Nummer 1 Jaargang 5 maart Mihai Netea Jonge prof kijkt over grenzen heen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Nummer 1 Jaargang 5 maart 2014. Mihai Netea Jonge prof kijkt over grenzen heen"

Transcriptie

1 interne Nummer 1 Jaargang 5 maart 2014 geneeskunde Magazine voor de internist Mihai Netea Jonge prof kijkt over grenzen heen De verpleegkundig specialist Een dag uit het leven van Annette Galema-Boers Wisseling van de wacht bij NJM Interview met Marcel Levi en Paul van Daele De senior specialst Resultaten enquête over leeftijd en werk Nederlandse Internisten Vereniging Kracht in diversiteit.

2 published in collaboration with the netherlands association of internal medicine Swelling of the eyelid; what is your diagnosis? Mechanism and treatment of steroid diabetes Ethylene glycol and methanol intoxication Compression therapy for orthostatic hypotension Proton pump inhibitors and transplant rejection Nephrocalcinosis in Bartter syndrome Health costs of chronic abdominal pain Outcomes of haematological patients on the ICU February 2014, Vol. 72, No. 02, Issn :49 INTERVIEW 4 Mihai Netea De uit Roemenië afkomstige Mihai Netea kijkt letterlijk en figuurlijk over grenzen heen. Door brede samenwerking tussen allerlei kennisgebieden ontstaat innovatieve wetenschap, is de overtuiging van deze jonge professor. InHoud Enquête leeftijd en werk 8 Het onderwerp leeftijd en werk leeft onder senior internisten, anesthesiologen en chirurgen. Wat zijn de meest in het oog springende resultaten? Een dag uit het leven van. 13 De verpleegkundig specialist Annette Galema-Boers uit het Erasmus MC schetst haar werkdag in woord en beeld. Marcel van de Ree 22 In de nieuwe rubriek Onderzoek in de periferie staat het onderzoek centraal dat wordt uitgevoerd door internisten in een perifeer ziekenhuis. DE KNUPPEL IN HET INTERNISTENHOK: IFMS 27 VAN AMSTERDAM NAAR ROTTERDAM 11 rubrieken uit het buitenland 16 Erik Klok is als vierdejaars AIOS interne geneeskunde werkzaam in Mainz, Duitsland JNIV Landelijke Opleidingsdag 18 Interne Geneeskunde Hoe zit het met.? 20 De Fusie van de Jonge Orde Historie 24 Het Snapper-instituut en de Franse Revolutie Medicus in het theater 28 Dokter Faust Een medicus en het pact met de duivel (3) Hora Est 31 Stellingen uit recente proefschriften Yvo Smulders 32 MG-tjes interne geneeskunde

3 Advertorial AANKONDIGING Internist en dan? JNIV Opiniesessie tijdens de Internistendagen 2014 Thema: Opgeleid tot werkloosheid? Hoeveel werklozen zijn er? Is het echt zo erg als het lijkt? Moeten we de keuzevrijheid voor differentiaties beperken om te zorgen dat er niet te veel mensen worden opgeleid waar elders tekorten zijn? Moeten 65-plussers ruimte maken voor Jonge Klaren? Wil je meer weten? Meedenken over oplossingen? Geef je mening, het gaat om jouw baan! Waar MECC Maastricht, tijdens de Internistendagen 2014 Wanneer Donderdag 24 april 2014, uur Voor wie AIOS en internisten Door wie JNIV en een expertpanel bestaande uit: prof. dr. M.M.E. Schneider (Commissie Behoefteraming en Capaciteitsplanning) dr. A.A. Kroon (MUMC+) dr. J. van den Heuvel (Reinier de Graaf Ziekenhuis Groep) Algehele leiding: prof. dr. P.C. Huijgens

4 CIJFERS We zijn op weg in het Synergieproject! Na uw goedkeuring tijdens de algemene ledenvergadering is een start gemaakt met het Synergietraject. Hierin werken alle wetenschappelijke verenigingen, het bestuur van de Orde van Medisch Specialisten (OMS) en van de Landelijke vereniging van Artsen in dienstverband (LAD) samen aan de oprichting van een Federatie van Medisch Specialisten in Nederland (FMSN), die per 1 januari 2015 de belangen gaat behartigen van alle medisch specialisten. Deze federatie gaat zich namens de deelnemende partijen bezighouden met kwaliteit, opleidingen en beroepsbelangen en zal een gezamenlijke externe communicatie voeren. De federatie zal worden geleid door een onafhankelijk bestuur, samengesteld uit de voorzitters van de Raden Kwaliteit, Opleidingen en Beroepsbelangen, een algemeen bestuurslid en een algemeen (vice-)voorzitter. Het hoogste orgaan van deze federatie wordt de Ledenraad, bestaande uit de voorzitters van alle wetenschappelijke verenigingen. Ik zal de NIV daarin vertegenwoordigen en als grotere organisatie hebben wij drie stemmen in deze vergadering. Wat is er al veranderd voor de NIV? In dit transitiejaar, 2014, wordt gezamenlijk opgetrokken bij de activiteiten van de raden Kwaliteit, het Concilium en op het gebied van communicatie. Werknemersbelangen en bekostiging vallen in 2014 nog onder de verantwoordelijkheid van de LAD en OMS, maar sinds 1 januari bieden de OMS en de LAD al een gezamenlijk lidmaatschap aan voor medisch specialisten in dienstverband. U hebt waarschijnlijk gemerkt dat hiervoor een eenmalige aparte bijdrage van 125 euro is gevraagd. Goed nieuws voor de NIV: Frank Bosch is op de vergadering van het BOO gekozen als een van de drie leden van het presidium: de voorbereidende stuurgroep, die het pad naar de samenwerking moet effenen. Misschien staat het allemaal wat ver af van uw dagelijkse zorgen en bezigheden, maar we staan tijdens de regiobijeenkomsten (die ongetwijfeld al in uw agenda staan genoteerd). graag met u bij deze ontwikkelingen stil. Ook willen we dan graag met u spreken over de integrale bekostiging die in 2015 op ons af komt: Hoe bereidt uw vakgroep/maatschap zich voor? En ten slotte willen we het hebben over taakherschikking en het Optimaal functioneren van medisch specialisten en hoe de NIV de aanbevelingen uit het OFMS-rapport kan vormgeven. En dan ook maar een cijfer waar we trots op terugkijken: 2.6! Dat is het cijfer dat onze collega s Levi en Van Daele als een tussenstand noteren van de impactfactor van ons eigen Netherlands Journal of Medicine. Inmiddels is het stokje doorgegeven aan Rotterdam en wensen we hen veel succes met de redactie van ons blad! Ook zijn er nu in totaal twee succesvolle Snappercursussen gehouden en wordt momenteel gekeken naar de wijze waarop we dit succes het best kunnen vasthouden en kunnen vermenigvuldigen, zodat we ons als internist op deze unieke wijze kunnen blijven nascholen. Bijna 200 AIOS, opleiders en een handjevol belangstellenden (onder wie ondergetekende) waren bijeen op de drukbezochte Opleidersdag in Hotel Theater Figi in Zeist om met elkaar zeer levendige discussies te houden en workshops te volgen. U leest hierover meer in dit magazine. Leest u vooral ook het artikel over onze beroemde generalist: professor Isodore Snapper. Verder in dit magazine ook veel aandacht voor de specialist: de senior specialist, de vocalist-specialist, de verpleegkundig specialist en graag ook uw speciale aandacht achterin voor de columnist-specialist, pardon, de publicist-specialist. Genoeg cijfers en letters, ik hoop u in ieder geval te spreken op de regiobijeenkomsten en anders op de Internistendagen! Van de voorzitter Sophia de Rooij, voorzitter colofon Interne Geneeskunde, magazine voor de internist 5 e jaargang, nummer 1, maart 2014 Redactie: Johanneke Portielje (hoofdredacteur), Hans Ablij, Evert-Jan de Kruijf, Anne-Els van de Logt, Bas Oude Elberink, Marina Kapteyn- Brus Redactie-adres: Van Zuiden Communications B.V. kapteyn@ vanzuidencommunications.nl Vormgeving en DTP: HGPDESiGN Alphen aan den Rijn Uitgever: Van Zuiden Communications B.V. Postbus CC Alphen aan den Rijn ISSN X NIV, 2014 Website NIV: interne geneeskunde

5 4 interne geneeskunde

6 INTERVIEW Over grenzen heen Mihai Netea is hoogleraar, internist-infectioloog en doet toponderzoek naar infecties Dit is het vierde artikel in een serie interviews met collega-internisten die op jongere leeftijd hoogleraar zijn geworden. Zij vertellen over hun passie voor het vak, hun onderzoek en over de missie die zij hebben. Prof. Mihai Netea was pas 39 jaar toen hij in 2008 hoogleraar Experimentele interne geneeskunde werd aan het Radboudumc in Nijmegen. Hij behoort als internistinfectioloog tot de top met zijn onderzoek naar de aangeboren afweer en weerstand tegen infecties. De uit Roemenië afkomstige Netea kijkt letterlijk en figuurlijk over grenzen heen. Door brede samenwerking tussen allerlei kennisgebieden ontstaat innovatieve wetenschap. De interesse in infectieziekten ontstond door contact met internist en hoogleraar Jos van der Meer uit Nijmegen, vertelt Netea. Ik heb in Roemenië geneeskunde gestudeerd. Toen er eind jaren 80 meer samenwerking kwam met Europa, kreeg onze universiteit een paar beurzen waardoor ik voor een zomerschool naar Amsterdam kon. Ik hoorde een lezing van Van der Meer en vroeg hem of ik naar Nederland kon komen voor onderzoek. Uiteindelijk heb ik mijn promotie-onderzoek bij hem Netea en zijn collega s ontdekten dat chronische schimmelinfecties een genetische achtergrond hebben gedaan. Netea kwam samen met zijn vrouw Romana naar Nederland. Zij is nu endocrinoloog in het Radboudumc. Netea promoveerde in 1998 cum laude aan de Radboud Universiteit op onderzoek naar de regulatie van pro-inflammatoire cytokinen bij sepsis. Genetisch defect Een van de speerpunten in Netea s onderzoek is de herkenning van schimmels door ons afweersysteem. De schimmel Candida albicans veroorzaakt de meeste infecties tijdens het leven en is de vierde belangrijkste oorzaak van sepsis. Negentig procent van alle vrouwen heeft minstens één keer in het leven een schimmelinfectie, en sommige vrouwen hebben dit wel drie of vier keer per jaar. TEKST: KEES VERMEER BEELDEN: BART VERSTEEG interne geneeskunde

7 Een systemische candida-infectie bij patiënten met een verminderde afweer kent een mortaliteit van dertig tot veertig procent. Het onderzoek leidde in 2011 tot een belangrijke ontdekking, gepubliceerd in de New England Journal of Medicine. Samen met onderzoekers van de afdeling Genetica vond Netea dat ernstige chronische schimmelinfecties een genetische achtergrond hebben. Met de sequencingtechnologie werd aangetoond dat bij patiënten in vijf families het eiwit STAT1 defect is. STAT1 is onderdeel van het signaalsysteem van T-cellen tegen Candida. Netea: Bij onze patiënten liep die cellulaire communicatie vast bij het STAT1-eiwit. Daardoor worden twee signaalstoffen niet aangemaakt, namelijk interferongamma en interleukine-17. En juist die twee stoffen spelen een belangrijke rol bij de verdediging van de huid en de slijmvliezen tegen schimmels. De ontdekking geeft meer mogelijkheden om schimmelinfecties te behandelen. Netea vertelt dat de afgelopen tien jaar al verschillende antischimmelmiddelen beschikbaar zijn gekomen, maar dat de mortaliteit nog steeds hoog is. Nu weten we dat een minderheid van de patiënten met ernstige candida-infectie een genetisch defect heeft. Hopelijk kunnen we met nieuwe medicijnen, in combinatie met bestaande middelen, het immuunsysteem versterken en de sterfte verlagen. Interferon-gamma is al meer dan twintig jaar beschikbaar voor de behandeling van patiënten met een andere immuundeficiëntie: de chronische granulomateuze ziekte. Er zijn gunstige immunologische effecten gezien bij een klein aantal patiënten met een ernstige schimmelinfectie bij wie wij interferon-gamma hebben toegediend. Wij hopen dat toekomstige klinische trials ook een klinisch effect kunnen bevestigen. Immunologisch geheugen Een andere onderzoekslijn richt zich op de cellulaire immuunrespons. Ook daarin zijn in het recente verleden belangrijke stappen gezet: de onderzoeksgroep van Netea heeft in de afgelopen drie jaar aangetoond dat niet alleen T- en B-cellen, maar ook fagocyten een geheugen voor patho genen kunnen opbouwen. We hebben altijd geleerd dat het immuunsysteem bestaat uit een aangeboren en een adaptieve afweer. De aangeboren afweer bestaat uit onder andere de macrofagen, mestcellen en naturalkiller cellen. Het reageert snel en effectief, maar is niet-specifiek en heeft geen immuno logisch geheugen. De adaptieve afweer heeft tien tot De integratie van kennis vind ik een van de belangrijkste ontwikkelingen van de afgelopen jaren. Prof. Mihai Netea richt zich in zijn werk ook op zijn geboorteland Roemenië. Er zijn enkele directe samenwerkingsprojecten, onder meer op het gebied van sepsis en de ziekte van Lyme. Daarnaast zijn er over en weer uitwisselingsprogramma s voor studenten die enkele maanden onderzoek willen doen. Met name antibioticaresistentie is een groeiend probleem in Roemenië, net als in andere Oost- en Zuid-Europese landen. Vanuit Nederland proberen we artsen in Roemenië te adviseren over het gebruik van antibiotica. veertien dagen nodig om te reageren, is specifiek gericht tegen een antigeen en bouwt een immunologisch geheugen op waardoor bij herinfectie de respons sneller is. Als dit onderscheid bestaat, is het eigenlijk vreemd. Want maar vijf procent van alle dieren en planten op aarde heeft een adaptief immuunsysteem. Volgens Netea klopt deze theorie dan ook niet. Zo kunnen ook planten resistent worden tegen schimmelinfecties. Dat heet systemic acquired resistance, een fenomeen dat al ruim een halve eeuw bekend is. Dit wordt ook gezien bij bijvoorbeeld de Drosophila (fruitvlieg) en muggen. We vroegen ons daarom af: heeft ook de aangeboren immuniteit van gewervelde dieren een geheugen? Dat hebben we onderzocht bij muizen die geen T- en B-cellen hebben. Als we die eerst vaccineerden tegen Candida en daarna infecteerden, bleek toch een deel te overleven. Ze hadden dus een bepaalde mate van immunologisch geheugen, zelfs zónder T- en B-cellen. DNA wordt losser Een verklaring hiervoor is te vinden op DNA-niveau. Het DNA is sterk opgerold in cellen aanwezig en omgeven door eiwitten. Hoe losser het geheel is, hoe makkelijker het DNA is af te lezen. Netea heeft hier onderzoek naar gedaan samen met de afdeling Moleculaire biologie van prof. Henk Stunnenberg van het Radboudumc. Het blijkt dat het DNA in een cel na een infectieuze stimulus losser is op precies díe plekken die belangrijk zijn bij de afweerreactie. De cel is door deze epigenetische verandering beter in staat om te reageren op een volgende infectie. Dit lijkt ook bij mensen voor te komen, vertelt Netea. Veel epidemiologische studies hebben laten zien dat kinderen die zijn gevaccineerd met het BCGvaccin, het vaccin tegen tuberculose, ook beter beschermd zijn tegen infecties met andere micro-organismen. Gevaccineerde kinderen in Afrika hebben bijvoorbeeld ruim veertig procent minder kans om te overlijden aan sepsis of een respiratoire infectie. Onze theorie is dat de cellen na BCGvaccinatie een epigenetische verandering ondergaan waardoor ze beter kunnen reageren op meerdere soorten infecties. We hebben dat aangetoond in studies met monocyten en macrofagen. Collega s in de Verenigde Staten hebben hetzelfde laten zien met natural killercellen. 6 interne geneeskunde

8 CURRICULUM VITAE Mihai Netea studeerde geneeskunde aan de Cluj-Napoca University in Roemenië, waar hij in 1993 afstudeerde. In 1998 promoveerde hij cum laude aan de Radboud Universiteit op de dissertatie Regulatie van pro-inflammatoire cytokinen in sepsis. Aansluitend volgde hij van 2000 tot 2004 de opleiding tot specialist Interne geneeskunde en van 2005 tot 2006 de opleiding Infectieziekten. In 2001 kwam dr. Netea in dienst van het UMC St Radboud (nu Radboudumc geheten), sinds 2007 werkt hij er als universitair hoofdonderzoeker/specialist infectieziekten. Als hoogleraar Experimentele interne geneeskunde richt Netea zich op de introductie van geavanceerde technieken op het gebied van moleculaire biologie en celbiologie, en op de versterking van de band tussen fundamentele wetenschap en klinisch onderzoek. Die kennis is van belang voor vaccinaties. De huidige vaccins maken alleen gebruik van het adaptieve immunologisch geheugen. Netea: Maar misschien kunnen we vaccins ontwikkelen die ook het aangeboren immunologisch geheugen kunnen benutten. Dan worden vaccinaties veel effectiever. De komende jaren gaan we hier veel onderzoek naar doen. Dat onderzoek gebeurt met name binnen het Radboud Centre for Infectious Diseases, dat dit voorjaar open gaat. Dat centrum is een voortzetting van het Nijmegen Institute for Infection, Inflammation and Immunity. Het nieuwe centrum zal zich nog meer focussen op integratie van onderzoek, patiëntenzorg en onderwijs. Netea denkt daarbij aan samenwerking tussen allerlei disciplines. Zelf richt ik me met name op infectieziekten, maar ik ben ook betrokken bij onderzoeksprogramma s van collega s. Onder andere op het gebied van diabetes mellitus type 2, vasculaire ziekten en oncologie. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat bij ouderen een chronisch ontstekingsproces plaatsvindt, ook wel inflammaging genoemd. Het is belangrijk dat we daar gezamenlijk onderzoek naar doen en kennis bundelen. Dat geldt ook voor auto-immuunziekten, waarbij epigenetische veranderingen wellicht juist zijn doorgeslagen. Kennis bundelen Netea pleit voor brede samenwerking tussen allerlei vakgebieden. Dat leidt tot innovatieve wetenschap. Deskundigen kunnen binnen een team vanuit verschillende hoeken kennis inbrengen en bundelen, geholpen door nieuwe onderzoekstechnieken. Je bent niet meer gelimiteerd door de kennis en mogelijkheden binnen je eigen afdeling. Als internist kan ik ook meedoen aan genomics, proteomics, microbiomics Je kunt methodologieën en concepten uit andere gebieden, van wiskunde tot biopsychologie of meteorologie, in je eigen veld gebruiken. Er zijn veel mogelijkheden voor integratie van kennis. Dat vind ik een van de belangrijkste ontwikkelingen van de afgelopen jaren. interne geneeskunde

9 TEKST EN BEELDEN: LEDEN VAN DE WERKGROEP VAN DE NIV, NVVH EN DE NVA ENQUETE LEEFTIJD EN WERK Wetenschappelijk verenigingen doen gezamenlijk onderzoek naar de relatie tussen leeftijd en werk Aandacht voor de senior specialist Recent hebben de NIV, de NVvH (Nederlandse Vereniging voor Heelkunde) en de NVA (Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie) de samenwerking opgezocht en een enquête uitgezet over leeftijdsgebonden klachten en werk onder medisch specialisten tussen de 50 en 65 jaar. Het onderwerp staat bij alle drie de wetenschappelijke verenigingen op de agenda omdat de medisch specialist steeds langer doorwerkt. Het is voor de beroepsgroep van belang dat de specialist de pensioengerechtigde leeftijd fit en gezond haalt. Bovendien dient de eventuele afname van vaardigheden door leeftijdsgebonden klachten niet ten koste te gaan van de kwaliteit van de patiëntenzorg. De hoge respons van 65% en de vele reacties bevestigen dat het onderwerp leeft en aandacht behoeft. In dit artikel wordt aandacht besteed aan de meest in het oog springende resultaten van de enquête. 8 interne geneeskunde

10 Iets minder dan de helft ervaart geen leeftijdsgebonden klachten Er is geen significant onderscheid tussen de drie specialismen in de ervaring van leeftijdsgebonden klachten. Daarnaast blijken medisch specialisten in loondienstverband even vaak klachten te ervaren als vrijgevestigde medisch specialisten. Wel blijken vrouwen vaker klachten te ervaren dan mannen (figuur 1). Opvallend is echter wel dat er geen verschil tussen mannen en vrouwen is aangetroffen als het gaat om de aard van de klachten en de impact van deze klachten op het werk. Een derde van de medisch specialisten die klachten ervaren, geeft aan dat deze invloed hebben op zowel technische als klinische vaardigheden. Een respondent: Ik ben pas 50, maar zie het niet zitten om tot mijn 67 e door te werken, niet alleen voor mijzelf, maar vooral voor de patiënten. Helaas zie ik dit ook vaak bij oudere collega s gebeuren, enkele jaren vóór hun pensioen. De meesten willen dat echter niet toegeven. Internisten geven aan dat vaardig heden minder vaak worden beïnvloed door de ervaren klachten (figuur 2). Waarschijnlijk is dit te verklaren doordat de interne geneeskunde een beschouwend vak is, waarbij het aantal te verrichten handelingen minder is, in tegenstelling tot de heelkunde en in mindere mate de anesthesiologie. 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 1. 80% 70% 60% 50% 40% Ervaart u leeftijdsgebonden klachten, zoals bijvoorbeeld gewrichtspijn, stress en concentratieverlies? Man Vrouw Ja Nee Hebben leeftijdsgebonden klachten invloed op uw technische- danwel beoordelingsvaardigheden? In deze enquête is het begrip leeftijdsgebonden klachten breder gedefinieerd. Stress en vermoeidheid zijn bijvoorbeeld ook meegenomen. Juist dít blijken de klachten te zijn die het meeste invloed hebben op het uitvoeren van de werkzaamheden (figuur 3). De medisch specialisten ervaren de veranderende organisatie als de grootste bron van stress (figuur 4). Respondenten pleiten voor rust op het front rondom financiering- en bekostigingssystematiek. Daarnaast blijkt dat ook de dienstfrequentie, dienst intensiteit, lange werkdagen en werkdruk een grote invloed hebben op het ontstaan of verergeren van de ervaren klachten. Een internist-respondent: Diensten en administratieve rompslomp zijn de grootste boosdoeners. 30% 20% 10% 0% Ja Anesthesioloog Internist Chirurg Figuur 2. Nee In welke mate hebben de onderstaande leeftijdsgebonden klachten impact op het uitvoeren van uw werkzaamheden? (1=geen impact, 5=veel impact) 3 2,5 Leeftijdsgebonden klachten kunnen leiden tot voortijdig beëindigen werkzaamheden Dit zegt een derde van de medisch specialisten die klachten ervaart. Een respondent: Dit werk is te zwaar, zowel fysiek als mentaal, om het tot je 67 e voor de volle 100% te kunnen volhouden. De diensten maken 2 1,5 1 0,5 Een respondent: Ik juich het toe dat hier aandacht aan wordt besteed, er rust nog een taboe op. Expertiseontwikkeling is hard nodig, zeker nu we langer door mogen werken, wat velen ook graag willen (ik ook als het me gegeven is). 0 Rug- en nekklachten Figuur 3. Gewrichtspijn Stress Anesthesioloog Internist Chirurg Average Concentratieverlies Vermoeidheid Angst (bijvoorbeeld faalangst) Trillende handen Afnemende visus Verminderd gehoord Verminderde conditie Alle overige reacties interne geneeskunde

11 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Figuur 4. 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 5. In welke mate hebben onderstaande punten invloed op uw leeftijdsgebonden klachten? (1=geen invloed, 5=veel invloed) Geen maatregelen / niet bespreekbaar Dienstfrequentie Dienstintensiteit Anesthesioloog Internist Chirurg Reductie dienstenfrequentie Lange werkdagen Welke leeftijdsgebonden maatregelen zijn in uw maatschap/vakgroep al beschikbaar? Meer herstel na diensten / vrij na diensten Anesthesioloog Internist Chirurg Werkdruk Verkorten werkweek / parttime Geestelijke belasting Extra verlopdagen Minder poli s Fysieke belasting Meer poli s / minder OK Veranderende organisatie Kerngegevens enquête Meer managementtaken / onderwijs Thuissituatie Aanpassen faciliteiten ergonomie Mondige patiënt Coaching Toenemende specialisatie Geënquêteerden 1600 internisten, anesthesiologen en chirurgen tussen de 50 en 65 jaar Respondenten 1037 (65% respons) Geslacht man 78% vrouw 22% Specialisme internisten 41% anesthesisten 38 % chirurgen 21% Werkzaam loondienst 40% vrije vestiging 60% Alle overige reacties Aandacht voor de senior specialist Belangrijk is dat het onderwerp binnen de maatschapen/vakgroepen bespreekbaar is en dat gezamenlijk wordt gekeken naar mogelijkheden om fit en gezond de pensioengerechtigde leeftijd te behalen. De volgende adviezen kunnen hierbij behulpzaam zijn: Zet het onderwerp werkbelasting op de agenda van de maatschap/vakgroep Doe aan langetermijncarrière planning Trek tijdig aan de bel bij het ontstaan van klachten Onderzoek de mogelijkheden voor coaching Zorg voor een goede leeftijds opbouw van de maatschap Heb aandacht voor preventieve maatregelen zoals bijvoorbeeld ergonomie het fysiek heel zwaar. Het herstellen van de steeds terugkerende jetlag wordt steeds moeilijker. Reductie van de dienstfrequentie of meer herstel na diensten worden gezien als de belangrijkste maatregelen om gezond en fit de pensioen gerechtigde leeftijd te bereiken. Ook het verkorten van de werkweek of meer verlofdagen zouden hier een positieve bijdrage aan leveren. Medisch specialisten die aangeven dat hun vaardigheden negatief worden beïnvloed door hun klachten verwachten een groter effect van boven genoemde maatregelen. Van de respondenten geeft 45% echter aan dat binnen hun maatschap/vakgroep geen leeftijds gebonden maatregelen beschikbaar zijn of dat deze niet bespreekbaar zijn (figuur 5). Bij vrijgevestigde respondenten ligt dit percentage op 54%. Nog opvallender is echter dat 32% van de specialisten in loondienstverband aangeeft dat binnen hun vakgroep leeftijds gebonden maatregelen niet bespreekbaar zijn. Medisch specialisten in loondienst kunnen echter terugvallen op de cao (AMS of UMC). Medisch specia listen in vrije vestiging dienen dit binnen de maatschap gezamenlijk op te lossen, wat directe gevolgen heeft voor de organisatie van de maatschap. Ook zien we per specialisme niveauverschillen in de maatregelen die beschikbaar zijn. Plezier in het werk Bij de vraag Hoe beleeft u uw werk ten opzichte van 20 jaar geleden? heeft 70% van de respondenten aangegeven met evenveel of meer plezier naar hun werk te gaan. 53% van de medisch specialisten die aan geven dat ze leeftijdsgebonden klachten ervaren, gaat echter met minder plezier naar hun werk. Ongeacht de leeftijd moeten we voorkómen dat medisch specialisten met minder plezier naar hun werk gaan. Of nog erger: vroegtijdig moeten stoppen met het uitoefenen van hun beroep. De NIV, NVvH en NVA zullen gezamenlijk in een werkgroep de mogelijkheden onderzoeken om hier een bijdrage aan te leveren. Wilt u reageren op dit artikel? U kunt uw reactie sturen naar: verstegen@niv.knmg.nl. 10 interne geneeskunde

12 Proberen om de impactfactor verder te verhogen INTERVIEW NJM van Amsterdam naar Rotterdam Het hoofdredacteurschap van het Netherlands Journal of Medicine (NJM) gaat na vijf jaar over van het AMC in Amsterdam naar het Erasmus MC in Rotterdam. Scheidend hoofdredacteur prof. Marcel Levi en aanstaand hoofdredacteur dr. Paul van Daele vertellen over de invulling van deze functie. het accent van het blad iets minder te liggen op puur wetenschappelijke artikelen en iets meer op praktijksituaties. Een ander doel was het verhogen van de impactfactor. Daarmee krijgt het blad meer aanzien, waardoor je weer betere stukken krijgt. Dat werkt als een positieve spiraal. Voor de overgang van Amsterdam naar Rotterdam bestaat geen officiële procedure. Van Daele is een keer bij Levi op bezoek geweest om over het hoofd redacteurschap te praten en onder meer te bespreken hoe artikelen tot stand komen. Dat ging ook zo toen Levi de functie overnam van zijn Van Daele ontvangt het blad wel iedere maand, net als alle internisten in Nederland, maar was er tot nu toe niet direct bij betrokken. Hij werd voor de functie gevraagd door opleider Jan van Saase van het Erasmus MC, die lid is van de redactieraad. Ik ben nu wel een van de redacteuren van een tijdschrift voor studenten van het Erasmus MC en ik beoordeel ook wetenschappelijke artikelen als referent. Maar verder heb ik weinig ervaring op het gebied van bladen maken. Ik vond het een eer om het hoofd redacteurschap op me te mogen nemen. En ook wel spannend, bijvoorbeeld om een goede redactieraad samen te stellen. In het AMC hebben ze jonge actieve mensen bij het blad betrokken, en zo wil ik het ook gaan doen. Ik heb al enkele mensen benaderd met verschillende expertises, zoals oncologie en farmacologie. Meer aanzien Levi blikt met een goed gevoel terug op de afgelopen vijf jaar als hoofdredacteur. Ik heb het met heel veel plezier gedaan. We hebben enkele doelen kunnen verwezenlijken, namelijk iets meer overzichtsartikelen plaatsen voor internisten en een platform bieden aan aio s om te publiceren. Zij kunnen schrijven over bijvoorbeeld bijzondere casussen, iets waar het NJM zich prima voor leent. Daarmee komt Levi blikt met een goed gevoel terug op vijf jaar hoofdredacteurschap. TEKST: KEES VERMEER BEELDEN: M. LEVI, P. VAN DAELE interne geneeskunde

13 voorganger in Nijmegen. Ja, dat ene bezoek is het wel zo n beetje, lacht hij. Verder is het vooral een kwestie van je eigen weg vinden. Maar Nederland is een klein land. Bij vragen of problemen weten we elkaar altijd snel te vinden. Levi vond het meteen vanaf het begin leuk om te doen. Via het blad hoorde hij meer over wat internisten in het land zoal doen en wat hen boeit. Veel mensen zijn enthousiast en gedreven met hun werk bezig. Als je iemand vraagt om een artikel, krijg je meestal een positief antwoord. Een nadeel daarvan is wel dat er meestal meer aanbod aan artikelen is dan je kunt plaatsen. Je moet iemand dan nee verkopen, en niet iedereen kan daar tegen. Vaak geciteerd Levi heeft gemerkt dat het NJM niet alleen in Nederland, maar ook in andere landen goed staat aangaschreven. Alle artikelen worden in PubMed gerubriceerd en de hele wereld kan er kennis van nemen. Dat vind ik een groot goed. Sommige artikelen zijn vaak gedownload en geciteerd. Bijvoorbeeld het artikel over de invloed op de fosfaathuishouding bij frequent gebruik van een maagzuurremmer. Het NJM heeft daar als eerste over gepubliceerd. Artsen hebben met hun werk uiteraard al een goed gevulde agenda. Past het hoofdredacteurschap daar nog wel bij? Volgens Levi is dat goed te doen. Zéker met de mogelijkheden van tegenwoordig om online te werken. Van Daele noemt het NJM een degelijk blad waarvan hij de opzet voorlopig wil laten zoals die is. Dr. Paul van Daele deed zijn opleiding in Nijmegen en Rotterdam en werkt sinds 2001 als internist-immunoloog in het Erasmus MC. Prof. Marcel Levi deed zijn opleiding in Amsterdam en aan de universiteiten van Oxford, Perugia en Leuven. Hij is internist, decaan van de faculteit Geneeskunde van de UvA en bestuursvoorzitter van het AMC. Zijn aandachtsgebieden zijn onder meer bloedstolling en trombose, en vasculaire geneeskunde. Overal waar een internetverbinding is, kun je er aan werken. Elke week ben je er wel even mee bezig, ik schat enkele uren per week. Je legt contacten met auteurs, stuurt artikelen naar reviewers en er moet van alles gebeuren om het blad heen. Goede secretariële ondersteuning is daarbij wel van belang. Van Daele gaat eveneens uit van circa vier uur per week die hij aan het magazine gaat besteden. In de loop van de tijd zal het wel sneller gaan, als ik er wat handigheid in krijg. En het voordeel van de huidige tijd lijkt me inderdaad dat je vrijwel overal elektronisch kunt werken. Geen andere opzet Van Daele denkt niet dat hij meteen een heel andere koers gaat varen met het magazine. Hij noemt NJM een degelijk blad waarvan hij de opzet voorlopig wil laten zoals die is. Hij gaat er wel aan werken om de impactfactor te verhogen. Die is onder Levi al gestegen naar 2,6 en NJM staat in de top 25 van algemeen interne bladen. Toch wil ik proberen om de impactfactor nog hoger te krijgen. Dat kan denk ik met nòg betere artikelen. Ik zou het ook prettig vinden als er iets meer internationale artikelen in komen. De nieuwe hoofdredacteur zal ook andere bladen gaan bekijken om nieuwe ideeën op te doen, bijvoorbeeld voor de opmaak van NJM. Hij noemt de fotoquiz als een onderdeel dat het blad al wat luchtiger maakt. Als dat in kleur zou kunnen, zou het nog iets aantrekkelijker worden. Maar ik denk dat we dan wel tegen de drukkosten aanlopen. Levi beaamt dat: We hebben wel eens over kleur nagedacht, maar dat is inderdaad een financiële kwestie. Beide internisten vinden NJM onmisbaar voor de NIV. Levi: Het is immers een grote vereniging. Dan heb je echt een eigen wetenschappelijk tijdschrift nodig. Van Daele noemt als sterk punt dat alle internisten het thuisgestuurd krijgen. Dus je bereikt het hele Nederlandse veld, ook de periferie. Daar vindt het grootste deel van de patiëntenzorg plaats. Ik vind het positief dat NJM vaak case reports heeft vanuit de periferie. Veel andere bladen stappen daar van af. Maar juist de perifere internisten zien vaak de interessante casussen. 12 interne geneeskunde

14 NIV Een dag uit het leven van de verpleegkundig specialist De NIV is momenteel bezig om met de beroepsverenigingen NAPA (Nederlandse Associatie Physician Assistants) en V&VN (Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland) afspraken te maken over de wijze waarop de samenwerking het best kan worden vormgegeven. In veel maatschappen en vakgroepen zullen al verpleegkundig specialisten of physician assistants werkzaam zijn. Hoe borgen deze vakgroepen/ maatschappen hun kwaliteit en welke afspraken zijn nodig om de samenwerking tussen de internist en de physician assistants/ verpleegkundig specialisten goed te laten verlopen? Hoe ziet nu een werkdag van een verpleegkundig specialist er uit? Annette Galema-Boers is werkzaam als verpleegkundig specialist in het Erasmus MC. Aan de hand van tekst en beelden schetst zij een beeld van haar dagelijkse werkzaamheden. 1. Voorbespreking van het spreekuur. Het spreekuur van de verpleegkundig specialist vasculaire zorg Onze cardiovasculaire geneticapolikliniek is een familiepolikliniek voor patiënten met premature hart- en vaatziekten (zelf of in de familie). De behandeling beperkt zich niet tot de patiënt, maar breidt zich uit naar de hele familie. Familieleden met een verhoogd cholesterol of hart- en vaatziekten worden opgespoord en behandeld. Op onze polikliniek zien we veel patiënten met een erfelijke vetstofwisselingsstoornis. Als verpleegkundig specialist houd ik vandaag spreekuur. De patiënten die ik zie, hebben over het algemeen een erfelijke dislipidemie, al dan niet gecombineerd met hypertensie en/of diabetes mellitus type II. Over deze patiëntengroep 2. Met een coassisent wordt het spreekuur doorgenomen. TEKST: Annette Galema-Boers, Marjolijn Verstegen beelden: BART VERSTEEG interne geneeskunde

15 Wat is een verpleegkundig specialist? Voorheen werd de verpleegkundig specialist ook wel aangeduid als nurse practitioner. Met de indeling van verpleegkundige beroepen is in Nederland afscheid genomen van deze titel. Deze is niet beschermd en geeft geen bevoegdheden. De opleiding verpleegkundig specialist bestaat uit een HBO-Masteropleiding. Verpleegkundig specialisten zijn geregistreerd in het specialistenregister van de Wet BIG (artikel 14). De titel Verpleegkundig Specialist is sinds 2009 een wettelijk beschermde titel en uitsluitend voorbehouden aan diegenen die deze opleiding hebben afgerond. Zij leveren zelfstandig geïntegreerde specialistische zorg op verpleegkundig expertniveau maar ook geprotocolleerde medische zorg en behandeling. Zij zijn vooral werkzaam binnen bepaalde patiëntengroepen. Deze kunnen laag-complex of juist bijzonder specialistisch zijn. Een verpleegkundig specialist is niet hetzelfde als een gespecialiseerd verpleegkundige. Een gespecialiseerd verpleegkundige is een verpleegkundige (BIG-geregistreerd) met één of meer expertisegebieden, zoals intensive care, oncologie, geriatrie of diabeteszorg. Zij gaan niet, zoals de verpleegkundig specialist, een zelfstandige behandelrelatie aan met de patiënt. Daarnaast is er de physician assistant. Het verschil tussen een verpleegkundig specialist en een physician assistant uit zich in de breedte van het vakgebied. De physician assistant richt zich vooral op het geneeskundig domein (cure) en de verpleegkundig specialist op het geneeskundig (cure) en verpleegkundig domein (care). Welke voorbehouden handelingen de verpleegkundig specialist zelfstandig mag indiceren en uitvoeren hangt af van het deelspecialisme waarin de verpleegkundig specialist is ingeschreven. Er zijn vijf deelspecialismen: geestelijke gezondheidszorg, acute zorg, intensieve zorg, chronische zorg en preventieve zorg. De physician assistant mag voorbehouden handelingen uitvoeren binnen het gehele geneeskundige domein (mits bekwaam), maar is werkzaam op een deelgebied van het geneeskundige domein. 3 en 4. Drie patiënten uit dezelfde familie op het spreekuur: een vader, zoon en dochter met familiaire hypercholesterolemie. 4. Bloeddrukmeting is onderdeel van de controle. heeft vooraf afstemming plaatsgevonden met de internist-vasculair geneeskundige (foto 1). Tijdens het spreekuur ziet de patiënt zowel de arts als de verpleegkundig specialist. De therapie is levenslang en bestaat uit twee onderdelen: medicamenteus en leefstijlbegeleiding. De leefstijlbegeleiding die ik geef richt zich op het voorkomen van en het stoppen met roken, het adequaat omgaan met medicijnen, gezonde cholesterolarme voeding, voldoende lichaamsbeweging en zo nodig gewichtsreductie. Ondersteuning van het zelfmanagement vindt plaats tijdens het spreekuur en tijdens een van de educatieavonden die ik samen met het hele team voor deze patiënten organiseer. Door kennis en inzicht wordt getracht patiënten bewust te maken van hun leefstijl en zo een blijvende gedragsverandering aan te leren. Vandaag loopt een coassistent met mij mee. We nemen het spreekuur door (foto 2). De eerste patiënt is een 36-jarige man met een familiaire hypercholesterolemie (FH) en een bewezen genmutatie. Hij slikt trouw de maximale medicatie (atorvastatine 80 mg en ezetimibe 10 mg) en verdraagt dit goed. Hij rookt niet, heeft een goede bloeddruk, loopt drie keer per week hard en heeft een BMI van 24 kg/m 2. Ik bespreek samen met hem alle uitslagen, maar hij haalt bij lange na niet de streefwaarde van het LDL-cholesterol (2,5 mmol/l). Ik stuur hem door naar onze arts-onderzoeker om te beoordelen of we deze patiënt in studieverband nieuwe medicijnen (PCSK9-remmers) kunnen aanbieden. Aansluitend laat ik hem naar de researchverpleegkundige gaan om de stamboom van de familie van deze FH-patiënt verder aan te vullen. Zo 14 interne geneeskunde

16 kan ik zijn kinderen op tijd uitnodigen voor het spreekuur. De tweede patiënt is een 67-jarige vrouw met een familiair gecombineerde dislipidemie, hypertensie en een CVA in de voorgeschiedenis. Zij rookt en heeft overgewicht. Als ik naar haar klachtenpatroon vraag, vertelt zij sinds een paar maanden dagelijks een krampende pijn op de borst te hebben, uitstralend naar de kaak en arm. Ze denkt dat het van de medicatie komt. Haar bloeddruk en hartslag zijn binnen de streefwaarden. Ik bespreek samen met haar de uitslagen van het bloedonderzoek. Omdat ik haar verdenk van angina pectoris, bel ik met de consulent cardiologie. Ik wijzig haar medicatie en instrueer haar over wat te doen bij pijn op de borst. Binnen drie dagen kan ze worden gezien op de fast-trackpolikliniek van de cardiologie. Ik geef haar nogmaals een dringend stoppenmet-rokenadvies en in overleg wil zij proberen te stoppen met behulp van medicatie. We maken samen een plan. (Foto 3 en 4) De volgende drie patiënten komen uit dezelfde familie: een vader, zoon en dochter met FH en een bewezen genmutatie. De vader uit het gezin heeft twee broers verloren op jonge leeftijd (46 en 55 jaar). Hij werd behandeld met een statine maar verdraagt deze niet. Hij vertelt zich er ziek en depressief van te voelen en is gestopt met de medicatie. Hij heeft alle statines geprobeerd in diverse doseringen, zo ook rodegistrijst. Daarom stuur ik hem naar onze artsonderzoeker om te beoordelen of hij voldoet aan de criteria voor de studie bij statine-intolerante patiënten. (Foto 5) Ook zijn kinderen (16 en 19 jaar) bleken de mutatie te hebben en gebruiken sinds kort een statine. Zij verdragen dit wel goed maar zijn nog onvoldoende ingesteld. Ze bewegen voldoende en hebben een normaal gewicht. Na de toelichting op de bloeduitslagen bespreek ik het advies van het ophogen van de medicatie, het belang van therapietrouw en de invloed van roken bij FH. Volgende keer bezoeken ze in verband met de privacy apart het spreekuur. Een jonge vrouw met FH en een toekomstige zwangerschapswens bezoekt het spreekuur. Zij vraagt mij hoe om te gaan met haar medicatie in de toekomst. Ik leg haar uit dat de statine dient te worden gestaakt alvorens zwanger te worden, en bespreek de mogelijkheid van colesevelam. Ook vertel ik haar en haar vriend aan de hand van de stamboom van de familie hoe FH overerft. Dan komt Karin (11 jaar, groep 7) met haar moeder. Beiden hebben ze FH maar Karin slikt nog geen medicatie. 5. Ook de kinderen bleken de genmutatie te hebben. 6. Tijdens de wekelijkse multidisciplinaire bijeenkomst worden nieuwe en complexe patiënten besproken. Met kennis en inzicht creëer ik bewustzijn; dit is de eerste stap op weg naar gedragsverandering. Ik vraag aan haar wat ze vindt van roken. Vies en heel slecht voor je zegt ze, ik ga ik het nooit doen. Heel goed, ik schrijf het op, vertel ik haar. Deze negatieve attitude ten aanzien van roken moet ze de komende jaren vasthouden. Ik geef haar spullen mee voor haar spreekbeurt over FH. Volgend jaar komen ze terug. Zo zie ik 12 patiënten op het spreekuur. Ook staan er nog een drietal telefonische afspraken gepland met betrekking tot uitslagen van de datascoop, bloedonderzoek en medicatie. Aansluitend aan het spreekuur schrijf ik de brieven aan de verwijzend arts en de consulten voor de diverse afdelingen. (Foto 6) Daarna direct door naar de multidisciplinaire vasculaire bespreking. Eén keer per week worden hier nieuwe en complexe patiënten gezamenlijk besproken. Vasculair geneeskundigen gericht op hypertensie, lipiden en diabetes mellitus, een cardioloog, diëtisten, diabetesverpleegkundigen, de psycholoog, arts assistenten en de research verpleegkundige zijn hierbij aanwezig. Na afloop bespreek ik met de internist de vervolgstappen van mijn onlangs gepubliceerde artikel in het European Journal of Clinical Pharmacology; Predicting non-adherence in familial hypercholesterolemia patients. interne geneeskunde

17 UIT HET BUITENLAND Standplaats m a in z TEKST EN BEELDEN: Erik Klok 16 interne geneeskunde

18 Van: Erik Klok, vierdejaars AIOS interne geneeskunde in LUMC Standplaats: Mainz (Duitsland) Periode: Sinds november 2013 Sinds 1 november 2013 werkt internist in opleiding Erik Klok als postdoc bij het Centrum für Thrombose und Hämostase der Universitätsmedizin Mainz. Hij liet zijn verloofde tijdelijk in de steek voor een translationeel onderzoeksproject naar de overgang van acute naar chronische longembolieën en pulmonale hypertensie. Je hebt de keuze gemaakt om in het buitenland te wonen en werken. Waarom heb je die keuze gemaakt? Toen ik na het afronden van mijn proefschrift in januari 2010 begon met de opleiding tot internist, was mijn spreekwoordelijke honger naar wetenschap verre van gestild. Op dat moment speelde ik al met het idee om mijn horizon te verbreden in een internationale onderzoeksgroep, maar door het drukke bestaan van een beginnende AIOS kwam het er de eerste jaren niet van. Begin 2013 besprak ik de mogelijkheden van een buitenlandse stage met mijn mentor, professor Menno Huisman. Wij hebben op dat moment samen een actieplan gemaakt, en met succes! Hoe ben je in Mainz terechtgekomen? Hét speerpunt van het Centrum für Thrombose und Hämostase (CTH) is translationeel onderzoek, een onderwerp waar ik nog weinig ervaring mee had. Bij een eerder gezamenlijk wetenschappelijk project had ik al eens contact gehad met het hoofd van de klinische afdeling van het CTH, professor Stavros Konstantinides. Bij nieuw overleg bleken zijn ideeën voor het verder in kaart brengen van het mechanisme van het wel of niet oplossen van longembolieën prachtig bij mijn promotieonderzoek aan te sluiten. Het goede gevoel tijdens mijn eerste bezoeken aan het CTH en ondersteuning van het Niels Stensen Fellowship waren doorslaggevende argumenten om het avontuur aan te gaan. Was het een grote verandering voor je? De grootste verandering ten opzichte van mijn voornamelijk klinische werkzaamheden de afgelopen jaren is ongestoord te kunnen werken zonder dat je pieper continu gaat. Patiëntenzorg hoef ik gelukkig niet helemaal te missen omdat ik meeloop in de polikliniek voor pulmonale hypertensie. Aanpassen aan het leven in Duitsland is verder niet zo lastig, grote cultuurverschillen met Nederland zijn er immers niet. Daarnaast kon ik mezelf al redelijk in het Duits redden en ben ik meteen na aankomst met een aanvullende taalcursus begonnen. Mijn Duitse collega s grijpen echter de kans om hun Engels te oefenen met beide handen aan, zodat ik nauwelijks aan het in de praktijk brengen van mijn nieuwvergaarde talenkennis toekom. Je vertelt dat je ook in de kliniek komt. Zijn er zaken waarvan wij in Nederland kunnen leren? Interessant genoeg is in Duitsland de longemboliezorg in handen van de cardioloog en niet, zoals in Nederland, van de internist of longarts. Hun klinische aanpak is dan ook anders, maar niet per se beter: zo krijgen alle longemboliepatiënten een echo van het hart en is de drempel om trombolyse toe te passen lager dan ik in Nederland gewend ben. Van de organisatie van een Duitse polikliniek kunnen we wel nog het een en ander opsteken: voor de meeste aandoeningen bestaat namelijk een goedlopende zorgstraat. Aan patiënten die bijvoorbeeld zijn verwezen voor evaluatie van pulmonale hypertensie, wordt gevraagd daarvoor de hele dag uit te trekken. Zij worden eerst s morgens tussen 8.00 en 9.00 uur door een cardioloog gezien, die het diagnostische vervolgtraject bepaalt. Aan het eind van de dag gaan de patiënten in de regel met een volledige diagnose naar huis, waarbij alle relevante beeldvormende en functionele testen zijn uitgevoerd. De hoge mate van Deutsche Gründlichkeit heeft ook zijn nadelen. Het kostte mij drie dagen en evenzoveel handtekeningen mét stempels om in het ziekenhuisrestaurant te kunnen eten. Ik zal het verder maar niet hebben over de administratieve hindernissenloop die ik moest volbrengen om een internetverbinding in mijn kamer te organiseren Hoe zie je jouw toekomst voor de komende drie tot vijf jaar? Mijn masterplan voor de komende jaren bestaat uit het afronden van de opleiding tot internist met aandachtsgebied vasculaire geneeskunde, en het tot een goed einde brengen van de onderzoeksprojecten waarbij ik zowel in Leiden als in Mainz betrokken ben. Daarna mik ik op een baan als internist in een academisch ziekenhuis. interne geneeskunde

19 TEKST: LENA DRESSELAARS BEELDEN: JELLE VAN DER HELM (NIV) BEST PRACTICE Landelijke Opleidingsdag Interne Geneeskunde (LOIG) 23 januari jl. was het weer zover. De Landelijke Opleidingsdag Interne Geneeskunde (LOIG) vond plaats in Hotel Figi te Zeist. Met bijna 200 deelnemers was dit een overweldigende opkomst. Een nieuw element van deze dag was de JNIV Opleidingsprijs. Deze prijs een geldbedrag van 1000 euro werd uitgereikt aan het centrum dat het meest originele, vernieuwende en toepasbare initiatief had genomen om de opleidingskwaliteit te verbeteren. Uit de 26(!) aanmeldingen waren begin december 2013 drie centra genomineerd, te weten het Meander Medisch Centrum uit Amersfoort met KPB voor de baas, het Catharinaziekenhuis uit Eindhoven met de KPB-poli en het Radboudumc te Nijmegen met de STUARTS (studentassistenten die ondersteunende, nietmedische diensten leveren tijdens diensturen). Deze opleidingsgroepen namen een filmpje op dat hun idee illustreerde en waarmee zij probeerden het publiek te overtuigen op hen te stemmen in de stemronde die volgde aan het eind van de Opleidingsdag. Na een spannende strijd kwam het Catharinaziekenhuis met de KPB-poli als winnaar uit de bus. Hun initiatief Met bijna 200 deelnemers was de opkomst overweldigend. bestaat uit een wekelijkse observatie door een internist van een volledig consult op de polikliniek. Zij vertelden het geld te willen besteden aan een camera om ook video-observaties van hun poli s te kunnen maken en bespreken. Best Practices Overigens werd tijdens de Opleidingsdag in een workshop ook eer gedaan aan de overige inzendingen voor de Opleidingsprijs onder de naam Best Practices. In deze workshop lichtten de ziekenhuizen die een idee hadden ingezonden, hun initiatief toe en werden vragen beantwoord als wat zijn de beren op de weg bij het invoeren hiervan?, of is het toepasbaar in zowel academie als periferie? Diverse centra raakten hierdoor enthousiast, en het zou de organisatie niet ver- 18 interne geneeskunde

20 bazen als de initiatieven op korte termijn overgenomen zullen worden. Als u niet bij de workshop aanwezig bent geweest maar wel graag kennis neemt van de initiatieven, kijk dan op Om een greep te doen uit de besproken Best Practices : veel centra worstelen met het aanbieden van gestructureerd onderwijs, al dan niet in de vorm van kennistoets- of zoekvragen, en hebben hier diverse ideeën voor bedacht om commitment te creëren en daadwerkelijk onderwijs te ver zorgen. Ook was een aantal wat zachtere initiatie ven ingestuurd zoals de cursus Mindfullness, maar ook signalering van seksuele intimidatie. Uniek door zijn eenvoud was het idee van de D-RECT kleurenkaart van het Medisch Centrum Alkmaar, waarbij door middel van kleuren wordt gevisualiseerd hoe de verdeling ligt binnen de groep die een mening geeft over de opleiding. Ook de soms lastig in te vullen competentie medisch leiderschap werd gestimuleerd met de AIOS als voorzitter van de overdracht, en het Verwonder en Verbeterproject, waarbij AIOS worden gestimuleerd om op de werkvloer mee te denken over problemen waar zij tegen aanlopen en over oplossingen daarvoor. Overigens werd deze competentie tijdens de Opleidingsdag ook in een aparte workshop behandeld, gezien het belang hiervan. Onderwerpen van overige workshops waren onder andere het motiveren Het Catharinaziekenhuis kwam als winnaar uit de bus. Best practices: van elkaar leren en elkaar inspireren van de opleidingsgroep via een speciale psychologische methode (Balintmethode), het portfolio voor beginners en gevorderden en hoe om te gaan met het leren en bijhouden van vaardigheden op de werkvloer. De LOIG-commissie vond de dag erg geslaagd en bedankt iedereen voor zijn enthousiasme en inzet! Discussie over de rol van ziekenhuisartsen tijdens het opleidingscafé, een terugkerend onderdeel van de LOIG-dag. interne geneeskunde

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Centrum voor Vroege Hart en Vaatziekten (CVHV)

Centrum voor Vroege Hart en Vaatziekten (CVHV) Centrum voor Vroege Hart en Vaatziekten (CVHV) Het Centrum voor Vroege Hart- en Vaatziekten (CVHV) is een multidisciplinaire spreekuur voor patiënten die al op jonge leeftijd (onder de 50 jaar) te maken

Nadere informatie

Sport en Welzijn. Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam

Sport en Welzijn. Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam Gezondh Sport en Welzijn Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam Gezondheid, Sport en Welzijn Masteropleiding Verpleegkundig Specialist De masteropleiding Advanced Nursing Practice (ANP) leidt

Nadere informatie

Plenaire opening. Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013

Plenaire opening. Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013 Plenaire opening Themamiddag Wil ik het weten? En dan? 28 september 2013 Opening door Anke Leibbrandt Iedereen wordt van harte welkom geheten namens de BVN en de programmacommissie erfelijkheid (betrokken

Nadere informatie

Uw bezoek aan de vasculaire polikliniek.

Uw bezoek aan de vasculaire polikliniek. Uw bezoek aan de vasculaire polikliniek www.nwz.nl Inhoud Wat is atherosclerose? 3 Afspraak met verpleegkundig specialist 3 Bloedonderzoek en vragenlijst 4 Uw eerste bezoek aan vasculaire polikliniek 4

Nadere informatie

Uw bezoek aan de vasculaire polikliniek

Uw bezoek aan de vasculaire polikliniek Uw bezoek aan de vasculaire polikliniek mca.nl Inhoudsopgave Wat is atherosclerose? 3 Afspraak met verpleegkundig specialist 3 Bloedonderzoek en vragenlijst 3 Uw eerste bezoek aan vasculaire polikliniek

Nadere informatie

Zorg voor de hivseropositieve

Zorg voor de hivseropositieve Zorg voor de hivseropositieve patiënt Het Radboudumc is één van de 27 hiv-behandelcentra in Nederland. Hier werkt een team van zorgverleners dat gespecialiseerd is in de behandeling en begeleiding van

Nadere informatie

Vasculaire Geneeskunde Centrum voor Vroege Hart en Vaatziekten (CVHV)

Vasculaire Geneeskunde Centrum voor Vroege Hart en Vaatziekten (CVHV) Vasculaire Geneeskunde Centrum voor Vroege Hart en Vaatziekten (CVHV) Het Centrum voor Vroege Hart- en Vaatziekten (CVHV) is een multidisciplinair spreekuur voor patiënten die al op jonge leeftijd (onder

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes U bent zwanger en halverwege de zwangerschap krijgt u te horen dat u diabetes heeft. Er komt dan veel op u af. U wilt weten wat zwangerschapsdiabetes precies

Nadere informatie

Dialogen website Motiveren tot rookstop

Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialoog verandertaal uitlokken en versterken Goedemorgen. Heeft u problemen gehad sinds uw vorige controle? Ja, eigenlijk wel. Mijn tanden zijn sterk verkleurd.

Nadere informatie

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie).

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Verbetert de zorg na de behandeling van dikke darmkanker

Nadere informatie

Onderzoek werknemers met kanker

Onderzoek werknemers met kanker Onderzoek werknemers met kanker Dinsdag 15 april 2013 Over dit onderzoek Dit onderzoek is gehouden in samenwerking met de Nederlandse Federatie voor Kankerpatiëntenorganisaties (NFK). Aan het onderzoek

Nadere informatie

Juni 2015. Interview Jeannette van Capelleveen. Regiotour KNOV-Bestuur

Juni 2015. Interview Jeannette van Capelleveen. Regiotour KNOV-Bestuur Juni 2015 Interview Jeannette van Capelleveen Het Tijdschrift voor Verloskundigen is in april vernieuwd en de klinisch verloskundigen hadden de eer om in het eerste nummer een hoofdrol te spelen. In diverse

Nadere informatie

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Máxima Oncologisch Centrum (MOC) Inleiding Als u van uw behandelend arts te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Hemochromatose (ijzerstapeling) in de familie

Hemochromatose (ijzerstapeling) in de familie Hemochromatose (ijzerstapeling) in de familie Deze brochure is bedoeld als aanvulling op de gesprekken op bij de genetisch consulent en kan hier dus niet voor in de plaats komen. Algemene informatie wordt

Nadere informatie

Onderzoek werknemers met kanker

Onderzoek werknemers met kanker Onderzoek werknemers met kanker Dinsdag 15 april 2013 Over dit onderzoek Dit onderzoek is gehouden in samenwerking met de Nederlandse Federatie voor Kankerpatiëntenorganisaties (NFK). Aan het onderzoek

Nadere informatie

Polikliniek Klinische Genetica Kanker en erfelijkheid

Polikliniek Klinische Genetica Kanker en erfelijkheid Polikliniek Klinische Genetica Kanker en erfelijkheid Polikliniek Klinische Genetica Kanker en erfelijkheid 1. Inleiding 3 2. Introductie 3 3. Kenmerken van erfelijke kanker 4 4. Het eerste gesprek 4 5.

Nadere informatie

Patiënteninformatiedossier (PID) (Non) Hodgkin. onderdeel NAZORG. (NON) HODGKIN Nazorg

Patiënteninformatiedossier (PID) (Non) Hodgkin. onderdeel NAZORG. (NON) HODGKIN Nazorg Patiënteninformatiedossier (PID) (Non) Hodgkin onderdeel NAZORG (NON) HODGKIN 2 Inhoud... 4 Telefonisch verpleegkundige consult... 5 Praten over wat u bezighoudt... 5 Vermoeidheid en algehele malaise...

Nadere informatie

18 december 2013. 1 van 10. Op vakantie na een niertransplantatie; NP online enquête

18 december 2013. 1 van 10. Op vakantie na een niertransplantatie; NP online enquête Op vakantie na een niertransplantatie; NP online enquête Nierpatiënten Perspectief online is een internetpanel voor mensen met een nierziekte*, naasten van nierpatiënten en nierdonoren. Zij kunnen via

Nadere informatie

Is er een expertisecentrum?

Is er een expertisecentrum? Hand-out perspectief lysosomale stapelingsziekten 05-06-2014 De ervaringen met de zorg van patiënten met lysosomale stapelingsziekten zijn door middel van een online enquête onderzocht, in het kader van

Nadere informatie

PeerEducatie Handboek voor Peers

PeerEducatie Handboek voor Peers PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren

Nadere informatie

Verzekeringen & erfelijkheid

Verzekeringen & erfelijkheid Verzekeringen & erfelijkheid U wilt een levens- of arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten? Hier vindt u de www.bpv.nl antwoorden op veelgestelde vragen over erfelijkheid en het aanvragen van een verzekering.

Nadere informatie

Informatie over Exoom sequencing

Informatie over Exoom sequencing Informatie over Exoom sequencing Exoom sequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over dit onderzoek. De volgende onderwerpen komen aan bod: Om de

Nadere informatie

Hartrevalidatie. Uw afspraak. U wordt verwacht op: datum:. tijdstip:...

Hartrevalidatie. Uw afspraak. U wordt verwacht op: datum:. tijdstip:... Hartrevalidatie Uw afspraak U wordt verwacht op: datum:. tijdstip:... Inhoudsopgave Hartrevalidatie... 1 Waarom hartrevalidatie... 1 De belangrijkste doelen van hartrevalidatie zijn:... 1 Hoe komt u in

Nadere informatie

Vasculair Preventie Centrum

Vasculair Preventie Centrum Vasculair Preventie Centrum Afdeling interne geneeskunde Uw huisarts of specialist heeft u verwezen naar het Vasculair Preventie Centrum van Máxima Medisch Centrum, locatie Eindhoven. Bij u is een risicofactor

Nadere informatie

Online Psychologische Hulp Angst & Paniek

Online Psychologische Hulp Angst & Paniek Online Psychologische Hulp Angst & Paniek 2 Therapieland Therapieland Online Psychologische Hulp In deze brochure maak je kennis met de online behandeling Angst & Paniek van Therapieland. Je krijgt uitleg

Nadere informatie

MOSAIC studie Informatiebrief voor cases

MOSAIC studie Informatiebrief voor cases 1 MOSAIC studie Informatiebrief voor cases Informatiebrief betreffende het onderzoek (MOSAIC studie): de gevolgen van acute hepatitis C virus infectie bij HIV positieve en HIV negatieve mannen die seks

Nadere informatie

Teaching on the Run. verbeter uw opleidingsvaardigheden voor dokters door dokters korte modules

Teaching on the Run. verbeter uw opleidingsvaardigheden voor dokters door dokters korte modules Teaching on the Run verbeter uw opleidingsvaardigheden voor dokters door dokters korte modules Teaching on the Run Teaching on the Run (TOTR) is een beknopte versie van het Teach the Teachers programma

Nadere informatie

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen Diabetes en uw apotheek Als bij u diabetes is vastgesteld, dan kunt u natuurlijk terecht bij uw apotheek. Het apotheekteam zorgt ervoor dat u: Op tijd het juiste medicijn krijgt. Medicijnen krijgt die

Nadere informatie

Hartklachten en hoe nu verder Vasculaire preventie.

Hartklachten en hoe nu verder Vasculaire preventie. Hartklachten en hoe nu verder Vasculaire preventie www.nwz.nl Inhoud Wat is vasculaire preventie? 3 Uw eigen inzet 3 Specialistisch verpleegkundige 3 Risicofactoren 3 Uw afspraak met de verpleegkundige

Nadere informatie

RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG

RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Verslag bijeenkomst 21 januari 2011 Erasmus MC RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Partners Mijnpijn.nl vinden dat chronische pijn prioriteit

Nadere informatie

Achtergrond borstkanker

Achtergrond borstkanker Casus Ilse (32 jaar): geen kanker in voorgeschiedenis Moeder overleden op 43-jarige leeftijd toen Ilse 12 jaar was Ook oma en tante aan borstkanker overleden Erfelijkheidsonderzoek Achtergrond borstkanker

Nadere informatie

WERK EN INKOMEN VOOR JONGGEHANDICAPTEN Signalen uit de praktijk in vraag en antwoord. Breed Platform Verzekerden en Werk NUMMER 1, november 2006

WERK EN INKOMEN VOOR JONGGEHANDICAPTEN Signalen uit de praktijk in vraag en antwoord. Breed Platform Verzekerden en Werk NUMMER 1, november 2006 WERK EN INKOMEN VOOR JONGGEHANDICAPTEN Signalen uit de praktijk in vraag en antwoord Breed Platform Verzekerden en Werk NUMMER 1, november 2006 Het komend jaar werkt het BPV&W samen met NIZW aan het project

Nadere informatie

Hartrevalidatie Waarom hartrevalidatie De belangrijkste doelen van hartrevalidatie zijn:... 1

Hartrevalidatie Waarom hartrevalidatie De belangrijkste doelen van hartrevalidatie zijn:... 1 Hartrevalidatie Inhoudsopgave Hartrevalidatie... 1 Waarom hartrevalidatie... 1 De belangrijkste doelen van hartrevalidatie zijn:... 1 Hoe komt u in aanmerking voor hartrevalidatie... 2 Hartrevalidatie

Nadere informatie

Naam. Datum. Noteer het aantal GFI punten op dit onderdeel Nadere omschrijving problematiek

Naam. Datum. Noteer het aantal GFI punten op dit onderdeel Nadere omschrijving problematiek Inventarisatie (A) Zet een kruisje of omcirkel het aantal punten bij het antwoord van uw keuze. A Sociale aspecten (wonen, werken, zelfstandigheid) Ervaart u op onderstaande onderwerpen problemen? SOMS

Nadere informatie

Sport en Welzijn. Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam

Sport en Welzijn. Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam Gezondh Sport en Welzijn Advanced Nursing Practice Masteropleiding Amsterdam Gezondheid, Sport en Welzijn Masteropleiding Verpleegkundig Specialist De masteropleiding Advanced Nursing Practice (ANP) leidt

Nadere informatie

Patiënten Informatie Brochure Erfelijkheidsonderzoek: Exoom Sequencing

Patiënten Informatie Brochure Erfelijkheidsonderzoek: Exoom Sequencing 2 Patiënten Informatie Brochure Erfelijkheidsonderzoek: Exoom Sequencing Algemene informatie Exoom Sequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn

Nadere informatie

Polikliniek familiaire tumoren. voor patiënten met familiaire belasting voor borst- en / of eierstokkanker

Polikliniek familiaire tumoren. voor patiënten met familiaire belasting voor borst- en / of eierstokkanker Polikliniek familiaire tumoren voor patiënten met familiaire belasting voor borst- en / of eierstokkanker Inleiding U bent doorverwezen naar de polikliniek familiaire tumoren van het UMC Utrecht, Cancer

Nadere informatie

Sport en Welzijn. Physician Assistant Masteropleiding Amsterdam

Sport en Welzijn. Physician Assistant Masteropleiding Amsterdam Gezondh Sport en Welzijn Physician Assistant Masteropleiding Amsterdam Gezondheid, Sport en Welzijn Masteropleiding Physician Assistant De Physician Assistant (PA) is een hoogopgeleide medische professional

Nadere informatie

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Eindelijk VS en andere belangrijke zaken.

Eindelijk VS en andere belangrijke zaken. Waar staan we nu? Eindelijk VS en andere belangrijke zaken., MANP (bestuurslid ) NP nu 12 jaar in Nederland 26 maart 2010 eerste Verpleegkundig Specialisten geregistreerd in art. 14 BIG-register Alleen

Nadere informatie

WELKOM. op de NVN Themadag (Pre) dialyse en je sociale leven. 14 september 2013

WELKOM. op de NVN Themadag (Pre) dialyse en je sociale leven. 14 september 2013 1 WELKOM op de NVN Themadag (Pre) dialyse en je sociale leven 14 september 2013 2 Mededelingen Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen 3 Ochtendprogramma 10.30 10.45 Welkom 10.45 10.50 Ludiek filmpje

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade

Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade Factsheet Nieren en nierschade deel 5 Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade In Nederland hebben 1,7 miljoen mensen chronische nierschade. Dit is in veel gevallen het gevolg van

Nadere informatie

Inhoud Hoe BRAVO ben jij?

Inhoud Hoe BRAVO ben jij? Inhoud Hoe BRAVO ben jij? Inleiding 2 De behandeling van een aandoening 2 Medicijnen 2 Leefstijl 5 Een verergering van je klachten 6 Jouw behandelplan 8 Bewegen 8 Roken 8 Alcohol en voeding 8 Ontspanning

Nadere informatie

Hartfalenpolikliniek

Hartfalenpolikliniek Afdeling: Onderwerp: Cardiologie 1 U bent (wordt) door uw cardioloog verwezen naar de polikliniek hartfalen. In deze informatie staat nog eens beschreven waarom u verwezen bent en wat u op de polikliniek

Nadere informatie

BRONCHIËCTASIE POLIKLINIEK. In deze folder leest u meer over bronchiëctasieën en de bronchiëctasie polikliniek van het UCCZ Dekkerswald.

BRONCHIËCTASIE POLIKLINIEK. In deze folder leest u meer over bronchiëctasieën en de bronchiëctasie polikliniek van het UCCZ Dekkerswald. BRONCHIËCTASIE POLIKLINIEK In deze folder leest u meer over bronchiëctasieën en de bronchiëctasie polikliniek van het UCCZ Dekkerswald. Het ziektebeeld Wat zijn bronchiëctasieën? Bronchiëctasieën zijn

Nadere informatie

Microvasculaire Coronaire Dysfunctie

Microvasculaire Coronaire Dysfunctie Microvasculaire Coronaire Dysfunctie U bent onder behandeling bij de afdeling Cardiologie van het Radboudumc. In deze folder vindt u informatie over microvasculaire coronaire dysfunctie (MCD). Heeft u

Nadere informatie

Patiënteninformatiedossier (PID) Longkanker (longcarcinoom) onderdeel HERSTEL EN NAZORG. LONGKANKER Herstel en nazorg

Patiënteninformatiedossier (PID) Longkanker (longcarcinoom) onderdeel HERSTEL EN NAZORG. LONGKANKER Herstel en nazorg Patiënteninformatiedossier (PID) Longkanker (longcarcinoom) onderdeel HERSTEL EN NAZORG LONGKANKER Inhoud Nazorg... 3 Telefonisch verpleegkundig consult... 4 Praten over wat u bezighoudt... 4 Vermoeidheid

Nadere informatie

Individueel zorgplan vitale vaten

Individueel zorgplan vitale vaten Individueel zorgplan vitale vaten Wat kunt u zelf doen? Een gezonde leefstijl is het belangrijkste bij de aanpak van risicofactoren. Misschien is uw leefstijl wel goed. Zorgverleners kunnen u adviseren

Nadere informatie

Erfelijkheidsonderzoek: Exoomsequencing

Erfelijkheidsonderzoek: Exoomsequencing Erfelijkheidsonderzoek: Exoomsequencing Exoomsequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over dit onderzoek. De volgende onderwerpen komen aan bod:

Nadere informatie

Op weg naar een gecombineerd lidmaatschap

Op weg naar een gecombineerd lidmaatschap Op weg naar een gecombineerd lidmaatschap 2 Op weg naar een gecombineerd lidmaatschap Mercatorlaan 1200 Postbus 20057 3502 LB Utrecht info@dejongespecialist.nl www.dejongespecialist.nl @jongespecialist

Nadere informatie

RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015. Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC?

RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015. Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC? RESULTATEN PATIENTEN ENQUETE 2015 Hoe vaak heeft u in de afgelopen 6 maanden contact (spreekuur, huisbezoek, telefonisch consult) gehad met de HAPEC? Gemiddeld 5 x Vind u dat u altijd door een arts geholpen

Nadere informatie

Vitale Vaten. Ineke Sterk projectleider Vitale Vaten 4 oktober 2011

Vitale Vaten. Ineke Sterk projectleider Vitale Vaten 4 oktober 2011 Vitale Vaten Ineke Sterk projectleider Vitale Vaten 4 oktober 2011 Dé Gezonde regio: waar? Dé Gezonde regio: wie? Verleiden Opbouw presentatie Inleiding hart- en vaatziekten Project Vitale Vaten Gorinchem

Nadere informatie

UMC St Radboud. Mindfulness voor vrouwen met borstkanker

UMC St Radboud. Mindfulness voor vrouwen met borstkanker UMC St Radboud Mindfulness voor vrouwen met borstkanker Patiënteninformatie De diagnose borstkanker is ingrijpend en roept vaak veel emoties en reacties op, niet alleen bij uzelf maar ook bij uw naasten.

Nadere informatie

toolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte

toolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte toolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte Over deze toolkit Welkom in het huis van persoonsgerichte zorg! Zoals je ziet is het huis nog in

Nadere informatie

Informatiebrochure voor patiënten Samen naar een gezond gewicht

Informatiebrochure voor patiënten Samen naar een gezond gewicht Informatiebrochure voor patiënten Samen naar een gezond gewicht De Nederlandse Obesitas Kliniek, het centrum voor patiënten met morbide obesitas De Nederlandse Obesitas Kliniek (NOK) is hét centrum van

Nadere informatie

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS Huisartsenpraktijk Dalfsen ARGO BV 2014 Rapportage wachtkamerinterview Inleiding Onder de cliënten van huisartsenpraktijk Dalfsen zijn de afgelopen 2 jaren tevredenheidsonderzoeken

Nadere informatie

UMC St Radboud. Mindfulness voor mensen met MS

UMC St Radboud. Mindfulness voor mensen met MS UMC St Radboud Mindfulness voor mensen met MS Patiënteninformatie De diagnose MS is ingrijpend voor u en uw omgeving. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bij ziekte angst, depressie en andere psychologische

Nadere informatie

Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees

Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees Professor dr. A van der Heide Dr. L van Zuylen Drs. E Geijteman Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees Professor dr. Zuurmond Dr. R Perez Drs. B Huisman Medicatiemanagement in de laatste

Nadere informatie

Workshop communicatie

Workshop communicatie Workshop communicatie Feedback is collegiale ondersteuning of toch niet? Wat wil de beroepsvereniging betekenen voor Verzorgenden en Verpleegkundigen? Wij willen onze beroepsgroepen in staat stellen hun

Nadere informatie

Individueel zorgplan

Individueel zorgplan Individueel zorgplan Diazon Hafank Inhoudsopgave Individueel Zorgplan 3 Stap voor stap 5 stap 1: Gezondheid & behoeften 5 stap 2: Meetwaarden 6 stap 3: Uw doel & acties 8 stap 4: Evaluatie 10 Bereid het

Nadere informatie

demedisch Specialist Klinisch geneticus Eva Brilstra: Dit vak is dynamisch, booming en nooit saai

demedisch Specialist Klinisch geneticus Eva Brilstra: Dit vak is dynamisch, booming en nooit saai GATEN IN HET ROOSTER In de knel door individualisering opleiding DEAL! Geheimen van goed onderhandelen demedisch Specialist 1 ARTSEN OVER PAPIERWERK Lusten en lasten van registraties APRIL 2016 UITGAVE

Nadere informatie

Zorg op maat voor Hart- en/of vaatziekten Waarom ontvangt u deze folder?

Zorg op maat voor Hart- en/of vaatziekten Waarom ontvangt u deze folder? Ketenzorg Zorg op maat voor Hart- en/of vaatziekten Waarom ontvangt u deze folder? Bij u is vastgesteld dat u een hart- en/of vaatziekte heeft, of een verhoogd risico hierop. Om zo goed mogelijk met uw

Nadere informatie

HypoBewust: een educatief groepsprogramma met internet voor diabetespatiënten met hypoproblematiek. Een studie naar de kosteneffectiviteit.

HypoBewust: een educatief groepsprogramma met internet voor diabetespatiënten met hypoproblematiek. Een studie naar de kosteneffectiviteit. HypoBewust: een educatief groepsprogramma met internet voor diabetespatiënten met hypoproblematiek. Een studie naar de kosteneffectiviteit. HypoAware: a combined group and online educational program for

Nadere informatie

MedPsych Center (MPC) Voor klinische patiënten

MedPsych Center (MPC) Voor klinische patiënten MedPsych Center (MPC) Voor klinische patiënten Brengt medische en psychische kennis samen MedPsych Center (MPC) voor klinische patiënten 1. Welkom 3 2. Voor welke patiënten is de MPU bedoeld? 3 3. Wachtlijst

Nadere informatie

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie

Nadere informatie

Hart voor de Zorg Programma. Hartcoherentie training voor zorgverleners

Hart voor de Zorg Programma. Hartcoherentie training voor zorgverleners Hart voor de Zorg Programma Hartcoherentie training voor zorgverleners HeartMath Hart voor de Zorg Programma De hedendaagse hectische, steeds veranderende en veeleisende zorgomgeving vraagt veel energie

Nadere informatie

PKV NIEUWSBRIEF september 2015 Samen bereiken we meer door onze kennis en ervaring te delen!

PKV NIEUWSBRIEF september 2015 Samen bereiken we meer door onze kennis en ervaring te delen! PKV NIEUWSBRIEF september 2015 Samen bereiken we meer door onze kennis en ervaring te delen! Meld u nu aan voor de Regiotour 2015: Versterk elkaar! In het najaar 2015 trekt het bestuur weer het land in

Nadere informatie

pggm.nl Persoonlijke Balans in de beleving van PGGM- leden Enquête De Persoonlijke Balans

pggm.nl Persoonlijke Balans in de beleving van PGGM- leden Enquête De Persoonlijke Balans pggm.nl Persoonlijke Balans in de beleving van PGGM- leden Enquête De Persoonlijke Balans In maart 2014 heeft PGGM haar leden gevraagd naar hun persoonlijke balans: wat betekent persoonlijke balans voor

Nadere informatie

Zelfmanagement: Thuis en in het ziekenhuis. Paul van der Boog Internist-nefroloog LUMC

Zelfmanagement: Thuis en in het ziekenhuis. Paul van der Boog Internist-nefroloog LUMC Zelfmanagement: Thuis en in het ziekenhuis Paul van der Boog Internist-nefroloog LUMC Bespreekpunten Inleiding Rolverdeling binnen behandeling Zelfmanagement Verzamelen van meetgegevens Voorbeelden zelfmanagementsprojecten

Nadere informatie

Familiaire Hypercholesterolemie (FH)

Familiaire Hypercholesterolemie (FH) Familiaire Hypercholesterolemie (FH) Familiaire hypercholesterolemie (FH) is één van de meest voorkomende (vet-) stofwisselingsziekten in Nederland. Ongeveer 1 op de 450 Nederlanders heeft FH. FH is een

Nadere informatie

Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen

Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Jongeren Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Vragen? Voor wie is deze brochure? Je hebt deze brochure gekregen omdat je autisme hebt of nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius

Nadere informatie

Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar

Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar Mijn 7 grootste inzichten in ICT in de zorg uit de afgelopen 15 jaar Gebaseerd op ervaringen die ik opdeed in meer dan 10 verschillende ziekenhuizen Mirjan van der Meijden Zorginformatisering Vooraf In

Nadere informatie

Online Psychologische Hulp Overspanning & Burn-out

Online Psychologische Hulp Overspanning & Burn-out Online Psychologische Hulp 2 Therapieland 3 Therapieland Online Psychologische Hulp In deze brochure maak je kennis met de online behandeling Overspanning & Burn-out van Therapieland. Je krijgt uitleg

Nadere informatie

CP16. ziek- en betermelden

CP16. ziek- en betermelden CP16 ziek- en betermelden Bent u ziek? Kunt u daarom niet werken? Geef het dan door aan uw baas. Dat is normaal in Nederland. Als u wat langer ziek bent, maakt u een afspraak met de bedrijfsarts. Als u

Nadere informatie

TRAINING WERKBEGELEIDING

TRAINING WERKBEGELEIDING TRAINING WERKBEGELEIDING Door Martje Kuijlenburg Student no: 500618854 Jaar 3 Hogere Beroepsopleiding Verpleegkunde In opdracht van: de Hogeschool van Amsterdam Docent: Yvonne van Marle INHOUDSOPGAVE Inleiding...

Nadere informatie

Lifestyle coaching. Preventief uw leefstijl veranderen. - U staat er niet alleen voor. Waarom laten coachen? Wanneer laten coachen?

Lifestyle coaching. Preventief uw leefstijl veranderen. - U staat er niet alleen voor. Waarom laten coachen? Wanneer laten coachen? Lifestyle coaching Judith Jelsma - Pregenius Preventief uw leefstijl veranderen - U staat er niet alleen voor Waarom laten coachen? Leefstijl verandering of een aanpassing maken hierin is voor velen een

Nadere informatie

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING In gesprek met elkaar. Uitwerking van de stellingen. De onderstaande stellingen hebben we deze avond besproken onder elke stelling staan een aantal opmerkingen die

Nadere informatie

Samen komen we verder. Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA

Samen komen we verder. Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA Samen komen we verder Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA Uw bijdrage zorgt voor vooruitgang Juan Garcia, onderzoeker bij VUmc CCA: Ik studeerde geneeskunde omdat ik mensen wilde

Nadere informatie

Kanker en erfelijkheid Hoe vertel ik het mijn familie?

Kanker en erfelijkheid Hoe vertel ik het mijn familie? Kanker en erfelijkheid Hoe vertel ik het mijn familie? Verzekeren en erfelijkheid 1 Heb je een aanleg voor kanker? Dan kunnen sommige familieleden de aanleg voor de ziekte ook hebben. Het is belangrijk

Nadere informatie

The Symphony triple A study

The Symphony triple A study Patiënten informatie en toestemmingsverklaring The Symphony triple A study USING SYMPHONY AS AN ADJUNCT TO HISTOPATHOLOGIC PARAMETERS WHEN THE DOCTOR IS AMBIVALENT ABOUT THE ADMINISTRATION AND TYPE OF

Nadere informatie

OncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker

OncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker Supplement informatiewijzer oncologie OncoMove: bewegen tijdens de behandeling van kanker Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Bewegen tijdens de behandeling van kanker 2.1 Instructie 2.2 Doel 2.3 Bespreking

Nadere informatie

Overdracht en samenwerking 1 e en 2 e lijns diëtisten bij de dieetbehandeling van ondervoede patiënten.

Overdracht en samenwerking 1 e en 2 e lijns diëtisten bij de dieetbehandeling van ondervoede patiënten. Overdracht en samenwerking 1 e en 2 e lijns diëtisten bij de dieetbehandeling van ondervoede patiënten. Inleiding Ziekte gerelateerde ondervoeding is nog steeds een groot probleem binnen de Nederlandse

Nadere informatie

Wat vraag ik aan mijn arts?

Wat vraag ik aan mijn arts? Wat vraag ik aan mijn arts? Tips voor in de spreekkamer gemini-ziekenhuis.nl Inhoudsopgave Tijdens het consult 3 Uw voorbereiding 3 Informatie die u kunt geven aan uw arts 4 Vragen over het onderzoek 5

Nadere informatie

Is er een expertisecentrum?

Is er een expertisecentrum? Hand-out Aplastische Anemie (AA) 15-02-2016 De ervaringen met de zorg van patiënten met Aplastische Anemie (AA) zijn door middel van een online enquête onderzocht, in het kader van het project Expertise

Nadere informatie

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent? Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...

Nadere informatie

Kinderwens spreekuur Volendam

Kinderwens spreekuur Volendam Kinderwens spreekuur Volendam Voor wie is deze folder? Deze folder is voor mensen afkomstig uit Volendam met kinderwens. Wat is het kinderwens spreekuur? Het spreekuur is een samenwerking tussen de afdelingen

Nadere informatie

Uw kans op een kind met cystic fibrosis (taaislijmziekte) of sikkelcelziekte en thalassemie (erfelijke bloedarmoede)

Uw kans op een kind met cystic fibrosis (taaislijmziekte) of sikkelcelziekte en thalassemie (erfelijke bloedarmoede) Uw kans op een kind met cystic fibrosis (taaislijmziekte) of sikkelcelziekte en thalassemie (erfelijke bloedarmoede) Deze folder is bedoeld voor mensen die samen met hun partner een kind willen krijgen

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Klinisch onderzoek bij kinderen en jongeren met kanker. wat is het en hoe werkt het?

Klinisch onderzoek bij kinderen en jongeren met kanker. wat is het en hoe werkt het? Klinisch onderzoek bij kinderen en jongeren met kanker wat is het en hoe werkt het? De behandeling van kinderen en jongeren met kanker vindt meestal plaats in combinatie met een klinisch onderzoek. We

Nadere informatie

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij

Nadere informatie

Met medicijnen alléén bent u er niet

Met medicijnen alléén bent u er niet Cholesterolverlagers Met medicijnen alléén bent u er niet Steeds meer mensen gebruiken medicijnen tegen een te hoog cholesterol. Maar wie niet tegelijkertijd zijn leefstijl aanpast (stoppen met roken,

Nadere informatie