qr-codes in onderwijs en onderzoek hoe kunt u ze inzetten?

Transcriptie

1 SURFnet Kennisnet Innovatieprogramma SURFnet bv Postbus DA Utrecht Telefoon Fax admin@surfnet.nl qr-codes in onderwijs en onderzoek hoe kunt u ze inzetten? Stichting Kennisnet Postbus AT Zoetermeer Telefoon 0800 KENNISNET Fax surfnetkennisnet@kennisnet.nl kennisnet.nl

2 inhoudsopgave inleiding 3 1 over de QR-code Wat is een QR-code? QR-codes afdrukken Hoe werkt een QR-code? Het gebruik van QR-codes in Nederland Samenvattend 7 2 QR-codes in lesbrieven Inleiding Werkwoordvervoeging Cultuur Cursus bedrijfskunde Eerste reacties 10 3 QR-codes in wetenschappelijke publicaties Inleiding Showcase Vooruitblik 13 4 QR-codes op visitekaartjes Inleiding Contactgegevens PGP-sleutel 14 5 Inloggen met een QR-code Inleiding QR-code: een veilige én gebruiksvriendelijke oplossing Werking 16 6 tot slot 18 bijlage - opbouw van een QR-code 19

3 2 SURFnet Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek

4 inleiding Waarom dit rapport? Stel: u zit in de trein een wetenschappelijk rapport te lezen. Het rapport bevat hyperlinks naar extra informatiebronnen die online beschikbaar zijn. Hoe kunt u die makkelijk raadplegen? Stel: u krijgt een visitekaartje van iemand. U wilt de gegevens opnemen in de contactpersonenlijst van uw mobiele telefoon (die uiteraard gesynchroniseerd wordt met uw computer). U moet die contactgegevens allemaal overtypen, met het te kleine toetsenbord van de telefoon. Kan dat niet handiger? Dat kan handiger! Met QR-codes. QR-codes worden steeds vaker gebruikt. Ze duiken op in tijdschriften, op verpakkingen, visitekaartjes en zelfs op billboards. Met QR-codes kun je een lezer of gebruiker immers makkelijk doorsturen naar meer of een ander type content op internet. Ook in het onderwijs en onderzoek kunnen QR-codes hun waarde bewijzen. Ze kunnen op verschillende manieren een verrijking vormen in het onderwijsaanbod of de onderzoekspraktijk. Dat is de reden dat SURFnet in het kader van het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma een aantal pilots met QR tags op het gebied van onderwijs en onderzoek heeft uitgevoerd. De resultaten van de pilots zijn in dit rapport beschreven: mogelijk is het een inspiratiebron. Voor wie? Dit rapport is bedoeld voor iedereen in het onderwijs en/of onderzoek die op zoek is naar een verrijking van onderwijsstof, publicaties enzovoort. Wat vindt u in dit rapport Eerst leggen we kort uit wat QR-codes zijn, hoe ze werken en waarvoor ze gebruikt kunnen worden (hoofdstuk 1). In de hoofdstukken daarna komt een aantal aansprekende showcases en praktijkvoorbeelden aan de orde. Die beschrijven het gebruik en het nut van QR-codes in het onderwijs en onderzoek. Het gaat om: QR-codes in lesbrieven die verwijzen naar animaties met extra uitleg (hoofdstuk 2); QR-codes in wetenschappelijke publicaties die verwijzen naar extra online bronnen (hoofdstuk 3); QR-codes op visitekaartjes, met daarin naam- en adresinformatie, of een publieke PGP-sleutel (hoofdstuk 4); QR-codes om in te loggen bij online diensten zoals webmail (hoofdstuk 5). Tot slot is er een bijlage met technische informatie beschikbaar. Zelf (al) aan de slag? Dit rapport bevat eerste handvatten om met QR-codes aan de slag te gaan. Voor meer informatie kunt u altijd contact opnemen met SURFnet. Hebt u zelf ervaringen met het gebruik van QR-codes in onderwijs en onderzoek die hier niet besproken zijn. Ook dan horen we graag van u! Mail naar QR@surfnet.nl of bel met

5 over de QR-code Wat is een QR-code? Een QR-code (Quick Response-code), is een soort streepjescode: gecodeerde informatie die gescand kan worden door een apparaat. Een QR-code kan echter veel meer informatie bevatten dan de traditionele streepjescode die u op verpakkingen aantreft 1. In een QR-code kunnen ook adressen, contactinformatie, agenda-afspraken, GEO-locaties, sms-berichten, telefoonnummers en teksten worden aangeboden. Een QR-code ziet er als volgt uit: De QR-code is in 1994 ontwikkeld door Denso-Wave, een dochteronderneming van het Japanse bedrijf Denso. Aanleiding voor de ontwikkeling van de QR-code was de wens van Toyota, een klant van Denso, om onderdelen beter identificeerbaar te maken. Denso had als uitgangspunt dat de specificaties van de QR-code publiek en open moesten zijn 2. In de loop van de tijd zijn er een aantal conventies ontstaan, onder andere gedreven door het Japanse NTT dat de QR code grootschalig heeft gepromoot. Tabel 1 geeft een overzicht van een aantal gebruikelijke inhoud typen. In de bijlage vindt u meer technische informatie over de opbouw van een QR-code. Type Bookmark sms-bericht Telefoonnummer Mailadres Virtueel vcard-adreskaartje Virtueel MECARD-adreskaartje Omschrijving Bevat een titel en een URL die toegevoegd kan worden aan de bookmarks op een mobiele telefoon in MEBKM-formaat 3 Bevat het telefoonnummer en het bericht om een telefoon een sms-bericht te laten zenden. Bevat een telefoonnummer. Bevat een mailadres. Bevat een aantal contactgegevens in het vcard 4 -formaat Bevat een aantal contactgegevens in het MECARD 5 -formaat URL Bevat een link naar een locatie op het 1 internet. qrfeature-e.html 2 Tabel 1: Mogelijke bestandstypen in QR codes 4 SURFnet Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek

6 1.2 QR-codes afdrukken Bij het afdrukken van QR-codes is het belangrijk om ervoor te zorgen dat ze groot genoeg zijn om door smartphones en webcams goed gelezen te kunnen worden. Het blijkt dat smartphones en webcams redelijk tot goed kunnen omgaan met QR-codes die bestaan uit pixels van minimaal 0,8 mm breed. 1.3 Hoe werkt een QR-code? Met een QR-code wordt het gemakkelijk om informatie te lezen met bijvoorbeeld een mobiele telefoon en deze informatie vervolgens te gebruiken. Het werkt als volgt: 1. Degene die een QR-code wil aanbieden, moet de QR-code aanmaken. Dit kan gemakkelijk via internet, waar een groot aantal gratis QR-codegeneratoren te vinden is, bijvoorbeeld: Deze QR-code kan gepubliceerd worden, bijvoorbeeld in een tijdschrift of op een visitekaartje. 3. Om de QR-code te lezen, moet de gebruiker beschikken over een mobiele telefoon met een camera en software om de QR-code te scannen. De camera wordt gebruikt om de QR-code te fotograferen, de scansoftware interpreteert de code en kan deze ook verwerken. Bijvoorbeeld: bij een URL kan automatisch de webbrowser geopend worden. Voorbeelden van QR-codescansoftware: De functionaliteit van de verschillende scanapplicaties loopt behoorlijk uiteen. Sommige readers presenteren slechts de inhoud van de QR-code als tekst op het scherm. De meeste kunnen echter slimmer omgaan met de inhoud. Zo geven sommige readers de inhoud van een QR-code die begint met direct door aan de browser op de mobiele telefoon, om de aangeboden URL te openen. Op deze manier is het zeer eenvoudig de internetpagina te openen op de telefoon, waardoor overtypen niet meer nodig is. Een nuttige toepassing is ook het overnemen van adresgegevens in een vcard of MECARD. 3 imode/make/content/barcode/function/ application/bookmark/ imode/make/content/barcode/function/ application/addressbook/ 6 de-doorbraak-van-qr-codes/ 5

7 1.4 Het gebruik van QR-codes in Nederland In Nederland zijn nog geen officiële cijfers bekend over het gebruik van QR-codes. In Nederland wordt inmiddels aan de randvoorwaarden voldaan om de adoptie van QR-codes te bespoedigen: de groei van mobiel internetgebruik en de toename van het aantal smartphones en applicaties voor QR-codelezers. Diverse organisaties in Nederland maken al enkele jaren gebruik van QR-codes om hun klanten beter te bedienen 6. Hieronder vindt u enkele voorbeelden: 9292ov.nl De website geeft onder elk reisadvies een QR-code weer waarmee de reiziger informatie snel op zijn mobiele telefoon kan laden. Hierbij wordt de QR-code dus vanaf het scherm gescand. De informatie van de zojuist geplande reis staat dan direct op de mobiele telefoon van de gebruiker. Het is dus niet meer nodig om de reisgegevens op te schrijven SURFnet Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek

8 Peek & Pompe Het Utrechtse makelaarskantoor Peek & Pompe plaatst QR-codes op woningen die te koop zijn aangeboden. Geïnteresseerden kunnen deze QR-code scannen. De link in de QR-code leidt naar een mobiele website waar zij alle benodigde informatie en foto s van de woning kunnen bekijken 7. Metro De gratis krant Metro biedt lezers QR-codes aan. Deze QR-codes bevatten links naar achtergrondinformatie op internet over de nieuwsonderwerpen die in de krant staan. Go-Tan De leverancier van Oosterse levensmiddelen Go-Tan integreerde QR-codes in een campagne. Klanten die de code scanden, werden verwezen naar een mobiele webpagina met recepten en bijbehorend boodschappenlijstje Samenvattend In dit hoofdstuk is naar voren gekomen wat QR codes zijn en dat het vrij eenvoudig is om QR codes te maken en te gebruiken. Er is een aantal voorbeelden van toepassingen beschreven die in Nederland al veel worden gebruikt. In de volgende hoofdstukken komen de showcases naar voren die een voorbeeld kunnen zijn voor het gebruik van QR codes in onderwijs en onderzoek

9 QR-codes in lesbrieven Inleiding Het hoger onderwijs maakt steeds meer gebruik van verschillende soorten content om leerstof op boeiende wijze aan te bieden. Een docent die werkzaam is op de Hogeschool Utrecht en de Hogeschool van Amsterdam zet filmpjes of animaties in omdat deze meer tot de verbeelding spreken dan bijvoorbeeld weblectures alleen. Ook ontwikkelt hij lesbrieven voor diverse vakken. Deze lesbrieven bevatten een korte inleiding met theorie over het onderwerp, en een groot aantal opdrachten, die de studenten alleen of in groepjes moeten maken. De lesbrief wordt verstuurd als pdf en studenten kunnen ervoor kiezen om er digitaal of op papier mee te werken. Vanwege de afwisseling in vorm, wordt het lesmateriaal optimaal benut en wordt een beter leereffect bereikt. Deze verschillende vormen lesmateriaal, moeten wel in samenhang worden aangeboden: het kader moet duidelijk zijn, het moet duidelijk zijn welk deel van het lesmateriaal bij welk deel in de lesstof past en waar het is te vinden. QR-codes leken een goed middel te zijn om bijvoorbeeld animatiefilmpjes te koppelen aan de lesstof die in een lesbrief wordt aangeboden. Tijdens het studeren kunnen de studenten de QR-code scannen en krijgen ze de animatie direct te zien op hun mobiele telefoon. De docent is hiermee aan de slag gegaan en heeft de QR codes in zijn lesbrieven opgenomen. In de volgende paragrafen komt een aantal voorbeelden aan de orde. 2.2 Werkwoordvervoeging Onderstaande afbeelding komt uit een lesbrief over werkwoordvervoeging. Controleopdracht: Het werkwoord III, de tegenwoordige tijd, in Schrijfwijzer Compact p Geef de schrijfwijze van de tegenwoordige tijd aan. Uitlegfilmpje over werkwoordvervoeging in de tegenwoordige tijd: Uitlegfilmpje over werkwoordvervoeging in de verleden tijd: 1 De organisatie streeft ernaar, dat de ontstane vacature zo snel mogelijk opnieuw bezet wor... 2 De branders van aardgastoestellen vervuil... bijna niet. 3 Geen enkele organisatie veroorloof... zich de investering in tijd en mankracht die het instellen van een grote selectiecommissie verei... 4 De vernieuwing van deze machines beteken... meer veiligheid en minder onderhoud. 8 SURFnet Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek Hoofdletters I, in Schrijfwijzer Compact p Vul de juiste vorm in. 1 Geachte mevrouw... (van Hoogdalen/Van Hoogdalen) 2... gaat hij nooit na 10:00 uur naar zijn werk ( s Morgens/ s De 5 links We in gaan dit ervan voorbeeld uit dat gaan naar: de toekomstige chef van de nieuw te benoemen functionaris de advertentie morgens/ S morgens) opstel... (filmpje over tegenwoordige 3 In tijd)... leggen vrijwel alle vogels een ei. (mei/mei) 6 Als kristalvlakken in een metaal in een bepaalde rechten, bijvoorbeeld het recht van amendement. richting afschui..., tree... zg. 5 Ik houd erg van... (Zuid-Afrikaanse/Zuidafrikaanse/ platische (filmpje deformatie over op. verleden tijd) 7 Zijn kennis van alles wat met de productie samenhang... is onontbeerlijk. 8 Een groepslid conformeer... zich volledig als zijn gedrag helemaal overeenstem... met wat de groepsleden van hem verwach... 9 De personeelschef is ervan overtuigd dat de kandidaat te goeder trouw solliciteer De mentor die mij nu begelei..., is de eerste die zich aan de afspraken hou De commissie moet zelf uitmaken wie er als voorzitter optree Als de zon schijn..., 4 De... (tweede kamer/tweede Kamer) heeft verschillende zuidafrikaanse) wijn. 6 Aan de... grachten heb ik heel mijn leven mijn hart verpand (amsterdamse/amsterdamse) 7 Op... (prinsjesdag/prinsjesdag) wordt de... (Miljoenennota/ miljoenennota) door de... (minister/minister) van... (Financiën/financiën) gepresenteerd. 8 Velen verkeren in de veronderstelling dat de mensen in de... (middeleeuwen/ Middeleeuwen) dachten dat de... (aarde/aarde) plat zou zijn. 9 De... (t-shirts/t-shirts) zijn nog niet opgevouwen. 10 De inwoners van de... (Zuid-Europese/Zuideuropese) landen staan bekend om hun bourgondische aard. 11 De... (minister-president/minister-president) is ziek (Studenten/studenten) waren niet in één keer voor hun examen geslaagd. 13 Zij gaat iedere... (lente/lente) wel een keer naar... (Parijs/parijs). 14 Op... (zondag/zondag) werk ik niet. Die dag wil ik vrij houden voor andere activiteiten. 15 Met... (Hemelvaart/hemelvaart) is de school

10 Merk op dat er per filmpje twee links in de lesbrief staan: een gewone hyperlink (het blauwe, onderstreepte uitlegfilmpje ) en de QR-code. De hyperlink is handig als de student de pdf van het scherm bekijkt: er kan direct op geklikt worden. De QR-code wordt gebruikt als de student lesbrief op papier leest: hij kan de QR-code scannen met zijn mobiele telefoon en het filmpje bekijken. Scan Interculturele deze QR-code om communicatie de volledige lesbrief en samenwerking te bekijken: Uiteindelijk werken we bij deze cursus aan de interculturele competentie zodat je er profijt van hebt binnen je beroep. wwvervoeging.pdf Bedenk met elkaar 3 situaties waarbinnen cultuurverschillen in jouw beroep een rol kunnen spelen en waar er een risico bestaat dat de samenwerking niet goed verloopt Cultuur Onderstaand fragment komt uit een lesbrief over wat cultuur is: QR-tag naar clip van Catherine Tate: De clip van Catherine Tate die jullie zagen, is een goed voorbeeld van stereotypen en vooroordelen. Als je een smartphone hebt en je beschikt over de juiste applicatie (NeoReader voor iphone o.a.) dan kan je deze clip terug zien op je mobiele telefoon door het plaatje hiernaast te scannen. Hierboven klikken kan natuurlijk ook als je achter een computer zit. Ook hier Opdracht zien we voor zowel bijeenkomst een gewone hyperlink 2 als een Foto of filmfragment plus een klein interview QR-code. (1) Ieder van jullie verzamelt voor de volgende bijeenkomst een filmfragment of 3 foto s waarin duidelijk een aspect van een cultuur naar voren komt. Dat mag Scan deze QR-code om de een volledige aspect van je lesbrief eigen cultuur te bekijken: zijn of van een vreemde cultuur. (2) Daarnaast voeren jullie een kort interview uit met iemand die je vraagt naar een belangrijk ritueel of gebeurtenis binnen diens cultuur. Laat die persoon beschrijven wat het cultuur.pdf ritueel/gebeurtenis precies is, vraag waarom dit belangrijk is en vraag hoe die persoon de eerste keer herinnert dat hij/zij deelnam aan dit ritueel of deze gebeurtenis. (3) Schrijf daarna op wat je zelf op het eerste gezicht vreemd vond aan wat deze persoon je vertelde en schrijf ook op waarom je denkt dat dit vreemd is voor jou. Werk de antwoorden uit in een verslag van 1 A4. En wees voorbereid om dit alles te presenteren aan de anderen de volgende keer. Toetsing PO5 (1) Tijdens de laatste bijeenkomst presenteer je jouw reflectie op wat je geleerd hebt tijdens de cursus en verantwoord je jouw leerplan dat je hebt opgesteld om je ontwikkeling van je interculturele competenties in de toekomst gestalte te geven met het oog op jouw beroepspraktijk. (2) Je bouwt daarnaast tot aan het eind van semester 1 aan een portfolio dat op 13 december moet worden ingeleverd bij de docent. Het portfolio bevat alle uitgewerkte opdrachten die tijdens de cursus door de docent via deze kennis-sheets zijn opgegeven. (3) Ten slotte geldt er een verplichte aanwezigheid voor alle bijeenkomsten. Zonder uitgewerkte opdracht wordt geen toegang verleend tot de bijeenkomsten

11 2.4 Cursus bedrijfskunde Toetsbrieven helpen de student bij het voorbereiden op het tentamen. In de toetsbrieven van de cursus Bedrijfskunde van de opleidingen Accountancy en Fiscale economie zijn de QR-codes van alle links die in de toetsbrief voorkomen, handig bij elkaar in een uitneembaar vouwboekje gezet. Hier knippen Vouwen op de witte lijnen tot een handig boekje Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 7 Extra Management vroeger & nu A. 2.1 t/m 2.5 B. 2.6 & 2.7 Maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek C. 4.1 t/m 4.3 Strategisch management E. 7.1 & 7.2 F. 7.3 & 7.4 G. Missie en Visie H. Toetsbrief in pdf D. 4.4 & 4.5 A C E G B D F H Scan deze QR-code om de volledige toetsbrief te bekijken: toetsbrief_bedrijfskunde.pdf Dit type kaartjes wordt ook gebruikt door de Hogeschool Utrecht. 2.5 Eerste reacties De QR-codes zijn sinds september 2010 in het lesmateriaal van de Hogeschool van Amsterdam en de Hogeschool Utrecht opgenomen. Voor de docent was het eenvoudig om de QR tags te maken en ze in de les- en toetsbrieven te plakken. De studenten blijken enthousiast over het gebruik van de QR-codes. De docent vertelde dat studenten het cool vinden dat ze werken met iets dat in hun belevingswereld niet met studeren wordt geassocieerd. Ze gaan actiever om met de lesstof en verwerken de lesstof dus beter. 10 SURFnet Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek

12 11

13 QR-codes in wetenschappelijke publicaties Inleiding Wetenschappelijke publicaties, denk aan artikelen, proefschriften, rapporten, worden steeds vaker verrijkt. Dat houdt in dat er links in zijn opgenomen naar extra materiaal. Dit extra materiaal kan bijvoorbeeld bestaan uit onderzoeksdata, beeldmateriaal ter illustratie, metadatasets en post-publicatiedata zoals commentaren en ranking-gegevens. Door de veranderende post-publicatiedata is het mogelijk dat een verrijkte publicatie zich blijft doorontwikkelen. Veel begeleidende materialen zijn tegenwoordig online beschikbaar doordat onderzoekers gebruik maken van openbare, zogenaamde Open Access-onderzoeksdata. In publicaties wordt meestal met hyperlinks verwezen naar deze online bronnen. Nadeel daarvan is dat de URL handmatig moet worden ingevoerd als de publicatie van papier wordt gelezen. SURFnet, SURFfoundation, Data Archiving and Networked Services (DANS) en Amsterdam University Press (AUP) zagen hier QR-codes als een uitkomst. De lezer kan een QR-code gemakkelijk scannen vanaf het papieren document, met zijn mobiele telefoon. Op die telefoon zijn vervolgens meteen de extra bronnen te raadplegen. Dit is uitgewerkt in de onderstaande showcase. 3.2 Showcase De voorpagina van deze wetenschappelijke publicatie is voorzien van een QR-code: The Niersen Beaker burial: A renewed study of a century-old excavation Quentin Bourgeois, Luc Amkreutz, Raphaël Panhuysen Review data: Submission 1/9/2009 Revision 28/9/2009 2nd submission 13/10/2009 available online at and Abstract In 1907, Holwerda uncovered an exceptional primary grave underneath a barrow on the eastern slope of the ice-pushed ridge of the Veluwe. The Niersen Beaker burial contained the human skeletal remains of multiple individuals. The preservation of the bones, extremely rare on the Dutch sandy upland, motivated Holwerda to lift the grave and transport it to the National Museum of Antiquities (RMO). The grave presents a rare insight into Beaker graves in the Netherlands, where skeletal remains are rarely preserved. A new physical anthropological analysis, paying particular attention to the taphonomy in the grave, and a critical review of what Holwerda observed in the field has allowed us to re-interpret the grave. In this article it will be argued that this grave contained not only the remains of a female in crouched position, but also the disarticulated remains of two more individuals placed at the back of the grave. Surprisingly not only human remains were uncovered, but also two bones belonging to a large mammal (a cow or a horse). The specific position of some skeletal remains and the description by Holwerda allow us to interpret the grave as a small open burial chamber on top of which a barrow was constructed. Keywords: Niersen, Holwerda, Late Neolithic, burial mound, Bell Beaker, physical anthropology, barrows, burial chamber, animal bones, disarticulated remains, secondary burial. 12 SURFnet Kennisnet QR-codes in onderwijs 1 Introduction en onderzoek Little over a century ago, Jan Hendrik Holwerda, then curator of the Dutch department in the National Museum of Antiquities (RMO) in Leiden, spent several years researching prehistoric barrows in the Veluwe area (central Netherlands). During the 1907 campaign Holwerda excavated a barrow west of Vaassen in the vicinity of Niersen. This barrow, G4, covered an exceptional primary grave with human skeletal remains of more than one individual, which were reasonably well-preserved, a rare situation on the Dutch sandy upland. Holwerda consolidated

14 Scant de lezer de QR-code, dan wordt hij naar onderstaande webpagina geleid 9 : De mobiele webpagina bevat de volgende elementen: Abstract: de samenvatting van de publicatie Publication: een link naar de pdf van de publicatie GIS browser of burial: de mogelijkheid om het studieobject te bestuderen via een GIS-browser (Geographic Information System) Images: foto s van het studieobject die niet in het artikel staan. References: de literatuurlijst die bij het artikel hoort. 3.3 Vooruitblik Deze showcase is ontwikkeld met een reeds uitgegeven verrijkte publicatie. Helaas zijn er daarom nog geen reacties van lezers beschikbaar. De uitgever was erg enthousiast over het idee. AUP zal in het Journal of Archaeology in the Lower Countries dat in het voorjaar van 2011 beschikbaar komt voor het eerst van QR-codes en mobiele websites gebruik maken

15 QR-codes op visitekaartjes Inleiding QR-codeskunnenookgebruiktwordenomtussenmensensnelcontactgegevensuittewisselen.Ditkunnenstandaardcontactgegevenszijn,opgeslagen alsmecard(zieookparagraaf2.1),maarookpgp-sleutels(zieparagraaf5.3). DezegegevenszijnteverwerkenineenQR-code,diebijvoorbeeldop(deachterkantvan)eenvisitekaartjekunnenwordenafgedrukt. 4.2 Contactgegevens Visitekaartjeswordenvaakgebruiktvoorhetuitwisselenvancontactgegevens.DaarnaastmakenveelmensengebruikvaneenPersonalInformation Managementsysteem(PIM),eenapplicatieomdezecontactenopteslaan entebeheren(denkaan clientsalsoutlookofthunderbird).ookorganisatiesmakengebruikvanzulkesystemen;ditzijnmeestalcustomerrelationshipmanagementsystemen(crm). Eenveelgebruiktbestandsformaatvoorhetuitwisselenvancontactgegevens ismecard.dezestandaardkangelezenwordendoordemeeste clients enanderepim-systemen.mecard-bestandenwordenvaakalsbijlagebij smeegestuurd,maarzekunnenookopeenanderemanierwordenuitgewisseld,bijvoorbeeldviademobieletelefoon.mecard-bestandenkunnen naam-enadresgegevens,telefoonnummers,url s,logo s,foto senzelfsstukjesgeluidbevatten. DooreenQR-codemeteenMECARDopeenvisitekaartjeaftedrukken,kan deontvangervaneenvisitekaartjedenieuwecontactpersoondirectaanzijn contactpersonenlijsttoevoegen.overtypenvanadresgegevensisdusoverbodig. 4.3 PGP-sleutel Over PGP PGP(PrettyGoodPrivacy)iseenversleutelingsmethodevoorinternetbestanden. Hetisdaarmeemogelijkombestanden,zoals s,zoteversturendat: alleendeontvangerzekaninzien; zekerisdatdegenediezegtdathijhetbestandverstuurt,ookechtdiegeneis. PGPiseenvormvanasymmetrischecryptografie.Ditwerktmeteensleutel (eenlangekaraktercombinatie)dieuittweedelenbestaat:eenpubliekdeel eneengeheimdeel.hetpubliekedeelisvooriedereenbeschikbaar,hetgeheimedeelalleenvoordegebruiker. Alleendoordezetweesleutelstecombineren,kaneenversleuteldbericht ontcijferdworden.hetgaatalsvolgt:deverzendergebruiktdepubliekesleutel vandeontvangeromeenbestandteversleutelen.hetbestandkannudoor niemandmeerbekekenworden,behalvedoordeontvanger.dezekannamelijkalsenigedebenodigdecombinatiemakenvanhetpubliekedeelvanzijn sleutel(datinhetberichtzit)enzijngeheimesleutel. 14 SURFnet Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek

16 Met hetzelfde principe kan de verzender bestanden ondertekenen, zodat voor de ontvanger zeker is dat de verzender ook daadwerkelijk de verzender is: de verzender ondertekent het bestand met zijn eigen geheime sleutel. De ontvanger controleert met behulp van de publieke sleutel van de verzender de echtheid van digitale ondertekening. Uiteraard worden deze handelingen automatisch uitgevoerd door software, die meestal als plugin gebruikt wordt in clients als Thunderbird, Outlook en Eudora. Publieke sleutel als QR-code Het is dus handig dat uw contactpersonen uw publieke sleutel hebben, zodat u met hen op veilige wijze vertrouwelijke bestanden en berichten kunt uitwisselen. Door de publieke sleutel als QR-code te publiceren, bijvoorbeeld op uw visitekaartje, kunnen contactpersonen uw publieke sleutel snel toevoegen in hun client. Een ander voordeel van het uitwisselen van de publieke sleutel via een visitekaartje, is dat je als ontvanger zeker weet dat de publieke sleutel daadwerkelijk hoort bij degene die hem aan je doorgeeft, en geen vervalsing is. SURFnet heeft als showcase een tool ontwikkeld waarmee het technisch mogelijk is om met een webcam een publieke sleutel op een QR-code te importeren in een client. PGP-sleutel wordt gescand: PGP-sleutel wordt geïmporteerd in de client: 15

17 inloggen met een QR-code Inleiding Op internet is inloggen met gebruikersnaam en wachtwoord lang niet altijd even veilig. Gebruikers kiezen te eenvoudige wachtwoorden of worden gedwongen complexe wachtwoorden samen te stellen die moeilijk te onthouden zijn. Dat leidt weer tot de welbekende gele briefjes die op monitoren worden geplakt. Er zijn veilige alternatieven beschikbaar: denk aan sms-codes die door sommige banken en DigiD worden gebruikt, en aan de random reader die door een aantal banken gebruikt wordt (een paslezer die inlogcodes genereert). Daarnaast wordt ook wel gebruik gemaakt van smart cards. Al deze oplossingen hebben echter nadelen. Soms moet de gebruiker drivers installeren op zijn computer, die niet voor alle besturingssystemen beschikbaar zijn. In andere gevallen moeten ingewikkelde codes worden overgetypt vanaf kleine schermpjes, bijvoorbeeld bij de random reader. Voor de meeste oplossingen geldt: hoe veiliger, hoe minder gebruiksvriendelijk. 5.2 QR-code: een veilige én gebruiksvriendelijke oplossing SURFnet heeft in het kader van het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma gezocht naar een alternatieve methode voor inloggen bij online diensten, zoals internetbankieren of webmail. Uitgangspunt was dat de oplossing zowel veilig als makkelijk in gebruik moest zijn. Dit heeft geleid tot een showcase waarin QR-codes gebruikt worden. QR-codes bieden hier namelijk een goede oplossing. Het beveiligingsprincipe hierachter werkt hetzelfde als bijvoorbeeld de random reader van de bank: op basis van het tijdstip en een wiskundige sleutel wordt een inlogcode gegenereerd. Deze code wordt ingevoerd op de inlogpagina van de internetsite. Het voordeel van het toepassen van een QR-code is echter dat de gebruiker de code niet hoeft over te typen op het scherm. De gebruiker heeft hiervoor een smartphone met internetverbinding nodig (bijvoorbeeld iphone of een telefoon met Android). 5.3 Werking In het kort werkt het principe als volgt: 1. Voor eerste gebruik moet de gebruiker: - op zijn telefoon een speciale applicatie installeren voor het scannen van de QR-code en het berekenen van de inlogcode - zich eenmalig registreren bij de instantie die de dienst verzorgt waarop hij wil inloggen. 2. De gebruiker surft met zijn browser naar de dienst waarop hij wil inloggen. De dienst laat op het inlogscherm een QR-code zien: 16 SURFnet Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek

18 Degebruikerstartdespecialeapplicatieopzijnsmartphoneenscant deqr-code: 4. Degebruikermoetopzijntelefoonbevestigendathijwilinloggen. Deapplicatietoontdaarbijeenlogovandedienstwaaropingelogdkan worden. 5. Deapplicatieberekentdeinlogcodeenstuurtdezeviaeeninternetverbindingnaardeserverwaaropwordtingelogd. Indebrowservandecomputervandegebruikerwordtdedienstnuautomatischgestart. Overigenskanookingelogdwordenalseropdetelefoongeeninternetverbindingbeschikbaaris.Indatgevalwordtdeinlogcodeophetschermvande telefoongetoondenkandegebruikerdezeovertypeninzijnbrowser. Dezeshowcaseisdermatesuccesvolgebleken,daterbinnenSURFnetwordt gekekennaarmogelijkhedenomditinhaareigendienstenverleningin2011 integaanzetten.erwordthardgewerktaaneenroadmapvoordezetechnologie. 5 17

19 tot slot 5 Met het uitvoeren van de pilots en showcases met QR-codes hebben we willen laten zien dat er ook binnen het onderwijs en onderzoek veel toepassingsmogelijkheden voor QR codes zijn. Sommige initiatieven, zoals het gebruik in lesbrieven en het inloggen, zijn al daadwerkelijk in productie genomen of komen dat binnenkort. Voor de andere initiatieven heeft dit een iets langere doorlooptijd. We hopen in ieder geval dat deze uitgave voor u een inspiratiebron zal zijn. Wij wensen u veel succes en mooie toepassingen voor het gebruik van QR-codes! Dit rapport is tot stand gekomen met bijdragen van en met dank aan: Patrick van der Bogt (HvA/HU) Maarten Hoogerwerf (DANS) Jeroen Sondervan (AUP) John Doove (SURFfoundation) René Post (XPT) Ivo Jansch en Peter Verhage (Egeniq) Jan Michielsen (Hendrikx Van der Spek) 18 SURFnet Kennisnet QR-codes in onderwijs en onderzoek

20 bijlage opbouw van een QR-code De QR-code is een ISO-standaard (ISO/IEC18004:2006) voor het coderen van een 2D-streepjescode. In de QR-code is een aantal herkenningspunten opgenomen waarmee de software die de code interpreteert eenvoudig kan bepalen wat de juiste oriëntatie is. Hierdoor kan de code snel worden uitgelezen. De anatomie van een QR-code ziet er als volgt uit 10 : Een QR-code is opgebouwd uit kleine vierkantjes die zwart of wit kunnen zijn. Deze vierkantjes noemt men modules. De kleinste QR-code bestaat uit 21x21 modules en de grootste uit 177x177 modules. De datacapaciteit kan dus ook per QR-code verschillen: numeriek: maximaal 7089 karakters alfanumeriek: maximaal 4296 karakters binair (8-bits): maximaal 2953 karakters De QR-code kent een uitgebreide methodiek om fouten te corrigeren. Deze methodiek maakt het mogelijk de code te interpreteren wanneer deze is beschadigd. Ook hierin bestaan meerdere niveaus: Level L 7 procent van de codewoorden wordt hersteld Level M 15 procent van de codewoorden wordt hersteld Level Q 25 procent van de codewoorden wordt hersteld Level H 30 procent van de codewoorden wordt hersteld