Quickscan SharePoint: Technische analyse

Transcriptie

1 Student & Onderwijs Service Centrum Betreft Van Voor Deelrapport B Quickscan SharePoint Dennis Vierkant en Eelco Laagland ICT Servicecentrum Informatievoorziening, Systeemontwikkeling en Applicatieondersteuning Sir Bakx (Opdrachtgever) Versie 1.0 (final) Datum 29 februari 2008 E Quickscan SharePoint: Technische analyse Rapport B Kenmerk: S&O/08/ Licentie De Creative Commons Naamsvermelding-Niet-commercieel 3.0 Nederland Licentie is van toepassing op dit werk. Ga naar of stuur een brief naar Creative Commons, 559 Nathan Abbott Way, Stanford, Californië 94305, VS om deze licentie te bekijken. Quickscan SharePoint: Technische analyse

2 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Integratie SharePoint en Architectuur Service Oriented Architecture SharePoint Architectuur SharePoint is zelf niet Service Georiënteerd Integratiemogelijkheden met andere systemen Integratie via Web Parts Integratie via Web Services SharePoint en Functionele Services in een SOA SOA ICT Architectuur Enterprise Service Bus Van Functionele Services naar Application Services ICT SOA SOLL Architectuur DLWO Inventarisatie Application Services SharePoint en Open Standaarden Visie Ondersteuning algemene standaarden Ondersteuning e-learning standaarden Ervaringen van NL HO instellingen met SharePoint INHOLLAND HAN WUR TU/e SLO Algemene impressie SharePoint en ISA, kennis en vaardigheden, zelf doen of uitbesteden? Zelf ontwikkelen kennis en vaardigheden Web Parts ontwikkelen SharePoint via webservices integreren Ontwikkeltools SharePoint en ISA J2EE / Oracle standaardisatie bij ISA Microsoft.NET vs. J2EE In huis vs. uitbesteden Community Volledige overstap van J2EE naar.net? De SOA weg Gapanalyse benodigde en aanwezige kennis ICTS Conclusies Bronnen Bijlage 1: MOSS 2007 als DMS/CMS/LCMS MOSS 2007 als Document Management System Certificatie MOSS 2007 als Web Content Management System MOSS 2007 versus WebHare MOSS 2007 als LCMS Metadata ondersteuning Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 2 van 41

3 Koppelingen Bijlage 2: Elke W3C browser of Internet Explorer only? Onderscheid in browsers onder MOSS Wat mis je met een Level 2 browser? Het rich text editor probleem ActiveX Controls Beheersproblematiek en beveiligingsbeleid Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 3 van 41

4 Samenvatting Dit rapport is het tweede in een serie van 4 rapporten die worden uitgebracht in het kader van het project Quickscan SharePoint dat plaats vond van augustus 2007 tot en met februari Het doel van dit rapport is verslag te doen van onze ervaringen met de technische aspecten van SharePoint. In het bijzonder hebben we aandacht besteed aan de mogelijkheden om SharePoint te integreren met andere ICT systemen die op de UT in gebruik zijn. Hierbij is alleen onderzoek gedaan naar de theoretische mogelijkheden, en is in tegenstelling tot het voorgaande Sakai project geen demonstratieapplicatie ontwikkeld om deze interoperabiliteit door middel van web services in de praktijk te toetsen. In dit onderzoek zijn tijdens een aantal werkbezoeken aan NL HO instellingen, die al gebruik maken van SharePoint in een productieomgeving, vragen gesteld over de integratie voorzieningen die bij die instellingen gerealiseerd zijn. Hiermee hopen we toch voldoende inzicht te verwerven in de complexiteit van de door SharePoint ondersteunde integratietechnologie en een beeld krijgen van het soort kennis dat we als organisatie in huis zouden moet hebben om SharePoint als zelfstandig systeem maar ook als bouwsteen van een geïntegreerde informatievoorziening aan te kunnen bieden in de toekomst. Samenvattend kan gesteld worden dat: 1. op technische overwegingen SharePoint goed ingezet kan worden als onderdeel van een geïntegreerde leer- en werkomgeving op basis van een Service Oriented Architecture. SharePoint is een samenvoeging van enkele, voorheen separaat aangeboden, Microsoft server producten (Content Management Server, Portal Server, Search Server, e.d.) en de Microsoft Desktop Office Suite, het totaal biedt echter duidelijk meer dan de som der afzonderlijke delen. Waar om integratie gevraagd is, biedt SharePoint in ieder geval integratie met de veel gebruikte Microsoft Office applicaties. Hoewel SharePoint zelf intern geen heldere op SOA gebaseerde architectuur heeft, is een belangrijk deel van de door SharePoint geboden functionaliteit ontsloten via web services waarmee SharePoint uitstekend ingezet zou kunnen worden als leverancier van een deel van de voor de UT DLWO benodigde functionele services. 2. de ondersteuning van open (e-learning) standaarden minder positief is. Door de rechtstreekse integratie van de verschillende server producten met de Microsoft Office Suite aan de client zijde is SharePoint in feite een Client-Server applicatie, waarbij de Office integratie via ActiveX Controls in Microsoft Internet Explorer gerealiseerd wordt. Deze Office integratie is de raison d'être van SharePoint en dus hoeft de gebrekkige ondersteuning van open standaarden vanuit die optiek geen negatief punt te zijn. Out of the box SharePoint is duidelijk niet expliciet in de markt gezet met het oogmerk didactische processen te ondersteunen en beoogt niet een vervanger van een Elektronische Leeromgeving te zijn 1. Het is dan ook verklaarbaar dat van ondersteuning van meer domeinspecifieke e-learning standaarden en specificaties niet of nauwelijks sprake is. Een uitzondering op de regel is de ondersteuning voor ADL SCORM 1.2 en ADL SCORM 2004 in de vorm van de SharePoint Learning Kit. 3. SharePoint erg dwingend is ten aanzien van het eigen user interface. SharePoint schendt het architectuurprincipe van scheiding van presentatie en functionaliteit zoals dat bijvoorbeeld bij Sakai wel wordt nagestreefd. Niet alle functionaliteit van SharePoint is eenvoudig in een zelf te ontwikkelen user interface component onder te brengen om bijvoorbeeld ingezet te worden als onderdeel van een omvattend Studentenportal op basis van open standaarden (JSR 168 / JSR 170 / WSRP) met een eigen instellingsspecifieke vormgeving. SharePoint Portal Server zal het ontsluitende portal moeten zijn voor de UT DLWO waarbij functionele services in de vorm van Web Parts of eventueel een WSRP portlet specificatie ontsloten worden met de look and feel van 1 In de vorm van de Microsoft Learning Gateway (MLG) is op basis van o.a. SharePoint 2007 een e- Learning platform ontwikkeld, waarvan een belangrijkste component Learning Kit is die een SCORM afspeler bevat. Dit product lijkt vooral gericht op het lager- en voortgezet onderwijs. Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 4 van 41

5 SharePoint, eventueel in een UT stylesheet. Dus de ergonomie van SharePoint en de huisstijl van MyCampus. 4. wegens een eerder bij ICTS ISA gemaakte standaardisatie op het J2EE platform, er nauwelijks overlap is tussen de voor SharePoint benodigde kennis en vaardigheden en de huidige bezetting binnen ICTS ISA. Er zal geïnvesteerd moeten worden om ondersteuning te kunnen bieden voor het Microsoft.NET platform. Dit kan in de vorm van bij- of omscholing van zittende medewerkers (professionalisering) of door nieuwe medewerkers met de gewenste kennis en ervaring aan te trekken. De investering komt in beide gevallen bovenop de investering voor een vernieuwingsslag gerelateerd aan de invoering van een SOA. Een keuze voor SharePoint betekent een keuze voor een product dat zich goed laat integreren in een ICT Architectuur gebaseerd op een SOA maar een beperkte ondersteuning heeft voor open (e-learning) standaarden, dat SharePoint Portal als ontsluiting voor de DLWO afdwingt en dat ICTS noopt om naast de ondersteuning van het Java platform ook substantieel te investeren in ondersteuning van het Microsoft platform. Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 5 van 41

6 1. Inleiding Dit rapport wordt opgeleverd in het kader van het project realisatiefase Quickscan SharePoint. De technische aspecten van SharePoint zijn het onderwerp van dit rapport. Er ligt zwaar accent op de interoperabiliteit van SharePoint met andere systemen. Daartoe wordt in hoofdstuk 2 ingegaan op de architectuur van SharePoint, zowel de interne als de extern zichtbare in de vorm van een inventarisatie van de beschikbare webservices. In hoofdstukken 3 en 4 bespreken we de eigenlijke integratie uiteengezet via een architectuurbenadering, in hoofdstuk 5 de ondersteuning van standaarden in SharePoint, in hoofdstuk 6 een overzicht van de integratie oplossingen zoals die door de bezochte NL HO instellingen zijn gerealiseerd, waarna we afsluiten in hoofdstuk 7 met een overzicht van de relatie tussen ICTS ISA en SharePoint Integratie In het ELO Keuze project (Koopal, Laagland, Portier, 2005) is TeleTOP, de huidige leeromgeving van de UT, op toekomstvastheid beoordeeld. Een belangrijke wens van de gebruikers van TeleTOP kwam hier naar boven: integratie tussen de verschillende ICT voorzieningen die het leren ondersteunen. Het wordt als een knellend probleem ervaren dat dit in de huidige leeromgeving niet mogelijk is. Figuur 1 Terugkoppeling van gebruikers: Waar is de integratie? Het ELO Keuze project heeft twee belangrijke technische voorwaarden geïdentificeerd voor een nieuwe geïntegreerde Digitale Leer/ en Werk Omgeving (DLWO): 1 Service Oriented Architecture als leidend architectuurprincipe voor de (ICT) architectuur 2 Ondersteuning van Open Standaarden en Specificaties voor o.a. de gegevensmodellen Ten tijde van het ELO Keuzeproject 2 waren er twee kandidaten die op grond van deze criteria in aanmerking kwamen als basis voor de toekomstige DLWO: het Engelse JISC e- Framework 3 en de Open Source leer- en werkomgeving Sakai 4. De keuze viel op Sakai en hiermee is binnen het CBUS project 5 ( ) nader onderzoek gedaan om te kunnen beoordelen of de beloften waargemaakt zouden kunnen worden. Onder andere de inschatting van de eigen ontwikkel inspanning van de UT (ook als enige van de 3TU partners) om Sakai inzetbaar te maken voor onze doelgroep bleken een onoverkomelijke bottleneck. Op nadrukkelijk verzoek van de opdrachtgever is medio 2007 besloten om ook het Microsoft product SharePoint aan een nader onderzoek te onderwerpen, met een nadrukkelijke focus op de aspecten Architectuur (SOA) en Open Standaarden. Hoewel de omgevingsfactor 3TU niet nadrukkelijk als parameter in de overwegingen is 2 ELO Advies: 3 JISC e-framework: 4 Sakai: 5 Campus Blend Using Sakai: Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 6 van 41

7 meegenomen, gelden voor instellingoverstijgende integratie nagenoeg dezelfde randvoorwaarden en criteria als voor intra instellingsintegratie van ICT voorzieningen. Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 7 van 41

8 2. SharePoint en Architectuur De nadruk bij dit onderzoek ligt op de integratiemogelijkheden op basis van de logische architectuur van SharePoint zoals die beschreven wordt in hoofdstuk 2.2. SharePoint kent vele mogelijkheden om functionaliteiten te wijzigen of nieuwe toe te voegen. SharePoint is niet zozeer een duidelijk te identificeren en omschrijven product als wel een integratieoplossing tussen verschillende Microsoft server en desktop producten, vooral de Microsoft Office Suite. Ieder van de samenstellende deelcomponenten in deze integratieoplossing heeft eigen en unieke aangrijpingspunten voor aanpassing en uitbreiding. Het is buiten de scope van dit rapport om ieder onderdeel afzonderlijk te behandelen. De nadruk zal liggen op de geboden web service functionaliteit en de SharePoint Web Parts die we beschouwen als de belangrijkste integratie oplossingen voor de toekomstige DLWO Service Oriented Architecture Service Oriëntatie is niet alleen gekozen als leidend architectuurprincipe voor de toekomstige UT DLWO, maar is ook in 3TU-verband als architectuurprincipe gekozen voor de inrichting van de informatiehuishouding van de 3TU. Voor de integratie met andere instellingsystemen zoals TAST, TOST, VIST e.d. zal SharePoint moeten passen binnen een Service Oriented Architecture. We nemen hier kort de definitie over zoals die in het rapport Service Oriented Architecture voor de nieuwe Digitale Leer- en Werkomgeving van de Universiteit Twente, Eelco Laagland, 27 juli 2006 is gegeven: SOA gaat uit van het beschrijven van een informatie infrastructuur als een verzameling van autonome services die met elkaar communiceren. Deze communicatie kan een eenvoudige producent-consument relatie zijn tussen twee services of een meer complexe samenwerking tussen meerdere services. Deze services zijn gemodelleerd volgens de bedrijfsprocessen die ze moeten implementeren, en zijn zoveel mogelijk generiek ontworpen zodat hergebruik mogelijk is in verschillende bedrijfsprocessen. Een belangrijk kenmerk van een service georiënteerde architectuur is dat de koppeling tussen de services losjes is en niet hard in de code van de services is ingebouwd. De relatie met bedrijfsprocessen is in bovenstaande definitie ook gelegd. Een aantal bedrijfsprocessen dat door de nieuwe DLWO ondersteund zal moeten worden is beschreven in het rapport 3TU Op weg naar een federatieve Digitale Leer- en Werkomgeving 6. Dit technisch onderzoek in de vorm van een Quickscan zal zich vooral richten op SharePoint als leverancier van functionele services voor de op Service Oriented Architecture gebaseerde DLWO SharePoint Architectuur De SharePoint server stack bestaat uit de volgende onderdelen: Microsoft Windows Server 2003 MOSS 2007 werkt niet op Linux / Unix / Solaris besturingssystemen. Vanuit het Windows 2003 Server besturingssysteem worden onder andere aangeboden: Internet Information Server (web server), message queueing en component services. Microsoft.NET framework Boven op het besturingssysteem bevindt zich versie 2.0 van het.net Framework. SharePoint is hierin gebouwd als een ASP.NET 2.0 web applicatie. Tevens wordt er gebruik gemaakt van versie 3.0 van het.net framework voor de workflow via WinWF (Windows Workflow Foundation). Microsoft SQL Server Voor de data opslag wordt gebruik gemaakt van Microsoft SQL Server 2000 SP4 of SQL Server SharePoint kan geen gebruik maken van andere database systemen voor de opslag van interne gegevens. 6 Remco Blom & Mark Peters, BIZZDesign, , versie 1.2 Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 8 van 41

9 Windows SharePoint Services 3.0 en Microsoft Office SharePoint Server 2007 Figuur 2 geeft een goed overzicht van de interne architectuur van SharePoint Figuur 2 Object Models and Interfaces for Extensibility 7 Aan de rechterzijde staan de onderdelen van het Microsoft collaboration platform, de verbindingen met gerelateerde Microsoft producten en mogelijke aanknopingspunten om koppeling / integratie met andere systemen te kunnen realiseren. Windows SharePoint Services 3.0 is de basis van het Microsoft collaboration platform. Het biedt onder andere basale samenwerkfaciliteiten, kalenders, , online zichtbaarheid, outlook synchronisatie en gedeelde basis services zoals opslag, beveiliging en beheer. De communicatie met de client browser gaat via ASP.NET 2.0, data opslag in Microsoft SQL Server en faciliteiten via Microsoft Exchange Server MOSS 2007 biedt extra faciliteiten aan waaronder, afhankelijk van de gekozen licentie, enterprise content management, persoonlijke websites, gebruikersprofielen, zoekfaciliteiten, web formulieren, integratie / aggregatie van data uit andere systemen en business intelligence faciliteiten. Zowel Windows SharePoint Services 3.0 als Office SharePoint Server 2007 zijn via.net API s en SOAP Web Services te benaderen. Dit betekent dat met behulp van externe applicaties gegevens in SharePoint kunnen worden ingebracht / onttrokken en acties binnen SharePoint worden uitgevoerd. De Microsoft Office 2007 client applicaties worden door Microsoft als een direct verlengstuk gezien van SharePoint. Indien men van een oudere versie van de Microsoft Office applicaties of kantoorapplicaties van een andere leverancier (b.v. Open Office) gebruik maakt dan zal dit leiden tot verlies van functionaliteit en integratie. Microsoft Internet Explorer speelt een belangrijke rol in de communicatie tussen SharePoint en het Microsoft client platform. Door gebruik van meerdere applicatie componenten 7 Zonder toestemming overgenomen van: Joanna Bichsel, Randy Franklin Smith (2006). Compliance Features in the 2007 Microsoft Office System Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 9 van 41

10 (zogenoemde ActiveX componenten die je kunt downloaden) wordt de integratie met de Microsoft client applicaties gemaakt. Dit werkt echter alleen indien er gebruik wordt gemaakt van de juiste versies van Microsoft Internet Explorer en de Microsoft Office client applicaties. Voor meer informatie hierover, zie: Bijlage 2: Elke W3C browser of Internet Explorer only?. Aan de linkerzijde in Figuur 2 staan de ontwikkelgereedschappen die benodigd zijn voor het customizen en uitbreiden van SharePoint: Microsoft SharePoint Designer 2007 voor het bewerken van workflows en web pagina s Microsoft InfoPath 2007 voor het aanmaken en bewerken van formulieren Microsoft Visual Studio 2005 in combinatie met ASP.NET 2.0 voor het creëren van uitbreidingen op SharePoint (in één van de.net CLR talen) Zie ook hoofdstuk 7 voor een overzicht van de benodigde kennis en vaardigheden voor het uitbreiden van SharePoint SharePoint is zelf niet Service Georiënteerd Uit bovenstaande beschrijving blijkt dat SharePoint wel leverancier van (web) services is, maar dat de logische architectuur van SharePoint zelf niet Service Georiënteerd is. Bij een Service Georiënteerde architectuur wordt de functionaliteit ondergebracht in Service componenten die alleen via een Application Programmers Interface (API) afgenomen mogen worden. Deze Service API s worden ook wel Service Interface Definities genoemd en hebben doorgaans de vorm van een gestandaardiseerd Web Service Description Language (WSDL) document. Services kunnen elkaars functionaliteit gebruiken, maar alleen via de gedocumenteerde API en niet, zoals veel gezien wordt, door rechtstreeks functies in de interne code aan te roepen. Zo kan een tool van een nieuwe, betere service-implementatie worden voorzien zonder dat service afnemende tools hier hinder van ondervinden. De gebruikersinterface wordt gerealiseerd door een aparte module, aangegeven met Userinterface X en Userinterface Y in onderstaande Figuur 3. Figuur 3 Voorbeeld interne services architectuur en scheiding functionaliteit en presentatie De rechtstreekse toegang tot het onderliggende data model van een tool service is verboden. Kennis van bijvoorbeeld bepaalde velden in de database mag niet gebruikt worden. Op deze wijze kan een nieuwe service functionaliteit van bestaande services hergebruiken zonder afhankelijk te zijn van de interne opzet. Een Document Library tool bijvoorbeeld kan voor het Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 10 van 41

11 plaatsen en beoordelen van bestanden gebruik maken van de services van een Grading Service. Hiermee is intern ook het ontdubbelen van functionaliteit gerealiseerd. Er is bij SharePoint ook geen sprake van scheiding van functionaliteit geleverd door services en presentatie in de vorm van Web Parts of een heldere definitie van interne services die indien gewenst vervangen zouden kunnen worden door andere (eigen) service implementaties. SharePoint op zich blijft in die zin dus een monolithisch systeem. Ontdubbelen van functionele services die door SharePoint geleverd worden is moeilijk, zo niet onmogelijk. Gestandaardiseerde service definities zoals de OKI Open Service Interface Definities ontbreken. Door toepassing van het principe van scheiding van functionaliteit en presentatie en een Services Architectuur is niet alleen ontdubbeling en hergebruik te bereiken zoals in Figuur 3 is weergeven, maar ook de mogelijkheid om een gemeenschappelijke Functionele Service te ontsluiten in verschillende User Interfaces, bijvoorbeeld als Web Part in SharePoint Portal of als Blackboard Building Block in de leeromgeving Blackboard. Dit is vooral voor de 3TU situatie van belang. Figuur 4 Verschillende User Interfaces op een gemeenschappelijke Functionele Service Voor eventueel nieuw te ontwikkelen functionaliteit, bijvoorbeeld in 3TU verband, zijn het architectuurprincipe van Service Oriëntatie en toepassing van het architectuurprincipe van scheiding van functionaliteit en presentatie belangrijke randvoorwaarden voor het gezamenlijk kunnen ontwikkelen van nieuwe functionaliteiten voor een DLWO. Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 11 van 41

12 3. Integratiemogelijkheden met andere systemen In hoofdstuk 2 is de interne architectuur van SharePoint besproken en is uiteengezet dat er vele aangrijpingspunten zijn om de functionaliteit van SharePoint te wijzigen of uit te breiden. Het belangrijkste mechanisme dat we tijdens de werkbezoeken aan NL HO instellingen tegenkwamen, was om SharePoint te integreren met andere instellingssystemen via het (laten) ontwikkelen van Web Parts. Een mechanisme dat we weinig tegenkwamen was dat van de services benadering waarbij de door SharePoint geleverde Web Services ingezet werden in een Service Oriented Architecture. Op deze beide technieken zullen we in dit hoofdstuk verder in gaan Integratie via Web Parts SharePoint is een integratie oplossing van een verzameling Microsoft technologieën en wordt gebruikt om in hoge mate configureerbare, hiërarchisch georganiseerde web sites te bouwen die vooral bedoeld zijn voor het samenwerken aan documenten. Deze op zich al volledig aanpasbare technologie is uitbreidbaar door middel van Web Parts. Web Parts zijn te vergelijken met wat in de Portal wereld Portlets genoemd worden. Ze bieden de mogelijkheid om nieuwe functionaliteiten toe te voegen aan de web pagina s waaruit SharePoint sites zijn opgebouwd. Web Parts zijn in feite ASP.NET server side controls, waarbij alle functionaliteit op de SharePoint server draait en het user interface in de vorm van HTML gerendered wordt in de browser. Er is een rijke API SDK waarmee een Web Part gebouwd kan worden die met andere onderdelen van SharePoint en ook met andere Web Parts kan communiceren. Web Parts kunnen in de verschillende Microsoft.NET programmeertalen, bijvoorbeeld C#, J# etc., ontwikkeld worden. Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 12 van 41

13 Figuur 5 SharePoint simplified: server, client en Web Parts + Web Services Web Parts zijn dus hét mechanisme als er nieuwe functionaliteit toegevoegd moet worden die zichtbaar is in het user interface van SharePoint. Ze zijn door de eigenaar en ontwerper van een site (template) te customizen (design time). Ook bij het afspelen (runtime) kan de individuele (eind)gebruiker zijn Web Parts personaliseren (mits dit in het ontwerp van de Web Part is voorzien). Web Parts zijn Microsofts niet gestandaardiseerde oplossing voor Portal Server uitbreidingen. Er is overigens een Web Part waarin een WSRP standaard portlet gehost kan worden. Web Services for Remote Portals is een OASIS standaard 8. Functionaliteit die in de vorm van web part geleverd is kan dus alleen in het user interface van SharePoint zelf getoond worden. Om toekomstige investeringen in integratie oplossingen via SharePoint Web Parts zo veel mogelijk onafhankelijk van Microsoft technologie te maken verdient het aanbeveling om waar mogelijk bij het logisch ontwerp het architectuurprincipe van scheiding van functionaliteit en presentatie te hanteren, waarbij de functionaliteit in een 8 Zie: Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 13 van 41

14 blinde service is ondergebracht, eventueel voorzien van een web service adapter, en het user interface in de vorm van een Web Part zoals toegelicht in Figuur 4. Zoals gezegd zijn Web Parts het uitbreiding- en integratiemechanisme dat we bij de bezochte NL HO instellingen het meeste tegenkwamen. Deze Web Parts zijn vaak erg specifiek voor de behoeften en systemen van een bepaalde instelling ontwikkeld en kunnen derhalve moeilijk algemeen ingezet worden. Er zijn ook veel externe partijen die Web Parts kunnen ontwikkelen en er is ook internationaal een indrukwekkende hoeveelheid Web Parts beschikbaar. In rapport A (Koopal & Portier, 2008) wordt hier enige aandacht aan besteed. Er zijn zelfs SharePoint Web Parts voor integratie van SharePoint en de Learning Gateway met Moodle 9. Question Mark Perception, een van de belangrijkste systemen voor online Assessment, heeft in de vorm van de Question Mark Perception SharePoint Portal Connector 10 een serie Web Parts ontwikkeld waarmee gebruikers vanuit een SharePoint Site direct toegang hebben tot hun Toetsen en Assessments. Figuur 6 Question Mark Perception Web Part Ook het plagiaat detectie systeem Ephorus, dat de UT op dit moment al in gebruik heeft, kan door middel van een Web Part geïntegreerd worden met SharePoint 11. SharePoint biedt ook de mogelijkheid om via het Web Services for Remote Portlets (WSRP) protocol componenten aan te bieden vanuit niet-microsoft omgevingen. WSRP is een specificatie die ontwikkeld is door OASIS, een open standaarden organisatie waar ook Microsoft lid van is. Met de Microsoft WSRP Web Part Toolkit for SharePoint Products and Technologies 12 kunnen WSRP compliant portlets ontsloten worden in SharePoint Portal. Met behulp van deze technologie zou het dus in principe mogelijk zijn om onderdelen voor MOSS te ontwikkelen met de binnen ISA gebruikte J2EE technologieën. Dit zal echter wel ten koste gaan van het gebruikersgemak en de integratie met SharePoint Integratie via Web Services We kunnen de services architectuur van SharePoint zoals die in Figuur 2 is weergegeven ook in Archimate termen weergeven. Archimate is een architectuurtaal en een verzameling visualisatietechnieken om de samenhang en de relaties tussen de processen en domeinen van een instelling in kaart te brengen. Archimate is door de 3TU en SURF gekozen als gereedschap om de architectuur van in eerste instantie de domeinen Student en Onderwijs in kaart te beschrijven. Archimate beschrijft deze met ICT ondersteunde zogenaamde Enterprise Architectuur in drie lagen: de Business laag, waarin de bedrijfsprocessen en actoren beschreven worden, de Applicatielaag waarin de ondersteunende ICT applicaties beschreven worden en ten slotte de Technologielaag, waar de applicatielaag ondersteunende functies (servers, databases, netwerken etc.) beschreven worden. 9 Moodle Web Parts: Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 14 van 41

15 Figuur 7 Archimate lagen model Archimate zullen we hier niet verder uitgebreid toelichten, daarvoor verwijzen we naar SharePoint zelf wordt in Archimate terminologie een Application Component genoemd. De extern (voor andere applicatie componenten) zichtbare services worden Application Services genoemd. Deze externe Application Services worden functioneel beschreven door een zogenaamd Application Service Interface. Dit Application Service interface heeft in de meeste gevallen (en ook bij SharePoint) de vorm van een Web Service Description Language document (WSDL). Figuur 8 Architectuur in Archimate concepten SharePoint is alleen extern component- en service georiënteerd is. Hierin onderscheidt SharePoint zich bijvoorbeeld van Sakai dat zowel extern als intern component georiënteerd is. De twee belangrijkste groepen Web Services worden geleverd door Windows SharePoint Services (WSS) en Microsoft Office SharePoint Services (MOSS). De WSS Services worden in de volgende tabel kort toegelicht om een impressie te krijgen van de functionaliteit: WSS Web Service Administration Service Beschrijving Toegang tot administratieve functies zoal het aanmaken van een nieuwe top level site, het verwijderen van top level sites en bijvoorbeeld het opvragen van de lijst van Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 15 van 41

16 Alerts Service Document Workspace Service Forms Service Imaging Service List Data Retrieval Service Lists Service Meetings Service Permissions Service Site Data Service Site Service Users and Groups Service Versions Service Views Service Web Part Pages Service Webs Service Tabel 1 Windows SharePoint Server Web Services 13 beschikbare talen. Geeft toegang tot de lijst van actieve alerts en de mogelijkheid alerts te verwijderen Hiermee kunnen Document Workspace sites beheerd worden. Document Workspaces kunnen aangemaakt en verwijderd worden. Subfolders kunnen aangemaakt en verwijderd worden. Met iedere list zijn forms geassocieerd om list items weer te geven, aan te maken, te verwijderen of te wijzigen. Deze web service geeft toegang tot de verzameling forms en geeft gedetailleerde informatie over iedere form. De Imaging web service geeft toegang tot de SharePoint picture bibliotheken en de mogelijkheid afbeeldingen te uploaden, downloaden, folders aan te maken en te verwijderen etc. Biedt de mogelijkheid om XPath queries los te laten op de SharePoint lists. Service om lists te beheren. Nieuwe lists aan te maken, bestaande te wijzigen of te verwijderen. Deze web service wordt ingezet bij Meeting Workspaces. Sites en lists hebben permissions toegewezen gekregen. Met de Permissions service kunnen deze opgevraagd en verwijderd worden. Geeft metadata van een site, de verzameling list van een site, de attachments van een list item e.d. Met de Site service kan van een site de template opgevraagd en van een met de Administration service aangemaakte nieuwe site kan hiermee de template toegewezen worden. Service voor het werken met gebruikers, site groepen en site overstijgende groepen. Document en Picture libraries kunnen versiebeheer ingeschakeld hebben. Met deze service kan de lijst van verschillende file versies opgevraagd worden. Met de Views service krijgen we toegang tot de verschillende Views die op een list gedefinieerd zijn. Nieuwe views kunnen worden toegevoegd, bestaande gewijzigd. Ook kan de HTML code voor een bepaalde view gewijzigd worden, Met deze service kunnen dynamisch nieuwe Web Parts aan een Web Page toegevoegd worden en bestaande gewijzigd of verwijderd. Service voor het werken met de hiërarchische structuur van Sites en Sub Sites. Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 16 van 41

17 MOSS biedt in feit dezelfde Web Services als WSS, maar voegt er nog een vijftal aan toe: MOSS Web Service Area Service Query Service User Profile Service SPS Crawl Service Outlook Adapter Service Tabel 2 Microsoft Office SharePoint Server Web Services Beschrijving Areas zijn een mechanisme in SharePoint om content logisch te groeperen. Met deze service kunnen Areas beheerd worden. Aanmaken, wijzigen, verwijderen, sub areas opvragen en beheren etc. De Query web service wordt gebruikt om SharePoint te doorzoeken. Er kunnen complexe XML queries losgelaten op de inhoud en structuur van SharePoint. Gebruikers van SharePoint hebben persoonlijke profielen waarmee gericht content gepubliceerd kan worden naar die gebruikers. Met deze web service kan deze profiel informatie opgevraagd worden (niet gewijzigd!) Een niet verder gedocumenteerde web service die door SharePoint zelf intern gebruikt wordt om door sites te crawlen. Geeft in feite dezelfde functionaliteiten als de Alerts web service van WSS. SharePoint is dus een uitstekende leverancier van Application Services ten behoeve van een SOA. Een belangrijk deel van de functionaliteit van SharePoint is extern aanspreekbaar. Bij de werkbezoeken aan NL HO instellingen zijn we geen voorbeelden tegengekomen van integratie of uitbreiding van functionaliteit door middel van de SOA Web Services. Het Australische ministerie van Defensie (DSTO) heeft wel een onderzoek gedaan naar het gebruik van de SharePoint Web Services in een SOA. Ook zijn er Proof Of Concept toepassingen ontwikkeld volgens het SOA principe om informatie en documenten die in een SharePoint installatie aanwezig zijn ter beschikking te stellen aan andere DSTO ICT systemen volgens de SOA aanpak. In het rapport Using Web Services to Enable the Reuse of DSTO Corporate Data within Microsoft SharePoint: A Case Study 14 wordt de volgende conclusie getrokken: The SOA approach (and the case study described here) provides a powerful and practical way of addressing the issue of sharing core data between different corporate applications. However, developing services with re-use in mind can add to the initial development cost of applications, and redeveloping existing legacy systems to expose their functionality as a collection of loosely coupled services can require considerable effort. In addition, the SOA approach depends on a deeper understanding of the underlying business models the services and applications need to support. These models can be time consuming and expensive to capture and maintain. But by far the biggest challenge of the SOA approach is the change in thinking required. Rather than thinking about individual information systems as discrete, stove-piped applications, the SOA approach requires thinking about information systems as contributors to an organization-wide information environment or architecture, consisting of common organizational services (in terms of data and functions), as well as thinking of enduser focused functionality as the aggregation of common services to support specific business processes or activities. 13 Bron: 14 Zie: Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 17 van 41

18 SharePoint is hier succesvol ingezet voor gegevensuitwisseling tussen verschillende bedrijfssystemen in een Service Oriented Architecture. Maar hier wordt meteen ook duidelijk gemaakt dat het hebben van een voorraad Application Services nog lang niet betekent dat er sprake is van een Service Oriented Architecture. Application Services hebben doorgaans een laag niveau en zijn vaak gedefinieerd in technische concepten die ver afstaan van de gebruikers van de Application Components die de services leveren. Services die gedefinieerd zijn in termen van de eindgebruiker (organizational services) worden ook wel Functionele Services genoemd. Met deze Functionele Services worden de bedrijfsprocessen van een onderneming of instelling ondersteund. Op de relatie tussen SharePoint, Functionele Services en Architectuur gaan we in het volgende hoofdstuk in. Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 18 van 41

19 4. SharePoint en Functionele Services in een SOA In paragraaf 3.2 is SharePoint in Archimate termen een Application Component genoemd. Een leverancier van Application Services waarmee de in de Archimate Businesslaag beschreven bedrijfsprocessen ondersteund worden. De Actoren in de Businesslaag nemen in een bepaalde Rol services af die door een Bedrijfsproces geleverd worden. Deze externe Business Services worden ook wel Functionele Services genoemd en worden via een proces van Service Factoring of decompositie afgebeeld op de externe Application Services van bijvoorbeeld SharePoint of het Student Informatie Systeem. Dit Archimate overzicht is een abstracte weergave van de bedrijfsarchitectuur of Enterprise Architecture SOA ICT Architectuur Deze Enterprise Architecture moet nog afgebeeld worden op een concrete ICT Architectuur, waarmee de gewenste functionaliteit ook daadwerkelijk geleverd wordt. De Actoren hebben natuurlijk een gebruikersinterface nodig om te kunnen interacteren met de externe Business Services. In het geval van een keuze voor SharePoint zal dat de vorm aannemen van het SharePoint Portal (ASP.NET Pages met ASP.NET Web Parts) bij voorkeur benaderd via Internet Explorer. In Figuur 9 is deze (mogelijke) ICT architectuur schematisch weergegeven. Hier wordt tevens een belangrijk onderdeel van een op Web Services gebaseerde ICT Architectuur geïntroduceerd, de Enterprise Service Bus (ESB). Deze ESB verzorgt de communicatie tussen de verschillende Business en Application Services onderling en kan deze Services eventueel buiten de UT toegankelijk maken, bijvoorbeeld ten behoeve van consumptie door 3TU partners. De verzameling Business Services en Application Services (en eventuele verbindende services) van de UT wordt in Figuur 9 weergegeven als de Web Service Catalogus. Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 19 van 41

20 Figuur 9 SharePoint als een van de leveranciers van Application Services in een SOA 4.2. Enterprise Service Bus De ESB vervult een cruciale rol in de onderlinge communicatie tussen de services en de externe communicatie. Door alle onderlinge communicatie tussen services via een ESB te laten lopen en niet rechtstreeks tussen de services wordt voorkomen dat er vele point to point verbindingen zijn tussen services die bij een groter aantal services al snel tot beheersproblemen zouden leiden. Ook worden met een ESB aspecten als beveiliging, berichtentransformatie en inhoudsafhankelijke routering van berichten geregeld. Een ESB wordt geleverd met een veelheid aan verschillende functionaliteiten en moet qua gewenste functionaliteit afgestemd zijn op de in te richten ICT Architectuur, ook wel de SOLL Architectuur genoemd. Deze dient als lange termijn toekomstperspectief waarheen de huidige ICT Architectuur (de IST) zich geleidelijk ontwikkelt. Deze zogenaamde Architectural Fit is een belangrijk criterium voor een ESB. Quickscan SharePoint: Technische analyse Pagina 20 van 41