03 Je weet dat het ernst is tijdschrift van het openbaar ministerie jaargang 16 nummer 3 maart 2010

Transcriptie

1 03 Je weet dat het ernst is tijdschrift van het openbaar ministerie jaargang 16 nummer 3 maart 2010 Drie crisisbeheersers over hun ervaringen Is snelrecht een vooruitgang of toch niet? Jong talent van ROC Amsterdam

2 2 HOEK VAN JAN OPPORTUUN tijdschrift van het openbaar ministerie jaargang 16 nummer 3 maart 2010 Opportuun is het personeels- en relatiemagazine van het Openbaar Ministerie. Het blad wordt gratis verstrekt aan de medewerkers van het OM en andere geïnteresseerden. Het blad verschijnt twaalf keer per jaar. De redactie is verantwoordelijk voor de inhoud van het blad. Aan de in Opportuun verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. Eieren Het is eigenlijk een naargeestig hokje. De verlichting is TL, de muren grijs beton en de sfeer al even uitbundig. De catacomben van het Asser gerechtsgebouw. Hier vinden de voorgeleidingen plaats voor de rechter-commissaris. In Drenthe zijn officieren daarbij aanwezig. En zo zat ik er op een verveelde vrijdagmiddag. De verdachte was een veelpleger. Hij bekende zijn zoveelste diefstal. Klopt: eieren gestolen en kleingeld. Leek een simpel gevalletje van opbergen. Zijn advocaat maakte er echter toch werk van de man uit het gevang te houden. Want, toe nou, het was toch maar een heel kleine diefstal. Bovendien: het slachtoffer had er ook wel een beetje om gevraagd. Toch? Dat zat zo. De eieren stonden op een tafeltje, gewoon langs de openbare weg. Bordje erbij: doosje voor een euro. Kennelijk was er ook al wat verkocht, want in een klein porseleinen schaaltje lagen twee of drie muntstukken. De omzet van die dag. Dat bedrag was in de zakken van de toevallig voorbijkomende veelpleger verdwenen. En omdat honger ook rauwe eieren zoet maakt, had hij een doosje eieren bij zich gestoken. Of meneer de rechter-commissaris het nou echt nodig vond daarvoor iemand twéé weken de advocaat sprak het uit alsof het levenslang was in bewaring te stellen. Nou, en óf de rechter-commissaris dat nodig vond. Volgens de magistraat was dit namelijk niet zomaar een diefstal. Goed, de waarde van de goederen was misschien niet zo hoog, maar er was meer. Het was een aanval op de Drentse cultuur, op de gemoedelijkheid en het vertrouwen dat je gewoon iets langs de weg kunt zetten om te verkopen. Waar vond je dat nog? In Drenthe en dat moest zo blijven. Ik was het eigenlijk roerend met de rechter eens. Waarom was ik daar zelf eigenlijk nog niet op gekomen? Hoe dan ook, de veelpleger kreeg zijn veertien dagen. En mij schoot een gezegde door het hoofd. Iets met eieren, geld en kiezen. Jan Hoekman Abonnementenadministratie Wijzigingen? Stuur de adreswikkel met de aangebrachte wijzigingen naar het redactieadres, of mail de wijzigingen, onder vermelding van het nummer op de adreswikkel, naar opportuun@om.nl. NB: inhoudelijke opmerkingen en suggesties melden aan de eindredacteur (zie hieronder). Redactieadres Openbaar Ministerie, Afdeling Communicatie Parket-Generaal, kamer 5.19 Prins Clauslaan 16, Postbus EH Den Haag. Telefoon: Eindredactie Pieter Vermaas, of p.vermaas@om.nl. Vaste medewerkers Thea van der Geest, Jan-Willem Grimbergen, Mary Hallebeek, Jan Hoekman, Petra Sprado. Aan dit nummer werkten verder mee Marieke van der Molen, Peter Louwerse, Miranda van Ark. Foto omslag Vincent Boon Ontwerp Fabrique, Delft Druk Zijlstra Drukwerk, Rijswijk Oplage: 8.000

3 OPPORTUUN 03 / 2010 Inhoud 3 Het OM als crisisbeheerser pag Maart 2010 rubrieken 06 Teakhout Teakhout is aan het begin van deze eeuw populair. Slimme investeerders hopen een graantje mee te pikken door geld te steken in het aankopen van bospercelen in Brazilië. Dat het fout kan gaan, blijkt uit het project Eco Brasil, dat leidde tot tweeduizend gedupeerden. FP-officier Ronald Bliek bracht de zaak naar de zitting. 10 Crises & OM Bij de Schiphol-crash, het Koninginnedagdrama in Apeldoorn, en de wethoudersgijzeling in Almelo trad het OM op als crisisbestrijder. Drie beleidsmedewerkers bewaken, beveiligen & crisisbeheersing (BB&C) blikken terug. En trekken lessen uit hun ervaringen. 18 Snelrechtcongres Wie over de schreef gaat en gepakt wordt, heeft binnen enkele weken een celstraf aan zijn broek. Het OM is enthousiast over snelrecht als uithangbord van de rechtshandhaving. Wetenschappers temperen de geestdrift. Verslag van het OM-congres. 22 Sporenonderzoek Een volledig weggewerkte achterstand, verkorting van de levertijden met meer dan zestig procent en het afsluiten van een Service Level Agreement met OM en politie. Hoe het NFI een omslag naar klantgerichtheid maakte. 28 Administratie en HRM Streng geselecteerde ROC-stagiaires die na de OM-opleiding voor de administratie de parketten bestormen. Het is onderdeel van de proeftuin HRM waarin vaste kaders worden gesloopt. Het nieuwe denken? Zekeren door los te laten. 02 Hoek van Jan Eieren 04 KortOM 09 GrOMbergen Nostalgie 21 Ut Recht Medioriteit 25 Omgeslagen 26 De 2 Johnnen Op naar een schoon Compas 31 Internationaal 32 AchterOM

4 4 KORTom Twee gloednieuwe gebruikersraden Praktijktest GPS Maatwerk van start De gebruikersraad Bedrijfsvoering en de gebruikersraad Kennisdeling zijn begin dit jaar opgericht. De gebruikersraden zijn verantwoordelijk voor en beslissen over het toevoegen van nieuwe functionaliteiten van (web)applicaties. De gebruikersraad Bedrijfsvoering houdt zich bezig met applicaties die een prominente rol spelen binnen de bedrijfsvoering van het OM. De aandacht gaat vooralsnog uit naar de gebruiker van applicaties zoals P-Direkt, MAVIM, Decosweb, BINK en E-Factuur (en Leonardo, de opvolger van de laatste twee applicaties). De tweede nieuwe gebruikersraad, Kennisdeling, richt zich op applicaties zoals JKS en de in februari 2010 beschikbaar gestelde applicaties Leerstukken, dat een geactualiseerd overzicht biedt van geldend recht op het gebied van een aantal leerstukken, en Requipedia, een database gevuld met zowel requisitoirelementen als volledige requisitoirs. Beide applicaties zijn bestemd voor officieren van justitie, advocaten-generaal en parketsecretarissen. De voorzitters Edwin Mac Gillavry (Kennisdeling) en Jan-Renger Harwig (Bedrijfsvoering) gaven tijdens de startbijeenkomsten een overzicht van de applicaties die horen bij hun gebruikersraden. Ook werden er demo s getoond van nieuwe applicaties die nog in ontwikkeling zijn. De leden van de gebruikersraden waren dan ook erg enthousiast over de invulling van de nieuwe gebruikersraden. Inmiddels zijn naast de twee gloednieuwe gebruikersraden, al drie gebruikersraden actief: de gebruikersraad eerste lijn (GPS, en alle overige applicaties t.b.v. het primaire eerstelijns strafrechtsproces inclusief Compas en de wet BOPZ), gebruikersraad tweede lijn (NIAS) en gebruikersraad planning en besturing ( Phoenix e.d.). De volgende en laatste nieuwe raad die van start gaat is de gebruikersraad Voorlichting en Communicatie op 30 maart (OMtranet, OM.nl en de overige applicaties t.b.v. het ondersteunen van de voorlichting en communicatie). Contact: Mahinder Poedai, secretaris gebruikersraden OM Tel: / Op 14 januari is de praktijktest GPS Maatwerk van start gegaan. Dit betekent het begin van een nieuwe, cruciale fase in de ontwikkeling en implementatie van GPS, het Geïntegreerd Processysteem Strafrecht. De praktijktest wordt uitgevoerd door een zestal OM-onderdelen, te weten de arrondissementsparketten Den Haag, Rotterdam, Haarlem-Schiphol, de Rotterdamse vestiging van het BOOM, het Landelijk Parket en het Functioneel Parket. Bij het LP en het FP wordt getest door medewerkers uit Rotterdam, Amsterdam, en Bosch en Zwolle. Zij gaan de komende maanden aan de hand van hun eigen maatwerkzaken - die gelijktijdig in Compas worden behandeld - de werkbaarheid van de nieuwe gebruiksmogelijkheden toetsen in de dagelijkse praktijk. Bovendien dragen zij bij aan de verdere uitwerking van procesbeschrijvingen, best practices voor digitaal werken en de implementatie-aanpak. Daarbij worden zij ondersteund door onder meer implementatiebegeleiders, procesconsultants, opleiders en materiedeskundigen van het programma GPS. Er zullen in totaal ongeveer 120 testers deelnemen en circa 200 zaken de revue passeren, waaronder zowel kleine als grote dossiers. De praktijktest loopt tot 1 mei Na afloop doen de OM-onderdelen verslag van hun ervaringen in bevindingenrapportages aan de opdrachtgever, procureur-generaal Henk van Brummen. Een en ander vormt de opmaat voor een gezamenlijke pilot van het OM en de Rechtspraak vanaf 1 augustus 2010.

5 OPPORTUUN 03 / Strafbeschikkingen voor P-feiten Processen voor en door de OM er Na de OM-strafbeschikking en de bestuurlijke strafbeschikking bevalt de Wet OM-afdoening op 1 april a.s. van een nieuwe telg: de politiestrafbeschikking. Opsporingsambtenaren van politie, Koninklijke Marechaussee en buitengewoon opsporingsambtenaren vaardigen vanaf april strafbeschikkingen uit voor de P-feiten. Dit zijn de feiten die in het feitenboekje aangeduid staan met de letter p en waar voorheen een politietransactie voor werd aangeboden. De projectgroep OM-afdoening bezoekt samen met de CVOM alle parketten om de collega s daar te informeren over de politiestrafbeschikking. Meer over OM-afdoening op OMtranet: Organisatie > Projecten/Commissies > OM-afdoening Of je nou slachtoffer bent in Leeuwarden, Lelystad, Arnhem of Middelburg: je ontvangt overal dezelfde brief. Een utopie? Binnen enkele jaren heel gewoon! Het OM wordt steeds meer een procesgerichte organisatie. Precies dezelfde werkzaamheden worden op meerdere plaatsen uitgevoerd in onze organisatie. Door deze standaardprocessen structureel vorm te geven verhogen we de kwaliteit op de werkprocessen en dat levert OM-breed een goede winst op. Medio 2010 loopt het pilottraject ten einde en vindt een evaluatie plaats over de tot dan toe opgedane ervaring. Zo ontstaat een blauwdruk voor het inrichten van meer effectieve proceskringen. Om zo samen te komen tot kwalitatief beter ingerichte werkprocessen die we in onze dagelijkse werkzaamheden kunnen gebruiken. Voor meer informatie OMtranet > Organisatie > Procesarchitectuurbureau > Proceskringen Net als met de andere strafbeschikkingen wordt ook de politiestrafbeschikking gefaseerd ingevoerd. Als eerste zijn in april de arrondissementen Almelo, Zwolle, Utrecht en Lelystad aan de beurt. Bestraften die het niet eens zijn met hun strafbeschikking kunnen hiertegen verzet instellen. De verwerking van de verzetten op de feitgecodeerde overtredingen vindt volgens dezelfde fasering plaats bij de CVOM. Als de beoordelaars bij de CVOM de strafbeschikking niet intrekken of wijzigen, wordt de zaak op het lokale parket op zitting gebracht. In 2009 is het pilottraject gestart en zijn drie proceskringen ingericht: slachtofferzorg en proces Intake, beoordelen en registreren. Al snel is de tweede lijn aangehaakt om ook een proceskring te gaan draaien. Een proceskring is een overleg waar medewerkers vanuit de diverse OM-onderdelen samenkomen om zich te richten op de (door) ontwikkeling van een bepaald proces. Het door hun aangeleverde product is de aanzet voor een nieuw landelijk standaardproces. Het biedt de mogelijk om samen te beslissen hoe de eigen werkzaamheden in de toekomst vorm krijgen.

6 6 ALLES AFWEGENDE Investeren in de jungle Tweeduizend beleggers gedupeerd door "Eco Brasil" Teakhout is aan het begin van deze eeuw populair, slimme investeerders hopen een graantje mee te pikken door geld te steken in het aankopen van bospercelen in Brazilië. Dat het fout kan gaan blijkt uit het project Eco Brasil. Er zijn tweeduizend gedupeerde investeerders. Ronald Bliek, officier van justitie van het Functioneel Parket, brengt de zaak naar zitting. Een nog aan te leggen houtplantage moet het Braziliaanse bos in een goudmijn gaan veranderen. Mensen nemen een tweede hypotheek op hun huis, besteden hun spaargeld of hun pensioen. Hen wordt een rendement van een procent per maand voorgespiegeld, en een deel van het vruchtgebruik van het bosperceel. Ze komen bedrogen uit. De jungle blijkt een moeilijk te bereiken moeras. Bospercelen worden niet aangekocht. Het geld is verdwenen in de zakken van de leidinggevenden van Eco Brasil, zoals het project heette. Tweeduizend beleggers leggen tussen 1998 en 2004 gezamenlijk zo n 42 miljoen euro in, maar ze hebben tot op heden maar weinig van hun geld terug gezien. De extra hypotheek op hun huis moet overigens wel gewoon afbetaald worden. Ponzi-fraude Eind 2003 komen er tientallen aangiften en meldingen binnen bij de politie in de Achterhoek. Mensen zijn verontrust omdat ze geld hebben geïnvesteerd, maar ze krijgen de beloofde rendementen niet meer uitgekeerd. Ze maken zich zorgen. In 2004 wordt een grootschalig vooronderzoek gestart. Het is voor officier Ronald Bliek meteen duidelijk dat er iets mis is. Dat had te maken met de massaliteit van de aangiftes en de bevindingen van de curator. De administratie van Eco Brasil wordt in beslag genomen, geldstromen uitgeplozen en omdat het geld deels is weggesluisd naar het buitenland worden er ook rechtshulpverzoeken aan het buitenland gedaan. Het BOOM start ook een strafrechtelijk financieel onderzoek. Op bezittingen wordt conservatoir beslag gelegd. Officier Bliek krijgt gaande het onderzoek steeds meer duidelijkheid in de werkwijze van de verdachten. Het gaat om een zogenaamde Ponzi-fraude, vernoemd naar Henri Ponzi, die tussen 1900 en 1920 tientallen mensen zo oplichtte. De kenmerken van Ponzi-fraude zijn dat er hoge rendementen worden voorspeld, inleggelden worden rondgepompt en uiteindelijk verdampen en dat gebrek aan liquiditeiten leidt tot de ontmaskering. Bij Eco Brasil ging het ongeveer ook zo. Twee hoofdverdachten Uit onderzoek door de FIOD-ECD blijkt dat Eco Brasil in 2001 technisch failliet was, maar de twee hoofdverdachten meneer K. en meneer Q. van geen ophouden wisten. Ze bleven in hetzelfde patroon doorgaan. Ze richtten een nieuwe rechtspersoon op en ze bedachten nieuwe producten, waarmee ze beleggers over de streep konden trekken. Volgens de brochures werd er niet meer alleen geïnvesteerd in teakhout, maar ook in vastgoed. Omdat de heren niet echt een goede naam opbouwden, gingen ze gebruik maken van stromannen die hun producten aan de man brachten. Behalve de twee hoofdverdachten werden uiteindelijk ook drie stromannen voor de rechter gebracht. Het zijn vooral de hoofdverdachten die zichzelf verrijken. Er was 42 miljoen euro ingelegd. Zeker 45 procent van het ingelegde geld is door de hoofdverdachten anders besteed dan beloofd. Meneer K. voormalig kaasboer- deed zich voor als iemand die niet alleen verstand had van kaas, maar ook van beleggen. Meneer Q. was voormalig reclametekenaar. Glossy brochures moesten mensen over de streep trekken. Een professioneel opgezet call centre hielp de potentiële beleggers benaderen. Open plek in bos Houtplantage Eco Brasil blijkt een Fata Morgana voor veel beleggers. In werkelijkheid is Eco Brasil niet meer dan moerasbos met een open plek in het Amazonegebied in Brazilië. Officier Bliek heeft het met eigen ogen kunnen aanschouwen. Samen met de advocaat en rechter-commissaris is hij naar Brazilië afgereisd. Verdachten bleven volhouden dat daar iets was. Maar er was niets. We hadden nog net geen kapmes nodig om er te komen. Het was een troosteloze plek in het bos.

7 OPPORTUUN 03 / Deze praktijken besmetten de legale beleggingswereld Officier Ronald Bliek Foto: Wim Hollemans Op de open plek is wel een houten verblijf neergezet en in het begin trokken er ook wel beleggers heen om daar te kijken. Een bosbouwdeskundige, die onder meer verzocht wordt om de haalbaarheid van het project te beoordelen, concludeert dat van het bos helemaal geen rendabele plantage te maken is. Het bleek een stuk moerasbos, exploitatie ervan is te kostbaar en niet rendabel. Wat voorgesteld is aan de belegger kon helemaal nooit gerealiseerd worden. En dat wisten de hoofdverdachten ook. We vonden tussen hun administratie een voorbeeldbrief aan beleggers met als titel Meer geld weg uit pechdorp. Het is tekenend voor de manier waarop de fraude is gepleegd. Hiermee lieten ze zien dat ze beseften waar ze mee bezig waren. Ze maakten er zelfs een grap van. Eco Brasil was een dankbare financiële melkkoe, aldus Bliek. Het bedrijf had ondanks alle inkomsten een negatief eigen vermogen. Er werd nog meer aan het >

8 8 ALLES AFWEGENDE > bedrijf onttrokken dan erin stroomde. Uit de administratie van Holland Casino blijkt dat meneer K. zeker 203 keer een bezoek bracht. Meneer Q. en K. werden medio november 2005 aangehouden. De rechter-commissaris had de vordering bewaring afgewezen, maar Bliek ging daartegen in hoger beroep. Er was sprake van vluchtgevaar en vrees voor herhaling. De rechtbank en het Arnhemse Hof stelde hem in het gelijk en beide heren bleven vast tot aan de inhoudelijke behandeling en het vonnis. Veroordelen Ronald Bliek heeft lopende het onderzoek en later op de zitting weinig sympathie kunnen opvatten voor beide heren: Ze hebben op geen enkel moment spijt of berouw getoond. Het negatieve vermogen van het bedrijf werd groter en groter. Je kunt niet meedogenloos mensen geld blijven afpakken. Dit soort praktijken besmetten de legale beleggingswereld. Eén van de hoofdverdachten zegt nog over de tap dat hij er wel met een taakstraf vanaf zal komen. Maar zaaksofficier Bliek denkt daar anders over. Voor hem staat buiten kijf dat een gevangenisstraf op zijn plaats is. Het heeft tot de nodige maatschappelijke onrust geleid. Ze hebben op grove wijze misbruik gemaakt van het vertrouwen van beleggers en op deze wijze miljoenen euro s aangetrokken. Ze hebben jarenlang met dat geld op grote voet geleefd en feest gevierd. Van het ingelegde geld is niets meer overgebleven. En de impact voor zoveel gedupeerde beleggers is enorm. Meneer T. was afkomstig uit de bankwereld en had zijn financiële expertise beschikbaar gesteld. Hij krijgt een jaar gevangenisstraf waarvan zeven maanden voorwaardelijk en een boete van euro. Meneer B. krijgt een werkstraf van 180 uur en drie maanden voorwaardelijke gevangenisstraf. Gedupeerde beleggers De beleggers wachten nog altijd op hun geld. Of er kans is dat ze het ooit terug krijgen is zeer de vraag. Ronald Bliek: De rechtbank oordeelde dat de benadeelde partijen die zich in de strafzaak gevoegd hadden, niet ontvankelijk waren. De vorderingen waren niet eenvoudig van aard. Er lopen nog wel ontnemingsvorderingen van twee miljoen en ruim anderhalf miljoen tegen de hoofdverdachten. Die zijn nog niet onherroepelijk. De rechtbank Zutphen neemt de strafeisen van Bliek tegen de verdachten bijna conform over. Meneer Q wordt op 18 oktober 2006 tot zes jaar onvoorwaardelijk veroordeeld. Het Hof in Arnhem bevestigt het vonnis van de rechtbank in Meneer K. krijgt vier jaar onvoorwaardelijk. Een iets minder hoge straf, omdat hij iets eerder is uitgestapt. Het Hof veroordeelt hem tot vier en een half jaar onvoorwaardelijk. Daarnaast loopt er een strafzaak tegen drie stromannen. De rechtbank veroordeelt meneer N. tot drie jaar gevangenisstraf waarvan tien maanden voorwaardelijk. Of de gedupeerden niet naïef waren om te denken dat investeren in teakhout hen ook maar iets zou opleveren, is moeilijk te zeggen. Misschien, vindt de zaaksofficier, maar het zijn mensen zoals jij en ik. Natuurlijk hebben beleggers een eigen verantwoordelijkheid, maar soms wordt het zo professioneel aangepakt dat je moeilijk door het bedrog heen kan prikken. Hier is sprake van een criminele organisatie en oplichting. Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat financiële producten deugen. Beleggingsfraude tast dat vertrouwen aan. Zonder vertrouwen kan het financiële verkeer tot stilstand komen. Dat maakt ons werk maatschappelijk relevant. Tekst: Marieke van der Molen Beleggingsfraude Eco Brasil is een voorbeeld van een beleggingsfraude zaak, zoals er de laatste tijd wel meer op zitting hebben gestaan. Denk aan Golden Sun, Investment Services en er komen er nog meer. In maart 2010 staan Palminvest en Easylife op zitting. In 2006, toen Eco Brasil op zitting kwam, waren beleggingsfraudes van deze omvang nog vrij uitzonderlijk. Bij de zaak Eco Brasil legden mensen grote geldbedragen in, tussen 1998 en De fraude vertoont veel overeenkomsten met andere, recentere beleggingsfraudezaken. De glossy producten, de gladde praatjes en folders waarmee mensen over de streep worden getrokken. Dat zie je nu vaker terug, aldus officier van justitie Ronald Bliek.

9 OPPORTUUN 03 / 2010 GRomBERGEN 9 Nostalgie Niets is meer zoals het eens was. Waar zijn de tijden dat het zo koud was dat de Noordzee dicht vroor? Dat je bij Jamin limlollies kon kopen voor 25 cent? Dat de hits uit de top 40 alleen nog maar verschenen op 45 toeren singles, die na verloop van tijd geheid tikken en krassen gingen vertonen? Dat je in winkels nog met U werd aangesproken? Dat is allemaal lang verleden tijd. En nu is het zelfs zo ver gekomen dat je niet eens meer politiemensen uit mag schelden! Waar moet het heen met onze maatschappij? Dat het ongelijk is verdeeld in de wereld weten we al langer. Dat een dronken studente om vier uur 's nachts verder mag gaan dan een brave borst op een mooie zondagmiddag in een park spreekt voor zich. Vandaar ook dat het alleszins begrijpelijk was dat het Leeuwardense hof op 6 februari 2007 een Groningse studente vrijsprak, die op de Grote Markt in haar woonplaats onder invloed van veel alcohol een aantal agenten uitschold. Goed, zo redeneerde het hof, woorden als sukkels, klootzakken, loosers en kankerlijers kunnen op zichzelf beledigend zijn. Het hof ging echter verder: Gelet echter op de hiervoor genoemde omstandigheden waaronder een en ander heeft plaats gevonden, mede in aanmerking nemend dat van politieagenten een zeker incasseringsvermogen ten aanzien van dergelijke opmerkingen mag worden verwacht, is het hof van oordeel dat de door de verdachte gebezigde bewoordingen in het onderhavige geval geen belediging opleveren als bedoeld in artikel 267 van het Wetboek van Strafrecht. Een uitspraak die velen zal aanspreken. Het zal dan ook menigeen hebben verbaasd dat de advocaat-generaal bij het ressortsparket in Leeuwarden het nodig vond cassatie in te stellen tegen deze uitspraak. Het wordt echter nog opmerkelijker: ook de Hoge Raad was van oordeel dat de gebezigde bewoordingen wel degelijk een beledigend karakter kunnen hebben: De omstandigheden waaronder die uitlatingen zijn gedaan, zijn anders dan het hof heeft geoordeeld van onvoldoende gewicht om daaraan het beledigend karakter te ontzeggen. 's Hofs opvatting dat van politieagenten een zeker incasseringsvermogen ten aanzien van dergelijke opmerkingen mag worden verwacht vindt geen steun in het recht. (HR 22 september 2009, LJN BI5623). Het hof mocht zijn werk overdoen. Dat resulteerde in een arrest van 12 februari 2010 (LJN BL3922). En ongetwijfeld tot spijt van velen kwam het nu wel tot een veroordeling. De omstandigheden waaronder de woorden zijn gebruikt, zo vond het hof nu, zijn niet meer van doorslaggevend belang: Die omstandigheden zouden enkel van belang kunnen zijn indien het bewoordingen betrof die op zichzelf niet beledigend behoeven te zijn, maar die wel als zodanig zouden kunnen worden beschouwd door de context, waarbinnen ze zijn gebruikt. De studente moest een geldboete van 220 euro betalen. Daarmee is weer een mooie, oude traditie verdwenen: we mogen nu met ons dronken hoofd niet eens meer politiemensen uitschelden! Met gevoelens van nostalgie denk ik terug aan die goede oude tijd... Tekst: Jan-Willem Grimbergen, officier van justitie, parket Utrecht

10 10 CRISIS Drie beleidsmedewerkers BB&C blikken terug OM als crisisbeheerser Bij de Schiphol-crash, het Koninginnedagdrama in Apeldoorn, en de wethoudersgijzeling in Almelo trad het OM op als crisisbestrijder. Drie beleidsmedewerkers bewaken, beveiligen & crisisbeheersing (BB&C) blikken terug. En trekken lessen uit hun ervaringen. Schiphol-crash Op 25 februari 2009, om uur, stort een vliegtuig van Turkish Airlines neer, vlak voor de landing op Schiphol. Aan boord zijn 135 passagiers. Bij de crash vallen 9 doden en 86 gewonden. De hulpverlening op Schiphol komt snel op gang: alle crisisteams worden gealarmeerd en gaan naar de crisislocaties. Incident en beleidsmedewerker Daan Groot, beleidsmedewerker parket Haarlem/Alkmaar: Het is heel onwerkelijk in het begin. Ik zit op het moment van de crash in overleg en dan gaat de telefoon: Alarmering Schiphol in het display. Dat is altijd of een test of loos alarm, dus het duurt nu wel een aantal minuten (en een aantal telefoontjes) totdat doordringt dat het nu serieus is. Vanaf het parket stap ik vervolgens zo snel mogelijk met Chris van Dam (fungerend hoofdofficier) in een arrestantenbus. Met gillende sirene op weg naar Schiphol. Onderweg druk telefonerend, rijden we over de A9 en dan zien we het vliegtuig liggen in het weiland. Pff, dit is serieus Vanuit het parket Haarlem wordt opgeschaald en het reguliere werk wordt direct opzij geschoven. De hoofdofficier neemt plaats in het beleidsteam. De luchtvaartofficier gaat samen met de FO-officier richting het onderzoeksteam. De persofficier gaat richting het voorlichtingsteam van de regio. Daan Groot: Op het moment dat ik op Schiphol aankom, valt mij vooral op hoe rustig en geordend alles daar weer is. Geen chaos, geen schreeuwende of overspannen mensen Wat gebeurt er dan wel? Veel overleg, heel veel overleg. Er ontstaat die dag een cyclus van overleg, bilaterale overleggen, veel telefonisch overleg met Den Haag en dan van overleg naar de persconferentie. Op het eind van de middag komt ook de minister-president nog even binnenlopen. In het begin van de avond is de hulpverlening ter plekke afgerond. Alle gewonden zijn afgevoerd naar ziekenhuizen in de omgeving. Het onderzoek naar de oorzaak van het ongeval kan dan beginnen en de brokstukken van het vliegtuig zullen nog bijna twee weken op deze plek blijven liggen, al die tijd beveiligd door de politie. Daan Groot: Voor ons begint het eigenlijk pas echt na deze eerste dag. Er zijn veel complexe vraagstukken: de samenwerking met de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) van Pieter van Vollenhoven, de enorme media-aandacht, een complexe en grote PD, de inzet van het Landelijk Team Forensische Opsporing (LTFO) en een ingewikkeld identificatieproces. Het identificeren van de dodelijke slachtoffers en het vervolgens vrijgeven van de lichamen is een ingewikkeld proces en neemt meer tijd in beslag dan de buitenwacht verwacht. Dit levert frictie op, binnen het beleidsteam maar ook bij ambassades en bij familie van slachtoffers. De verhouding tussen de OVV en het OM blijkt de komende dagen een uitermate interessant verhaal voor de media. Mijn rol is voornamelijk om op de wat langere termijn voor ons orde in de chaos te scheppen. In de praktijk betekent dat het contact onderhouden tussen de mensen op het parket en de crisisteams, samen met communicatie zorgen voor interne communicatie op het parket, maar ook het dagelijks organiseren van een intern crisisoverleg en het bijhouden van een logboek en tijdslijn.

11 OPPORTUUN 03 / En dan zien we het vliegtuig liggen in het weiland. Pff, dit is serieus Daan Groot Lessen die Daan Groot trekt 1. Kijk ook vooruit De eerste les is om verder te kijken dan alleen de acute fase. Uiteindelijk zijn ongeveer 10 functionarissen van parket Haarlem bijna twee weken actief geweest en dit crisisteam heeft dagelijks overleg gehad. Dit gaat over de voortgang van het opsporingsonderzoek en de afstemming met de OVV, maar bijvoorbeeld ook over het mediabeleid en de afstemming met gemeente Haarlemmermeer over de herdenking van de crash en de berging van het vliegtuig. 2. Wees helder over je rol Realiseer je dat de meerwaarde van het OM bij dit type crisis zit in het beantwoorden van onderzoeksvragen (waaronder de schuldvraag). Niet iedereen kent deze rol van het OM. Het OM verricht onderzoekshandelingen die een vorm van factfinding zijn, zonder dat direct een concrete verdachte in beeld hoeft te zijn. Denk hierbij aan: identificatie door het Rampen Identificatie Team (RIT), het laten verrichten van sectie op lichamen, het vrijgeven van stoffelijke Foto: Vincent Boon overschotten, het in beslag nemen van het vliegtuig en alle brokstukken. 3. Oefen gezamenlijk Het beleidsteam op Schiphol heeft heel veel baat gehad bij het gezamenlijk oefenen van crisissituaties. Sluit dus aan als OM, is mijn aanbeveling, ook bij misschien minder relevante scenario s. Door geregeld gezamenlijk te oefenen kan je onderling vertrouwen opbouwen. Dit vertrouwen is in crisissituaties enorm belangrijk! >

12 12 CRISIS > Koninginnedag 2009 Koninginnedag Een kleine zwarte auto rijdt op 30 april 2009 dwars door de afzetting heen, sleurt mensen mee en mist ternauwernood de open bus met daarin de Koninklijke familie. Er vallen acht doden, drie vrouwen en vijf mannen, waaronder de dader. Tien mensen raken gewond, van wie twee zwaargewond. Incident en beleidsmedewerker Ton van Rijnderhoff, beleidsmedewerker regioparket Arnhem: Thuis gaat mijn GSM, de hoofdofficier verzoekt mij als BB&C er direct naar Apeldoorn te komen. Snel pak ik mijn spullen, spring in de auto en rij weg. Als oud-hoofdinspecteur van politie met dertig jaar politie-ervaring ben ik toch wel wat gewend, maar dit voelt wel erg vreemd aan. Een aanslag? Al die mensen die overleden of gewond zijn! Ondertussen rij ik al handsfree bellend richting Apeldoorn. Vlak na de grens - ik woon in Duitsland - staan twee motorrijders van de regiopolitie Apeldoorn al klaar en vangen mij op. Onder escorte, met een behoorlijke snelheid, rij ik verder naar Apeldoorn. Veel spookt er door mijn hoofd, de voormalig politieman in mij wordt weer wakker. Ondertussen is de hulpverlening snel op gang gekomen, waarbij het voordeel was dat er voor deze dag reeds een Staf Grootschalig Bijzonder Optreden (SGBO) actief was. De hoofdofficier heeft gelijk zijn OM-crisisstaf geactiveerd, waaronder zijn adviseur, de beleidsmedewerker bewaken en beveiligen & crisisbeheersing (BB&C). Ton van Rijnderhoff: In Apeldoorn aangekomen zie ik alleen maar activiteiten. Mensen rennen heen en weer, van de SGBO-ruimte naar bijvoorbeeld de ruimte waar de driehoek bijeenkomt. Van een chaos is evenwel absoluut geen sprake. Ik meld me bij de hoofdofficier, we nemen de eerste zaken door, en ik ga aan het werk. Onwezenlijk. Vreemd. Maar dan komen de eerste details en dan weet je dat het ernst is. Dit is het moment waarvoor ik opgeleid ben. Nu moet ik aan de bak, samen met een fantastisch team. Kort hierna is het eerste driehoeksoverleg (burgemeester korpschef hoofdofficier van justitie) een feit. Onder leiding van het parket Zutphen wordt direct het strafrechtelijk onderzoek opgestart, wat later op de dag wordt overgedragen aan het Landelijk Parket. De persvoorlichting van het parket sluit zich aan bij het SGBO, de beleidsmedewerker Bewaken en Beveiligen & Crisisbeheersing voegt zich als adviseur van de hoofdofficier bij het driehoeks- en vijfhoeksoverleg. Het vijfhoeksoverleg is gelijk aan het driehoeksoverleg aangevuld met personen van de GHOR en gemeentelijke crisisstaf. Van Rijnderhoff: Mijn rol als beleidsmedewerker bewaken, beveiligen & crisiscoördinatie bestaat op Koninginnedag in de eerste plaats uit het adviseren van de hoofdofficier tijdens deze crisis en de rollen duidelijk houden. Met andere woorden: wie heeft welke rol en welke verantwoordelijkheid? Daarnaast bewaak ik voor de hoofdofficier de processen, zoals onder andere een zo goed mogelijke overdracht van de strafzaak aan het Landelijk Parket. Ook het Parket-Generaal houd ik voortdurend op de hoogte, zodat ook de collegevoorzitter op de hoogte kan worden gebracht van de laatste stand van zaken. Daarnaast wordt voor de hoofdofficier een logboek bijgehouden en worden de besluiten genoteerd die in de driehoek en vijfhoek worden genomen. Van Rijnderhoff: In de loop van de dag wordt duidelijk dat de dader alleen heeft gehandeld. De dader wordt na aankomst in het ziekenhuis, uit voorzorg direct opgenomen in het decentrale stelsel bewaken en beveiligen. Hierin heeft de beleidsmedewerker BB&C een belangrijke rol. Hij adviseert en coördineert namens de hoofdofficier de beveiliging, hetgeen direct in het ziekenhuis door de politie wordt gerealiseerd. In de nacht van 30 april op 1 mei overlijdt de dader in het ziekenhuis.

13 OPPORTUUN 03 / Mensen rennen heen en weer, maar van een chaos is geen sprake Ton van Rijnderhoff Foto: Vincent Boon Lessen die Ton van Rijnderhoff trekt 1. Zet meer persvoorlichters in Aan de alarmering hoeven we niets te doen, deze werkte perfect, iets waarvan je denkt dat dit altijd een risico is. We hebben wel geleerd om bij een volgende crisis meer OM-persvoorlichters in te zetten, met name direct naast de hoofdofficier, wanneer deze een leidende rol heeft. 2. Denk na over back-up De beleidsmedewerkers BB&C hebben onderling een back-up of vervangingregeling. De vraag is of dit voldoende geregeld is wanneer een crisis zich over een langere periode afspeelt. Immers hun dagelijkse werkzaamheden gaan ook gewoon door. 3. Zorg voor een helder overdrachtsmoment De overname van de strafzaak door het Landelijk Parket verliep redelijk goed. Wel is het verstandig om te zorgen voor een helder overdrachtsmoment dat formeel wordt vastgelegd bij OM en politie. Hoe de feitelijke overdracht ook loopt, zorg er bij de informatie-uitwisseling voor dat een liaison van de Nationale Recherche onmiddellijk en ook feitelijk meeloopt met het onderzoek. 4. Blijf samen oefenen en investeren Gelukkig waren de OM-leden die betrokken waren bij deze crisis geoefend, gecertificeerd en vakkundig. Bij bestrijding van een dergelijk incident blijkt dit van enorm belang en is het een voordeel dat een ieder zijn taak weet. Dat er in het verleden geoefend is met politie, brandweer en bestuur werpt tijdens Koninginnedag 2009 zijn vruchten af. Het is raadzaam dat het OM blijft participeren in crisisoefeningen en dat het OM blijft investeren qua opleidingen in crisisbeheersing. >

14 14 CRISIS > Gijzeling in Almelo In het gemeentehuis van Almelo gijzelt een café-restauranthouder een wethouder en vier ambtenaren. De gijzelnemer, die eerder die dag zijn auto in lichterlaaie heeft gezet, wordt door politieonderhandelaars afgehouden van verdere ongelukken. Incident en beleidsmedewerker Mark Imbos, beleidsmedewerker regio Zwolle-Lelystad-Almelo: Je moet direct naar het parket in Almelo komen, er is namelijk een gijzeling op het gemeentehuis gaande. Dat telefoontje kreeg ik maandagochtend 16 juni 2008 tegen uur van de hoofdofficier van justitie Almelo. Ik was op dat moment net op het parket Zwolle teruggekomen van een afdelingsoverleg op het parket Lelystad. Die ochtend is rond uur een melding bij de regiopolitie Twente binnengekomen over een brand in een café-restaurant in de binnenstad van de gemeente Almelo. Kort daarna volgt een tweede melding: pal voor de ingang van het gemeentehuis in Almelo slaan de vlammen uit een auto. Enkele minuten daarna een derde melding. Er zou een gijzeling gaande zijn in het gemeentehuis van Almelo. Al snel wordt duidelijk dat een wethouder en vier ambtenaren mogelijk worden gegijzeld door een gewapende verdachte. Imbos: Direct na het bewuste telefoontje stap ik de dienstauto in en zit ik de hele weg naar Almelo aan de telefoon. Nadat ik de ontvangen informatie heb gecheckt bij de politie, maken de hoofdofficier en ik de afspraak, op het parket Almelo met het interne crisisteam bijeen te komen. Aangekomen bij het parket blijkt het gehele centrum door de politie afgezet. Een enorme oploop van nieuwsgierige burgers is ontstaan rondom het gemeentehuis. Dan belt de hoofdofficier opnieuw: Wil je direct naar de brandweerkazerne komen? Ik zit daar al in het Gemeentelijk Beleidsteam en de driehoek in overleg met de burgemeester en de korpschef. Kun je daar naar toe komen? Oké, denk ik, a change of plans. Geen eerste fysieke bijeenkomst met het interne crisisteam, maar direct in actie. Snel stem ik nog wat af met de leden van het crisisteam op het parket. Daarna op weg naar de brandweerkazerne. Het OM Almelo is die dag op meer plekken met de crisis bezig. In de lokale driehoek. In het Gemeentelijk Beleidsteam, waar de hoofdofficier door een persvoorlichter en mij werd ondersteund. In het SGBO (Staf grootschalig en bijzonder optreden) door de rechercheofficier. In het TGO (Team grootschalige opsporing) door een officier van justitie. Daarnaast is op het parket een zogenoemd Actiecentrum ingericht, waarin onder andere een medewerker communicatie werkzaam is. Imbos: Onder de verantwoordelijkheid van de hoofdofficier formuleert de lokale driehoek de beleidsuitgangspunten. Aan de hand daarvan worden operaties en mogelijke scenario s ter vreedzame beëindiging van de gijzeling uitgezet. Het gaat dan over de mogelijke inzet van het Arrestatieteam en van de KLPD-Dienst Speciale Interventies (DSI). Ook bereidt de driehoek twee persconferenties voor. Het SGBO is gericht op de gecoördineerde operationele aanpak van de gijzeling en de branden. Deze staf staat in voortdurend contact met de onderhandelaar van het onderhandelaarsteam dat de gijzeling moet zien te beëindigen. De branden kunnen betrekkelijk snel geblust worden. Tegen uur die middag wordt het Regionaal Operationeel Team opgeheven. Gedurende vele uren is het onderhandelaarsteam met de verdachte in gesprek. Omstreeks uur wordt de gijzeling in het gemeentehuis beëindigd. De gijzelnemer verlaat in voortdurend contact met de onderhandelaar de kamer. Daarop wordt hij aangehouden. De vijf gegijzelden blijken ongedeerd en worden opgevangen door professionele hulpverleners.. De verdachte is in eerste aanleg door de rechtbank in Almelo veroordeeld tot een gevangenisstraf van 9 jaar. De zaak moet nog in hoger beroep worden behandeld door het gerechtshof in Arnhem en is dus nog onder de rechter. Imbos: Gedurende de gehele crisis trad ik op als ondersteuner van de hoofdofficier. Ik hield cruciale OM-beslissingen bij, adviseerde over de inzetprocedure DSI, onderhield de contacten met het ROT inzake de operatiën, stemde af met het Parket-Generaal en met de landelijk officier gijzelingen en ontvoeringen. >

15 OPPORTUUN 03 / Door rechtstreekse regionale tv-beelden hield de gijzelnemer vanuit het gemeentehuis zicht op de situatie buiten Mark Imbos Foto: Vincent Boon

16 16 CRISIS > Lessen die Mark Imbos trekt 1. Overleg met de media over een mediacode De regionale televisie zond rechtstreeks beelden uit van de gijzeling. Daardoor hielden gijzelnemer en gegijzelden vanuit het gemeentehuis zicht op de situatie buiten. Ook werd rechtstreeks ingebeld op de gsm van de gegijzelde wethouder. Via een interventie wist de hoofdofficier dit te beëindigden. Naar mijn mening is het wenselijk dat het OM landelijk met de media overlegt om tot een mediacode te komen. Daarin staan uitgangspunten beschreven over het uitzenden van beelden van een incident door landelijke en regionale omroepen, en over het rechtstreeks inbellen bij gegijzelde of ontvoerde personen. 2. Scheid de gijzeling van de branden In het Gemeentelijk Beleidsteam is ervoor gekozen zowel de gijzeling als de branden gezamenlijk vanuit dit team te coördineren. De afhandeling van de gijzeling had voor het OM uiteraard de hoogste prioriteit. In een overeenkomstige casus zou je moeten overwegen de coördinatie van de gijzeling duidelijk te scheiden van de coördinatie van de branden. Zo voorkom je dat het beleidsteam geconfronteerd wordt met zaken die op dat moment niet de hoogste prioriteit hebben. 3. Communiceer wie waarover woordvoering doet Aanvankelijk heerste op allerlei niveaus onduidelijkheid over de vraag waar de woordvoering en de communicatie over de gijzeling en de branden lag. In de gijzelingszaak was het binnen het beleidsteam helder dat het OM, in de persoon van de hoofdofficier, de leiding had en dus verantwoordelijk was voor woordvoering en communicatie. Bij de branden was vanwege de nauwe relatie met de gijzelingszaak- niet bij iedereen duidelijk wie daarvoor verantwoordelijk was. Deze onduidelijkheid werd met name gevoeld op het niveau van het Regionaal Operationeel Team, dat zich met de beëindiging van de branden bezighield. Hier leefde lang de gedachte dat het OM ook de woordvoering en communicatie over de bestrijding van de branden zou verzorgen. Bij een samenloop van een klassieke ramp Inhaalslag bij crisisbestrijding Het OM vreemde eend in de bijt van bestuurlijk Nederland heeft een inhaalslag bij crisisbestrijding gemaakt. Dat zegt hoofdofficier Paul van de Beek. Het OM heeft bij crises een inhaalslag gemaakt, constateert Paul van de Beek, hoofdofficier in Dordrecht. Het openbaar bestuur werkt, na rampen als in Enschede of Volendam, al sinds enkele jaren aan verbetering van crisisbestrijding en -preventie. Binnen het OM is het sinds twee jaar opgepakt. Onder leiding van procureur-generaal Han Moraal voeren drie hoofdofficieren (waaronder Van der Beek) de coördinatie binnen hun clusters Noord, Midden en Zuid. Zij maken landelijke afspraken: over de crisisorganisatie binnen de parketten; over de wijze waarop wordt opgetreden bij crises of rampen; over de woordvoering; over wie binnen het OM verantwoordelijk is voor besluitvorming tijdens een crisis of ramp; en over eventuele opsporingsonderzoeken die hierop dienen te volgen. Foto: Rinie Boon Ieder parket heeft inmiddels een eigen crisishandboek, zodat iedere piketofficier van justitie weet hoe te handelen bij een ramp of crisis. In iedere regio zijn beleidsmedewerkers Bewaken, beveiligen en crisisbeheersing (BB&C) werkzaam die adviseren over een goede crisisaanpak. Bij een crisis blijkt hun deskundigheid essentieel. Oefenen draagt bij aan een juiste reactie op crises; het oefenschema staat hoog op de agenda voor Hoe werkt het OM samen met crisispartners? Van de Beek: Een belangrijk instrument in de aanpak van ramp- en crisisbestrijding is de zogenoemde veiligheidsregio, waarin politie, brandweer, ambulancedienst, GGD én OM samenwerken. Gezegd moet worden dat wij, het OM, een beetje een vreemde eend zijn in deze bijt van bestuurlijk Nederland. Binnen de veiligheidsregio staan immers onderwerpen centraal waar het OM weinig mee van doen heeft. Toch is het OM een vaste crisispartner in de veiligheidsregio en schuift de hoofdofficier aan bij het bestuur van de veiligheidsregio. En bij een crisis zijn het de burgemeester, de korpschef en de hoofdofficier die bijeenkomen.

17 OPPORTUUN 03 / (brand) en een justitiële crisis (gijzeling) dien je op alle niveaus van de crisisbeheersingstructuur te communiceren welke instantie bij welk incident de woordvoering doet. 4. Vertrouw niet blind op informatie van externen In de hectiek kan een gerucht al snel uitgroeien tot een feit. Daarom moet je steeds zorgen voor registratie en verificatie van alle binnenkomende informatie. Zo voorkom je dat op basis van onjuiste of onvolledige informatie beslissingen worden genomen of publieksvoorlichting wordt gegeven. 5. Stroomlijn de informatieverzoeken Ik verwonderde me over de veelheid van de telefonische informatieverzoeken vanuit het College van procureurs-generaal en het Parket-Generaal. Deze werden bij alle direct betrokken medewerkers (hoofdofficier, rechercheofficier, persvoorlichter en mij) gedaan. Hiermee ging naar mijn mening veel tijd gemoeid. Enige coördinatie op dit proces door middel van het aanwijzen van één aanspreekpunt dan wel onderlinge afspraken inzake een betere stroomlijning van informatie, zou efficiënter zijn geweest. 6. Oefen, dan leer je elkaar kennen Het OM moet nog steeds vechten voor zijn plek en positie in de crisisbeheersing. Keer op keer dient het OM zijn rol en taak, maar ook zijn verantwoordelijkheid duidelijk te maken. Oefenen, oefenen en nog maar eens oefenen, zou ik zeggen. Op die manier leren we de crisispartners kennen, maar belangrijker nog, raken deze partners steeds meer gewend aan onze eigenstandige taak en bevoegdheden bij rampen en crises, en kweken wij begrip daarvoor. Dit komt de samenwerking tijdens crisisbeheersing ten goede. Waar richt het OM zich op? Bij een crisis richt het OM zich vooral op strafrechtelijke handhaving. Is er sprake van strafbare feiten? Maar het gaat ook om regulering van de effecten ervan. Denk aan het treffen van maatregelen om berovingen of plunderingen tegen te gaan. Of aan maatregelen die openbareordemaatregelen ondersteunen, zoals het verplaatsen van groepen mensen in het belang van de volksgezondheid. Overleg en afstemming in het crisisberaad of driehoeksoverleg tussen burgemeester en korpschef met de hoofdofficier van justitie tijdens een crisis is daarbij uiteraard van essentieel belang. Wanneer wijkt het belang van opsporing bij de bestrijding van een crisis? Het antwoord lijkt simpel: eerst redden en dan opsporen, maar dit vergt nauwkeurig overleg binnen de bijeengekomen gezagsdriehoek. Wie heeft wanneer de leiding? Als een ramp of crisis wordt veroorzaakt door een terroristische actie of ander ingrijpend strafbaar handelen, is de hoofdofficier degene die leiding geeft aan de behandeling van de crisis. Tót aan het moment waarop het strafbaar handelen is beëindigd en het herstel van de openbare orde weer centraal komt te staan. Ook in dergelijke situaties staat het hulpverleningsapparaat van de veiligheidsregio ter beschikking om een crisis op te lossen. Dan is het dus niet de burgemeester, maar de hoofdofficier die het crisisoverleg voorzit en eerstverantwoordelijke is voor de woordvoering naar de media. Want er is voor gekozen om eerst de strafbare dreiging of handelen te doen beëindigen, alvorens de situatie te normaliseren en de burgers op te vangen. Wat als een crisispartner verwijtbaar heeft gehandeld? Sommigen zien een spanning in de samenwerking: het OM zou kunnen vermoeden dat een organisatie die deelneemt aan de veiligheidsregio, zélf strafrechtelijk verwijtbaar heeft gehandeld. Ik ben niet bevreesd dat deze dubbele positie van het OM mensen ertoe brengt het OM te mijden. Wil sprake zijn van strafrechtelijk verwijtbaar handelen, dan moet er sprake zijn van grove nalatigheid of van opzettelijk handelen. Het moet bont gemaakt zijn, wil men voor vervolging in aanmerking komen. Wel kan politie of Rijksrecherche onderzoeken of hiervan sprake is. Zo n onderzoek kan er ook komen vanwege aangiften van burgers. Wij hebben dan als taak om een onderzoek te starten, tenzij er heldere argumenten zijn om hiervan af te zien. Als geen onderzoek wordt gestart, kan de burger hierover klagen op grond van artikel 12 Strafvordering bij het Gerechtshof. Het hof heeft de bevoegdheid ons de opdracht te geven strafrechtelijke vervolging te doen aanvangen. Het OM heeft dus hier niet alle vrijheid van de wereld om zelfstandig te beslissen. Het is inmiddels vaste praktijk dat in dergelijke gevallen de betrokken hoofdofficier een ander parket vraagt het onderzoek over te nemen en af te wikkelen, zodat de onafhankelijkheid in behandeling en beoordeling gewaarborgd blijft.

18 18 LIK OP STUK OM-congres over snelrecht Het uithangbord van de rechtshandhaving foto's: Went fotografie Wie over de schreef gaat en gepakt wordt, heeft binnen enkele dagen een celstraf aan zijn broek. Het OM is enthousiast over snelrecht als uithangbord van de rechtshandhaving. Wetenschappers temperen de geestdrift. Raddraaiers die kort na oud en nieuw worden berecht, kunnen steevast rekenen op veel media-aandacht. Wie het nieuws na de jaarwisseling heeft gevolgd, zou kunnen concluderen dat verhoudingsgewijs veel van deze ordeverstoorders via een (super) snelrechtprocedure hun justitiële traject doorlopen. Harm Brouwer, voorzitter van het College van procureurs-generaal, is de eerste om dat beeld te nuanceren. De politie bracht bij de laatste jaarwisseling 795 zaken aan, zei Brouwer op 5 februari tijdens het OM-congres 2010 in de Van Nellefabriek in Rotterdam. Het aantal supersnelrechtzaken bedroeg 27, terwijl 71 zaken met snelrecht werden afgedaan. Samen 98 zaken dus. Bescheiden aantallen, meent Brouwer dan ook. Het is niet aan te tonen dat de relatief rustige jaarwisseling mede te danken was aan de inzet van snelrecht, oordeelt de PG. Maar een snelle afhandeling van een zaak in combinatie met een verhoogde pakkans hebben naar mijn overtuiging een algemeen preventieve werking bij de aanpak van gecriminaliseerde overlast en publiek geweld. Snelrecht bevordert naar de mening van Brouwer het gezag van de rechtshandhaving. Mishandeling Maar aan de verschijningsvorm supersnelrecht (zie kader) kleven nogal wat bezwaren. Vanwege de ultrakorte termijn selecteert het OM alleen zaken die klip en klaar zijn, legde Brouwer uit. Dat betekent: een relatief eenvoudig vergrijp; voldoende bewijs tegen een liefst bekennende verdachte; een advocaat die vindt dat snel handelen in het belang is van zijn cliënt; en geen reclasseringsrapporten, psychologische observaties of ingewikkelde schadeclaims. Van dergelijke zaken zijn er maar weinig, constateerde de collegevoorzitter. Daarom pleit hij voor één wettelijk regiem voor snelrecht. Daarvoor moet artikel 67a van het Wetboek van Strafrecht worden uitgebreid met een nieuwe grond voor voorlopige hechtenis. Die nieuwe grond komt volgens Brouwer in de kern neer op ophouden voor berechting door de zittingsrechter. Zo wordt voorkomen dat het OM een verdachte die waarschijnlijk een celstraf krijgt, bijvoorbeeld iemand die wordt beschuldigd van eenvoudige mishandeling, moet vrij-

19 OPPORTUUN 03 / De verdachte wordt uit de anonimiteit gehaald. Hij zit dagen vast en hij kan dat thuis of op zijn werk niet verbloemen Fred Teeven, VVD-Kamerlid laten voordat de zitting heeft plaatsgevonden. Vereist is dan uiteraard dat er binnen zeventien dagen op de zitting een celstraf wordt geëist van minstens de tijd dat iemand heeft vastgezeten. Brouwer wordt in die gedachtegang gesteund door de minister van Justitie, Ernst Hirsch Ballin. De bewindsman schreef op 29 januari dat hij positief staat tegenover een uitbreiding van de voorlopige hechtenis voor bijzondere gevallen. Waarmee het OM Congres 2010 dus een superactueel thema aanroerde. Samenvattend concludeerde Brouwer dat snelrecht, mits met voldoende waarborgen bekleed, kan bijdragen aan de rechtshandhaving. Zo ingekleed kan snelrecht een vooruitgang zijn. Bureaucratie Bij dit betoog zette criminoloog Gerben Bruinsma van de Vrije Universiteit een fiks aantal kanttekeningen. De grootste fout van het OM, aldus de gedragswetenschapper, is dat men vanuit de bureaucratie denkt. Wat voor een bureaucratie snel is, hoeft voor een dader niet snel te zijn. Die dader vraagt zich af: hoeveel tijd verstrijkt er tussen het strafbare feit en de pakkans? Hoeveel tijd tussen pakkans en aanhouding? Hoeveel tussen aanhouding en zaaksbehandeling en hoeveel tussen zaaksbehandeling en strafexecutie? Op deze mêlee van vragen moet de verdachte in spe antwoorden zien te vinden, en hoe dat afwegingsproces verloopt is volgens Bruinsma onduidelijk. Werkt de generale preventie bij straffen? vroeg Bruinsma zich af. Ja, want de meerderheid pleegt geen misdrijven. Maar we weten niet hoe het werkt. Het effect is waarschijnlijk klein. Een beperkte zelfbeheersing en lage moraliteit hebben veel meer invloed. Op de speciale preventie heeft de strafdreiging helemaal weinig effect, betoogde Bruinsma. Hij onderbouwde dit met het gegeven dat vijftig procent van de gevangenispopulatie na vrijlating in recidive vervalt. En stelde en passant vast dat het OM geen energie stopt in resocialisatie en rehabilitatie. En hoe zit het met het snelrecht in het bijzonder? Dat kan volgens Bruinsma effectief zijn in een kleine gezinsgemeenschap, waar ouders direct ingrijpen, een uitleg verschaffen bij de straf, nooit te zwaar of inconsequent straffen en de straf niet is gericht op het wegnemen van plezier. Maar het OM, meent Bruinsma, is niet zo n warm gezin en kan dus onmogelijk effectief snelrecht toepassen. Een nog belangrijker middel voor gedragsverandering is belonen, en daarvan is uiteraard helemaal geen sprake bij het OM. Pakkans Vreemd dat snelrecht zo populair is bij het OM en de politiek, meent Bruinsma. We weten niet hoe het werkt, we hopen dat het werkt. Kun je daar beleid op baseren? Bruinsma kreeg op dit punt, tijdens de plenaire discussie onder leiding van Victor Deconinck, steun van de Rotterdamse rechtbankpresident Wim van Veen: Ik ben verbaasd dat 82 procent van de aanwezigen denkt dat snelrecht werkt. We weten er geen bal van. Bruinsma raadt het OM aan om een fundamentele discussie te starten over het inzetten van snelrecht. Je moet je afvragen of je daar zoveel geld, energie en personeel in moet steken. Volgens de criminoloog kunnen de staande magistraten zich beter richten op het verhogen van de pakkans. Ook de strafrechtgeleerde Paul Mevis nam het snelrecht onder vuur, maar dan met juridische argumenten. Hij pleitte voor een persoonsgericht aanpak van verdachten, en dat lijkt moeilijk te rijmen >

20 20 > Ik ben verbaasd dat 82% denkt dat snelrecht werkt. We weten er geen bal van. Wim van Veen, rechtbankpresident Rotterdam met de haastige praktijk van het snelrecht. Als principieel bezwaar opperde hij dat de rechters slechts een schakel worden in de op efficiency gerichte keten van het justitieel systeem. Hij vroeg zich ook af wie de regie houdt over het proces tot aan de behandeling ter zitting. In het algemeen wordt de rechter-commissaris (RC) gezien als de ideale figuur voor deze functie. De Haagse hoofdofficier van justitie mr. Theo Hofstee opperde later dat deze RC moet optreden als politierechter. Onschuldpresumptie Een ander principieel punt is voor Mevis dat snelrecht kan botsen met de zogeheten onschuldpresumptie (het principe dat iemand onschuldig is tenzij anders bewezen). Ook wees hij erop dat het toepassen van snelrecht afhankelijk is van de medewerking van de verdachte. In hoeverre die medewerking vrijwillig is, staat nog te bezien, meent Mevis. Dit is een aspect waarover ze in Straatsburg (waar het Europese Hof zetelt, red.) niet staan te juichen. Vanuit de zaal werd, tijdens de plenaire discussie onder leiding van Victor Deconinck, meermaals gewezen op het gevaar dat de waarheidsvinding sneuvelt onder het geweld van de snelle rechtstoepassing. VVD-Tweede Kamerlid en voormalig officier van justitie Fred Teeven erkende dat risico, maar hij is toch voor snelrecht. De verdachte wordt uit de anonimiteit gehaald. Hij zit dagen vast en hij kan dat thuis of op zijn werk niet verbloemen. Bovendien heeft het zo zijn voordelen dat de verdachte vast zit want dan werken ambtenaren harder. Dat het toepassen van snelrecht nadelig kan uitpakken voor slachtoffers, bleek uit het betoog van de bedrijfsjuriste W. Blank van de Rotterdamse openbaar vervoerder RET. De benadeelde partij heeft geen belang bij snelrecht, en al helemaal niet bij supersnelrecht. verklaarde Blank, die de belangen van mishandelde RET ers behartigt. Wij kunnen binnen die korte termijnen vaak niet vaststellen hoe groot de materiële en immateriële schade is, beargumenteerde zij. Daardoor kan het slachtoffer zich niet voegen in het strafproces en moet noodgedwongen uitwijken naar de duurdere en tijdrovende civiele procedure. VVD er Fred Teeven kwam met de oplossing: Hou later een aparte zitting voor schadeclaims. Dat moet wettelijk mogelijk zijn. De Haagse hoofdofficier Theo Hofstee bepleitte de toepassing van snelrecht. Hij wees op de situatie in Amsterdam in jaren tachtig waar zakkenrollers uit Oost-Europa en Zuid-Amerika voor veel overlast zorgden. We hadden zes snelrechtzittingen per week, blikte hij terug. We konden de criminelen direct oppakken en laten berechten onder het motto We houden de straat schoon. Je moet ze direct hun straf laten uitzitten, anders ben je ze kwijt. Dat er niet wordt geresocialiseerd is dan niet belangrijk omdat de zakkenrollers na detentie toch naar het buitenland verdwijnen. Oeigoeren Volgens Hofstee heeft deze aanpak wel degelijk succes, ook bij feest- en voetbalgeweld en bij dealers. In Den Haag is de toepassing succesvol bij zaken waar een symboolwerking van uitgaat. Als Oeigoeren de ruiten van de Chinese ambassade met stenen vernielen, is het een belangrijk signaal aan de andere ambassades dat wij daar snel tegen optreden. Datzelfde geldt voor de Hagenaar die wethouder Marnix Norder mishandelde. Hofstee: Binnen twee dagen stond hij voor de rechter. Gevarieerde meningen dus op deze dag, vanuit wisselende perspectieven. Zoals dagvoorzitter Gert Haverkate het verwoordde: We zijn misschien geneigd te denken dat we al heel veel weten van snelrecht. Maar het is geen platgetreden pad. Dat blijkt nu. Tekst: Peter Louwerse Snelrecht en supersnelrecht Wat is supersnelrecht? Als een strafzaak in eerste aanleg binnen de driedagentermijn van de inverzekeringstelling wordt afgehandeld, is er sprake van supersnelrecht. Wat is snelrecht? Als een strafzaak in eerste aanleg binnen de zeventiendagentermijn van de inverzekeringstelling plus inbewaringstelling wordt afgehandeld, is er sprake van snelrecht.