Jaarverslag 2011 Stichting Pensioenfonds Honeywell

Transcriptie

1 Jaarverslag 2011 Stichting Pensioenfonds Honeywell Datum rapport 5 juni 2012 Nummer/versie Definitief Auteur Bestuur Telefoon (050)

2 1

3 Inhoudsopgave Meerjarenoverzicht van kerncijfers en kengetallen 4 Bestuursverslag 5 1. Woord van de voorzitter 6 2. Algemene informatie Juridische structuur Doelstelling Personalia 9 3. Financiële positie en beleid in Financiële opzet en positie Beleid en beleidskeuzes Toeslagbeleid Financieringsbeleid Beleggingsbeleid Risicobeheer Beleggingen Terugblik op Beleggingscategorieën Maatschappelijk verantwoord beleggen Vooruitzichten Pensioenen Inleiding Pensioencommunicatie Pensioenadministratie Pensioenregeling Pensioenuitvoeringskosten Nieuwe wetgeving Actuariële analyse Besturing en naleving wetgeving Algemeen Bestuursaangelegenheden Goed pensioenfondsbestuur Visitatiecommissie Verslag verantwoordingsorgaan Reactie bestuur op verslag verantwoordingsorgaan Informatie inzake toezicht door DNB en AFM Deskundigheids- en integriteitstoets en opleiding Gedragscodes Geschillencommissie Organisatie en uitvoering Statutenwijziging Verwachte gang van zaken 47 Jaarrekening Jaarrekening Balans (na bestemming van het saldo van baten en lasten) Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Toelichting op de jaarrekening Bepalingen wet en regelgeving Waarderings- en berekeningsgrondslagen Toelichting op de balans 57 2

4 9.4.4 Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Toelichting op de staat van baten en lasten Verbonden partijen 77 Overige gegevens Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Gebeurtenissen na balansdatum Actuariële verklaring Controle verklaring van de onafhankelijke accountant Bijzondere statutaire zeggenschapsrechten 84 Bijlagen 85 Bijlage 1 Deelnemersbestand 86 Bijlage 2 Begrippenlijst 87 3

5 Meerjarenoverzicht van kerncijfers en kengetallen Bedragen x Omvang beleggingen* Waarvan: Aandelen 21% 28% 30% 26% 37% 39% Vastrentende waarden 71% 59% 63% 66% 52% 53% Vastgoed 1% 4% 4% 5% 5% 1% Overige beleggingen 7% 7% 2% 2% 5% 5% Liquide middelen 0% 2% 1% 1% 1% 2% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% Beleggingsopbrengsten Beleggingsrendement 7,97% 11,1%** 13,7% -12,3% 5,0% 2,7% Resultaat Wettelijke en statutaire reserves Bestemmingsreserve TOP-SUM Totaal eigen vermogen Voorziening pensioenverplichtingen Overige voorzieningen Totaal Dekkingsgraad*** 99,1% 100,7% 101,3% 89,3% 128,7% 120,6% Aantal deelnemers Actieven Slapers Pensioengerechtigden Totaal Standen zijn per het einde van het genoemde jaar; stromen betreffen de gehele verslagperiode * Naast de beleggingen voor risico pensioenfonds maken ook de liquide middelen (overige activa) deel uit van de omvang beleggingen. ** In 2010 heeft het pensioenfonds een belang in direct goud genomen. In de beleggingsrapportages van de vermogensbeheerder over 2010 maakt de directe goudbelegging geen onderdeel uit. Vanaf 2011 zal de directe belegging in grondstoffen, waaronder goud, door de vermogensbeheerder meegenomen worden in haar beleggingsrapportages. In 2010 wordt het beleggingsrendement eenmalig bepaald door de beleggingsopbrengsten te delen door het gemiddelde van de omvang beleggingen van 2009 en In de periode van 2009 en eerder werd het beleggingsrendement door de vermogensbeheerder bepaald. *** De dekkingsgraad wordt bepaald door de wettelijke en statutaire reserves te vermeerderen met de totale voorziening pensioenverplichtingen, gedeeld door de totale voorziening pensioenverplichtingen, maal 100%. 4

6 Bestuursverslag 5

7 1. Woord van de voorzitter Geachte deelnemers, collega s en andere lezers, Het is een genoegen u het jaarverslag over 2011 aan te bieden. Namens het bestuur van het fonds wil ik u graag informeren over de ontwikkelingen binnen het pensioenfonds en verantwoording afleggen over het gevoerde beleid in Pensioenen stonden ook het afgelopen jaar in het middelpunt van de belangstelling. Leek het in het eerste halfjaar de goede kant op te gaan, vlak daarna verslechterde de situatie op de financiële markten in snel tempo en daalde de rente. In de maanden juli tot en met september 2011, is als gevolg hiervan de dekkingsgraad fors gedaald en is het fonds weer een stuk teruggeworpen. Ondanks het feit dat in die drie maanden het vermogen van het fonds is toegenomen, zijn de verplichtingen van het fonds nog meer gestegen. De voornaamste oorzaak hiervan is de lage rentestand. De maatregelen die het fonds heeft genomen om zich te beschermen tegen een dalende rente hebben op zich goed gewerkt en hebben erger kunnen voorkomen. Dat neemt niet weg dat onder de gegeven omstandigheden de dekkingsgraad toch fors is gedaald. Dit alles leidde ertoe dat de financiële positie van het fonds in het verslagjaar onvoldoende was om de pensioenen voor actieve deelnemers aan te kunnen passen aan de loonontwikkeling. De toeslagverlening van gepensioneerden en gewezen deelnemers is gekoppeld aan de inflatie. Het prijsindexcijfer bedroeg 2,42% en kon om dezelfde reden niet worden toegekend. De totale cumulatieve achterstand aan gemiste toeslagverlening bedraagt 9,57% voor de actieve deelnemers en 7,61% voor de gepensioneerden en premievrije deelnemers. Het bestuur acht dat een te betreuren feit. Financiële situatie De dekkingsgraad van het fonds vertoonde het afgelopen jaar een grillig verloop. Was deze aan het einde van het tweede kwartaal gestegen tot 106%, het daarop volgende kwartaal daalde de dekkingsgraad weer tot 96%. Met name de lage rentestand was hieraan debet. Eind 2011 was de dekkingsgraad weer wat hersteld tot 99,1%. Dit betekent dat er ultimo 2011 nog altijd sprake is van een dekkingstekort. Ook is er nog altijd sprake van een reservetekort, omdat de dekkingsgraad lager is dan de dekkingsgraad behorend bij het vereist eigen vermogen van 111,2%. In het herstelplan is een verwachte dekkingsgraad voor ultimo 2011 opgenomen van 100%. Alhoewel de feitelijke dekkingsgraad achterblijft bij de ontwikkeling daarvan zoals opgenomen in het herstelplan, heeft het fonds geen maatregel hoeven te nemen om pensioenaanspraken te verminderen. Aanvullende stortingen door de werkgever voorkomen dat. Nieuwe prognosetafel Bij de vaststelling van de jaarrekening van 2009 is al rekening gehouden met de stijging van de levensverwachting op basis van de verwachting van dat moment. Door de invoering van de nieuwe prognosetafel is de voorziening pensioenverplichtingen in 2009 en 2010 in totaal met 19,6 miljoen (circa 7,4%) gestegen ten opzichte van de voorziening op basis van de oude prognosetafel. Begin 2011 heeft de werkgever zich bereid verklaard om de verhoging van de levensverwachting (gedeeltelijk) te compenseren. Indien het vrij eigen vermogen aan het eind van 2010 of 2011 lager is dan het vereist eigen vermogen zal vóór 1 april na afloop van het betreffende jaar een storting plaatsvinden door de werkgever van 9,8 miljoen. Aangezien ultimo 2011 het vrij eigen vermogen ook lager is dan het vereist eigen vermogen kan het pensioenfonds begin 2012 een bedrag van 9,8 miljoen tegemoet zien. 6

8 Toeslagverlening Op basis van de financiële positie van het fonds ultimo 2011 heeft het bestuur besloten om per 1 januari 2012 geen toeslag te verlenen op de opgebouwde pensioenaanspraken van (gewezen) deelnemers en de ingegane pensioenen. Premiebeleid Het premiebeleid in de ABTN voorziet in een extra opslag op de premie van 1,0% van de pensioengrondslag bij dekkingsgraden onder de 105% (van 29,7% naar 30,7%). Er wordt per 1 januari 2011 geen toeslag toegekend en de werkgever zal afhankelijk van de dekkingsgraad vier jaar een extra storting doen, en heeft dit voor het eerst per 1 januari 2010 ook gedaan. Risicobeheer en verantwoord beleggen Het beleggingsbeleid van Pensioenfonds Honeywell is in eerste instantie gericht op een zo goed mogelijk rendement tegen een verantwoord risico. Pensioenfonds Honeywell spreidt de beleggingen, om zo het langetermijnrisico te beperken en toch een goed rendement te behalen. Zij vindt ook dat het geld dat het beheert, op een verantwoorde manier moet worden belegd. Immers, bedrijven die duurzaam met arbeid en hun omgeving omgaan, hebben op de lange termijn de beste overlevingskansen. Dat vertaalt zich op de lange termijn ook in een gunstige ontwikkeling van de aandeelhouderswaarde. In het eerste kwartaal van 2011 heeft het bestuur het strategische beleggingsbeleid heroverwogen. Daarbij heeft het bestuur besloten de obligatieportefeuille verder te diversificeren tot landen buiten de eurozone, alsmede een verdere diversificatie van de beleggingen in grondstoffen aan te brengen en de mate van rente-afdekking te verhogen. Als gevolg van de veranderlijke markt hebben er gedurende het jaar nog een aantal schommelingen in plaatsgevonden in de mate van de rente-afdekking. Communicatie Een belangrijke taak van het bestuur is het verzorgen van een goede communicatie met alle belanghebbenden. Het fonds streeft ernaar hen zo goed mogelijk op de hoogte te houden over het reilen en zeilen van het fonds. De website van het fonds is daarbij een belangrijk medium. In 2011 werd een eerste pensioenkrant van het fonds voorbereid, die uiteindelijk begin 2012 verscheen. In het vervolg zal het fonds deelnemers in het fonds ook langs deze weg op de hoogte houden. Ook in 2012 zal de aandacht voor pensioen volop aanwezig zijn. Belangrijke veranderingen dienen zich aan met als doel de toekomstvastheid van het pensioensysteem en de pensioentoezegging te borgen. Graag nodig ik u namens het bestuur uit tot het lezen van dit jaarverslag. Amsterdam, 5 juni 2012 F.H.M. van den Oetelaar, voorzitter 7

9 2. Algemene informatie 2.1 Juridische structuur Stichting Pensioenfonds Honeywell, statutair gevestigd te Amsterdam, bezoekadres Laarderhoogtweg 18, 1101 EA Amsterdam Zuidoost, is opgericht op 12 maart Het pensioenfonds is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer Stichting Pensioenfonds Honeywell is een middelgroot ondernemingspensioenfonds. Het pensioenfonds voert de pensioenregelingen uit voor het personeel van de aangesloten ondernemingen van Honeywell in Nederland. In 2011 waren de aangesloten ondernemingen: Honeywell B.V., Honeywell Aerospace B.V., Honeywell Fluorine Products Europe B.V. en Honeywell Customized Comfort Products, onderdeel van Cara C'Air B.V. De pensioenregeling van Stichting Pensioenfonds Honeywell is een voorwaardelijk geïndexeerde middelloonregeling, geënt op de pensioenregeling van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds Metalektro. Het pensioenfonds is vrijgesteld van deelname aan het bedrijfstakpensioenfonds. Ultimo boekjaar had het pensioenfonds ruim 3 duizend (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden met een belegd vermogen van circa 343,5 miljoen. De uitvoering van de pensioenregeling heeft het bestuur uitbesteed aan TKP Pensioen B.V. (TKP). Het bestuur maakt voor de beleidsadvisering gebruik van de diensten van Mercer B.V. Daarnaast maakt het bestuur gebruik van de werkzaamheden van een externe (certificerende) actuaris (Mercer Certificering B.V.) en accountant (PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.). Het vermogensbeheer is met uitzondering van de directe belegging in grondstoffen en het bedrijfsterrein te Emmen uitbesteed aan AEGON Asset Management N.V. 2.2 Doelstelling Het pensioenfonds draagt de verantwoordelijkheid voor een goede uitvoering van de in de pensioenovereenkomst gedefinieerde pensioenregelingen voor deelnemers, gewezen deelnemers en pensioengerechtigden, in overeenstemming met de bestaande wet- en regelgeving. Stichting Pensioenfonds Honeywell heeft ten doel om binnen de grenzen van zijn middelen de deelnemers, gewezen deelnemers en hun nabestaanden te beschermen tegen geldelijke gevolgen van ouderdom, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Het fonds voorziet hiertoe in het op lange termijn verstrekken van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten en streeft hierbij naar het waardevast houden van de opgebouwde pensioenen, de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenaanspraken. De toeslagverlening is voorwaardelijk. Dat wil zeggen dat er geen recht op toeslagverlening is en het voor de langere termijn niet zeker is of en in hoeverre toeslagverlening zal plaatsvinden. Ook draagt het fonds zorg voor duidelijke en klantgerichte communicatie met alle belanghebbenden. Het fonds heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, toeslagverlening, beleggingen en communicatie om de genoemde doelstellingen te bereiken. Dit beleid is vastgelegd in diverse documenten, waarvan de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN) de belangrijkste is. Deze ABTN is voor het laatst geactualiseerd in het eerste kwartaal van

10 2.3 Personalia Samenstelling bestuur per 31 december 2011 Benoemd namens de werkgever: Naam Functie in bestuur Bestuurslid vanaf Bestuurslid tot en met Functie F.H.M. van den Oetelaar voorzitter Algemeen beleid, wetgeving, beleggingsbeleid, pensioenbeleid, adm. organisatie F.G. Boukens plv. voorzitter Algemeen beleid, pensioenbeleid, compensation & benefits mw. C. van der Voort- Bergman lid Algemeen beleid, pensioenbeleid Benoemd namens de deelnemers: Naam Functie in bestuur Bestuurslid vanaf Bestuurslid tot en met Functie F.G. Boukens lid Algemeen beleid, pensioenbeleid, compensation & benefits M.J.M. van Falier secretaris Algemeen beleid, pensioenbeleid, voorlichting mw. H.C.M. Krüger plv. secretaris Algemeen beleid, pensioenbeleid J. Huigen lid Algemeen beleid, pensioenbeleid De heer Dahoe is per 31 december 2010 afgetreden als bestuurslid. Per 1 januari 2011 is de heer F.G. Boukens benoemd als bestuurder namens de werkgever. Bestuursleden namens de werkgever worden voor onbepaalde tijd benoemd. Bestuursleden namens de deelnemers worden benoemd voor een periode van drie jaar, waarna zij herbenoembaar zijn. Mevrouw Krüger is per 1 april 2011 herbenoemd, maar wegens persoonlijke omstandigheden per 1 januari 2012 afgetreden. Samenstelling diverse organen en commissies per 31 december 2011 Beleggingscommissie F.H.M. van den Oetelaar F.G. Boukens mw. C. van der Voort-Bergman M.J.M. van Falier mw. H.C.M. Krϋger J. Huigen 9

11 Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan bestaat uit zes leden, waarvan twee namens de werkgever, twee namens de deelnemers en twee namens de pensioengerechtigden. Namens de werkgever J. de Vries mw. I.H. Zijlstra Namens de deelnemers mw. E. van Loon E.C.J. van Koetsveld van Ankeren Namens pensioengerechtigden B. Land N. van Es Deelnemersraad De deelnemersraad bestaat uit acht leden, verdeeld tussen leden namens de deelnemers en leden namens de pensioengerechtigden naar evenredigheid van hun vertegenwoordiging binnen het fonds. Namens de deelnemers B. Blom E.C.J. van Koetsveld van Ankeren mw. E. van Loon B. Veld Namens de pensioengerechtigden N. van Es F. Jelles H. Klingenberg B. Land Per 1 maart 2011 is de heer Jelles namens de pensioengerechtigden vervangen door de heer P. Gremmer. Visitatiecommissie G.J. Heeres (voorzitter) H.P. Oyens P.L.J.M. Stroucx Vermogensbeheerder AEGON Asset Management N.V., Den Haag Certificeerders PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., Amsterdam, externe accountant Mercer Certificering B.V., Amstelveen, externe actuaris Risicoherverzekering AEGON Levensverzekeringen N.V., Den Haag 10

12 Adviseur Mercer B.V. Pensioenadministratie TKP Pensioen B.V.. De samenhang van bovenstaande organen en commissies wordt in het onderstaande schema van de governancestructuur visueel weergegeven. 11

13 3. Financiële positie en beleid in Financiële opzet en positie Algemeen Een maatstaf om de financiële positie van een pensioenfonds te bepalen is de dekkingsgraad. De dekkingsgraad is de verhouding tussen de netto activa en de voorziening pensioenverplichtingen, uitgedrukt in een percentage. De netto activa zijn het saldo van het belegd vermogen, de andere activa en de schulden. Dit verhoudingsgetal geeft aan in hoeverre op lange termijn de pensioenverplichtingen kunnen worden nagekomen. Ontwikkeling dekkingsgraad De dekkingsgraad kan wijzigen door diverse factoren, zoals de ontwikkeling van het beleggingsresultaat, verzekeringstechnische ontwikkelingen en de ontwikkeling van de marktrente. De ontwikkeling van de dekkingsgraad van het pensioenfonds gedurende het jaar wordt hieronder weergegeven. Daarbij is per factor het procentuele effect op de dekkingsgraad bepaald Dekkingsgraad 1 januari 100,7% 101,3% Effect premies 4,0% 2,0% Effect toeslagverlening 0,0% 0,0% Effect beleggingsresultaat (excl. renteafdekking) -/- 4,0% 2,4% Effect renteafdekking 11,0% 7,1% Effect rentetermijnstructuur voorziening pensioenverplichtingen -/- 13,2% -/- 9,1% Effect aanpassing levensverwachting 0,0% -/- 3,4% Effect overige oorzaken 0,6% 0,4% Dekkingsgraad 31 december 99,1% 100,7% Zoals bovenstaande tabel laat zien, wordt de daling van de dekkingsgraad met name veroorzaakt door de lagere rentetermijnstructuur en het beleggingsresultaat exclusief renteafdekking. Dit wordt gedeeltelijk gecompenseerd door de renteafdekking en additionele bijstortingsverplichtingen van de werkgever van 9,8 miljoen als gevolg van de gestegen levensverwachting en 3,5 miljoen in het kader van het herstelplan. Ontwikkelingen herstelplan In 2008 is door de kredietcrisis en de dalende rente een dekkingstekort ontstaan. Het bestuur heeft eind maart 2009 het korte- en langetermijnherstelplan vastgesteld. Dit plan is, inclusief de daarbij behorende continuïteitsanalyse, in maart 2009 ingediend bij DNB. DNB heeft op 9 februari 2011 formeel ingestemd met het herstelplan. De belangrijkste kenmerken van het herstelplan zijn: Voor het kortetermijnherstel wordt een periode van vijf jaar gehanteerd. Zolang het fonds in de situatie verkeert van een dekkingstekort, wordt een extra opslag op de premie van 1,0% van de pensioengrondslag gehanteerd. De werkgever zal, indien het vrij eigen vermogen lager is dan het vereist eigen vermogen, vier jaar lang een extra storting doen van 3,5 miljoen per jaar, voor het eerst per 1 januari

14 Zolang de dekkingsgraad van 105% nog niet is overschreden, worden geen toeslagen toegekend. Indien de dekkingsgraad zich bevindt tussen 105% en het vereist eigen vermogen, kan er na een bestuursbesluit lineair een toeslag worden toegekend uitgaande van 0% bij een dekkingsgraad van 105% en overeenkomstig het ambitieniveau bij het vereist eigen vermogen. Het herstelplan ziet erop toe dat de dekkingsgraad per eind 2013 (einde kortetermijnherstelperiode) minimaal 104,2% 1 bedraagt en dat deze per eind 2023 (einde langetermijnherstelperiode) minimaal 111,2% 2 bedraagt. In 2011 heeft de dekkingsgraad zich ten opzichte van het herstelplan als volgt ontwikkeld: Verwacht (in %) Werkelijk (in %) Dekkingsgraad per 31 december ,5 100,7 Premie 1,8 4,0 Toeslagen 0,0 0,0 Sturings Belegging middelen 0,8 7,0 en Rentetermijnstructuur 0,0 -/- 13,2 Overige Effect van uitkeringen, kosten, resultaat op sterfte en arbeidsongeschiktheid en 0,1 0,6 waardeoverdrachten. Subtotaal 100,2 99,1 Aanpassing aan gestegen levensverwachting per 31 december ,0 0,0 Dekkingsgraad per 31 december ,2 99,1 Eind 2011 was er sprake van zowel een dekkingstekort als een reservetekort, omdat de dekkingsgraad lager was dan de dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist vermogen van 104,2% (2010: 104,2%). Door het bestuur is de voorgeschreven jaarlijkse evaluatie van het herstelplan uitgevoerd. Deze evaluatie heeft niet geleid tot bijstelling van de oorspronkelijke uitgangspunten van het herstelplan. Op grond van de huidige situatie voorziet het herstelplan in herstel binnen de daarvoor geldende termijnen. Wel is op aangeven van DNB een aangepast dekkingsgraadsjabloon ingediend die er in voorziet dat na verloop van 15 jaar de dekkingsgraad van het fonds zich herstelt tot de dekkingsgraad behorend bij het vereist eigen vermogen. Compensatie gestegen levensverwachting Begin 2011 heeft de werkgever zich bereid verklaard om de verhoging van de levensverwachting (gedeeltelijk) te compenseren. Indien het vrij eigen vermogen aan het eind van 2010 of 2011 lager is dan het vereist eigen vermogen zal voor 1 april na afloop van het betreffende jaar een storting plaatsvinden door de werkgever van 9,8 miljoen. Aangezien ultimo 2011 het vrij eigen vermogen lager is dan het vereist eigen vermogen heeft het pensioenfonds begin 2012 een bedrag van 9,8 miljoen ontvangen. 1 Het getoonde percentage is bepaald aan de hand van de door DNB vastgestelde berekeningsmethodiek op basis van Europese richtlijnen. Beleidsmatig wordt voor toeslagverlening uitgegaan van een dekkingsgraad van 105%. 2 In het herstelplan is uitgegaan van de dekkingsgraad behorend bij het vereist vermogen van ultimo De dekkingsgraad behorend bij het vereist vermogen ultimo 2010 bedraagt 111,2%. 13

15 Extra vermogensdotatie in 2012 Naast de bovenstaande maatregelen heeft de werkgever zich bereid verklaard om begin 2012, als gevolg van de onderdekking, nog eens 4,1 miljoen in het pensioenfonds te storten. 3.2 Beleid en beleidskeuzes Het bestuur heeft beleid ontwikkeld op het gebied van financiering, beleggingen en toeslagen om de risico s en de financiële positie van het pensioenfonds te beheersen. Bij het maken van beleidskeuzes worden de belangen van alle belanghebbenden evenwichtig afgewogen. Het beleid moet worden uitgevoerd binnen de kaders van de pensioenregeling zoals die overeengekomen is met de CAO-partijen. Dit wordt visueel toegelicht aan de hand van onderstaande figuur Toeslagbeleid De hoogte van de toeslagverlening op pensioenen voor actieve deelnemers is reglementair gekoppeld aan de algemene loonontwikkeling binnen de CAO Groot Metaal. De hoogte van de toeslag voor pensioengerechtigden en gewezen deelnemers is gekoppeld aan het prijsindexcijfer. Daarnaast zijn de toeslagen afhankelijk van de aanwezige middelen van het fonds. Het fonds heeft geen middelen gereserveerd voor toeslagen. Of toeslagverlening zal worden toegepast, is afhankelijk van de dekkingsgraad. Als de middelen van het fonds, naar het oordeel van het bestuur, het toelaten, zal het bestuur overgaan tot toeslagverlening. Het betreft een voorwaardelijke toeslagverlening. Dit betekent dat er geen recht op toeslagverlening is en het is ook op lange termijn niet zeker is of en in welke mate toeslagen zullen plaatsvinden. Op grond van de ontwikkeling van de algemene loonontwikkeling binnen de CAO Groot Metaal zouden de aanspraken per 1 januari 2012 van de actieve deelnemers met 2,16% moeten worden verhoogd. Op basis van de financiële positie van het fonds heeft het bestuur per 1 14

16 januari 2012 besloten geen toeslag te verlenen op de opgebouwde aanspraken van actieve deelnemers. Op grond van de ontwikkeling van de prijsindex (CPI alle huishoudens) zouden de aanspraken per 1 januari 2012 van gewezen deelnemers en gepensioneerden met 2,42% moeten worden verhoogd. Op basis van de financiële positie van het fonds heeft het bestuur per 1 januari 2012 besloten geen toeslag te verlenen op de opgebouwde aanspraken van gewezen deelnemers en gepensioneerden. Naar de stand per 1 januari 2011 bedraagt de hoogte van de niet-toegekende toeslagen in het verleden voor actieve deelnemers 7,25% en voor niet actieve deelnemers 5,07% (per 1 januari 2012 voor actieve deelnemers 9,57% en voor niet actieve deelnemers 7,61%) Financieringsbeleid Financieringssystemen en ABTN Voor de financieringsnormen wordt de omvang van het eigen vermogen als sturingsmiddel genomen. Aan de hand van scenarioanalyses wordt berekend hoeveel middelen benodigd zijn om de verplichtingen met een bepaalde mate van zekerheid te kunnen afwikkelen over een periode van vijftien jaar. De hieruit resulterende benodigde buffers kunnen dan vergeleken worden met het werkelijke eigen vermogen. Voor het premie- en toeslagbeleid is een aantal vermogensposities van belang. De volgende grenzen (nominale dekkingsgraden) worden onderscheiden: Minimaal vereist eigen vermogen: het minimaal vereist eigen vermogen is de ondergrens van het vereist eigen vermogen. Indien het fonds niet over het minimaal vereist vermogen beschikt, is sprake van een dekkingstekort. In 2011 is de dekkingsgraad behorend bij het minimaal vereist eigen vermogen 104,2% van de voorziening pensioenverplichtingen (2010: 104,2%). Vereist eigen vermogen: het vereist eigen vermogen is het vermogen dat nodig is om te bewerkstelligen dat met een zekerheid van 97,5% wordt voorkomen dat het eigen vermogen in een periode van één jaar negatief wordt. Ultimo 2011 bedraagt de dekkingsgraad behorend bij het vereist eigen vermogen 111,2%. Gewenst eigen vermogen: het gewenst eigen vermogen is het vermogen dat boven de voorziening pensioenverplichtingen nodig is om de toeslagambitie ook op de lange termijn na te komen. In haar Beleidsregel toepassing hoofdlijnennota maakt DNB onderscheid tussen de kostendekkende premie en de feitelijk te ontvangen bijdrage. De kostendekkende premie dient de volgende onderdelen te bevatten: a. de actuarieel benodigde premie voor de inkoop van de onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioenovereenkomst (inclusief risicopremies en backservicekoopsommen); b. de aan het actuele risicoprofiel van het fonds gerelateerde solvabiliteitsopslag op de premie voor de onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioenovereenkomst, zijnde de opslag voor het bereiken c.q. in stand houden van het vereist vermogen, met inbegrip van het minimaal vereist vermogen voor de inkoop van de onvoorwaardelijke onderdelen van de pensioenovereenkomst; c. een opslag voor de uitvoeringskosten; d. voor zover het géén nominaal pensioen betreft, de actuarieel benodigde premie voor voorwaardelijke onderdelen van de pensioenovereenkomst, met inachtneming van de geformuleerde ambitie en afgesproken wijze van financieren. 15

17 Als disconteringsvoet voor de kostendekkende premie dient gebruik te worden gemaakt van de actuele marktrente (rentetermijnstructuur). Door de fluctuerende marktrente kan de kostendekkende premie sterke schommelingen vertonen. Voor de feitelijk te ontvangen bijdrage is het daarom onder voorwaarden toegestaan een doorsneepremie toe te passen. Deze gekozen doorsneepremie dient een consistent geheel te vormen met de gewekte toeslagverwachtingen, financiering van de toeslagen en het feitelijk toekennen van toeslagen. Om deze consistentie aan te tonen, is een ALM-studie uitgevoerd. DNB biedt pensioenfondsen de mogelijkheid in de ABTN bepalingen op te nemen betreffende een korting op de kostendekkende premie en/of restitutie van eerder betaalde premies. Wanneer een fonds overweegt een premiekorting of restitutie te verlenen, moet aan DNB worden aangetoond dat het eigen vermogen van het fonds hoger is dan de premiekortinggrens. De premiekortinggrens wordt gedefinieerd als de hoogte van de aanwezige middelen die precies voldoende is voor het nakomen van de onvoorwaardelijke en, in voorkomende gevallen, voorwaardelijke onderdelen van de pensioenovereenkomst in dat jaar en voor de langere termijn. Dit impliceert dat een premiekorting pas kan worden verleend wanneer het fonds over meer middelen beschikt dan nodig zijn om het toeslagstreven van het fonds voor de langere termijn te realiseren. Hier wordt dus duidelijk een verband gelegd tussen het premiebeleid en het toeslagbeleid. Een premiekorting kan worden verleend wanneer het pensioenfonds over een dekkingsgraad behorend bij het vereist eigen vermogen beschikt en er sprake is van een consistent geheel tussen de gewekte verwachtingen, de financiering en het realiseren van voorwaardelijke toeslagen. In 2009 is het fonds overgegaan tot het hanteren van een gedempte kostendekkende premie, welke gebaseerd is op het 5-jaars voortschrijdend gemiddelde van de interne rente. Het gemiddelde van deze rente in de periode is vastgesteld op 4,0%. Deze gemiddelde rente is hoger dan de rentetermijnstructuur van 31 december De actuariële koopsom is daarom lager dan de toename van de voorziening voor pensioenverplichting. Kostendekkende premie De kostendekkende premie, vastgesteld op basis van de rentetermijnstructuur 2011, bedraagt 10,1 miljoen in De gedempte kostendekkende premie, vastgesteld op basis van de 5- jaars voortschrijdend gemiddelde rentetermijnstructuur, bedraagt 8,8 miljoen in De feitelijke premie bedraagt in ,0 miljoen (2010: 13,4 miljoen). Dit betreft de premie voor de basisregeling inclusief aanvullende bijdrage van de werkgever met uitzondering van de koopsommen en de afrekening van vorige boekjaren. Premie: werkgeversbijdrage Vanaf 1 januari 2007 is de werkgeversbijdrage afhankelijk van de financiële positie van het fonds. Een uitgangspunt voor het premiebeleid is dat de jaarlijkse bijdrage van de werkgever relatief weinig zal variëren. Daarom wordt de premie bij een dekkingsgraad boven de 135% met maximaal 2% per jaar verlaagd of met maximaal 1% per jaar verhoogd. Zodra de dekkingsgraad onder de 135% ligt, wordt de premie vastgesteld op 29,7% van de pensioengrondslag. 16

18 Het beleid met ingang van 2010 is in de volgende beleidsmatrix samengevat: premie af/toename toeslagverlening risicobudget < 105% 30,7% - 0% < 7,1% 105% 110% 29,7% - 0% - 25% 7,1% 110% 115% 29,7% - 25% - 50% 7,1% 115% 120% 29,7% - 50% - 75% 7,1% 120% 125% 29,7% - 75% - 100% 7,1% 125% 135% 29,7% - 100% > 7,1% 135% 150% richting 24,2% + 1%, - 2% 100% + inhaal > 7,1% 150% 170% richting 24,2% + 1%, - 2% 100% (+ 0% - 2% extra) > 7,1% 170% > richting 20,7% -1% 100% + 2% extra > 7,1% Als gevolg van het dekkingstekort en het herstelplan is de premie bij een dekkingsgraad kleiner dan 105% met 1%-punt verhoogd tot 30,7%. Premie: deelnemersbijdrage De deelnemersbijdrage wordt uitgedrukt in een percentage van de pensioengrondslag en is maximaal gelijk aan de premie die verschuldigd zou zijn bij deelname aan de pensioenregeling van de Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Metalektro (PME). Overigens is er voor de pensioenopbouw bij Pensioenfonds Honeywell geen gemaximeerd salaris. Hierdoor kan de deelnemersbijdrage in bedrag hoger uitvallen dan bij PME. Per 1 januari 2011 bedraagt de deelnemersbijdrage 11,5% van de pensioengrondslag. FVP-bijdrage regeling De middelen van Stichting Financiering Voortzetting Pensioenverzekering (FVP) worden sinds 1989 gebruikt om de pensioenvoorziening voor werkloze werknemers vanaf veertig jaar tijdelijk voort te zetten. FVP levert op deze manier een bijdrage aan de beperking van de pensioenbreuk als gevolg van werkloosheid. Het bestuur van de Stichting Financiering Voortzetting Pensioenverzekering (FVP) heeft in 2009 besloten de FVP-bijdrageregeling definitief te beëindigen op 1 januari Dit betekent dat de werknemers van 40 jaar en ouder die vóór 1 januari 2011 WW-gerechtigd worden, onder voorwaarden nog aanspraak op een FVP-bijdrage kunnen maken. De beslissing van het FVP-bestuur is gebaseerd op de meest recente ramingen van de toekomstige vermogensontwikkeling van Stichting FVP. Deze ramingen laten zien dat de vermogensontwikkeling onvoldoende ruimte laat om de FVP-regeling te verlengen. Het FVP-bestuur heeft tevens besloten, als voorzorgsmaatregel tegen een eventueel vermogenstekort, de betalingen van de FVP-bijdrage van werknemers die in 2010 werkloos worden, op te schorten tot uiterlijk 1 januari 2014 en mogelijk te korten. Vanaf 2010 was de bijdrage uit de regeling al beperkt. Werknemers, die in 2010 werkloos werden, kregen een bijdrage van circa 50 procent van de totale pensioenpremie. Zij moeten er rekening mee houden dat deze bijdrage op voorlopige basis is vastgesteld. De definitieve vaststelling zal bekend worden op het moment dat het fonds definitief wordt gesloten. Dat kan nog een aantal jaar duren. Werknemers die vóór 1 januari 2010 werkloos zijn geworden, worden in principe niet door deze maatregel getroffen. 17

19 3.2.3 Beleggingsbeleid In 2011 hebben enkele wijzigingen plaatsgevonden in het beleggingsbeleid. De renteafdekking is in mei verlaagd van 90% naar 80% en later per 1 augustus weer verhoogd naar 85%. Dit hoge afdekkingspercentage heeft fors bijgedragen aan het absolute rendement. Honeywell is per 1 juli uit het directe vastgoedfonds TREF getreden. Het vrijgekomen geld is belegd in staatsobligaties uit niet-euro landen die een stevige grondstoffensector kennen (Australië, Canada en Noorwegen), of een door goud gedekte munt (Zwitserland). Ook een extra premiestorting door het moederbedrijf is halverwege het jaar in kortlopend papier uit bovengenoemde landen belegd. In 2011 is uit diversificatie oogpunt de gronstoffenallocatie naar fysiek goud afgebouwd ten gunste van fysiek platinum en zilver. Tot slot is er in 2011 besloten uit rapportageoogpunt twee depots te onderscheiden. Het eerste depot bestaat uit beleggingen die daadwerkelijk bij AEGON Asset Management (AAM) zijn ondergebracht. Het tweede depot bestaat uit beleggingen die zijn ondergebracht bij BNP Paribas Obam en uit de fysieke grondstofbeleggingen. AAM rapporteert over beide depots. Het beleggingsmandaat voor Honeywell ziet er ultimo 2011 als volgt uit: Minimum (%) Mandaat Strategisch (%) Maximum (%) Beleggingscategorie Beleggingen bij AEGON Asset Management Beleggingen bij BNP Paribas Obam en fysieke grondstofbeleggingen Totaal De beleggingen bij AEGON Asset Management kennen het volgende mandaat: Minimum (%) Mandaat Strategisch (%) Maximum (%) Beleggingscategorie Aandelen Vastrentende waarden Grondstoffen Liquiditeiten Totaal 18

20 De beleggingen bij BNP Paribas Obam en de fysieke grondstofbeleggingen kennen de volgende wegingen: Minimum (%) Mandaat Strategisch (%) Maximum (%) Beleggingscategorie Aandelen (BNP Paribas Obam) Grondstoffen (Fysiek goud, platinum en zilver) Liquiditeiten Totaal 3.3 Risicobeheer Het risicobeleid is verwoord in de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN). Onderstaand wordt een nadere toelichting gegeven op de voornaamste financiële en niet-financiële risico s die wordt onderkend, alsmede op het beleid voor het mitigeren van deze risico s. Financiële risico s Solvabiliteitsrisico Een belangrijk risico voor het pensioenfonds is dat het fonds niet beschikt over voldoende vermogen om de pensioenverplichtingen na te kunnen komen, ook wel het solvabiliteitsrisico genoemd. Als de solvabiliteit zich negatief ontwikkelt, zal het pensioenfonds de premie verhogen en is er geen of minder ruimte voor toeslagverlening. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het fonds de verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen (afstempelen). De solvabiliteit van een pensioenfonds wordt gemeten op basis van de hoogte van de dekkingsgraad van het fonds. Beleggingsrisico s De belangrijkste beleggingsrisico s betreffen het markt-, krediet- en liquiditeitsrisico. Het marktrisico is uit te splitsen in renterisico, valutarisico en prijs(koers)risico. Marktrisico wordt gelopen op de verschillende beleggingsmarkten, waarin het pensioenfonds op basis van het vastgestelde ALM-beleid actief is. De beheersing van het risico is geïntegreerd in het beleggingsproces. Marktrisico Renterisico Het renterisico is het risico dat de waarden van de portefeuille vastrentende waarden en de pensioenverplichtingen veranderen als gevolg van veranderingen in de marktrente. Maatstaf voor het meten van rentegevoeligheid is de duration. De duration is de gewogen gemiddelde resterende looptijd in jaren van de kasstromen. Om de rentegevoeligheid van de beleggingen in lijn te brengen met die van de voorziening pensioenverplichtingen wordt gebruik gemaakt van langlopende obligaties. In 2011 is de mate van renteafdekking tweemaal gewijzigd. De renteafdekking is in mei verlaagd van 90% naar 80% en later per 1 augustus weer verhoogd naar 85%. 19

21 Valutarisico Bij de beleggingen in de beleggingsfondsen waarin wordt belegd, wordt de Amerikaanse dollar volledig afgedekt naar de euro. Prijsrisico Prijsrisico is het risico dat door de ontwikkeling van marktprijzen waardewijzigingen plaatsvinden. Dit wordt veroorzaakt door factoren die samenhangen met een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren. Wijzigingen in marktomstandigheden hebben altijd direct invloed op het beleggingsresultaat, omdat alle beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde, waarbij waardewijzigingen onmiddellijk worden verwerkt in het saldo van baten en lasten. Door spreiding binnen de portefeuille (diversificatie) wordt het prijsrisico gedempt. Kredietrisico Kredietrisico is het risico op financiële verliezen voor het fonds als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het fonds (potentiële) vorderingen heeft. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan (premie)vorderingen op de werkgever, partijen die obligatieleningen uitgeven, banken waar deposito s worden geplaatst en marktpartijen waarmee Over The Counter (OTC)-derivatenposities worden aangegaan. Een voor beleggingsactiviteiten specifiek onderdeel van kredietrisico s is het settlementrisico. Dit is het risico dat partijen waarmee het fonds transacties is aangegaan niet meer in staat zijn hun tegenprestatie te verrichten, waardoor het fonds financiële verliezen kan lijden. Beheersing van het kredietrisico vindt plaats door het stellen van kredietwaardigheidseisen aan de tegenpartijen waarmee transacties kunnen worden gedaan. Daarnaast worden limieten gesteld aan tegenpartijen op totaalniveau. Dat wil zeggen met inachtneming van alle posities die een tegenpartij heeft jegens het fonds; het vragen van extra zekerheden zoals onderpand en dergelijke bij interest rate swaps en het uitlenen van effecten (securities lending). Ter afdekking van het settlementrisico wordt door het fonds belegd in markten waar een voldoende betrouwbaar clearing- en settlementsysteem functioneert. Voordat in nieuwe markten wordt belegd, wordt eerst onderzoek gedaan naar de waarborgen op dit gebied. Met betrekking tot niet-beursgenoteerde beleggingen, met name OTC-derivaten, wordt door het fonds alleen gewerkt met tegenpartijen waarmee ISDA/CSA-overeenkomsten zijn afgesloten, zodat posities van het fonds adequaat worden afgedekt door onderpand. Liquiditeitsrisico Liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het fonds op korte termijn niet aan zijn verplichtingen kan voldoen. Dit risico wordt beheerst door in het beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor liquiditeitsposities, rekening houdend met directe beleggingsopbrengsten en andere inkomsten zoals premies. Concentratierisico Concentratierisico kan optreden als gevolg van het ontbreken van een adequate spreiding van activa en passiva, bijvoorbeeld bij een concentratie van de portefeuille in regio s, economische sectoren of tegenpartijen. Het concentratierisico wordt onderzocht in de ALM-studie, waarbij beleggingscategorieën met elkaar worden gecombineerd om tot een strategische beleggingsmix te komen. Om de concentratierisico s te beheersen, wordt de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds in hoge mate gediversifieerd. Voor een kwantitatief overzicht van het concentratierisico wordt verwezen naar paragraaf

22 Verzekeringstechnische risico s Het verzekeringstechnisch risico is het risico dat voortvloeit uit mogelijke afwijkingen van actuariële inschattingen die worden gebruikt voor de vaststelling van de technische voorzieningen en de hoogte van de premie. In de actuariële analyse worden de afwijkingen geanalyseerd. De belangrijkste actuariële risico s zijn het langlevenrisico, het overlijdenrisico (kortleven) en het arbeidsongeschiktheidsrisico. Het pensioenfonds heeft het kortleven- en het arbeidsongeschiktheidsrisico herverzekerd. Langlevenrisico Langlevenrisico is het risico dat deelnemers langer blijven leven dan gemiddeld verondersteld wordt bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen. Als gevolg hiervan volstaat de opbouw van het pensioenvermogen mogelijk niet voor de uitkering van de pensioenverplichting aan deze langer levende deelnemers. Voor de berekening van de VPV maakt het fonds gebruik van de nieuwe prognosetafel zoals gepubliceerd door het Actuarieel Genootschap. Deze sterftekansen worden aangepast door gebruikmaking van leeftijdsafhankelijke correctiefactoren gebaseerd op inkomensklasse hoog. Door het meenemen van deze correctiefactoren wordt op een adequate wijze rekening gehouden met het feit dat de werkende populatie geacht wordt langer te leven. Het bestuur heeft besloten om een voorziening langleven op te nemen. Deze technische voorziening is bedoeld als reservering voor het geval de huidige overlevingsgrondslagen van het fonds niet voldoende blijken te zijn. Met ingang van boekjaar 2010 zal jaarlijks 0,125% van de voorziening pensioenverplichtingen worden toegevoegd aan de voorziening langleven. De voorziening langlevenrisico is bepaald zodat er in 2050 een extra reservering moet zijn van 5% van de voorziening. Dit wordt vormgegeven door een jaarlijkse reservering van 0,125%. Om in 2050 op een reservering van 5% uit te komen moet de reservering jaarlijks worden opgetrokken naar het huidige niveau van de voorziening. Ultimo 2011 moet de voorziening voor langlevenrisico dan ook gelijk zijn aan 2 maal 0,125% van de voorziening ultimo Overlijdensrisico Het overlijdensrisico houdt in dat het pensioenfonds in geval van overlijden mogelijk eerder dan verwacht op basis van de gemiddelden een nabestaandenpensioen moet toekennen waarvoor door het pensioenfonds geen voorzieningen zijn getroffen. Het pensioenfonds heeft het overlijdensrisico herverzekerd. Arbeidsongeschiktheidsrisico Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het pensioenfonds door het meer dan verwacht arbeidsongeschikt worden van deelnemers meer voorzieningen moet treffen voor premievrijstelling bij invaliditeit en voor het toekennen van een arbeidsongeschiktheidspensioen dan was verwacht. Het pensioenfonds heeft het arbeidsongeschiktheidsrisico herverzekerd. Actief beheer Een actief beleggingsrisico ontstaat wanneer met het beleggingsbeleid binnen de beleggingscategorieën afgeweken wordt van het beleid volgens de benchmark. Een maatstaf van de mate waarin actief wordt belegd is de zogenaamde tracking error. De tracking error geeft aan hoe groot de afwijkingen van het rendement kunnen zijn ten opzichte van het benchmarkrendement. Hoe hoger de tracking error, hoe hoger het actief risico. 21

23 Niet-financiële risico s Naast financiële risico s loopt het pensioenfonds ook niet-financiële risico s die het behalen van de doelstellingen kunnen bedreigen. Deze risico s kunnen uiteindelijk ook een financiële impact hebben. De belangrijkste niet-financiële risico s zijn het operationele risico en het uitbestedingsrisico. Operationeel risico Operationeel risico is het risico dat optreedt bij de uitvoering van het pensioen- en vermogensbeheer, bestuursondersteuning en de integrale advisering van het pensioenfonds inzake het beleid op communicatie-, juridisch, fiscaal, actuarieel en beleggingsterrein en heeft betrekking op de continuïteit, integriteit en kwaliteit van de dienstverlening. Het pensioenfonds heeft de genoemde werkzaamheden uitbesteed aan Mercer B.V., AEGON Asset Management N.V. (AAM), AEGON Levensverzekeringen N.V. en TKP Pensioen B.V. Uitbestedingsrisico Uitbestedingsrisico is het risico dat de continuïteit, integriteit en/of kwaliteit van de aan derden uitbestede werkzaamheden, dan wel door deze derden ter beschikking gestelde apparatuur en personeel worden geschaad. Het uitbestedingsrisico wordt gemitigeerd door de afspraken (kwaliteitseisen) in de uitvoeringsovereenkomst en de daaraan verbonden Service Level Agreement (SLA). Monitoring van de uitvoering door het bestuur van het pensioenfonds vindt plaats op basis van de periodieke rapportages van de externe uitvoerder over de uitgevoerde werkzaamheden. Tevens ontvangt het pensioenfonds van TKP, AAM en AEGON Levensverzekeringen N.V. ISAE 3402 type II-rapportages. Deze rapportages geven inzicht in de wijze van beheersing van de operationele risico s en geven aan of de pensioenuitvoerder en vermogensbeheerder in control zijn. Een externe accountant certificeert de ISAE 3402 type II-rapportages. De advisering over de uitvoering van de pensioenregeling is uitbesteed aan Mercer B.V. Voor een nadere toelichting op de risico s en het beheersingsbeleid wordt verwezen naar de risicoparagraaf van de jaarrekening (paragraaf ) 22

24 Beleggingen Terugblik op 2011 In was er sprake van een voortzetting en verdere verdieping van de crisis in de eurozone waarbij ditmaal ook grote landen zoals Spanje en Italië dreigden te worden meegezogen in de neergang van Griekenland. Wereldwijd was er sprake van een bijstellingg naar beneden van economische groeiverwachtingen. De politieke discussies in de d VS over de omvang van de staatsschuld en de maatregelen om deze naar beneden te brengen veroorzaakten nog meer onrust op de financiële markten waarbijj de verlaging van de AAA kredietstatus van de Verenigde Staten door een van de drie rating agencies extra olie op hett vuur gooide. Als gevolg van bovenstaandee ontwikkelingen nam de volatiliteit op de financiële markten weer fors toe waarbij de gedachten weer teruggingen naar de situatie ten tijde van de ondergang van Lehman in september De onrust zorgde ervoor dat beleggerss en masse vluchtten naar de meest veilige havens, wat in het geval van de eurozone de markt voor Duitse staatsleningen betekende. Pas op het einde van het jaar toen de ECB met een lange termijn kredietfaciliteit de markten te hulp kwam, keerde de rust deels op de markten terug en begonnen kredietopslagen weer te dalen. In de portefeuille van Stichting Pensioenfonds Honeywell vertaalde het bovengenoemde scenario zich in een totale performancee van +7,97% na kosten. Dit is 4,84% puntt hoger dan de benchmark. In het onderstaande overzicht wordt het rendement perr categorie weergegeven. 4.2 Beleggingscategorieën Aandelen Door de onrust en de risico-aversie vann beleggers was er over geheel 2011 sprake van een negatief rendement op aandelen. De dalingen bedroegen in de d Europese aandelenmarkten circa -5% als gevolg van de crisis in de eurozone. De Amerikaanse markt liet per saldo nog een kleine stijging zien. De markten in het Verre Oosten waren inn 2011 het meest negatief gestemd met performancecijfers rond de -13% met uitschieters van -16% voor de opkomende markten in deze regio. Vastrentende waarden Ook binnen de vastrentende waarden portefeuille maakten beleggers inn het afgelopen verslagjaar een onderscheid tussen meer en minder risicovolle beleggingen. Dit leidde er toe dat in de markt voor de meest veilige staatsleningen ook de hoogste rendementenn werden 23

25 geboekt, terwijl bij de meer risicovolle leningen zoals bedrijfsobligaties de hogere risicopremie zorgde voor zeer gematigde rendementen. De rentedaling in staatsleningen zorgde ook voor fors hogere rendementen uit hoofde van de renteafdekking in het AEGON gedeelte van het depot. Grondstoffenfondsen Grondstoffen kenden net als andere zakelijke waarden zoals vastgoed en aandelen een volatiel jaar. De goudprijs brak record na record toen de spanning rond de eurocrisis toenam. Ook goud wordt als veilige haven beschouwd in roerige tijden. In het tweede deel van 2011 daalde de goudprijs weer. Toen was het juist de olieprijs die door spanningen van geopolitieke aard juist steeg. Over heel 2011 is het rendement van het grondstoffenfonds waarin het depot voor vrij vermogen belegt 0,60% negatief geweest. Edelmetalen Nadat op 2 maart en 11 augustus 2010 het pensioenfonds haar eerste aankopen verrichtte van fysiek goud via The Perth Mint Australia, heeft het pensioenfonds op 17 mei ,79 gold ounces verkocht. Deze verkoop vond plaats tegen een goudkoers van 1.052,58 per ounce en vertegenwoordigde op dat moment een waarde van circa 9,7 miljoen. Na de verkoop resteerde een goudpositie van 6.377,42 gold ounces. Deze positie vertegenwoordigt per 31 december 2011 een waarde van circa 7,7 miljoen. In onderstaande grafiek is weergegeven hoe de goudprijs (zowel in US dollars als in euro s) zich heeft ontwikkeld van 2 maart 2010 tot en met 31 december In US dollars gemeten betreft dit een stijging van 37,8% en in euro s gemeten betreft dit een stijging van 43,9%. De stijging over 2011 bedroeg in US dollars gemeten 10,1% en in euro s 13,7%. Gold Price (in USD and EUR) Mar-10 Apr-10 May-10 Jun-10 Jul-10 Aug-10 Sep-10 Oct-10 Nov-10 Dec-10 Jan-11 Feb-11 Mar-11 Apr Gold (spot price in USD) - primary axis Gold (spot price in EUR) - secondary axis Bron: Bloomberg 24

26 Voor de verkoop van een gedeelte van de fysieke goudposities op 17 mei 2011 heeft het pensioenfonds een eerste aankoop verricht van fysiek zilver en platinum net als goud via The Perth Mint Australia. Deze aankoop van zilver vond plaats tegen een zilverkoers van 24,14, de aankoop van platinum vond plaats tegen een platinumkoers van USD 1.755,25. Deze aankopen vertegenwoordigden op dat moment een waarde van 6,4 miljoen (zilver) en 3,2 miljoen (platinum). Per 31 december 2011 vertegenwoordigden deze posities een waarde van circa 5,7 miljoen voor zilver en 2,8 miljoen voor platinum. Het ongerealiseerde resultaat op de zilverpositie bedraagt -/- 0,7 miljoen en voor platinum circa -/- 0,5 miljoen. In onderstaande grafiek is weergegeven hoe de zilverprijs (zowel in US dollars als in euro s) zich heeft ontwikkeld van 17 mei 2011 tot en met 31 december In US dollars gemeten betreft dit een daling van -18,0% en in euro s gemeten betreft dit een daling van -10,5%. Silver Price (in USD and EUR) May-11 Jun-11 Jul-11 Aug-11 Sep-11 Oct-11 Nov-11 Dec Silver (spot price in USD) - primary axis Silver (spot price in EUR) - secondary axis Bron: Bloomberg In onderstaande grafiek is weergegeven hoe de platinumprijs (zowel in US dollars als in euro s) zich heeft ontwikkeld van 17 mei 2011 tot en met 31 december In US dollars gemeten betreft dit een daling van -20,3% en in euro s gemeten betreft dit een daling van -13,1%. 25