundialiserende wereld FDI een belangrijk deel uitmaken van de internationale economie. De OECD definieert FDI als volgt: Foreign direct investment (FDI) is the category of international investment that reflects the objective of a resident entity in one economy to obtain a lasting interest in an enterprise resident in another economy. (OECD) Deze definitie impliceert dat enkel het verwerven van een significant aandeel in een buitenlands bedrijf gezien kan worden als FDI. In deze masterproef wordt echter ook het oprichten van een eigen dochteronderneming in het buitenland als een FDI beschouwd. Hoewel FDI een fenomeen is dat al zeer lang deel uitmaakt van de internationale handel, zien we de laatste decennia een exponentiële stijging van het aantal buitenlandse investeringen en worden ook steeds meer regio s hierin betrokken. Vooral Azië, met als grote speler de Volksrepubliek China 1, kende de laatste twintig jaar een enorme stijging van het aantal internationale bedrijven dat er kwam investeren. Volgens cijfers van de Chinese regering zijn in 2009 in China buitenlandse projecten opgezet, met een totale gerealiseerde waarde van ongeveer 91.8 miljard dollar. Figuur 1.1 biedt een overzicht van het aantal nieuwe FDI-projecten per jaar in China van 2000 tot 2009 en figuur 1.2 geeft de waarde ervan weer. Fig. 1.1: aantal FDI-projecten in China per jaar Bron: 1 Vanaf hier kortweg China genoemd. 1

8 Fig. 1.2: totale waarde van de FDI-projecten in China per jaar (in miljoen $) Bron: Hoewel na een exponentiële stijging in de jaren ervoor, het aantal projecten sinds 2005 is afgenomen en in 2009 bijna terug op het peil van 2000 zat, zien we dat de waarde ervan continu gestegen is, met uitzondering van een terugval in 2009, uiteraard te verklaren door de globale economische crisis. Niettegenstaande het feit dat FDI veel goeds doet voor het internationale economische klimaat, heeft het voor alle landen, zowel ontvangend als investerend, belangrijke voor- en nadelen. In deze masterproef zal ik proberen te verklaren op basis van welke aspecten een bedrijf een beslissing kan nemen met betrekking tot het al dan niet investeren in het buitenland. Enerzijds zal ik mij vooral focussen op FDI van EU-landen in China omdat China zoals gezegd steeds belangrijker wordt als gebied voor buitenlandse investeringen, anderzijds koppel ik aan mijn bespreking van FDI een casestudy over Agfa- Gevaert omdat naast arbeidsintensieve bedrijven ook bedrijven uit sectoren met hoge technologie alsmaar meer in landen buiten de EU en de VSA beginnen te investeren. Eerst zal ik aan de hand van een literatuurstudie een kort overzicht geven van de verschillende scharniermomenten in de evolutie van China s economie en het belang hiervan voor buitenlandse investeerders. In een tweede deel ga ik dieper in op de verschillende voordelen en moeilijkheden die buitenlandse investeerders mogelijk ondervinden bij het investeren in China. Mijn bronmateriaal hiervoor is tweeërlei. Enerzijds maak ik gebruik van wetenschappelijke literatuur en artikels, anderzijds heb ik informatie verzameld uit drie interviews in het voorjaar van 2010 met Francis Delwiche, VP Legal bij Agfa Graphics, Herman Cornelissen, Plant Manager van Agfa (Wuxi) Printing Plate Co., Ltd. China, en Jozef Verdonck, directeur Global Production Materials/Operations bij Agfa-Gevaert. Tevens had ik contact met Willy Van Abbenyen, hoofd van Product Marketing and Customer Operations bij Agfa Graphics aangaande film en platen. Het derde deel omvat een analyse van de FDI- 2

9 projecten van Agfa-Gevaert in China. De basis voor deze sectie zal hoofdzakelijk bestaan uit de afgenomen interviews. 2. China, zijn economie en de rol van FDI 2.1 Het begin van China s weg naar een markteconomie in 1978 Hoewel nu economisch zeer bloeiend, was China nog geen kwarteeuw geleden een zeer arm land, met een inkomen per bevolkingshoofd dat slechts 7% was van dat van de VSA, en slechts een 32 e plaats bekleedde op de lijst van grootste exporteerders in de wereld (Story, 2003). De dood van Mao Zedong betekende op vele vlakken een grote verandering voor het land. De derde sessie van het 11 e partijcongres van de CCP in december 1978 luidde voor China de verschuiving van een staatsgeleide naar een marktgedreven economie in, en hiermee het begin van de verandering. De economische hervormingen die ermee gepaard gingen, vormden een onderdeel van de door Deng Xiaoping geïmplementeerde Vier Moderniseringen, met name de modernisering van landbouw, industrie, wetenschap en defensie. Het doel ervan was in twintig jaar tijd, van 1980 tot 2000, China s GDP te verviervoudigen (Wei & Liu, 2001). De landbouwhervormingen waar in het begin zeer sterk de nadruk op gelegd werd, zorgden op hun beurt voor een hervorming van de industriële sector (Ambler, Witzel, Xi, 2009). In 1979 werd begonnen met de hervorming van de SOE s, o.m. door de uitbreiding van hun autonomie, en aan het begin van 1981 verschoof de focus van het uitbreiden van hun autonomie naar het implementeren van een systeem van economische verantwoordelijkheid waarbij autonomie op het vlak van dagdagelijkse leiding en economische stimulansen hand in hand gingen. Twee jaar later hadden reeds 80% van de SOE s dit systeem geïmplementeerd (Ambler et al., 2009). Het jaar 1979 kan tevens gezien worden als het begin van China s opendeurpolitiek en haar streven naar buitenlandse handel en het aantrekken van FDI, aangezien in dit jaar de wet op joint ventures tussen buitenlandse en Chinese ondernemingen ( Law on Sino- Foreign Joint Ventures ) werd uitgevaardigd (Xie & Dutt, 1993). De sterke groei van zowel handel als FDI heeft gezorgd voor een snelle industrialisatie en modernisering in en van China (Wei & Liu, 2001). Een andere belangrijke maatregel in het aantrekken van FDI was de creatie van vier SEZ s in Shenzhen, Zuhai, Shantou en Xiamen. Deze kregen de toestemming om speciale en flexibele beleidsmaatregelen uit te vaardigen met betrekking tot buitenlandse handel en 3

10 investeringen en verkregen een hoge graad van autonomie (Wong, 1987). Aangezien het oprichten van deze zones een zeer succesvolle onderneming was gebleken, werden de SEZ s Zuhai, Shantou en Xiamen in 1984 enorm vergroot (Wei & Liu, 2001) en werden veertien kuststeden aangeduid als coastal open cities, in grote mate vergelijkbaar met de SEZ s (Pecht, 1999). De aantrekkelijkheid van deze steden, o.m. door de goede infrastructuur ervan en door de nabijheid van markten, uitte zich in het feit dat aan het einde van 1990 reeds meer dan 2000 buitenlandse ondernemingen zich in één van deze veertien steden hadden gevestigd. In 1992 kregen nog meer steden, waaronder Shanghai, deze status (Ambler et al., 2009). Het jaar 1984 kenmerkte het begin van een nieuwe fase in de economische hervormingen, met het invoeren van twee belangrijke maatregelen. De eerste was het two-tier plan/market system, een overgangsmechanisme waarin planeconomie en markteconomie gezamenlijk bestonden. In de praktijk kregen de staatsbedrijven output targets en inputquota s. Dit deel van hun productie moesten ze verkopen aan vooraf door de regering vastgelegde prijzen. Voor alle input, output en productie boven deze targets en quota s moesten de bedrijven een beroep doen op vrije markt (Byrd, 1987). Een tweede maatregel was het contract responsibility system, waarbij het bedrijf een contract tekende met zijn superviserende orgaan (lokaal of centraal) over de productie- en winstquota s die de onderneming moest halen. In essentie was het de bedoeling hiermee zowel meer verantwoordelijkheid als meer stimulansen te geven aan de staatsondernemingen. Het systeem bestond enige tijd, al werd het nooit echt een groot succes (Koo, 1990). Ook voor de ontwikkeling en groei van niet-staatsbedrijven vormde 1984 een keerpunt, aangezien het voor deze private bedrijven in de steden vanaf dan toegestaan was meer dan acht mensen te werk te stellen (Ambler et al., 2009). In 1990 werd de eerste aandelenbeurs van China opgericht, de Shanghai Stock Exchange (Avery, Zhu, Cai, 2009), en in 1992 werd op het 14 e nationale congres van de CCP het ontwikkelen en oprichten van een socialistische markteconomie aangenomen als belangrijkste doel in de economische hervormingen (Ambler et al., 2009). Hoewel de Aziatische financiële crisis in 1997 ook voor China niet zonder gevolgen bleef China kreeg te kampen met een vertraging in zijn groei, een terugval in zijn inwaartse FDI en een afname van zijn export groeide tussen 1978 en 2000 China s handel bijna vijf keer zo snel als de wereldhandel. De FIE s zijn hieraan voor een groot deel schatplichtig; hun aandeel in de export van China steeg in de periode 1980 tot 2000 van 1% naar maar liefst 45% (Story, 2003). Momenteel wordt meer dan de helft van China s exportgoederen geproduceerd door buitenlandse bedrijven ( EU-China trade in facts and 4

11 figures, 2009). Figuur 2.1 en 2.2 geven een overzicht van respectievelijk de evolutie van China s import en de evolutie van China s export van 1990 tot In 2007 was China het tweede grootste exportland ter wereld, na Duitsland, of na de EU, indien intra-eu-handel niet meegerekend wordt. Figuur 2.3 geeft de evolutie van de reële groei van China s BBP van 1980 tot 2009 weer. Sinds 2004 is de import van Chinese goederen in China jaarlijks met ongeveer 16.5% gegroeid. Hoewel deze importen in 2009 omwille van de economische crisis een terugval van 13% kende, bedroeg het totale bedrag aan uit China in Europa geïmporteerde goederen nog steeds 215 miljard euro ( EU-China trade in facts and figures, 2009). Het is meer dan duidelijk dat China in de laatste 30 jaar met een ongelooflijke snelheid gegroeid is en dat het een economische transformatie heeft ondergaan die Westerse landen bijna 200 jaar heeft gekost (Ambler et al., 2009) Fig 2.1: evolutie van de waarde van China's import (in 100 miljoen $) Bron: Fig. 2.2: evolutie van de waarde van China's export (in 100 miljoen $) Bron: 5

12 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% Fig. 2.3: evolutie van de jaarlijkse reële groei van China's BBP Bron: De toetreding van China tot de WTO In de jaren voor China s toetreding tot de WTO kende het land een slecht economisch klimaat. De staatssector was reeds sterk verzwakt, wat zich onder meer uitte in een daling van haar tewerkstelling van 76.2% van de totale tewerkstelling in China in 1980 naar 31.9% in 2001 en het dalen van haar aandeel in de waarde van China s Gross Value Industrial Output (GVIO) in diezelfde periode met meer dan de helft. Meer algemeen zat de gehele industriële sector in China in moeilijkheden, omwille van vier samenhangende hoofdredenen. Ten eerste kende de sector een lage concentratie, m.a.w. weinig bedrijven groeiden uit tot een groter bedrijf. Ten tweede kende de sector niet alleen (te) kleine maar ook te veel bedrijven, wat leidde tot het derde probleem: veel bedrijven binnen de sector kampten met overcapaciteit, ze produceerden m.a.w. niet op volle sterkte, wegens een gebrek aan vraag. Een vierde groot probleem was dat er op de meeste plaatsen op lokaal vlak een hoge graad van protectionisme was, waardoor inefficiënte bedrijven in stand werden gehouden door het beperken van handel door niet-lokale bedrijven in de lokale markt (Bao, Lin, Zhao, 2006). Hiernaast vertraagde in de tweede helft van de jaren 80 de groei van de buitenlandse handel, voornamelijk veroorzaakt door een daling van de regionale BBP-groei in Oost-Azië. Omdat Oost-Azië een groot aandeel had in China s export, droeg deze dalende BBP-groei bij tot een negatieve groei van China s export aan het eind van de jaren 90. Ondanks de invloed van deze negatieve economische factor, had China tegen het jaar 2000 de negende plaats ingenomen bij de grootste exportlanden van de wereld (Chu & Wong, 2007). Verder werden in de periode de Chinese staatsbedrijven gekenmerkt door opvallend veel consolidaties, wat leidde tot een daling van het aantal staatsbedrijven maar 6

13 een stijging in hun totale tewerkstelling (Bao et al., 2006) Economische gevolgen voor China en voor FDI China werd officieel lid van de WTO op 11 december 2001 (website WTO). Dit lidmaatschap vormde het einde van de zogenaamde opendeurpolitiek die de Chinese regering 20 jaar gevoerd had. Om toe te mogen treden tot de WTO moest China echt zijn deuren openzetten voor internationale handel. WTO-lidmaatschap vormde het begin van een hervorming die noodzakelijk was voor de modernisering van de Chinese economie. Zowel voor China zelf als voor de rest van de WTO-landen had de toetreding van China tot de WTO een aantal gevolgen. Voor China zelf zorgde dit er in de eerste plaats voor dat de export verhoogde doordat Chinese bedrijven nu toegang kregen tot zeer veel nieuwe markten, en dat China meer buitenlands kapitaal aantrok. De export verhoogde in 2002 met 21.6% tegenover een verhoging van 6.8 % in 2001, en de import bedroeg 20.5% tegenover 8.22% in 2001 en bleef hierna systematisch groeien (Databank van FDI-statistieken van de Chinese overheid). De groei van FDI bedroeg in %, de grootste groei sinds 1995, waarmee China de VSA voorbijstak als grootste ontvanger van FDI (in absolute cijfers) (Bao et al., 2006). Een tweede gevolg was de enorme groei van de industriële bedrijfstakken die gebruik maken van hoge technologie. Onder andere de steenkool-, machinebouw- en automobielsector kenden in 2002 een stijging van meer dan 10% tegenover Binnen de industriële sector werd eveneens aan clustervorming gedaan, wat de macro-economische groei ten goede kwam (Bao et al., 2006). Ten derde creëerde het WTO-lidmaatschap en de bijbehorende internationalisering een nieuwe groeiomgeving voor China s private bedrijven, aangezien deze bedrijven door de opheffing van toegangsbarrières nu dezelfde kansen kreeg als bedrijven die vroeger profiteerden van een staatsmonopolie (Bao et al., 2006). Voorts heeft de openstelling ook een grote invloed gehad op staatsbedrijven, die zo met buitenlands kapitaal geherstructureerd konden worden. Hiervoor vaardigde de regering de regeling Utilizing Foreign Capital to Restructure State-Owned Enterprises uit, dewelke een investering in, overname van of merger met Chinese staatsbedrijven door middel van buitenlandse kapitaal toestond (Bao et al., 2006). Ten vijfde zorgde China s toetreding tot de WTO ervoor dat China het grote middelpunt van de Aziatische en Pacifische economieën werd. Ten slotte wat China zelf misschien wel het belangrijkste vindt betekende enerzijds de toetreding een erkenning van 7

14 China als economisch belangrijke macht door de overige landen, en zorgde het er anderzijds voor dat China nu ook zijn zeg kon doen in het opstellen van de reglementeringen in verband met de wereldhandel (Story, 2003). Ook voor buitenlandse bedrijven die geïnteresseerd waren om te investeren in China, had China s toetreding en bijhorende aanvaarding van WTO-clausules uiteraard enkele belangrijke gevolgen, die als gezamenlijk resultaat hadden dat het voor buitenlandse bedrijven veel gemakkelijker werd om te investeren in China. Het eerste en misschien belangrijkste gevolg is het opgeven van staatscontrole voor toegang tot sommige bedrijfstakken. Sommige industrieën werden in één keer geheel opengezet, in andere, voornamelijk de industriële sectoren, werden de toetredingsbarrières stap voor stap geëlimineerd. Aangezien de dienstensector vóór de openstelling het meest gesloten was, had ze in deze sector het grootste effect (Bao et al., 2006). Ten tweede vaardigde het Nationale Volkscongres, het Chinese parlement, als gevolg van China s toetreding in 2002 een reeks nieuwe wetten en regulaties uit, onder meer de Regulations Guiding the Direction of Foreign Investment and the Catalogue for the Guidance of Foreign Invested Industries waarin o.m. werd bepaald of buitenlandse investeringen in een bepaalde sector aangemoedigd, beperkt of verboden werden (Ambler et al., 2009), Enterprise Law on China-Foreign Joint Investment, de Foreign Enterprise Law en de Patent Law. Op juridisch vlak vaardigde China ook een bepaling in verband met dumpingpraktijken uit, en in 2002 werden effectief meer rechtszaken in verband met dumping gevoerd dan in de jaren ervoor (Shi, 2008). In 2003 werden de Rules on the Establishment of Investment Companies by Foreign Investors uitgevaardigd (Gu, 2006). In lijn met de bepalingen van de WTO moest China ook zijn importtarieven drastisch aanpassen. Gemiddeld werden ze verlaagd met 35% (Bao et al., 2006). 2.3: FDI in China: enkele cijfers Wat betreft de juridische investeringsvormen waarmee buitenlandse bedrijven investeren in China, zijn er drie belangrijke vormen, met daarnaast een kleine restgroep. Naast de WFOE s buitenlandse bedrijven die niet samenwerken met een Chinees bedrijf zijn er nog de twee vormen van joint ventures, namelijk EVJ s en CVJ s. Het belangrijkste verschil tussen deze twee ligt in het feit dat een CVJ een loutere samenwerking inhoudt, terwijl in een EVJ zowel het buitenlandse bedrijf als de Chinese partner aandelen heeft (Wei & Balasubramanyam, 2004). In het begin van China s openstelling moesten buitenlandse bedrijven verplicht investeren onder de vorm van een joint venture (Amber et al., 2009), en 8

15 was de EVJ de meest gebruikte. Pas in 1986 werden investeringen onder de vorm van een WFOE toegestaan (Story, 2003). Vanaf de toetreding van China tot de WTO komt er een enorme kentering en wordt er alsmaar meer gebruikt gemaakt van de WFOE (Brahm, 2002) hoewel in het kader van bijvoorbeeld guanxi, de Chinese vorm van netwerken zoals later besproken zal worden, een EVJ of CVJ meestal meer voordeel biedt. Want hoewel het oprichten van een EVJ of CVJ ook risico s inhoudt men weet bijvoorbeeld nooit met zekerheid of men zijn partner kan vertrouwen loopt bij het oprichten van een WFOE een onderneming immers het risico een op zichzelf staand eiland te worden, waardoor het er niet of slechts moeizaam in slaagt te verkopen of contracten af te sluiten (Story, 2003). Figuur 2.4 geeft het procentuele aandeel van elke investeringsvorm in de nieuwe investeringen per jaar tussen 2002 en 2009 weer. Hierbij dient opgemerkt dat 2005 uit de grafiek is weggelaten, omdat de gegevens hiervan onbetrouwbaar zijn. Fig. 2.4: aandeel van de verschillende investeringsvormen per jaar 100,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% WOE CJV EJV Bron: Het leeuwendeel van de investeringen in China is afkomstig uit andere delen van Azië, met een zeer prominente plaats voor Hong Kong, waar vele Chinezen wonen en dat zeer nauw verbonden is met het Chinese vasteland. Op basis van gerealiseerde FDI-waarde waren de drie grootste investeerders in China in 2008 Hong Kong dat hiervan bijna 40% voor zijn rekening neemt, de Maagdeneilanden en Singapore. Wanneer we echter afgaan op het aantal FDI-projecten zijn dit Hong Kong dat instaat voor meer dan 45% van de FDIprojecten, Taiwan en Zuid-Korea (Databank van FDI-statistieken van de Chinese overheid). De FDI-projecten van de EU waren in 2008 goed voor 6.7% van het totaal aantal projecten en 4.61% van de totale gerealiseerde waarde. Fig. 2.5 illustreert de evolutie van het procentuele aandeel van FDI-projecten van EU-landen van 2002 tot 2008, in vergelijking met zowel het totale aantal projecten als met de totale gerealiseerde FDI-waarde. 9

16 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% Fig. 2.5: procentueel aandeel van de FDI-projecten van EUlanden % totaal aantal projecten % totale waarde projecten Bron: België alleen was in 2008 goed voor 470 FDI-projecten, 1.11% van het totaal (Databank van FDI-statistieken van de Chinese overheid), en bekleedt hiermee de negende plaats binnen de EU-landen wat betreft investeringen in China (Hsiao, 2009). Meer dan 95% van de FDI bevindt zich in de secundaire en tertiaire sector. In 2009 was China volgens de Foreign Direct Investment Index van het consultancybureau A.T. Kearney voor het achtste opeenvolgende jaar de grootste bestemming van FDI en afgaande op de cijfers voor de eerste helft van 2010 zet deze trend zich voort. Van januari tot juni 2010 heeft de Chinese regering de oprichting van buitenlandse bedrijven in China goedgekeurd, een stijging van 18.8% tegenover dezelfde periode in 2009 ( Foreign direct investment in China increases 19.6% in H1, 2010). FDI is voor het gastland zowel op lange als op korte termijn economisch voordelig. De voordelen van FDI voor China zijn legio: het verhoogt het totale investeringsgedrag met geld dat bovendien minder volatiel is dan bijvoorbeeld leningen en dus het financiële risico van China naar beneden brengt, het brengt kennis betreffende technologie en management over van Westerse naar Chinese bedrijven, het verhoogt arbeidskwantiteit en (mogelijk) -kwaliteit en het geeft een grote impuls aan de economische groei, doordat het de internationale handel verhoogt (Liang, 2004). 2.4 China s institutioneel kader met betrekking tot buitenlandse handel en FDI Onder invloed van de exponentiële stijging van het aantal buitenlandse investeringen en vooral van de toetreding van China tot de WTO, ontstond de noodzaak om het in grote mate geleide handelsregime van China om te vormen tot een systeem van relevantere, transparantere en duidelijkere wetten op FDI en buitenlandse handel. Dit was niet alleen 10

17 voordelig voor China s handelspartners, ook China kon een meer open wettelijk handelskader gunstig aanwenden, namelijk als bescherming in de open buitenlandse markten en om China s importgevoelige sectoren te beschermen tegen buitenlandse invoerders (Zeng, 2007). Hiermee gepaard gaand werd in 2003 China s institutionele economische kader omgevormd. Het probleem met deze nieuwe handelswetten is echter dat de instituties die ze moeten implementeren nog steeds zwak blijven. De kloof die hierdoor ontstaat tussen wet en uitvoerende instituties kan China s economische ontwikkeling tegenhouden. Algemeen kunnen we zeggen dat de verandering die China s beleid op het vlak van buitenlandse handel heeft ondergaan vier kenmerken kent, met name decentralisatie de lokale autoriteiten hebben alsmaar meer zeggenschap in het bepalen van de (handels)wetten, globalisering, pluralisering en professionalisering (Lampton, 2001). Deze veranderingen hebben een gunstig effect gehad op zowel China s sociale en wettelijke systemen als op de internationale gemeenschap en China s relaties hiermee (Zeng, 2007). Na de hervormingen in 2003 zijn de belangrijkste instituten op vlak van economie en (buitenlandse) handel het Ministry of Commerce (MOFCOM), het Department of WTO Affairs, het Department of International Trade and Economic Affairs, de State Economic and Trade Commission (SETC) en de Central Financial and Economic Affairs LSG geworden. Deze laatste staat in voor het maken, implementeren en coördineren van China s economisch beleid. Ook het SETC houdt zich bezig met het opstellen van het economisch beleid (Zeng, 2007). 3. Voordelen van investeren in China Het volgende deel vormt een bespreking van de meest voorkomende redenen waarom buitenlandse ondernemingen in China zouden willen investeren. Achtereenvolgens worden marktomvang, lage lonen, de productcyclustheorie van internationalisatie en de China Development Zones besproken. 3.1 Marktomvang China heeft zonder twijfel de grootste en aantrekkelijkste markt ter wereld voor buitenlandse investeerders. Momenteel staat China s bevolkingsteller op ongeveer miljard mensen, en verwacht wordt dat dit tegen 2050 zal aangroeien tot bijna anderhalf miljard bron ( One in four Chinese aged above 65 by 2050, 2010). Daarenboven wordt 11

18 niet alleen China zelf rijker van FDI, maar ook de bevolking profiteert hiervan, wat de consumptie doet stijgen. Veel Westerse bedrijven bevinden zich in hun land van herkomst in een positie waarin ze door de verzadiging van de markt onmogelijk nog (sterk) kunnen groeien en uitwijken naar de rest van Europa biedt geen oplossing, aangezien de bedrijven daar in dezelfde positie verkeren. Het logische gevolg hiervan is dat Westerse bedrijven hun pijlen richten op nog niet volledig geëxploiteerde markten met veel groeipotentieel (Madura & Fox, 2007). Hoewel vele landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika aan deze voorwaarden voldoen, heeft China tegenover vele andere landen een aantal voordelen. Vooreerst is China, net zoals een deel van Azië, maar in tegenstelling tot de meeste Afrikaanse landen, reeds meer onder de invloed van verwestersing, waardoor de vraag naar Westerse producten, zoals elektronica, er veel groter is. Verder liggen, wederom net zoals in sommige andere Aziatische landen, de lonen er tegenover Afrikaanse landen en tegenover bijvoorbeeld Vietnam, een stuk hoger. Bijgevolg is de koopkracht er dus groter, wat uiteraard de consumptie ten goede komt. In 2005 moest 36.3% van de Chinese bevolking rondkomen met minder dan 2$ per dag, waar dit in de landen van Sub-Sahara-Afrika gemiddeld 72,9% was en in Vietnam 48,4% (in 2006) (Wereldbank). Hoewel er reeds veel internationale bedrijven aanwezig zijn, kan de markt in China nog enorm groeien. Internationale bedrijven zijn nu hoofdzakelijk aanwezig in grote steden als Beijing, Shanghai en Shenzhen, en in mindere mate in de gordel rond deze steden, maar het Chinese platteland is nog volledig onverkend. De grote Chinese steden herbergen echter maar een beperkt gedeelte van de totale Chinese bevolking; derhalve zullen deze (meer) afgelegen regio s zullen binnenkort ongetwijfeld markt- en investeringsgebied worden (interview H. Cornelissen), enerzijds omdat de consumenten in de grote Chinese steden al dermate gewend zijn aan buitenlandse merken dat de distributie, verkoop en promotie van producten er zeer gelijklopend is met deze van de consumentenmarkten in het Westen, en anderzijds vanwege de groeiende rijkdom in de kleinere Chinese steden ( Chinese regionale steden volgende groeimarkt, 2010). Het voordeel dat China daarnaast heeft als markt tegenover een aantal andere Aziatische landen, waaronder Japan, is de grote openheid van haar economie sinds 1978 (Wei & Liu, 2001). Bovendien moeten we ook wijzen op de gunstige effecten van een grote markt met betrekking tot schaal- en leereffecten (Madura & Fox, 2007). 12