MOTIVATIE VAN JONGE KINDEREN IN HET MUZIEKONDERWIJS. Stefan van Rees

Transcriptie

1 MOTIVATIE VAN JONGE KINDEREN IN HET MUZIEKONDERWIJS Stefan van Rees

2

3 Motivatie van jonge kinderen in het muziekonderwijs Naam: Stefan van Rees Studentnummer: adres: Datum: Juni 2013 Opleiding: Communicatie & Multimedia Design School: Hogeschool Rotterdam Minor: Creative Innovation Afstudeervoorzitter: R.F. van der Willigen Afstudeerdocent: P. van Thiel Fotografie: Stefan van Rees Afstudeerbedrijf: Adres: Contactpersoon: Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR) Pieter de Hoochweg 125, 3024 BG Rotterdam Wilco Witte, Teammanager Muziek regio West SKVR

4 Samenvatting Deze scriptie gaat over de probleemstelling dat jonge kinderen die muziekles volgen na korte tijd de interesse verliezen, gedemotiveerd raken en vervolgens stoppen met muziekles. Met de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR) als afstudeerbedrijf is gezocht naar mogelijke oplossingen voor motivatieproblemen. Hoe kunnen we er voor zorgen dat deze kinderen toch geïnteresseerd blijven en met plezier de muzieklessen volgen. Kan een interactief product een bijdrage leveren aan een verbeterde motivatie van kinderen? Er is gekeken naar de rol van muziekonderwijs binnen het reguliere onderwijs. Muziek blijkt geen belangrijke rol binnen het regulier onderwijs te hebben en heeft een lage prioriteit. Kinderen worden door de school niet gemotiveerd om iets met muziek te doen en vragen meer aandacht voor bijvoorbeeld rekenen, taal, lezen maar ook sport. Ondanks het feit dat diverse onderzoeken aantonen dat muziek maken een positief effect heeft op de intelligentie, motoriek en sociale vaardigheden is het kind gedwongen om muziekles te nemen als buitenschoolse activiteit. Kinderen van 10 tot 14 jaar zijn de primaire doelgroep. Uit het onderzoek blijkt dat de kinderen graag willen spelen maar toch behoefte hebben aan structuur. Maar ook willen ze eenvoud en gemak maar toch graag controle. De kinderen zouden graag wat meer inbreng hebben op de muzieklessen maar weten niet goed hoe ze dit moeten aanpakken. Bijvoorbeeld het meenemen van eigen muziek naar de muziekles. Om dit voor elkaar te krijgen is hulp nodig van docent of ouder waar in de praktijk niet altijd tijd voor is. De docenten van de SKVR gebruiken media voor de voorbereidingen van muzieklessen maar ook tijdens de lessen. Omdat de docenten van verschillende kennisniveaus op het gebied van multimedia zijn, is de diversiteit in mediatoepassingen groot. Er is geen vaste structuur aanwezig op het gebied van mediagebruik. De docent krijgt dit van de SKVR ook niet opgelegd en mag hier zijn/haar eigen invulling aan geven. De SKVR, die staat voor een duidelijke leermethode, heeft echter wel de wens om hier structuur in aan te brengen. Op basis van de onderzoeksresultaten is er een concept ontstaan, een interactieve leeromgeving. Een persoonlijke leeromgeving waarmee aan de behoeften van het kind voldaan kan worden. Met het systeem kan voldaan worden aan wensen als eenvoud, gemak, structuur, controle, eigen inbreng en plezier. De interactieve leeromgeving biedt niet alleen informatie, muziek & video en lesmateriaal in de vorm van een digitaal lesboek maar heeft interactieve mogelijkheden. De leerling kan bijvoorbeeld eenvoudig eigen muziek uploaden, muziekopnames maken en heeft contact met klasgenoten en/of docent. Door de leeromgevingen van klasgenoten en docenten met elkaar te verbinden kunnen leerlingen en docenten eenvoudig communiceren en muziek delen. Met de interactieve leeromgeving voor docent en leerling kan de SKVR op een flexibele en efficiënte manier structuur aanbrengen en wordt een basis gelegd op het gebied van media waarop verder gebouwd kan worden.

5 Summary This thesis concentrates on motivation problems of young children attending music lessons. The children loose interest, become demotivated and stop their lessons. In cooperation with arts foundation SKVR (Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam) I aimed to identify possible solutions for these motivation problems. This thesis contributes to answer questions including: How can we keep children interested and let them join the music lessons with pleasure? Can an interactive product contribute to a better motivation of the children? Research on the position of music education within the regular schools shows that music has a low priority within these schools. Children are not motivated to be active with music at school. School focuses on attention to maths, language, reading and sports. Although research proves that making music has a positive effect on intelligence, locomotion and social skills, children are forced to find musical education outside their regular school activities. Children between the ages of 10 and 14 years old are the primary target group of this study. Research results suggest that children like to play but also appreciate a certain level of structure. Further they value simplicity and want to have control over their activities. In music lessons the children would like to have some kind of control as well but struggle to achieve this. As an example children need help from a teacher or parent to bring their own music to the lessons. The teachers of the SKVR use media for preparations of their lessons but also during their lessons. The level of knowledge and experience with these media varies amongst the teachers. The diversity of media applications is large and the use of multimedia is currently unstructured. The SKVR has no guidelines for their teachers so the teacher is free to use the media they prefer. The SKVR aims to express a clear learning method and wants to structure media usage. The research results lead to a concept of an interactive learning environment. This is a personal environment, which is able to meet the needs of the children including simplicity, structure, control, and pleasure. Alongside information, music, video and educational material the interactive learning environment provides interactive possibilities. The student is able to upload their own music, make sound recordings and contact other students or their teacher. Connecting the environments of students and teachers makes it very easy to share educational materials, music and offers convenient communication options. With the interactive learning environment for teachers and students a base is created that allows the SKVR to supply structure in a flexible and efficient way.

6

7 Voorwoord Met mijn scriptie rond ik de studie Communicatie and Multimedia Design af aan de Hogeschool Rotterdam. Deze scriptie is waar het geleerde van de afgelopen vier jaar bij elkaar komt en ik de studie af kan sluiten waar ik met veel plezier aan gewerkt heb. Ik heb veel nieuwe mensen ontmoet en nieuwe dingen mogen ontdekken, het heeft mij veel opgeleverd. Thuis is er altijd begrip en support geweest. Als ik het even niet meer zag zitten waren zij degenen die voor me klaarstonden en me weer nieuwe energie gaven. Niels en Tieme, laat het voor jullie een motivatie zijn dat je veel kunt bereiken als je er maar moeite voor wil doen. Mijn dank gaat uit naar de medewerkers van de SKVR. Het afstudeerbedrijf waardoor het mogelijk werd om af te studeren over een onderwerp wat me raakt: muziek. Ik hoop dat ik iets heb kunnen bijdragen aan de oplossing van het probleem. Mensen, bedankt! Beste Rob en Patrick. Van jullie heb ik veel support mogen ontvangen. Aan jullie heeft het in ieder geval niet gelegen, bedankt! En dan de klasgenoten. Met een grote groep begonnen en nu met een paar nog aan de eindstreep. Tijdens de studie werd van ons een grote zelfstandigheid verwacht. Dit maakte het niet altijd makkelijk en gaf soms het gevoel met een thuisstudie bezig te zijn. In deze tijden waren het de klasgenoten waar steun en hulp te vinden was. We hielpen elkaar waar maar mogelijk was en hebben vele gezellige momenten mogen beleven. Bedankt voor jullie support en gezelligheid, ik heb veel van jullie geleerd. Ik hoop dan ook het contact niet met jullie te verliezen in de toekomst.

8

9 Inhoudsopgave SAMENVATTING... 4 SUMMARY... 5 VOORWOORD... 7 INLEIDING DE PROBLEEMSTELLING TOEGELICHT ONDERZOEK - MUZIEKONDERWIJS DE RECHTVAARDIGING VAN MUZIEKONDERWIJS PLAATS VAN MUZIEKONDERWIJS IN DE HEDENDAAGSE MAATSCHAPPIJ CONCLUSIES ONDERZOEK DE DOELGROEP MOTIVATIE, DE THEORIE RELEVANTIE ANDERE KENNISGEBIEDEN DE SKVR WAT WIL HET KIND? CONCLUSIES ONDERZOEK MULTIMEDIA MEDIAGEBRUIK BINNEN DE SKVR MEDIAGEBRUIK ONDER KINDEREN CONCLUSIES ANALYSE PRIMAIR ONDERZOEK VAN ONDERZOEK NAAR PRODUCT VAN CONCLUSIES NAAR EEN CONCEPT Beschrijving concept & ontwerpcriteria Bestaande informatiesystemen Conceptueel model ONTWERPPROCES Ontwerpkeuzes Stroomdiagram Wireframes Visueel ontwerp VALIDATIE PRODUCT DISCUSSIE EN AANBEVELINGEN BRONNENLIJST BIJLAGE 1 INTERVIEW WILCO WITTE, TEAMMANAGER SKVR BIJLAGE 2 INTERVIEW PETER VAN VUGT, DOCENT SKVR BIJLAGE 3 INTERVIEW JAN HENDRIK HOOTSEN, COÖRDINATOR SKVR BIJLAGE 4 INTERVIEW PETER ZUIJDAM, DIRECTEUR BASISSCHOOL ST. MICHAEL BIJLAGE 5 ENQUÊTE KINDEREN & OUDERS BIJLAGE 6 TESTPLAN... 92

10 Inleiding Als kind was ik altijd bezig met het maken van muziek. Zo luisterde ik veel naar muziek en probeerde ik met alles wat ik tegenkwam muziek te maken. Op mijn negende jaar was het grote moment daar en mocht ik op muziekles. Ik kreeg de oude gitaar van mijn vader en volgde gitaarlessen op de lokale muziekschool in Ridderkerk. Het eerste jaar was ik nieuwsgierig, vond alles interessant en wilde steeds meer leren. Mijn natuurlijke nieuwsgierigheid zorgde ervoor dat ik met geen enkele moeite de lessen kon volgen en druk aan het oefenen was. Na een jaar studeren op de gitaar was deze natuurlijke nieuwsgierigheid echter al grotendeels verdwenen en kostte het me meer moeite om naar muziekles te gaan terwijl mijn vrienden buiten aan het spelen waren. Na nog een jaar studeren had ik al flinke vorderingen gemaakt op mijn gitaar. Het kostte me alleen veel moeite om naar muziekles te gaan en zag het als een verplichting. Ik wilde geen verplichtingen en ondanks de nog steeds aanwezige interesse voor muziek stopte ik met muzieklessen. Nu, 30 jaar later, nog steeds bezig met muziek en 2 jonge kinderen verder kom ik tot de conclusie dat ik eigenlijk verder had moeten gaan met die muzieklessen. Net op het moment dat ik het allemaal begon te begrijpen en de techniek van het gitaarspelen onder de knie begon te krijgen stopte ik ermee en heb ik een belangrijke basis laten liggen. Ik heb dit altijd jammer gevonden maar is iets wat ik pas achteraf besefte. Als kind is dit besef er niet en ben je met hele andere zaken bezig. Ik ben niet de enige. Veel vrienden en kennissen geven aan ook muzieklessen te hebben gevolgd om er na een korte periode weer mee te stoppen. Ook nu nog zie ik veel jonge kinderen om me heen die na een bepaalde periode stoppen met muziekles. Als muziekliefhebber vind ik dit zonde en kom op het idee hier onderzoek naar te doen en een bijdrage te leveren aan de oplossing van dit probleem. Ik bedenk dat de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR) vanuit dit gezichtspunt bezien weleens een goede informatiebron en opdrachtgever voor mij zou kunnen zijn. De SKVR geeft immers op diverse locaties muziekonderwijs aan jonge en oudere kinderen op alle niveaus. Na een oriënterend gesprek blijkt de SKVR het probleem te herkennen en geeft aan baat te hebben bij een oplossing ervan. Een deel van de kinderen tussen de 10 en 14 jaar die muziekles volgen verliezen na korte tijd de motivatie en stoppen met de muzieklessen. Uitgangspunt met betrekking tot de hierboven geformuleerde probleemstelling is dat het voor kinderen niet alleen leuk is om met muziek bezig te zijn maar bovendien nuttig en leerzaam. Vanuit onderzoek in nauw overleg met de opdrachtgever is gezocht naar een mogelijke oplossing van het probleem met als doel jonge kinderen langdurig te motiveren en te stimuleren om door te blijven gaan met het volgen van muzieklessen. Een kind heeft een eigen wil en er zijn veel factoren en kennisgebieden die de motivatie van een kind kunnen beïnvloeden (Schokker, Katwijk & Arendz, 2011). Zo is de pedagogische invloed van de docent 10

11 een belangrijke factor. De docent heeft rechtstreeks contact met het kind en kan bepalen of de leerling enthousiast wordt of niet. Docenten van de SKVR geven aan dat dit contact van essentieel belang is. Ook zijn de educatieve leermiddelen van belang. De juiste boeken en hulpmiddelen kunnen het kind motiveren (Bunnik-Tibbe, 2008). Als motiverende factor is de invloed van de ouders van groot belang. Spelen de ouders bijvoorbeeld een muziekinstrument, of zijn ze enthousiast over de muziekles? In mijn scriptie is onderzoek gedaan binnen een specifiek vakgebied; multimedia. Kan een multimedia oplossing ervoor zorgen dat kinderen door blijven gaan met muzieklessen? Kan dit kennisgebied een motiverende factor zijn voor de jonge kinderen? Onderzoek toont aan dat jonge kinderen veel gebruik maken van het aanbod in multimedia. (Nikken, 2011). Hierbij gaat het om televisie, games, gsm en internet. Kan deze multimedia als educatief leermiddel ingezet worden? Er is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden op het gebied van multimedia en in hoeverre deze kunnen bijdragen aan de motivatie van jonge kinderen. Centrale onderzoeksvraag: Welke factoren zijn van belang om kinderen in de leeftijd van 10 tot 14 jaar die muziekles volgen te motiveren door middel van multimedia. Binnen het domein multimedia is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden binnen de doelgroep. De primaire doelgroep is de kinderen die muziekles volgen van 10 tot 14 jaar. Dit is de doelgroep waarvoor de uiteindelijke oplossing gecreëerd moet worden. De andere doelgroep is de stakeholder, de SKVR. De SKVR heeft baat bij een oplossing van dit probleem want ziet het aantal leerlingen teruglopen. Bij de onderzoeksvraag horen de volgende deelvragen: Welke multimedia oplossingen heeft de SKVR al? Welke multimedia oplossingen worden er binnen het muziekonderwijs al toegepast? Wat doet de SKVR om kinderen te motiveren? Hoe groot is het uitvalpercentage bij kinderen die muziekles volgen? Wat is bekend over de redenen van uitval bij de doelgroep? Hoe kan een kind gemotiveerd worden? Medewerkers van de SKVR hebben veel nuttige informatie kunnen aandragen. Gesprekken en interviews met docenten die dagelijks met de kinderen werken hebben het probleem duidelijk gemaakt en gaven input voor een mogelijke oplossing. Er is een enquête uitgeschreven voor de primaire doelgroep, de kinderen (zie bijlage 5). Deze enquête heeft duidelijk gemaakt wat de kinderen beweegt en wat de behoeften zijn op muzikaal gebied. In deze enquête zijn ook de ouders betrokken omdat deze een belangrijke factor bleken te zijn als het gaat om motivatie van een kind. Om het onderzoek een plaats te geven is onderzocht wat het belang is van muziekonderwijs. Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat muziek de ontwikkeling van het kind in positieve zin stimuleert en veel voordelen heeft. Deze positieve ontwikkeling is niet alleen zichtbaar op muzikaal gebied maar uit zich ook in een verbeterde motoriek, sociaal gedrag, intelligentie en leerprestaties. Er is een probleem en er is een behoefte om dit probleem op te lossen. Dit onderzoek toont aan dat er binnen het kennisgebied multimedia kansen zijn om samen met de andere kennisgebieden een bijdrage te leveren aan de oplossing van dit probleem. Motivatie van jonge kinderen in het muziekonderwijs 11

12 01 Motivatie in het muziekonderwijs 12

13 1 Motivatie in het muziekonderwijs Een deel van de kinderen tussen de 10 en 14 jaar die muziekles volgen verliezen na korte tijd de motivatie en stoppen met de muzieklessen. Als het aan Benjamin Zander ligt, zou iedere volwassene en ieder kind een muziekinstrument bespelen. Benjamin Zander is leraar aan het conservatorium van Boston en dirigent van het Filharmonisch orkest van Boston. Ook geeft hij wereldwijd lezingen waarin hij mensen wil enthousiasmeren voor klassieke muziek. Zander is van mening dat ieder kind in staat is om muziek te maken, talent of niet. In een van zijn lezingen bespreekt hij ook het probleem van kinderen die (te vroeg) stoppen met muziekles omdat ze geen zin meer hebben. Zoals Zander laat zien begint een kind met muziekles en geeft iedere muzieknoot zijn of haar speciale aandacht. Na een aantal jaren oefenen bereikt het kind een punt waarop de muziek als één geheel geïnterpreteerd gaat worden in plaats van een verzameling van losstaande noten. Dit is het punt waarop het kind gaat beseffen dat hij/zij echt iets bereikt heeft. Helaas stoppen veel kinderen met muziekles voor ze dit punt bereikt hebben. Uit gesprekken met de SKVR blijkt ook dat gebrek aan motivatie een belangrijke oorzaak is waarom jonge kinderen stoppen met muziekles. Interviews met verschillende docenten bevestigen echter dat het probleem aanwezig is en dat men er graag iets aan zou willen doen. De cijfers die de SKVR aangeleverd heeft geven aan dat motivatie de belangrijkste oorzaak is waarom kinderen stoppen met muziekles. Van een groot deel van de kinderen is niet bekend waarom ze stoppen. Het is volgens de SKVR aannemelijk dat van de onbekende 54% nog een deel van de kinderen door motivatie stopt met muzieklessen. Tabel 1.1 Overzicht afmeldingen SKVR Andere cursus / hobby Docent Financiële reden Gezondheidsproblemen Lesverzuim Motivatie Privé omstandigheden Tijdgebrek School Verhuizing Onbekend 2011 / / % 6% 8% 2% 3% 11% 0% 6% 3% 12% 59% Noot. Gegevens ontvangen van de marketing afdeling Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam 5% 5% 4% 2% 0% 14% 4% 7% 0% 5% 54% Motivatie van jonge kinderen in het muziekonderwijs 13

14 Het motiveren van kinderen is een belangrijk onderwerp binnen de SKVR. Docenten krijgen speciale trainingen over dit onderwerp en zijn zich bewust van het probleem dat kinderen niet altijd gemotiveerd zijn en/of blijven. De SKVR ziet het aantal leerlingen teruglopen en subsidies afnemen en is daarom zeer gebaat bij een oplossing om de kinderen die op muziekles zitten te behouden. De SKVR is zich bewust van het feit dat hier geen eenduidige oplossing voor te bedenken is. Ondanks de complexiteit van het probleem blijft de SKVR echter wel moeite doen om het aantal kinderen met motivatieproblemen te verlagen. Het is voor de SKVR een probleem waar ze altijd mee te maken hebben gehad en wat ook altijd zal blijven bestaan. De SKVR geeft aan dat sommige kinderen nu eenmaal niet te motiveren zijn en stelt dan ook dat we ons moeten richten op die kinderen die wel open staan voor verbeteringen en dus ook te motiveren zijn. In figuur 1.1 wordt aan de linkerzijde het leerproces van het kind weergegeven. Dit leerproces loopt niet in een rechte lijn. Tijdens het leerproces kan een kind obstakels tegenkomen zoals demotivatieproblemen, andere hobby of privé omstandigheden (zie tabel 1.1). Een bocht in dit leerproces kan betekenen dat het kind stopt met muzieklessen en dus het leerproces onderbroken wordt. Uit tabel 1.1 is af te leiden dat er meerdere omstandigheden kunnen zijn waardoor het proces onderbroken kan worden. Een aantal omstandigheden die te maken hebben met privé situaties zullen simpelweg niet te voorkomen zijn. De obstakels in het leerproces kunnen daarom niet geheel weggenomen worden. De probleemstelling is specifiek gericht op lesuitval met als oorzaak motivatieproblemen. Om er achter te komen welke factoren motiverend kunnen werken op de kinderen en om aan de eis van een interactief product te kunnen voldoen is de volgende onderzoeksvraag opgesteld; Welke factoren zijn van belang om kinderen in de leeftijd van 10 tot 14 jaar die muziekles volgen te motiveren door middel van multimedia? Het onderzoek zou dus een aantal factoren moeten opleveren waardoor kinderen gemotiveerd kunnen worden. Deze factoren moeten vervolgens verwerkt worden in een interactief product. Om van het huidige leerproces naar het gewenste leerproces te komen is aan de rechterkant het gewenste leerproces als een lijn gesymboliseerd met minder bochten. De bochten die nog in het proces zitten zijn de onoverkomelijke omstandigheden waar we geen invloed op hebben. De oplossing zoals in het midden afgebeeld moet deze verbetering gaan realiseren. In de oplossing is rekening gehouden met andere kennisgebieden; het is onwaarschijnlijk dat een losstaand interactief product een oplossing zal kunnen bieden voor het probleem. Het product moet kunnen samenwerken met de andere kennisgebieden. Tijdens kennismakingsgesprekken met de SKVR werd dit al bevestigd en geeft men aan dat de pedagogische aanpak van motivatieprobleem zeer belangrijk is. Het muziekonderwijs is een persoonlijk, creatief proces waarbij de relatie en het contact tussen docent en leerling van groot belang is en een grote invloed heeft op de ontwikkeling van het kind. De ultieme oplossing zou dan ook zijn om een interactief product te kunnen opleveren waarbij er niets verandert aan de pedagogische aanpak van de docent maar waar het product in kan ondersteunen en kan bijdragen tot een verbeterde motivering voor zowel leerling als docent. 14

15 Figuur 1.1 Schematische weergave van mijn probleemstelling Motivatie van jonge kinderen in het muziekonderwijs 15

16 02 2 ONDERZOEK Muziekonderwijs PRIMAIR ONDERZOEK - MUZIEKONDERWIJS 16

17 2 PRIMAIR ONDERZOEK - Muziekonderwijs In dit hoofdstuk worden de resultaten beschreven van het onderzoek over muziekonderwijs. Er is gekeken naar de effecten van muziekonderwijs op de ontwikkeling van het kind. Wordt een kind er beter van of is muziek maken slechts een hobby? Ook is onderzoek gedaan naar de positie van muziekonderwijs binnen het regulier onderwijs. De resultaten brengen in beeld hoeveel tijd er binnen het regulier onderwijs beschikbaar is voor muziek en hoe deze tijd ingevuld wordt. Dit hoofdstuk is informatief en dient ter ondersteuning van de probleemstelling. De conclusies komen terug in hoofdstuk 5 (analyse primair onderzoek) waar er een antwoord op de hoofdvraag en deelvragen gegeven wordt. 2.1 De rechtvaardiging van muziekonderwijs Muziek is altijd een leuke hobby geweest, interessant voor kinderen die een brede ontwikkeling ambiëren. Voor de grote meerderheid is muziek niet meer dan leuk en gaat de aandacht uit naar schoolprestaties op taal- en rekenkundig gebied of andere buitenschoolse activiteiten. In het jaar 2000 wordt er een wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd; Muziek maakt slim: muziek stimuleert de intelligentie en de sociaal- emotionele ontwikkeling van kinderen. Dit is ook de titel van het boek waarin de Duitse muziekpedagoog Hans Günther Bastian verslag doet van een jarenlang onderzoek naar de effecten van muziekonderwijs (Bastian, 2002). Het onderzoek toont aan dat muziek een bijdrage levert aan een betere samenleving, een positieve invloed heeft op de brede ontwikkeling van kinderen en kinderen significant hoger scoren op intelligentietesten. Goed muziekonderwijs maakt slim, sociaal en muzikaal. Het onderzoek van Hans Günther Bastian Tussen 1992 en 1998 heeft een onderzoeksteam onder leiding van Hans Günther Bastian een onderzoek uitgevoerd aan zeven Berlijnse basisscholen. Vijf klassen fungeerden als modelgroep en twee groepen als controlegroep. De hypothese voor het onderzoek is dat het leren spelen van een muziekinstrument, het muziek maken in een groep en muzikale vorming een positief effect heeft op de cognitieve, creatieve, esthetische, muzikale, sociale en psychomotorische functies. Ook stelt de hypothese dat eigenschappen die te maken hebben met motivatie, de wil om te leren, concentratie, betrokkenheid, zelfstandigheid, doorzettingsvermogen en zelfkritiek positief beïnvloed zullen worden. In het verloop van het onderzoek zijn er een aantal sociale en psychologische kenmerken van de kinderen vastgesteld. Zes jaar lang zijn de kenmerken die ontwikkelingspsychologisch aangeduid konden worden onderzocht en geëvalueerd. Het ging hier om de kenmerken muzikale aanleg, emotionele stabiliteit versus labiliteit, creativiteit, sociale vaardigheden, extra- en introvert gedrag, zenuwachtigheid, psychomotoriek, concentratievermogen, algemene schoolprestaties, leermotivatie en prestatiedrang, zelfbeeld, creatief denken en intelligentie. Vanuit sociaal oogpunt is gekeken naar de familieverbanden, het milieu van het kind, sfeer van opvoeding, het gegeven of de ouders muziek maken, hobby s en ervaringen van de kinderen uit de voorschoolse periode. Motivatie van jonge kinderen in het muziekonderwijs 17

18 De scholen in de modelgroep kregen twee uur per week muziekonderwijs. De ontwikkeling van deze kinderen werd vergeleken met de ontwikkeling van vergelijkbare kinderen op 2 andere scholen zonder uitgebreide muzieklessen. De onderzoekers waren voortdurend in gesprek met docenten, met de ouders en de kinderen. Deze gesprekken gaven feedback over het onderzoek en gaven de voortgang van het onderzoek aan. Er werd gebruik gemaakt van kwalitatieve middelen als tekenen, schilderen en muziek maken. Kwantitatief werden er gestandaardiseerde onderzoeksvragen gesteld. Betere sociale vaardigheden door muziekonderwijs Kinderen leren in de loop van de basisschool een ander kind niet alleen te zien als een partner maar als iemand die een eigen visie en een andere kijk op zaken heeft. Dit zijn de sociale vaardigheden die noodzakelijk zijn om met andere mensen om te gaan, een zinvolle bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving en te kunnen integreren in de samenleving, zo schrijft Bastian in zijn onderzoek. Op grond van Bastians onderzoeksresultaten naar het effect van muziek op sociale vaardigheden kan geconstateerd worden dat muziekonderwijs in vergelijking met andere disciplines en technieken een effectief middel is om de sociale vaardigheden bij jongeren en kinderen te ontwikkelen. In tegenstelling tot teamsporten stijgt de einduitvoering boven de individuele prestatie uit. De uitvoering vraagt om coördinatie, consideratie, initiatief en groepsverantwoordelijkheid. Het onderzoek van Bastian heeft eindelijk degelijk bewijsmateriaal kunnen opleveren hiervoor. Er zijn nieuwe onderzoeksmethoden en procedures ontwikkeld om de sociaal-emotionele structuren vast te kunnen stellen. Met deze methoden was men in staat om de intensiteit van gevoelens van sympathie en antipathie van leden van de modelgroep en de controlegroep te bepalen. Eén van deze methoden was een enquête waarin de kinderen gevraagd werd naar zowel positieve als negatieve ervaringen tegenover medescholieren die ze meer of minder aardig vonden. In het onderzoek kregen de kinderen verschillende gezichtsuitdrukkingen te zien en werd ze gevraagd of ze de gezichtsuitdrukking prettig of onprettig vonden. Hierbij was het belangrijk om de reden van voorkeur of afwijzing duidelijk aan te geven. De kinderen kregen meerdere keuzes voor voorkeur of afwijzing. Het onderzoek gaf de hypothese muziek heeft een invloed op het sociaal-emotionele gedrag de mogelijkheid duidelijke verschillen tussen modelgroep en controlegroep te specificeren en te onderscheiden. In alle leeftijdsgroepen werden in de modelgroep, met meer muziekonderwijs meer positieve reacties gemeten. Het percentage negatief benoemde kinderen lag in de modelgroep beduidend onder het percentage van de controlegroep. Negatieve beoordeling tegenover medescholieren: Groep 6: modelgroep 66% - controlegroep 33% Groep 7: modelgroep 62% - controlegroep 36% Groep 8: modelgroep 76% - controlegroep 52% Het gemeten effect betekent dat gezamenlijk muziek maken het afwijzingsgedrag van kinderen duidelijk laat afnemen. Vervolgens kan er gesteld worden dat de positieve sociale verhoudingen in de klassen met muziek een prettige sfeer creëren met wederzijds respect en acceptatie. Het onderzoek kon tevens aantonen dat de kinderen uit de muziekklassen beschikten over een verbeterde praktische intelligentie, het vermogen om van ervaringen te leren en deze ervaringen toe te 18

19 passen in het dagelijks leven. Dit vermogen van de kinderen kan weer bijdragen tot een verhoogde gevoeligheid voor sociale vraagstukken en problemen. Invloed van muziekonderwijs op de intelligentie Het onderzoek van Bastian heeft kunnen bevestigen dat bij jonge kinderen het IQ door muziekonderwijs een verhoging heeft opgeleverd ten opzichte van de kinderen die geen muziekles hebben gehad. Als de groep kinderen verdeeld wordt in onder- en bovengemiddeld IQ, dan is te zien dat de kinderen uit de modelgroep over de hele breedte hoger scoren. De verschillen zijn niet heel groot maar wel duidelijk waarneembaar en worden door alle tests bevestigd. Op basis van Bastians gegevens en analyses is dus duidelijk gebleken dat langdurig muziekles zowel kinderen met een lager IQ als met een hoger IQ mogelijkheden kan bieden om hun cognitieve prestaties te verbeteren. De kinderen kunnen profiteren van muziek en zich in veel gevallen beter ontwikkelen in rekenen, abstract denken en algemene ontwikkeling. Resultaten van ander onderzoek Bastian is niet de enige die onderzoek gedaan heeft naar de positieve effecten van muziekonderwijs. Zo verscheen er in 1985 een onderzoek van Haanstra en Van Oijen. Dit onderzoek gaf de resultaten van een zogenaamde meta-analyse. Een samenvatting van de resultaten uit de op dat moment beschikbare serieuze onderzoeken naar de instrumentale effecten van de diverse vormen van muziekonderwijs. Haanstra en van Oijen constateerden dat de invloed van muzikale vorming op de intelligentie nog niet overtuigend aangetoond kon worden. De resultaten op het creatieve vlak waren wisselend. In sommige onderzoeken was de muzikale invloed wel zichtbaar, in andere onderzoeken weer niet. Wel was een duidelijk positieve werking op het concentratievermogen en geheugen waarneembaar, vooral bij achtergestelde groepen. 2.2 Plaats van muziekonderwijs in de hedendaagse maatschappij Onderzoek toont dus aan dat muziek onderwijs niet alleen leuk is maar ook goed voor de ontwikkeling is van jonge kinderen. Ondanks dit gegeven is het leren bespelen van een muziekinstrument blijkbaar nog steeds weggelegd voor kinderen die bereid zijn buiten school om naar de muziekschool te gaan voor muziekonderwijs. Welke positie neemt muziekonderwijs in binnen het primaire en voortgezet onderwijs in Nederland? Volgens de oude wet op het Lager Onderwijs was muziek een verplicht vak. Zang was bijvoorbeeld al vanaf 1847 verplicht op de lagere school. In 1985 werd de Wet op het Basisonderwijs ingevoerd, waarbij kleuter- en lagere scholen samengingen in nieuwe basisscholen. De invoering van deze nieuwe wet betekende voor de toenmalige kunstvakken zoals muziek een verbreding. Volgens de wet wordt gesproken over het leergebied kunstzinnige oriëntatie, waarbij tenminste aandacht besteed moet worden aan tekenen, muziek, handvaardigheid, spel en beweging. In 1988 werd er gemiddeld 5,4 uur per week besteed aan cultuureducatie (Oomen, Visser, Donker, Beekhoven, & Hoogeveen, 2009). Hiervan was slechts 1 uur per week beschikbaar voor muziekonderwijs. Motivatie van jonge kinderen in het muziekonderwijs 19

20 Voor 1968 stond alleen tekenen als verplicht vak op het rooster van middelbare scholen. Toen in 1968 de Wet op het voortgezet onderwijs in werking trad werden tekenen, muziek en handvaardigheid een verplicht vak in alle vormen van het voortgezet onderwijs. In 1993 werd de Basisvorming ingevoerd. Een pakket van 15 verplichte vakken voor 12 tot 15 jarigen. De school was verplicht om minimaal 2 kunstvakken aan te bieden en kon hierbij kiezen uit de vakken muziek, tekenen, handvaardigheid, textiele werkvormen, audiovisuele vormgeving, dans en drama. Als advies voor de basisvorming werd 280 uur per jaar aangehouden. Dit betekent 7 uur per week voor alle jaren basisvorming. Uit landelijke enquêtes (Oomen, Visser, Donker, Beekhoven, & Hoogeveen, 2009) bleek dat ongeveer de helft van de scholen dit advies aanhield of zelfs iets meer uren gaf. De andere helft zat echter onder het aantal adviesuren per week. In de eerste twee jaren van het voortgezet onderwijs worden gemiddeld 2 uren per week aan beeldende vakken gegeven en 1 uur aan muziek. Stand van zaken in het primair onderwijs Van alle basisscholen heeft ca. 90% een visie op cultuureducatie. Hiervan heeft 75% van de scholen deze visie ook schriftelijk vastgelegd. De scholen die nog geen visie hebben of nog niet schriftelijk hebben vastgelegd geven aan hier aan te werken om daarmee ook een beter aanbod tot stand te kunnen brengen. Vrijwel alle scholen hebben als doel om kinderen in aanraking te brengen met kunst en cultuur. Ook vinden scholen het van belang om de persoonlijke ontwikkeling van de kinderen te stimuleren door middel van kunst en cultuur. Tabel 2.1 Visie op cultuureducatie basisscholen Percentage basischolen met een visie op cultuureducatie Nee, geen visie 10 % Ja, maar niet schriftelijk vastgelegd 28 % Ja, deze is vastgelegd in het 19 % schoolplan en/of de schoolgids Ja, deze is vastgelegd in een apart 43 % beleidsplan Noot. Overgenomen uit Cultuureducatie in het primair en voortgezet onderwijs, door Oomen, C., Visser, I., Donker, A., Beekhoven, S. & Hoogeveen, K., 2009, p.18, Utrecht: Sardes/Oberon. Het aantal uren dat besteed wordt aan kunst en cultuur is al jaren stabiel. De meeste tijd wordt besteed aan tekenen en handvaardigheid. Daarna gaat de meeste aandacht uit naar spel en bevordering van taalgebruik. Aan muziek en beweging wordt wekelijks evenveel tijd gespendeerd. In tabel 2.2 is per groep weergegeven van het aantal uren dat wekelijks op basisscholen gebruikt wordt voor cultuureducatie. Hierbij is het opvallend dat de kinderen uit groep 2 nog gemiddeld 10 uur per week met cultuureducatie bezig zijn wat in groep teruglopen is tot ongeveer 5 uur per week. 20