Projectvoorstel Jong EZ Studiereis 2009 Marokko

Transcriptie

1 Projectvoorstel Jong EZ Studiereis 2009 Marokko

2 Inhoudsopgave 1 MAROKKO OP MAAT De studiereis maak je zelf Naar Marokko OVER MAROKKO Korte introductie Economie Samenleving Praktisch Veiligheid INTRODUCTIE CASE EN THEMA S Verplaats je in een ondernemer Verdiep je in een EZ thema PROGRAMMA & UITVOERING Het voortraject Reisprogramma in Marokko Het natraject FINANCIEEL Begroting Toelichting op de posten TEAM... 16

3 1 Marokko op maat 1.1 De studiereis maak je zelf Op maat is onze visie op de JongEZ-studiereis: als deelnemer de studiereis zelf (mede) vormgeven. Want dat sluit aan op het werken als jonge ambtenaar bij EZ: je eigen weg vinden binnen een grote organisatie en binnen complexe dossiers. Vallen en opstaan, initiatief nemen, leren en contacten leggen met de buitenwereld. De visie op maat betekent het zelf bepalen van je thema, opdracht, bezoek, je persoonlijke leerdoelen en het resultaat dat voor jouw expertise of nieuwe ervaring nodig is. De studiereis voor iedere deelnemer op maat gemaakt. Dat is het streven. Natuurlijk doen we ook veel samen, in teams en met de hele groep, wel zo leuk en leerzaam! Dus als deelnemer: Kies je een thema of bedenk je zelf een thema dat interessant is. Kun je een deel van het reisprogramma invullen. Werk je aan persoonlijke ontwikkeling. Werk je samen aan het groepsresultaat: vóór, tijdens én na de reis. De organisatie biedt het raamwerk waarin de deelnemers de bovengenoemde punten kunnen uitwerken. Wij faciliteren, binnen de grenzen van uitvoerbaarheid. Kortom een reis die vrijheid én verantwoordelijkheid biedt. Wie gaat deze uitdaging samen met ons aan? 1.2 Naar Marokko Welk land heeft de ingrediënten voor een op maat reis, biedt de JongEZer een mix van inhoud, cultuur, en avontuur, en is een voor EZ zinvolle bestemming? Wist je dat: De Marokkaanse economie volop in ontwikkeling is, en zich steeds meer open stelt voor handel met het buitenland en buitenlandse investeringen. Er liggen diverse kansen voor Nederlandse ondernemers en investeerders. Spaanse en Franse bedrijven zijn al jaren actief in Marokko, wat houdt Nederlanders tegen? Ga mee en onderzoek waar daadwerkelijk kansen liggen, gelet op de hervormingen en ontwikkelingen. Marokko een land is wat zelden op het netvlies van Nederlandse ondernemers en EZ ers staat. Bovendien overheerst het beeld van een ontwikkelingsland. Dit is onterecht, want Marokko is politiek en economisch stabiel, heeft degelijke infrastructuren (ICT en transport) en 1

4 ook het inkomen groeit, waardoor het consumptiepatroon van de bevolking verwestert. Met de studiereis kunnen we bijdragen aan een juist beeld van Marokko, en tegelijkertijd de kritische vraag stellen in hoeverre EZ haar pijlen moet richten op een middeninkomenland. Er ruim Marokkaanse-Nederlanders zijn, waarvan de eerste generatie ooit binnenkwam als gastarbeider. EZ ziet in deze nieuwe Nederlanders potentiële ondernemers met internationale ambities. EZ wil deze ondernemers doormiddel van de Nieuw Internationaal Ondernemen campagne stimuleren en bewust maken van de ondersteuning die de overheid aan MKB'ers kan bieden. 1 Tijdens de studiereis helpen wij een ondernemer op weg! Het Rijk en EZ de bilaterale relaties met de Marokkaanse overheid willen versterken en verduurzamen. Bijvoorbeeld via het bezoek door Heemskerk en Aboutaleb in juni. De JongEZ-studiereis wil verder gaan waar deze missie is gebleven. Dit kan door middel van het aangaan van een dialoog met jong Marokkaanse collega s. Zo hopen we de basis leggen voor nieuwe G2G projecten! 2 Arabieren spreken over Djezira el Maghreb, eiland waar de zon onder gaat. Marokko is de meest westelijke punt van de Arabische wereld en zeer rijk aan cultuur en natuur. Samenvattend zien we in Marokko een kansrijk maar nog vrij onontgonnen land, waar een studiereis een duidelijke meerwaarde heeft voor EZ. De centrale onderzoeksvraag is: Hoe kan Nederland de economische potentie van Marokko beter benutten via: versterking van overheidsrelatie, de culturele band, en door een goed beeld van de kansen op het netvlies van het bedrijfsleven en EZ te krijgen? 1 Zie de publicatie Nieuw internationaal ondernemen van de EVD: onaal+ondernemen%2epdf&location=db 2 G2G is een instrument voor het financieren van government-to-government projecten, waarin kennis en ervaring wordt uitgewisseld. 2

5 2 Over Marokko 2.1 Korte introductie Marokko, officieel Al Mamlakat al-maghrebiya genoemd, is een land in Noord- Afrika. Het ligt strategisch op het kruispunt tussen Europa en Afrika, en tussen de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan. De hoofdstad van Marokko is Rabat. Andere belangrijke steden zijn Casablanca, Fez, Marrakech, Agadir en Tanger. De staat Marokko is ontstaan toen het land zich onafhankelijk verklaarde van Frankrijk op 2 maart Marokko is een parlementaire monarchie en hoewel er een gekozen parlement is heeft de koning dus eigenlijk de macht. Op 23 juli 1999 volgde kroonprins Mohammed VI zijn vader Hassan II op als koning. Deze generatiewisseling betekende een breukvlak want de nieuwe koning streeft naar modernisering. Werkelijk vernieuwing brengen blijkt niet altijd even eenvoudig, want hij heeft te kampen met een weerbarstige werkelijkheid (zoals de langdurige droogte die een deel van de landbouw bedreigt), en politieke weerstand (met name van conservatieve moslims). 2.2 Economie Marokko is met een bevolking van naar schatting 33 miljoen inwoners één van de meest bevolkte landen in Noord-Afrika én een aanzienlijke afzetmarkt. Het bruto binnenlands product (BBP) bedroeg in 2007 bijna 73 miljard dollar, met een gemiddeld inkomen per bewoner van ongeveer In de steden verwestert het consumptiepatroon, en kopen mensen bijvoorbeeld steeds meer in de supermarkt. Europa is de grootste investerings- en handelspartner van Marokko. Zo gaat 70 procent van de Marokkaanse export naar de EU en is drievijfde van de import afkomstig uit de EU. De handelspolitiek wordt gekenmerkt door liberalisering, en slechts voor een klein aantal producten is nog een import- of exportvergunning nodig. Er gelden nu wel nog invoerrechten op producten, maar hier komt verandering in! In 2000 werd namelijk een vrijhandelsakkoord getekend waardoor in 2012 voor veel producten een nultarief zal gelden. Onder Mohammed VI hebben belangrijke economische hervormingen plaats gevonden en de overheid spant zich in om het ondernemingsklimaat te verbeteren, zodat het meer buitenlandse investeerders kan aantrekken. 3 Ter vergelijking: het Nederlands BBP per inwoner bedraagt ongeveer

6 ICT: Nederlands callcenter in Casablanca? Zorgverzekeraar Agis maakt in haar callcenter handig gebruik van de gelijke tijdszone en de beschikbaarheid van Nederlandssprekende Marokkanen. Voor Nederlandse investeerders en ondernemers is Marokko om diverse redenen aantrekkelijk: De ligging nabij de EU is erg gunstig. Een vrachtwagen rijdt in twee dagen van Nederland naar Tanger. En omdat ook de lonen laag zijn is outsourcing van productie interessant. Zelfs vergeleken met China en Oost-Europa. De Marokkaanse overheid investeert samen met de private sector tientallen miljarden euro s in grote projecten bijvoorbeeld in de toeristische-, transport-, en de landbouwsector. Daar valt veel mee te verdienen. Andere kansrijke sectoren zijn voedingsmiddelen, duurzame energie, ICT en watervoorziening. Op deze gebieden is het Nederlandse bedrijfsleven sterk. Het vrijhandelsakkoord biedt nieuwe mogelijkheden bieden voor de export en import. Concluderend ligt er genoeg potentie voor meer economische samenwerking. Het is dan ook de ambitie van EZ dat het huidige handels- en investeringsvolume fors toeneemt in de komende jaren. 2.3 Samenleving De Marokkaanse samenleving is een boeiende. Berbers, Arabieren en koloniale Fransen en Spanjaarden lieten er hun sporen na. De combinatie van Islam, westerse moderniteit en tradities levert een interessante samenleving die vooruitgang boekt maar ook de nodige spanningen kent. 4 De samenleving is er ook een van migratie, en dat is voor Nederland van belang gebleken. Al eeuwenlang is de bevolking uit de uit de arme Marokkaanse landbouwgebieden gewend hun sobere inkomen aan te vullen door in het buitenland te werken. In de jaren zestig en zeventig kwam er een grote migratiestroom op gang naar Nederland en België. Om arbeidstekorten op te vullen werden Marokkaanse mannen als gastarbeider binnengehaald, en zij 4 Wat statistieken voor de liefhebber: Ongeveer driekwart van de huidige Marokkanen is van Berberse afkomst en mensen van Arabische afkomst vormen de op een na grootste etnische groep. De Joodse minderheid is in de loop van de twintigste eeuw sterk in aantal afgenomen en telde begin van de eenentwintigste eeuw mensen. De religie in Marokko is voor 98,7% soennitisch islamitisch, 1,1% christelijk en 0,2% joods. Bron: wikipedia 4

7 brachten (eigenlijk onverwacht) ook hun vrouwen en kinderen naar ons land. Inmiddels zijn de Marokkaanse Nederlanders een grote minderheid in onze maatschappij. Ook voor Marokko zijn deze mensen van groot belang want zij sturen nog altijd geld naar familie, die vooral in het Noordoostelijke gebied woont in steden als Nador en Oujda. De overmakingen van migranten maken een flink deel uit van het BBP, en voor de overheid is het dan ook een zorg als deze terug gaan lopen. Ten slotte valt de sterke bevolkingsgroei op. Waren er in 1900 nog 3,8 miljoen Marokkanen, in 2004 waren dat er 30 miljoen en de verwachting is dat in 2050 de bevolking is gegroeid tot 47 miljoen mensen (Bron: CIA world factbook). Deze ontwikkeling is tegengesteld aan die in Europa waar de bevolking komende decennia juist zal krimpen. Wie weet, misschien kan Nederland in de toekomst een nieuwe stroom van Marokkaanse migranten goed gebruiken? 2.4 Praktisch Enkele praktische zaken: Een visum is niet nodig. Vaccinaties zijn niet verplicht, maar wel wordt inenting tegen DTP en Hepatitis A aanbevolen. De weersomstandigheden in maart zijn aangenaam! De voorspelling: 18 graden en weinig kans op regen. De Franse taal is naast het Arabisch de voertaal en mede daarom willen we de mogelijkheid aanbieden om voorafgaande aan de reis een cursus Frans te volgen (vrijblijvend). 2.5 Veiligheid Het Ministerie van Buitenlandse Zaken geeft voor Marokko het reisadvies waakzaamheid : Veiligheidsrisico s zijn weliswaar aanwezig, maar er zijn geen concrete aanwijzingen dat de reiziger hiervan hinder zal ondervinden. We achten het veiligheidsrisico daarom acceptabel, hoewel oplettendheid, bijvoorbeeld bij toeristische attracties, onze aandacht heeft. 5

8 3 Introductie case en thema s Tijdens de studiereis werken we aan: 1. Een ondernemerscase: we doen een real-life case voor een ondernemer met internationale ambities. 2. Een aantal EZ thema s: we duiken in actuele en interessante onderwerpen, voor EZ of het Nederlandse bedrijfsleven, en gaan hierover in discussie met Marokkaanse jonge ambtenaren. 3.1 Verplaats je in een ondernemer... en ervaar wat ondernemen is. Dit is de doelstelling van een praktische case. De deelnemers helpen een ondernemer met zijn/haar internationale plannen voor Marokko door een haalbaarheidsonderzoek, marktscan, o.i.d. te doen. Met de hele groep wordt een deze ondernemerscase afgerond. Daarbij haken we in op Nieuw Internationaal Ondernemen (NIO) het initiatief van EZ en de EVD om de ondernemingspotentie van nieuwe Nederlanders te benutten. Daar liggen kansen en behoeften. We richten ons op Marokkaans- Nederlandse ondernemers (MKB) met internationale ambities. Het Handels- en Investeringscentrum Marokko (HIC) ondersteunt bij deze praktijkopdracht. De stichting HIC is een informatiecentrum voor bedrijven die willen ondernemen of investeren in Marokko. Daarnaast treedt het HIC ook op als intermediair tussen Nederland en Marokko, en heeft het uitgebreide netwerken ter plekke. Het HIC kan ons ondernemers aanleveren, en ondersteunen bij het regelen van bezoeken in Marokko Verdiep je in een EZ thema en zoek daarbinnen je eigen weg. De deelnemers hebben de vrijheid om zelf het thema en de opdracht vorm te geven. Die vrijheid betekent uiteraard wel verantwoordelijkheid: resultaat boeken Mogelijke thema's Ondernemen in Marokko De Marokkaanse overheid doet haar best om het investeringsklimaat voor buitenlandse ondernemers te verbeteren. Een belangrijk instrument is de regionale Centres Regionaux d Investissement (CRIs), one-stop-shops voor ondernemers die in de praktijk prima lijken te werken: in twee dagen is een nieuw bedrijf opgericht! 5 Over de precieze invulling van de case gaan we zo snel mogelijk in gesprek met het HIC. 6

9 Het aantal Nederlandse bedrijven dat actief is in Marokko is nog zeer beperkt, terwijl Franse en Spaanse ondernemers al jaren actief zijn en de buitenlandse aanwezigheid domineren. De mogelijkheden voor het Nederlandse bedrijfsleven zijn divers en liggen op het vlak van uitbesteding (van zowel productie als dienstverlening), export en lokale investeringen. Maar onbekendheid met het land en de cultuur van het zakendoen lijken nog grote obstakels. Maatschappelijk verantwoord ondernemen Net als in Nederland is Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) ook voor de Marokkaanse overheid belangrijk. De overheid lanceerde in 2006 het programma Sustainable Development through Global Compact om het MVObewustzijn in voornamelijk het MKB te promoten. De grootste Marokkaanse ondernemersvereniging Confederatie van Marokkaanse Entrepreneurs heeft een ethisch handvest aangenomen en ontwikkelde een MVO-label. Toch hebben nog maar heel weinig Marokkaanse bedrijven een MVO-beleid ontwikkeld; de uitzonderingen zijn meestal multinationals. Voor de grote meerderheid van het midden- en kleinbedrijf (MKB) is het voldoen aan de wettelijke normen de eerste stap richting MVO. De informele sector (ongeveer 48% van de Marokkaanse economie) negeert nog steeds arbeidsrechten, milieu- en fiscale wetgeving, anticorruptiemaatregelen en mensenrechten. Voor Nederlandse ondernemers die verder willen gaan dan het naleven van de wetten en regels en die de triple bottom line -benadering (profit, people, planet) willen volgen, zijn er talrijke uitdagingen: milieubehoud, energiebesparing, afvalmanagement, armoedebestrijding, en toegang tot onderwijs en gezondheidszorg. Er zijn vele mogelijkheden in Marokko voor ondernemers die zich willen onderscheiden door MVO. Innovatie Het Marokkaanse Ministère de l Industrie, du Commerce et des Nouvelles Technologies koerst nog sterk op een industriebeleid, waarbij de ICT sector, de auto-industrie en vliegtuigsector speerpunten zijn. Nieuwe technologie staat wel degelijk op de agenda, maar lijkt toch anders dan het Nederlandse innovatiebeleid. Technopark Casablanca Op het gespecialiseerde Technopark in Casablanca zijn rond de 100 ICTstartups actief. Het gebruik van computer en internet is in opmars in Marokko. Er wordt ook gewerkt aan een gunstig ondernemingsklimaat voor ICT-bedrijven en er wordt geïnvesteerd in onderwijs voor computerspecialisten. Bron: EVD Duurzame energie / Alternatieve energie Marokko heeft de doelstelling om in % van de geproduceerde elektriciteit opgewekt te krijgen uit hernieuwbare energie. In totaal moet 10% van de energievraag komen uit hernieuwbare energie. Het land is nu erg afhankelijk van 7

10 andere landen, zowel voor energiebronnen als geïmporteerde elektriciteit. Dit wil men veranderen. Windenergie en zonne-energie staan duidelijk in de belangstelling als alternatieven. Er zijn al grote windmolenparken gerealiseerd (bijvoorbeeld in de buurt van Tanger). In 1982 is het Renewable Energy Development Center (CDER) opgericht. Deze doelstelling komt bekend voor. Nederland streeft ernaar dat in % van het binnenlandse elektriciteitsverbruik duurzaam wordt geproduceerd. In het regeerakkoord staat het doel om in % van het energieverbruik te laten bestaan uit duurzame energie. Voor de lange termijn wordt gewerkt aan een duurzame energiehuishouding via de Energietransitie. Transport en logistiek Tanger moet de poort tot Afrika worden door middel van een nieuwe haven die wordt gebouwd. Wat komt er kijken bij de ontwikkelingen van zo een logistiek knooppunt? De verbindingen met het achterland zijn ook belangrijk; zowel binnen Marokko als met de buurlanden. Nederland kan worden betiteld als poort tot Europa met de mainports Rotterdam en Schiphol. Is er samenwerking mogelijk tussen Nederland en Marokko op dit specifieke gebied? Nederlandse transportbedrijven zijn ook al (gedeeltelijk) in Marokko actief. Zijn er belemmeringen in hun dagelijkse werk met Marokko? Havenproject Tanger-MED Dit indrukwekkende project moet van Tanger de grootste haven van Noord Afrika maken. Gelegen aan de straat van Gibraltar zal Tanger-MED een overslagstation worden met verbindingen tussen Europa, West Afrika en het West Mediterrane gebied. En voor bedrijven wordt het extra aantrekkelijk om te produceren in de Free Zones. Nederland-EU-Marokko Marokko stelt zich steeds meer open voor handel met het buitenland en buitenlandse investeringen. De Europese Unie is van oudsher Marokko s belangrijkste economische partner. Marokko lid van de EU: een droom of? 20 juli Koning Hassan II vraagt of Marokko lid kan worden van de (toen nog) Europese Gemeenschap. Het motief is economisch: geen tarieven meer op de landbouwexport. Niet onverwacht werd het verzoek afgewezen omdat het land niet in Europa ligt. Geen EU lidmaatschap dus, maar wel zijn de (economische) banden steeds nauwer geworden. 8

11 De belangrijkste drijfveer achter de buitenlandse investeringen in Marokko is de totstandkoming van een vrijhandelszone met de Europese Unie die in 2012 ingaat. Vanaf dat jaar zullen bij invoer in Marokko van machines en verwerkte landbouwproducten geen invoerrechten meer worden geheven. De verwachting is dat de industrie hierdoor een boost zal krijgen. Maar vrijhandel is mogelijk niet voor iedereen een zegen. Er zijn prognoses dat een deel van het Marokkaanse bedrijfsleven het niet zal redden als de beschermde invoerrechten wegvallen. Ook hebben het Europees Nabuurschapsbeleid (ENP) en sinds kort de Mediterrane Unie invloed op de Marokkaanse handelsbetrekkingen. Zo draagt het ENP bij aan economische stabiliteit en hervormingen. Kom met eigen suggesties! Heb je als deelnemer een goed idee voor thema&opdracht? Meer geïnteresseerd in de economische gevolgen van arbeidsmigratie, privatisering van staatsbedrijven, of? We stimuleren je om dit op te pakken. Randvoorwaarden zijn EZ relevantie en uitvoerbaarheid Mogelijke opdrachtvormen Hoe kunnen we vervolgens met een thema aan de slag? Government 2 Government De Nederlandse overheid, waaronder EZ (DG BEB), heeft als doel om overheidssamenwerking met Marokko te intensiveren. Tussen Marokko en Nederland bestaat er bijvoorbeeld een government-to-government (G2G) programma dat uitwisseling van kennis en ervaring stimuleert tussen centrale overheden. Uitgangspunt is een behoefte aan beleidsexpertise aan de Marokkaanse kant. Het Nederlandse belang is een duurzame relatie met de Marokkaanse overheid. Doel van de opdracht is kennisoverdracht tussen Nederland en Marokkaanse jonge ambtenaren. De JongEZ ers kunnen een workshop geven over het Nederlandse beleid. Ook de Marokkaanse partij kan dit doen over hun aanpak. Daarna eventueel discussie. Van de workshop een reportage of verslag maken. Daarbij hoort een aanbeveling: liggen hier mogelijkheden voor een volwaardig G2G project? Onderzoek voor Nederlandse belanghebbenden Het doen van een onderzoek op het beleidsonderwerp. Daarbij worden eerst vragen uit de praktijk (van Nederlandse belanghebbenden: overheden, bedrijven) verzameld. Met die vragen gaat de groep aan de slag en spreekt met mensen in Nederland en Marokko. Het eindresultaat is een rapport en presentatie voor de belanghebbenden. 9

12 4 Programma & uitvoering 4.1 Het voortraject In voortraject werken we toe naar de reis zodat iedereen goed voorbereid het vliegtuig in stapt. De reisdeelnemers krijgen een introductie over de situatie in Marokko. Marokko-kenners, EZ-collega s, het bedrijfsleven en NGO s worden hierbij actief betrokken. Daarnaast is de voorbereiding op de case en de themaopdracht essentieel. Van de deelnemers wordt verwacht dat ze zich in de maanden vooraf inlezen, hun doel en eindresultaten helder maken, en die al voor een deel gaan realiseren. De voorbereiding in de vijf maanden voor de reis is dus intensief. We vertrouwen erop dat iedereen actief deelneemt. De op maat aanpak betekent vrijheid maar vergt ook een strakke planning, wat duidelijk gemaakt wordt in het tijdspad hieronder. In het begin van het traject worden de wensen qua onderwerpen en thema's in kaart gebracht. De deelnemers kunnen dan zelf interessante/kansrijke thema s aandragen of uitgaan van de thema's die door de organisatie zijn uitgedacht. Vervolgens wordt op basis van individuele voorkeuren per thema een team gevormd (maximaal 4 groepen). Later bepaalt elk team ook welk deel van de case zij willen gaan doen. Groepen kunnen gedurende het voortraject voorstellen indienen voor bezoeken in Marokko (zowel bedrijven, overheden, en thema-afhankelijke plaatsen). Die bezoeken moeten de groepen helpen om hun opdracht uit te voeren. In de tabel hieronder is het tijdspad met mijlpalen uiteengezet. Daarin is aangeven tot wanneer de organisatie de initiatieven van de groepen kan faciliteren. Datum Mijlpaal september Presentatie studiereis aan JongEZ-leden 15 oktober Lotingsborrel 22 oktober Kennismakingsbijeenkomst met uitleg over werkwijze/voortraject en introductie Marokko. Voorafgaand en tijdens deze bijeenkomst kunnen deelnemers ideeën en voorkeuren voor een thema aangeven. 29 oktober Indeling in groepen en thema s bekend. Daarna kan een team nog van thema veranderen wanneer de hele groep daar achter staat. 12 november Bijeenkomst over de ondernemersopdracht 30 november Teams hebben voor hun thema de onderzoeksvraag/opdracht/resultaten vastgesteld 10 december Bijeenkomst over de thema s

13 14 januari Deadline voor doorgeven van suggesties voor bezoeken/excursies tijdens de studiereis 4 februari Bijeenkomst over de stand van zaken ondernemersopdracht en thema s begin maart Teams hebben tussenproducten voor zowel de ondernemersopdracht als de thema s gereed. Het streven is om in het voortraject de deelnemers een aantal vrijblijvende cursussen aan te beiden voor persoonlijke ontwikkeling en voor versterking van de te halen doelen. We denken in ieder geval aan een taalcursus Frans en training projectmanagement. 6 De reiscommissie is uiteraard eindverantwoordelijk voor een soepel verlopend voortraject. Niet alleen waakt zij over de planning, maar zal vooral ook met de teams meedenken en hen faciliteren met bezoeken, contacten, etc. De commissie houdt nauw contact met de teams. Dat willen we doen via een structuur van teamleiders met wie we regelmatig overleggen, en door bij elk team als coach aan te schuiven bij vergaderingen. 4.2 Reisprogramma in Marokko De daadwerkelijke reis! Deze zal 11 dagen duren (inclusief vliegen) en plaatsvinden van woensdag 11 t/m zaterdag 21 maart Vier steden spelen in het programma een hoofdrol: Rabat, de hoofdstad en thuisstad van de regering. Casablanca, het economische hart. Tanger, stad in opkomst; na Casablanca het industriële centrum en havenstad met veel economische activiteit. Marrakech, combinatie van oud en nieuw Marokko. Hieronder staat het voorlopige (!) dagprogramma. De nadruk ligt op voorlopig want aan de hand van de invulling van de case, de keuze van thema s en de wensen voor bezoeken zal het reisprogramma een definitieve invulling krijgen. De organisatie heeft al wel een aantal vaste reisdoelen in het 6 We zijn nog in gesprek met EZ om deze cursussen te faciliteren. 11

14 programma opgenomen. Zo zal bijvoorbeeld op de eerste dag de ambassade bezocht worden, en plannen we een aantal culturele uitstapjes. Datum (maart) Plaatsen Activiteiten Woensdag 11 Amsterdam Casablanca Rabat Vertrek vanaf Schiphol Aankomst Casablanca airport Bus naar het hotel in Rabat: 1 uur Kennismaking Nederlandse Ambassade Donderdag 12 Rabat Ministerie van industrie, handel en nieuwe technologie Ministerie van buitenlandse handel Centre Regional d Investissement Vrijdag 13 Rabat Ministerie van energie en mijnen Teammiddag Zaterdag 14 Rabat Teamochtend Citadel Kasbah des Oudaides & het paleis van Moulay Ismail Zondag 15 Rabat Tanger Bus naar Tanger: 3 uur Ceuta, een Spaanse enclave Maandag 16 Tanger Tanger MED Free zone & Nederlandse garnalenpellerij Dinsdag 17 Tanger Casablanca Teamochtend Bus naar Casablanca: 3,5 uur Discussieavond met Nederlandse journaliste Woensdag 18 Casablanca Mega nieuwbouwproject: een complete nieuwe wijk die wordt gebouwd Hassan II Moskee Diner Nederlandse Consul-generaal Donderdag 19 Casablanca Marrakech Teamochtend Nederlands callcenter Bus naar Marrakech: 3 uur Djemaa el Fna, het befaamde marktplein Vrijdag 20 Marrakech Teamochtend Windmolenpark project Verrassingsbezoek: cultureel hoogtepunt Tot in de kleine uurtjes genieten van de Marokkaanse gastvrijheid? Zaterdag 21 Marrakech Casablanca Amsterdam Bus naar Casablanca airport: 3 uur Vlucht terug naar Schiphol. 12

15 Hoe vrij is het programma nu eigenlijk? Een kwart van het programma zal vastliggen met cultuur&natuur Ruim de helft van de tijd bezoeken we met de hele groep ministeries en bedrijven. Hier zit veel flexibiliteit! We realiseren ons dat niet elk bezoek voor elk onderwerp even relevant zal zijn, maar we richten het programma zo in dat de teams er zoveel mogelijk puzzelstukjes uit kunnen halen. Tenminste vier dagdelen (één dagdeel per stad) zijn de teams helemaal vrij om bezoeken te doen, of aan hun deelcase/thema te werken. En natuurlijk blijft er genoeg vrije tijd over voor de nodige ontspanning 4.3 Het natraject Na de reis worden de case en thema-opdracht afgerond, en is het zaak om (aan EZ en de buitenwereld) maximaal te laten zien wat we geleerd hebben. Datum Mijlpaal Maart april 2009 Afronden opdracht door werkgroepen en presenteren resultaten aan belanghebbenden. 22 april 2009 Bijeenkomst voor EZ met presentatie studiereis. 13

16 5 Financieel 5.1 Begroting Deze begroting is voorlopig en vrij ruim genomen; veel aannames zijn aan de voorzichtige kant. Bedragen zijn in euro's. We gaan uit van 36 deelnemers. Inkomsten Uitgaven p.p. totaal p.p. totaal 1a Eigen bijdrage a Vliegtickets b EZ bijdrage b Overnachtingen (10) c Bushuur d Gezamenlijk eten e Sociaal, cultuur, natuur f Relatiegeschenken g Tolk h Reisondersteuning HIC i Voor-& natraject j Onvoorzien (10%) Toelichting op de posten 1a We kunnen de reis mogelijk goedkoper realiseren dan de voorgeschreven 500. Voor nu gaan we echter nog van dit bedrag uit. 1b 2a 2b Aanname: EZ bijdrage = eigen bijdrage Retour Casablanca. Deze prijs is een schatting. Vliegmaatschappijen met ticketprijs (bron: vliegtickets.nl, 1 volwassene, maart 2009) - Iberia: Air France: Lufthansa: KLM: 336 Het aantal stoelen voor deze (lage) prijs is meestal beperkt. Anderzijds kunnen we een groepskorting bedingen. Voor nu gaan we nu uit van een hoger bedrag: 350 euro Aanname: 30 euro p.p. per nacht, bij tweepersoonskamers Deze is gebaseerd op cijfers van de Lonely Planet (verblijf instapklasse 3-27 euro, middenklasse euro) Verder bevestigen diverse ho(s)tel sites dat we voor deze prijs terecht kunnen in alle vier de steden. 14

17 2c 2d 2e Het HIC gaf aan dat een bus 250 tot 300 euro per dag kost, afhankelijk van het aantal dagen. We gaan uit van een worst case: 10 dagen a 300 euro + brandstof. Brandstofkosten: 1500 km * 1 op 2 * 0,70 euro per liter diesel = We gaan uit van 7,50 pp voor een maaltijd x 10 maaltijden Lonely Planet (simpele maaltijd 2,5-4 euro, middenklasse 4-18 euro) O.a. entree Hassan II moskee (10 euro / 100Dh p.p.) 2f We houden ongeveer het bedrag aan van 2006 & g 2h 2i 2j Het is nog niet zeker of we een tolk gaan inzetten bij bezoeken van ministeries, maar we willen hier wel een bedrag voor reserveren. Tolken in Marokko zijn duur (400 euro per dag). Waarschijnlijk hebben we een beter alternatief; het HIC heeft aangegeven dat zij waarschijnlijk goedkoper (helft van de prijs), Nederlandstalige vertaling kunnen leveren. Bedrag gereserveerd voor ondersteuning door het HIC ter plekke. Tegen kosten voor reis& verblijf kan het HIC enkele dagen met ons meereizen. Het is nog niet zeker of hen gaan inschakelen, maar we willen hier wel een bedrag voor reserveren. Vertrekborrel: 150 euro Presentatie resultaten aan EZ: 250 euro 10 procent van de kosten die nog niet vast staan. Omdat dat op dit moment voor alle kosten geldt, is deze post nog erg hoog. 15

18 6 Team Het Marokko-team: Esther Schuurmans (Dg EP) * Ruben Dragtstra (EVD) Dave Pieters (Dg O&I) Arjan Uwland (Dg O&I) * Ramon Rentmeester (SenterNovem) * Werken mee tot aan het reisvoorstel / 26 augustus Met medewerking van: DG BEB Jeanette Scherpenzeel J.F.Scherpenzeel@Minez.nl /6266 NB: Per 1 september andere functie (MVO) Ambassade Nederland in Rabat Drs. Marjo Baayen Senior Medewerker - Economische Afdeling Rab-ea@minbuza.nl (00 algemeen nummer) EVD Sabrina Waltmans Landenmedewerker Noord-Afrika waltmans@evd.nl (070) Bregje Korteweg G2G o.a. voor Marokko korteweg@evd.nl HIC - Handels en Investeringscentrum Marokko Hans Krielen Directeur ehkrielen@hic-marokko.nl 16

19