Omgevingsbewust ondernemen. Jaarverslag 2009

Transcriptie

1 Omgevingsbewust ondernemen Jaarverslag 2009

2 DELTA N.V. JAARVERSLAG 2009 DELTA N.V. Poelendaelesingel JA MIDDELBURG T : +31 (0) F : +31 (0) E : info@delta.nl W : Ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel te Middelburg onder nummer

3 Profiel Strategisch kader Kerncijfers Bericht van de directie aan aandeelhouders, klanten, medewerkers en partners Financiële gang van zaken Maatschappelijk verantwoord ondernemen Operationele gang van zaken Energie Afvalverwerking Solar Netbeheer Overig Beheersaspecten Risico s en risicobeheersing Corporate governance Bericht van de Raad van Commissarissen Personalia Inhoudsopgave Geconsolideerde jaarrekening 2009 Geconsolideerde balans per 31 december 2009 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening Geconsolideerd overzicht van gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten Geconsolideerd mutatieoverzicht van het eigen vermogen Geconsolideerd kasstroomoverzicht Grondslagen voor de financiële verslaglegging Toelichting op de geconsolideerde balans Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht Toelichting bij gesegmenteerde informatie Gesegmenteerde informatie Geconsolideerde deelnemingen Niet-geconsolideerde deelnemingen Vennootschappelijke jaarrekening Vennootschappelijke balans per 31 december 2009 Vennootschappelijke winst-en-verliesrekening Toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening Overige gegevens Winstbestemming Accountantsverklaring DELTA in cijfers, geconsolideerd DELTA kengetallen Berekeningswijze financiële ratio s delta jaaroverzicht 2009

4 DELTA N.V. is een zelfstandige multi-utilityprovider. De aandelen zijn in handen van negentien Zeeuwse en Brabantse gemeenten en de provincies Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Holland. Bij DELTA werken circa mensen. Het bedrijf is actief op de volgende gebieden: Energie Naast de opwekking van elektriciteit en energiehandel levert DELTA gas en elektra aan particulieren en de zakelijke markt. Op de consumentenmarkt biedt DELTA behalve energie digitale diensten (internet, telefonie, tv en radio) en water via de deelneming in Evides. Met deze multi-utilitybenadering bedient de onderneming het overgrote deel van deze markt in Zeeland. 2 Profiel De activiteiten op het gebied van infrastructuur die samenhangen met de levering van elektriciteit, water en digitale diensten zijn ondergebracht in de Infradivisie van DELTA. Ook deze activiteiten zijn ondergebracht in het segment Energie. Afvalverwerking DELTA beschikt over een breed spectrum aan bedrijfsactiviteiten op het gebied van afvalverwerking, waaronder energierecuperatie door verbranding, de productie van biomassa, compostering en de verwerking van gevaarlijk industrieel afval. Deze activiteiten vinden plaats binnen de divisie Milieu en dochteronderneming Indaver. Solar De laatste jaren investeert DELTA in nieuwe technologie op het gebied van zonneenergie. Deze activiteiten zijn ondergebracht in de dochterondernemingen Solland Solar en Sunergy. Netbeheer In het onafhankelijk opererende netwerkbedrijf DNWB zijn de gereguleerde activiteiten op het gebied van aanleg, beheer en onderhoud van het gas- en elektriciteitsnetwerk en van de distributie ondergebracht. Overig Dochteronderneming Biovalue produceert biodiesel.

5 Energie, afvalverwerking en water, met de daaraan verbonden infrastructuur, zijn in onze visie onlosmakelijk verbonden met het welzijn van de mens en de groei van de economie. Wij zien echter ook de eindigheid van de traditionele bronnen en technieken. Voor energie, afvalverwerking en water is het noodzakelijk om te komen tot betaalbare, duurzame alternatieven en oplossingen. In het transitie proces naar een duurzame toekomst op deze gebieden voorzien wij technologische doorbraken. Het transitieproces van oude naar nieuwe bronnen en oplossingen zal geleidelijk gaan, daarom investeert DELTA ook in bestaande vormen van elektriciteitsproductie en afvalverwerkingstechnieken. DELTA voorziet een toenemende behoefte aan onafhankelijke energievoorziening en duurzame afvalverwerking. Strategisch kader 3 Kernpunten beleid Multi-utility: gericht op het gemak ( ontzorging ) van de particuliere en zakelijke klant; groei in energie en afvalverwerking; complementariteit en samenhang tussen de kernactiviteiten, maar wel zodanig dat de activiteiten afzonderlijk voldoen aan de gestelde rendementsnormen; terugdringen van de CO 2 -uitstoot van de bedrijfsactiviteiten; slagvaardige en efficiënte organisatie met aantrekkelijke ontplooiingsmogelijkheden voor een diverse groep medewerkers; onafhankelijke, zelfstandige positie die recht doet aan de verbondenheid met de Zeeuwse samenleving. Stevig geworteld in Zeeland De consumenten- en kleinzakelijke markt van Zeeland vormt een stevige thuisbasis voor DELTA. Voor deze klanten introduceerden we het begrip multi-utility: het gecombineerd aanbieden van de diensten die DELTA levert. Dankzij deze aanpak zijn we erin geslaagd het grootste deel van deze markten te bedienen, evenals een aanzienlijk deel van de zakelijke markt. Buiten Zeeland is DELTA actief in de zakelijke markt op het gebied van energie (elektriciteit en gas) en afvalverwerking. Duurzaam ondernemen DELTA houdt niet alleen rekening met economische aspecten maar ook met milieu, veiligheid en gezondheid. De onderneming streeft naar betaalbare en duurzame alternatieven op het gebied van energie en afvalverwerking met als uiteindelijk doel een CO 2 -neutrale onderneming in Daarom zet DELTA in op CO 2 -neutrale vormen van energieopwekking en wordt geïnvesteerd in Waste-to-Energy (WtE): processen waarbij afval wordt omgezet in energie en die zo bijdragen aan de oplossing van milieuproblemen. Omdat de overgang naar een volledig CO2-neutrale onderneming alleen stapsgewijs te realiseren is, werken we aan de verduurzaming van bestaande vormen van energieopwekking. Daarom investeert DELTA in gasgestookte centrales en in kernenergie, als respectievelijk schone fossiele brandstof en transitiebrandstof. De investeringen in duurzame energieopwekking, ten slotte, moeten bijdragen aan solide elektriciteitsproductie in de toekomst. Werken bij DELTA Voor medewerkers wil DELTA een aantrekkelijke werkgever zijn. DELTA streeft naar een stabiele werknemerspopulatie door langdurige relaties met medewerkers, stimuleert medewerkers zich continu te verbeteren door opleidingen en trainingen aan te bieden en biedt een aantrekkelijke werkomgeving. DELTA is zich bewust van zijn maatschappelijke rol, in het bijzonder in de Zeeuwse regio. delta jaarverslag 2009

6 Bedragen in miljoenen euro s Netto-omzet waarvan: Levering elektriciteit Levering gas Transport E & G Kabel, internet en telecommunicatie Afvallogistiek en milieudiensten Zonne-energie Biobrandstof Overige omzet 1.967,3 874,6 299,5 124,9 68,7 446,4 66,7 31,1 55, ,9 989,7 387,2 105,9 62,7 393,5 118,2 76,0 77,7 Financiën Brutomarge Operationeel resultaat Resultaat voor Vpb Nettoresultaat 630,1 38,5 9,0 7,1 590,9 119,8 114,4 100,9 4 Kerncijfers Groepsvermogen (ex. dividend) Balanstotaal 1.312, , , ,5 Ratio s Rentabiliteit geïnvesteerd vermogen Rentabiliteit vermogen toekomend aan aandeelhouders Solvabiliteit Interest Coverage Ratio 2,3% 0,6% 40,6% 13,2 5,0% 7,4% 39,4% 50,8 BEREKENINGSWIJZE FINANCIËLE RATIO S Rentabiliteit van het geïnvesteerd vermogen (ROIC) Bedrijfsresultaat + rentebaten uit financiële vaste activa + resultaat uit deelnemingen x 100%, gedeeld door het geïnvesteerd vermogen. Geïnvesteerd vermogen Som van vaste activa en nettowerkkapitaal op balansdatum. Rentabiliteit van het eigen vermogen (REV) Nettoresultaat toe te rekenen aan de aandeelhouders van DELTA NV, gedeeld door het eigen vermogen toe te rekenen aan de aandeelhouders van DELTA NV. Solvabiliteit Groepsvermogen x 100%, gedeeld door het balanstotaal. Interest Coverage Ratio Bedrijfsresultaat + rentebaten gedeeld door de rentelasten (excl. rentedotatie aan voorzieningen).

7 Brandstofmix 2009: levering consumenten 17% Kolen 40% Aardgas 12% Nucleaire energie 1% Overig 30% Hernieuwbare energie Brandstofmix 2009: levering consumenten en zakelijk klanten 22% Kolen 54% Aardgas 16% Nucleaire energie 2% Overig 6% Hernieuwbare energie 5 Totale omzet naar categorie % Levering elektriciteit 15% Levering gas 6% Transport E&G 23% Afvallogistiek en milieudiensten 3% Zonne-energie 3% Kabel, internet, telecomm. 2% Biobrandstof 3% Overig Totale omzet naar categorie % Levering elektriciteit 17% Levering gas 5% Transport E&G 18% Afvallogistiek en milieudiensten 5% Zonne-energie 3% Kabel, internet, telecomm. 3% Biobrandstof 4% Overig 119,8 100,9 38,5 7, Nettoresultaat (Bedragen x EUR 1 miljoen) Operationeel resultaat (Bedragen x EUR 1 miljoen) delta jaarverslag 2009

8 6 Van

9 Jaarlijks verwerkt de Biomassacentrale Moerdijk (BMC) ruim ton stapelbare pluimveemest tot energie. Dat is ruim een derde van de landelijke productie. Bart Jan Wulfse, directeur van de coöperatie DEP (Duurzame Energieproductie Pluimveehouderij): Wat we vroeger als afvalstof beschouwden, is nu een duurzame energiebron. Uniek initiatief Het initiatief voor de biomassacentrale kwam vanuit de pluimveesector zelf. Wulfse: Toen een aantal jaren geleden duidelijk werd dat de hoeveelheid en samen stelling van pluimveemest een groot probleem zouden worden, hebben de pluimvee houders de koppen bij elkaar gestoken. Wat kunnen we doen met onze kippenmest? Uitstrooien over het land was geen optie. Pluimveemest bevat veel fosfaat, dat schadelijk is voor het milieu en in het drinkwater kan uitspoelen. Maar de mest bevat ook veel energie en heeft een hoog calorische waarde. Dat bracht de pluimveehouders op het idee om een energiecentrale te bouwen. Na een lang proces heeft DELTA zich gecommitteerd aan het plan en zo n tien jaar later stond de centrale er. kippenmest tot groene stroom 7 Volgens Wulfse getuigt het van lef van de partijen dat ze dit samen hebben aangedurfd. De pluimveehouders hebben, samen met aandeelhouders DELTA, de ZLTO en AE&E, de centrale deels gefinancierd. Daarnaast betalen de pluimveehouders voor elke ton mest die ze aan BMC Moerdijk leveren een gate fee en hebben ze zich duurzaam aan het initiatief verbonden. Elke deelnemer heeft zich verplicht zijn mest tien jaar lang aan BMC Moerdijk te leveren. Zo n lange overeen komst is uniek, zeker in deze tijd. Maar het levert de partijen dan ook veel op: de pluimveehouders kunnen hun mest duurzaam kwijt, BMC Moerdijk krijgt de benodigde grondstoffen om energie te produceren en DELTA koopt de groene energie. Door deze unieke samenwerking met DELTA verbinden we de pluimveesector met de energiesector. Mest van goede kwaliteit Alleen kwalitatief goede en stapelbare mest mag naar de BMC. Wulfse: Stapelbaar moet je heel letterlijk nemen. Een deel van de in Nederland geproduceerde kippenmest is nat en een deel is droog. Alleen het droge deel is geschikt voor verbranding. Toen we met het initiatief kwamen, dachten we dat de mest voldoende droog zou zijn, maar dat bleek lang niet altijd het geval. Daarom ondersteunen we onze leden in het verbeteren van de kwaliteit van de mest. Goede, droge mest levert meer energie en biedt de pluimveehouders ook een financieel voordeel. Wulfse verwacht veel van de BMC: Het is een langlopend, duurzaam project, gericht op continuïteit van onder andere de pluimveehouderij. De sector kijkt steeds meer vanuit een integraal perspectief naar de productie van vlees, eieren en energie. En naar de wijze waarop de bedrijven zelf verantwoord met energie kunnen omgaan. Door deze unieke samenwerking met DELTA verbinden we de pluimveesector met de energiesector en realiseren we meerwaarde voor de maatschappij. Het initiatief past daarmee uit stekend in de visie van zowel DELTA als de agrarische sector. thema delta jaarverslag 2009

10 In het verslagjaar 2009 is het nettoresultaat uitgekomen op eur 7 miljoen (2008: eur 101 miljoen). Een teleurstellend resultaat, mede als gevolg van de economische crisis en gewijzigd overheidsbeleid. De nettoverliezen van eur 110 miljoen in het duurzame energiesegment (Biovalue en Solland) zijn de belangrijkste oorzaak van de magere uitkomsten. 8 Bericht van de directie aan aandeelhouders, klanten, medewerkers en partners De nettoverliezen van Biovalue zijn een gevolg van verliezen uit de operatie van EUR 10 miljoen en een volledige afwaardering van de goodwill en de vaste activa (EUR 46 miljoen). De negatieve vooruitzichten voor de biodieselmarkt, vooral door het terugdraaien van de bijmengverplichting, liggen ten grondslag aan de afwaardering. Daarnaast waren er marktprijsverstorende invloeden door dumping van bio diesel vanuit de Verenigde Staten op de Europese markt. Veel biodieselproductiecapaciteit in Europa is gedurende 2009 stil gelegd. Momenteel beraadt DELTA zich over zijn positie in de markt voor biodiesel. Bij Solland zijn verliezen uit de operatie geleden van EUR 27 miljoen en is er een eenmalige afschrijving gedaan van eveneens EUR 27 miljoen. Hiermee wordt de waarde van al ingekochte wafers, langlopende verkoopcontracten en knowhow op het gebied van productie afgewaardeerd. Datzelfde geldt voor oninbare vorderingen als gevolg van faillissementen. Bij Solland zijn intussen maatregelen genomen om het tij te keren, zoals reductie van de personele bezetting en heronderhandelingen van de belangrijkste inkoopcontracten. In 2010 zal moeten blijken in welke mate Solland tot winstherstel in staat is. Dit is mede afhankelijk van de concurrentie uit Azië, de marktgroei, en het aangaan van geschikte partnerships. In de bedrijfssegmenten Energie en Afvalverwerking zijn de resultaten op niveau gebleven. In het segment Energie mede door een positief mark-to-market-resultaat. Maatregelen tot winstherstel In 2009 zijn maatregelen genomen om winstherstel in 2010 te realiseren. Naast algehele kostenbesparingen gaat het daarbij om een substantiële vermindering van het aantal inleenkrachten, beperking van de investeringen en een actief werkkapitaal- en cashmanagement. Deze maatregelen worden DELTA-breed voortgezet in Naast deze interne wijzigingen wordt ook de marktbenadering aangescherpt. De in de consumentenmarkt succesvolle multi-utilitybenadering wordt geïntensiveerd toegepast in de zakelijke markten op de gebieden energie en afvalverwerking. De intensivering van de bestaande strategie en de noodzakelijke, verdergaande kostenreductie zullen leiden tot aanpassingen binnen de organisatie om de efficiency en effectiviteit te verhogen tot het niveau dat de markt van ons verlangt. Een wendbaarder en slagvaardiger bedrijf zal het resultaat zijn. Andere ontwikkelingen in 2009 Aan het eind van 2009 hebben wij de gasgestookte Sloecentrale in bedrijf genomen. Deze hoogrendementscentrale (59%), met een capaciteit van 870 MW, is in een 50/50-joint venture met het Franse EdF gebouwd. In het najaar van 2009 hebben we ook het grootste zonnepark in de Benelux in gebruik genomen. Dit PV-zonnepanelenpark in Willebroek (België) heeft een capaciteit van 2,6 MW en beslaat een oppervlakte van m 2.

11 9 Frank Verhagen Jaap Rieter Ad Louter Peter Boerma In december keurde de minister van Economische Zaken het splitsingsplan goed. In dat plan staat beschreven op welke manier het netwerkbedrijf zijn onafhankelijke positie tegemoet gaat. In het verslagjaar is intensief overleg gepleegd met de aandeelhouders over de positionering van Evides binnen de onderneming. De discussie over de manier waarop het publieke belang van de drinkwatervoorziening het beste te borgen is, zal zich naar verwachting uitstrekken tot medio Daarnaast heeft DELTA zich met succes verweerd tegen de voorgenomen verkoop door Essent van het 50%-aandeel in EPZ. De statuten van EPZ bevatten een kwaliteitseis die bepaalt dat slechts publieke aandeelhouders EPZ-aandelen in bezit mogen houden. Op grond van deze eis hebben de rechtbank en, in hoger beroep, het gerechtshof beide in een kortgedingprocedure de verkoop aan RWE, een niet-publieke onderneming, verboden. DELTA houdt vast aan deze kwaliteitseis, mede op aandringen van zijn aandeelhouders. Naar een CO 2 -neutrale onderneming in 2050 Omgevingsbewust ondernemen betekent voor DELTA in de eerste plaats: streven naar een CO 2 -neutrale onderneming in Dat doen we omdat we goed voor het milieu willen zorgen, maar ook omdat we dit als noodzaak beschouwen. Fossiele brandstoffen als kolen, olie en gas raken immers op, terwijl de vraag naar energie juist zal toenemen. De verwachting is dat deze vraag in 2030 wereldwijd met ongeveer 40% zal zijn gestegen ten opzichte van 2004 en in 2050 zelfs zal zijn verdubbeld. In Nederland stijgt de vraag met ongeveer 1% per jaar, waarbij groene energie een steeds grotere rol speelt. Willen we ons doel bereiken, dan zullen we nu concrete stappen moeten zetten. De belangrijkste stap voor DELTA is het bouwen van een tweede kerncentrale in Borssele. De komende tijd zullen we op zoek gaan naar partners. Zodra deze gevonden zijn en de vergunning er is, willen we van start gaan. Ten slotte Ik wil graag mijn waardering uitspreken voor de manier waarop onze medewerkers zich hebben aangepast aan de huidige slechte economische omstandigheden. Daaruit blijkt opnieuw een enorme steun en betrokkenheid voor ons bedrijf. Ik realiseer me dat de aankondiging van verdere maatregelen in het bedrijf van invloed zal zijn op het personeel. We zullen de grootst mogelijke zorgvuldigheid betrachten bij het nemen van maatregelen die voor onze onderneming noodzakelijk zijn. Ir. P.G. Boerma Algemeen directeur delta jaarverslag 2009

12 DELTA realiseerde in 2009 een omzet van bijna eur 2,0 miljard: een daling met 11% ten opzichte van Deze daling is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de daling van de verkoop- en inkoopprijzen voor energie, terwijl de economische recessie ook heeft geleid tot een lagere energieafzet. De financiële crisis en de daaropvolgende economische teruggang hadden de grootste impact op het segment duurzame energie (zonnecellen en biodiesel). In deze sectoren halveerde de omzet vrijwel. Door het wegvallen van subsidie- en financieringsmogelijkheden nam de vraag naar duurzame producten sterk af. Tegelijkertijd leidde de mede hierdoor ontstane overcapaciteit binnen de productiebedrijven tot een drastische verlaging van de marktprijzen. 10 Financiële gang van zaken Vanwege de tegenvallende resultaten zijn de vooruitzichten voor de exploitatie van de biodieselfabriek in Eemshaven eind 2009 opnieuw in beeld gebracht. Dit leidde tot de verwachting dat de fabriek op het huidige investeringsniveau tot en met 2013 een negatieve EBITDA zal realiseren van ongeveer EUR 5 miljoen. Om deze reden heeft de directie voorzichtigheidshalve besloten tot volledige afwaardering van de goodwill en vaste activa van Biovalue. Solland heeft in 2009 aanzienlijke verliezen geleden (het resultaat voor financieringslasten en vennootschapsbelasting kwam uit op -/- EUR 67 miljoen). Dat is veroorzaakt door vraaguitval en sterk dalende prijzen van zonnecellen. In het verlies is de afwaardering van EUR 15 miljoen op DELTA-niveau van de langlopende verkoopcontracten en de productieknowhow begrepen, die beide door DELTA waren gewaardeerd in het kader van de overname enige jaren geleden. Als gevolg van faillissementen is een voorziening getroffen voor oninbaarheid (EUR 10 miljoen). Daarnaast is de voorraad wafers afgewaardeerd (EUR 11 miljoen). Ook de afvalverwerkingsactiviteiten ondervonden de effecten van de recessie. Door het lagere activiteitenniveau bij klanten werd er beduidend minder afval ter verwerking aangeboden. De omzet in afvalverwerking nam toe met EUR 53 miljoen, onder andere door de volledige consolidatie van het verworven 51%-belang in de Duitse afvalverwerker SAV (dochterbedrijf van Indaver). Door de substantieel lagere verkoopprijzen van zowel elektriciteit als gas, is de omzet in deze activiteiten verminderd. Digitale dienstverlening, infrastructuur en netbeheer lieten een stabiele ontwikkeling zien. Door een positieve mutatie in de waarde van de handelsportefeuille (EUR 47 miljoen) en de consolidatie van SAV (EUR 77 miljoen extra brutomarge) is de brutomarge toegenomen met EUR 39 miljoen tot EUR 630 miljoen. In reactie op het lagere omzetniveau zijn in het verslagjaar flinke kostenbesparingen doorgevoerd in de verschillende bedrijfsonderdelen. De effecten hiervan werden vanaf het tweede halfjaar duidelijk zichtbaar. Desondanks zijn de nettobedrijfslasten in 2009 met EUR 140 miljoen gestegen ten opzichte Van deze toename is EUR 73 miljoen het gevolg van de consolidatie van SAV. De afschrijvingen zijn met EUR 99 miljoen toegenomen, onder andere door bijzondere waardeverminderingen in het duurzame segment (EUR 62 miljoen). Rekening houdend met de extra lasten bij Solland vanwege enkele faillissementen en het feit dat in 2008 eenmalige extra kosten zijn opgenomen voor het project Westerscheldekruising, kan worden gesteld dat de nettobedrijfslasten in 2009 in totaliteit ongeveer gelijk zijn aan 2008.

13 Het resultaat uit joint ventures en geassocieerde deelnemingen steeg in 2009 met EUR 21 miljoen naar EUR 68 miljoen. Dit is onder andere toe te schrijven aan een verbetering van het resultaat in 2009 van EPZ (van EUR 1 miljoen in 2008 naar EUR 16 miljoen in 2009) en de bijdrage van de Sloecentrale, die in oktober 2009 in gebruik is genomen (EUR 6 miljoen). Het negatieve saldo van de financiële baten en lasten nam toe met EUR 25 miljoen door de lagere resultaten en de financiering van enkele grote investeringen (waaronder de nieuwbouw van de Sloecentrale en de bouw van een nieuwe afvalverbrandingsinstallatie). Hierbij is ook sprake van een eenmalige last van EUR 6 miljoen in het kader van de vervroegde beëindiging van de cross border lease voor gas, die in februari 2009 is gerealiseerd. Het nettoresultaat komt hiermee uit op EUR 7 miljoen (2008 EUR 101 miljoen). Kasstroom en investeringen De kasstroom uit bedrijfsactiviteiten steeg met EUR 175 miljoen naar EUR 305 miljoen (2008: EUR 130 miljoen) door een gericht beleid ter verbetering van het werkkapitaal en de positieve kasstroom uit de verkoop van ons hoogspanningsnet aan TenneT voor EUR 58 miljoen. Daarnaast is actief gestuurd op het tijdig gereedkomen van de Sloecentrale en de daarmee corresponderende projectfinanciering van EUR 206 miljoen. Verder is het investeringsniveau teruggebracht van EUR 173 miljoen in 2008 tot EUR 114 miljoen in Financiële positie Het balanstotaal van de groep nam af met EUR 0,4 miljard tot EUR 3,2 miljard ultimo 2009 (ultimo 2008: EUR 3,6 miljard). Deze daling is met name het gevolg van het vrijkomen van de projectfinanciering (EUR 206 miljoen) voor de Sloecentrale, naast een versterkt werkkapitaalbeheer en de afwaarderingen van vaste activa. De externe financiering van de groep kon hierdoor met bijna EUR 300 miljoen worden teruggebracht. Het groepsvermogen liep terug van EUR 1,43 miljard tot EUR 1,31 miljard. Dit hangt samen met de negatieve mutatie van de hedgereserve met EUR 26 miljoen, de aankoop van het minderheidsbelang in Sunergy (EUR 32 miljoen) en het uitkeren van dividend (EUR 50 miljoen). De solvabiliteit (groepsvermogen als percentage van het balanstotaal) is licht verbeterd tot 41%. De verhouding netto vreemd vermogen/ebitda (indicatie voor de financieringsruimte) bedroeg ultimo ,0. Deze ratio is ten opzichte van eind 2008 (3,3) sterk verbeterd. Vooruitzichten 2010 DELTA heeft in 2009 een aantal stappen gezet om de impact van de economische recessie en de terugval van de resultaten te verminderen en een voor de toekomst gezonde uitgangspositie te creëren. Belangrijke punten in dit kader waren: volledige stop en afbouw van de inhuur van tijdelijke medewerkers, wat gecompenseerd zal worden door het in dienst nemen van vaste krachten; beperking van de invulling van vacatures; acties gericht op kostenbesparing en efficiencyverhoging; beperking van het investeringsniveau; uitrollen van een aantal programma s om actief het werkkapitaal te verbeteren; heronderhandeling van bestaande inkoopcontracten. Deze maatregelen hebben in 2009 al een positieve bijdrage opgeleverd en zullen in 2010 nog verder doorwerken in het resultaat. Hierdoor heeft DELTA in 2009 ruimschoots kunnen voldoen aan de afspraken met zijn banken, is de solvabiliteit licht en de liquiditeitspositie zelfs duidelijk verbeterd ten opzichte van De ingezette bezuinigingsmaatregelen zullen onverminderd worden voortgezet; de onderneming zal slanker en slagvaardiger worden ingericht. Naar verwachting zal ook het aantal arbeidsplaatsen afnemen staat in het teken van herstel van de winstgevendheid. Onze multi-utilitystrategie zal in 2010 verder worden uitgebouwd naar de zakelijke markt. Daarnaast zullen wij de samenwerking op technisch en economisch vlak binnen de duurzame-energieactiviteiten verder uitbouwen. Naar verwachting zullen de Solland-activiteiten in de tweede helft van 2010 weer een positieve bijdrage leveren. Op het gebied van afvalverwerking zullen door verdergaande integratie van DELTA Milieu en Indaver synergievoordelen kunnen worden gerealiseerd. Daarnaast zal, conform het splitsingsplan, de vorming van een volwaardig, onafhankelijk netwerkbedrijf en een commercieel bedrijf worden geëffectueerd. Daarbij streeft DELTA naar het zoveel mogelijk handhaven van de bestaande synergie die voortvloeit uit de multi-utilitystrategie. De directie van DELTA verwacht dan ook, uitgaande van het doorzetten van het geleidelijke economisch herstel, een sterke verbetering van de performance van de onderneming. Dat geldt ook voor het solarsegment, hoewel concurrentie uit Azië, marktgroei en het aangaan van geschikte partnerships daarbij medebepalend zijn. 11 delta jaarverslag 2009

14 12

15 Afval zou eigenlijk geen afval meer mogen heten. Dankzij inventieve ondernemers als Frank Laarakker en Erik Renes krijgt EcoFuels in het Limburgse Well jaarlijks tonnen aardappel- en wortelschillen en tot moes gepureerde rotte peren, pomolo s en paprika s aangeleverd. Bij de groenteverwerking komen veel reststromen vrij, zoals snijafval, vertelt Frank Laarakker van Laarakker Groenteverwerking, dat groenten verwerkt voor de glas-, conserven- en diepvriesindustrie. Het leek ons mooi om dat afval in een eigen vergistingsinstallatie te verwerken. Maar omdat de groenteverwerking een seizoensgebonden activiteit is, leek dat aanvankelijk niet haalbaar. Toch liet Laarakker zijn ambitieuze plan niet varen. Ook bij de industrie waaraan we leveren, komen resttromen vrij. Bovendien beschikken we over een uitgebreid netwerk en hebben we een groot logistiek voordeel. Dus hebben we in 2004 toch een ontwerp gemaakt. Vanwege de forse investeringen en het risicoprofiel zochten we wel naar een betrouwbare partner. De energie van een paprika 13 DELTA bleek die ideale partner: DELTA heeft veel kennis en expertise in huis en is een betrouwbare partij. Toen de vergistingsinstallatie complexer bleek dan gedacht, speelde DELTA daar goed op in. Wat we doen is heel belangrijk. Afvalstromen uit de voedingsmiddelen- en genotsindustrie worden in de installatie omgezet in biogas. Dit gas kan vervolgens worden omgezet in warmte en elektriciteit. Het afvalwater wordt gefilterd en opnieuw gebruikt, bijvoorbeeld voor de bevloeiing van gewassen. Het residu van de vergisting kan worden toegepast in de land- en tuinbouw als bodemverbeteraar, vergelijkbaar met compost. Laarakker vergelijkt het proces met de natuurlijk fotosynthese, waarbij planten onder invloed van licht suikers en dus energie aanmaken: Ook wij produceren energie uit organische stoffen. Maar bij ons gaat dat natuurlijk veel sneller. In korte tijd recyclen we reststoffen op een milieuverantwoorde manier en maken we ze weer bruikbaar voor de volgende energiecyclus. Wij raken zo op verantwoorde wijze onze reststoffen kwijt, terwijl DELTA nog een vorm van duurzame energie kan produceren, naast onder andere zonne- en wind energie. Sinds 2009 draait EcoFuels optimaal en volgens verwachting. Nu wordt zo n 7 procent van onze eigen reststoffen vergist. De rest komt van derde partijen. Energievolle pulp Een van die partijen is Renes AGF Services, een bedrijf dat min of meer uit toeval is ontstaan. Samen met zijn broer Willem is Erik Renes eigenaar van Renes B.V., dat papier, karton en plastic recyclet. Enkele jaren geleden vroeg een fruitimporteur of wij hem van 200 pallets overrijpe ananassen konden afhelpen. In het fruit waren we niet geïnteresseerd maar des te meer in de kartonnen dozen waarin de vruchten zaten. Die rotte ananassen raken we ook wel kwijt, dachten we. We zouden het agf-afval scheiden van de verpakking, om het vervolgens te vermoezen en aan te bieden als recyclebare producten. Renes realiseerde zich dat veel groente- en fruitbedrijven met hetzelfde probleem zitten: zo n vier procent van al hun partijen is niet geschikt voor consumptie. Het zou hen veel tijd en geld besparen als we dat afval bij hen in de buurt konden verwerken. Dat scheelt ze een hoop transportkosten. Mijn broer en ik hebben toen een stuk grond gekocht, een pand gebouwd en zijn begonnen met het verwerken van dit agf-afval tot moes. Zo is Renes AGF Services ontstaan. thema delta jaarverslag 2009

16 Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) betekent voor DELTA onder meer dat we streven naar duurzaamheid. Dat wil zeggen dat we op een innovatieve en vernuftige manier op zoek gaan naar nieuwe manieren om energie op te wekken en waar mogelijk energie besparen. Daarnaast hebben we een belangrijke maatschappelijke taak: we willen een aantrekkelijke werkgever zijn, met goede arbeidsvoorwaarden. We willen zorgen voor een veilige werkomgeving en voldoende ontwikkelingsmogelijkheden voor onze medewerkers. Onze betrokkenheid bij de Zeeuwse samenleving komt tot uiting in projecten op het gebied van sport, cultuur, welzijn en natuur & milieu in onze thuisregio. 14 Maatschappelijk verantwoord onder Duurzaamheid Op 18 maart 2009 heeft DELTA het Europese verdrag van de Europese brancheorganisatie van elektriciteitsbedrijven (Eurelectric) ondertekend. Hierin spreken de aangesloten ondernemingen af om in 2050 volledig CO 2 -neutraal te werken. DELTA gaat nog een stap verder. Wij streven ernaar niet alleen in onze energieopwekking CO 2 -neutraal te zijn, maar we willen dat dit geldt voor onze hele organisatie. Dus voor zowel de wijze waarop we energie opwekken, als onze bedrijfsvoering. DELTA meet zijn CO 2 -uitstoot op basis van de nationale CO 2 - benchmark. Het speciale logo dat we gebruiken bij al onze duurzaamheidsacties, visualiseert de manier waarop we dit willen realiseren: stap voor stap. Energietransitie Onze samenleving bevindt zich in een transitieproces. Nu wordt het leeuwendeel van de elektriciteit nog op ge wekt met eindige, fossiele brandstoffen. Over pakweg 50 jaar zal dat fundamenteel anders zijn: duurzaam opgewekte energie is dan de dominante stroombron. De energiesector speelt een belangrijke rol in deze transitie. Betaalbaarheid, betrouwbaarheid en duurzaamheid moeten immers in evenwicht zijn, en dat kan alleen als energiebedrijven blijven investeren. DELTA wil in 2050 CO 2 -neutraal zijn en kiest, om dit te bereiken, nadrukkelijk voor de combinatie gas-nucleair-zon. Zon, omdat wij inzetten op een duurzame, op termijn betaalbare energiebron. Mede dankzij onze investeringen in R&D zal zonne-energie concurrerender worden ten opzichte van traditionele opwekmethoden. Nucleair, omdat we zien dat Nederland, ter vervanging van oude kolencentrales, de komende jaren nog een forse basislastcapaciteit nodig zal hebben. Daarbij kiezen wij expliciet voor CO 2 -reductie door in te zetten op kernenergie. Gas, omdat DELTA hecht aan flexibiliteit, juist in het belang van de energietransitie. Een gasgestookte centrale is in staat om in te springen op fluctuaties in vraag en aanbod en past dus prima bij een productiemix waarin bijvoorbeeld windmolens een steeds groter aandeel nemen. Op deze manier wil DELTA binnen de randvoorwaarden van betaalbaarheid en betrouwbaarheid geleidelijk toewerken naar een 100% duurzame energievoorziening. Waste-to-Energy In toenemende mate geeft DELTA concreet vorm aan Waste-to-Energy : afval omzetten in energie. In 2008 werd de vierde afvalverbrandingslijn bij Afvalverwerking Zuid-Nederland (AZN) in Moerdijk in gebruik genomen. De centrale, waarin DELTA een belang heeft van 20%, levert stroom voor ongeveer huishoudens. In dit verslagjaar jaar is in Meath, Ierland, de eerste paal geslagen van een soortgelijke installatie. Een ander aansprekend voorbeeld is de BioMassaCentrale (BMC) in Moerdijk: in deze centrale wordt jaarlijk ruim ton kippenmest omgezet in 100% groene stroom, waarmee zo n huishoudens van stroom worden voorzien. De centrale biedt een oplossing voor het kippenmestprobleem en de innovatieve rookgasreinigingsinstallatie zorgt ervoor dat de mineralenkringloop grotendeels gesloten blijft.

17 emen 15 Zorg voor de omgeving Als organisatie gaan we eerst na of we verspilling kunnen tegengaan en hoe we op producten en energie kunnen besparen. Daarom hebben we besloten om tijdens de landelijke Dag van de duurzaamheid de uitstoot van het woon-werkverkeer van de DELTA-medewerkers te compenseren door spaarlampen uit te delen aan alle basisscholen in Zeeland en in aangrenzende gemeenten in Brabant en Zuid-Holland. Met deze actie helpen we de basisscholen om energie te besparen en maken we kinderen bewust van het belang van duurzaamheid. Daarnaast organiseert DELTA samen met gemeenten informatieavonden voor woningbezitters en eigenaren van gebouwen over het nationale energiebesparingsprogramma Meer Met Minder. Dit programma heeft tot doel in % minder energie te verbruiken in 2,4 miljoen woningen in Nederland. DELTA s in 2009 gestarte campagne Eigen Energie sluit aan bij deze overheidscampagne door consumenten en kleinzakelijke klanten de mogelijkheid te bieden om zuiniger en duurzamer met energie om te gaan. Dat doen we door besparingsadviezen te geven en via onze webshop duurzame producten aan te bieden, zoals hr-ketels, zonneboilers en zonnepanelen. DELTA adviseert niet alleen bij de keuze voor het juiste product maar neemt ook de subsidieaanvraag en -afhandeling voor zijn rekening. Ook beoordelen we op verzoek woningen op energiezuinigheid en duurzaamheid volgens de standaard van het Energie Prestatie Advies. Gemeenten adviseren wij over mogelijke subsidieregelingen en woningcorporaties over de wijze waarop zij hun huurders kunnen helpen om energie te besparen. delta jaarverslag 2009

18 16 In september organiseerde DELTA samen met vertegenwoordigers van overheden en publieke instellingen de tweede werkconferentie Duurzame Samenwerking. Stond de eerste conferentie nog in het teken van voor - lichting over duurzaamheid, tijdens de tweede werden concrete stappen gezet. Ons aanbod om bij alle gemeenten gratis een scan te doen van het openbareverlichtingsbestand werd door veel gemeenten aangegrepen. Behalve een inventarisatie van de aanwezige verlichtingsobjecten, kregen zij gratis besparingsadviezen. Een ander initiatief is het project Zon op School, een samenwerkingsverband tussen DELTA, COS, IVN Consulentschap Zeeland en de provincie Zeeland. In het kader van dit project kregen leerlingen van groep 7 en 8 van een basisschool in Borssele in het najaar van 2009 een gastles over zonne-energie. Op het dak van de school werden zonnepanelen geplaatst en op een scherm in het schoolgebouw kunnen kinderen het resultaat van de op wekking van duurzame zonne-energie dagelijks volgen. In 2010 zal dit project op meerdere scholen navolging krijgen. Een maatschappelijk verantwoorde werkgever Wij streven naar optimaal inzetbare medewerkers die hun capaciteiten zo goed mogelijk kunnen ontwikkelen. DELTA begeleidt en faciliteert ze daarbij. Maatschappelijke verantwoordelijkheid uit zich ook in het toerusten van mensen met nieuwe vaardigheden en competenties om een andere functie binnen de organisatie te kunnen vervullen en zo optimaal inzetbaar te blijven. Daarom hebben we in 2009 het mobiliteitsbureau DELTAflex opgericht. Medewerkers die binnen de organisatie een andere functie ambiëren of willen doorstromen, kunnen hier terecht voor advies. Ook bemiddelt DELTAflex eventueel boventallig personeel. In 2009 heeft DELTAflex zo n 40 mensen succesvol herplaatst. Bewegen en ontwikkelen DELTA levert veel inspanningen om jonge mensen op te leiden, te begeleiden en vooral ook te behouden. In Zeeland is DELTA met ruim werknemers een van de grootste werkgevers. Talentvolle jongeren kunnen we goed gebruiken. Veel Zeeuwse jongeren blijken zich na hun opleiding elders te vestigen.

19 Efficiencymaatregelen Net als de meeste andere ondernemingen, had DELTA te kampen met de gevolgen van de crisis. We hebben in 2009 dan ook een aantal efficiencymaatregelen moeten treffen. Zo is het aantal inleenmedewerkers substantieel gereduceerd. Alleen in ons Call Center en in het bedrijfsonderdeel Industriële Reiniging werken we nog met uitzendkrachten. In alle andere afdelingen zijn de tijdelijke contracten niet verlengd of is het werk overgenomen door eigen mensen. Om de organisatie wendbaarder te maken en de efficiency verder te vergroten, zijn verbeteringsprojecten gestart, gebaseerd op de kwaliteitsmanagementmethode Lean Six Sigma. Veiligheid Wij hechten veel waarde aan goede werkomstandigheden. Niet in de laatste plaats gaat het daarbij om de fysieke veiligheid van onze medewerkers. In alle bedrijfsprocessen zijn hiervoor waarborgen ingebouwd en wordt gewerkt met strikte veiligheidsinstructies. Uitgangspunt voor het veiligheidsbeleid bij DELTA is: Ik werk veilig of ik werk niet. In 2009 is het aantal ongevallen opnieuw fors teruggedrongen en hebben de managers uit de corporate leader group hun VCA-certificaat behaald en een aantal veiligheidsaudits gedaan. 17 Door een jaarlijks traineeprogramma aan te bieden en geregeld ontwikkelingstrajecten te organiseren, proberen we talentvolle jongeren te motiveren om zich in Zeeland te vestigen en bij DELTA te komen werken. Nieuwe, veelbelovende medewerkers krijgen na een tweejarige opleiding een dienstverband bij DELTA. Onze eigen opleidingsorganisatie, DELTALENT, biedt medewerkers een gevarieerd pakket aan cursussen en trainingen aan en werkt samen met scholen. DELTA draagt bijvoorbeeld substantieel bij aan de curricula van verschillende Zeeuwse opleidingen als het ROC Zeeland, omdat deze opleidingen waardevolle potentiële werknemers afleveren. In 2009 heeft DELTA EUR in opleidingen en trainingen geïnvesteerd. DELTA is in 2009 is uitgeroepen tot Top Werkgever Deze titel is toegekend door het CRF Institute. Dit instituut beoordeelt bedrijven aan de hand van vijf criteria die de loopbaankeuze van werknemers beïnvloeden: arbeidsvoorwaarden, carrièremogelijkheden, training & ontwikkeling, werkomstandigheden en bedrijfscultuur. DELTA gooide hoge ogen op alle onderdelen. Sociaaleconomisch verbonden De stevige verankering van DELTA in de Zeeuwse samenleving is veelzijdig. Niet alleen is de onderneming een belangrijke leverancier van onder andere energie en afvaldiensten, ook zijn er de samenwerkingsverbanden met toeleveranciers, Zeeuwse partnerbedrijven, onderwijsinstellingen en overheden (bijvoorbeeld op het gebied van milieu, operationele samenwerking en participatie in energie- of afvalprojecten). Versterking van de Zeeuwse economie en werkgelegenheid zijn daarmee direct in het belang van DELTA. Waar de beoogde economische ontwikkeling de bedrijfsvoering van DELTA versterkt, beziet DELTA of, en in samenwerking met welke private partners, deze ondersteund kan worden. Zo ondersteunen we Economische Impuls Zeeland, BioBase Europe en de versterking van het Nucleair Cluster in Zeeland, inclusief de actie om de nieuwe onderzoeks reactor, Pallas, naar Zeeland te halen. Daarnaast sponsoren we grote evenementen, zoals DELTA Tour Zeeland, Film by the Sea en de DELTA-week. Verder is sinds 2009 een specifiek budget voor ondersteuning van Zeeuwse projecten op het gebied van sport, cultuur, welzijn en natuur & milieu ondergebracht in het DELTA Zeeland Fonds. Vanuit dit fonds geeft DELTA concrete invulling aan zijn betrokkenheid bij de Zeeuwse samenleving, zowel in materiële als immateriële zin (vrijwillige inzet van medewerkers). delta jaarverslag 2009

20 Het verslagjaar wordt gekenmerkt door turbulentie: economische recessie en veranderd overheidsbeleid missen hun uitwerking niet. Daar staan bijzondere gebeurtenissen (zoals de opening van de Sloecentrale) en positieve ontwikkelingen (waaronder de stabiele resultaten in het segment Afvalverwerking) tegenover. De belangrijkste zaken worden per segment samengevat. In de segmenten Energie en Afvalverwerking zijn de belangrijkste bedrijfsactiviteiten van DELTA ondergebracht. De activiteiten op het gebied van zonne-energie worden besproken onder de noemer Solar. Het zelfstandig opererende netwerkbedrijf komt apart ter sprake (onder Netbeheer), evenals dochteronderneming Biovalue (in de categorie Overig). 1. ENERGIE 2. AFVALVERWERKING 3. SOLAR 4. NETBEHEER 5. OVERIG Opwek DELTA Milieu Solland Solar DELTA Netwerkbedrijf Biovalue Handel Indaver Sunergy Investco Levering BMC Infradiensten 18 Operationele gang van zaken Energie In het energiesegment vinden activiteiten plaats die rechtstreeks met energie verbonden zijn, zoals de opwek, handel en levering van energie. De levering aan consumenten omvat meer dan energie: DELTA s multi-utilitybenadering omvat ook water en digitale diensten. Ook de samenhangende Infradiensten zijn in de categorie Energie ondergebracht. OPWEK DELTA produceert conventionele energie in de EPZ-kolencentrale en kernenergie in de EPZ-kerncentrale, beide in Borssele. Groene energie produceren we in de Biomassacentrale in Moerdijk. In de Elstacentrale, een samenwerkingsverband met onder andere Essent en AES, wordt de opwek van elektriciteit gecombineerd met de productie van stoom voor Dow Chemical in Terneuzen. Om aan de toenemende behoefte aan energie te kunnen voldoen, zal de productiecapaciteit moeten groeien. Daarbij kiezen we bewust voor duurzame productiemethoden of, omdat dit niet altijd mogelijk is, voor verduurzaming van bestaande methodes. Zo levert de kolencentrale dankzij de bijstook van biomassa al voor een deel groene energie. Ook kernenergie beschouwen we als een reële en verantwoorde energiebron, een CO 2 -vrije toevoeging aan de brandstofmix. Een ander deel van de energie wordt opgewekt in wind- en zonneparken. Omdat DELTA zonne-energie beschouwt als de energiebron van de toekomst, wordt ook daarin geïnvesteerd. Zo hebben we in 2009 de grootste, op een dak geplaatste, zonne-installatie van Europa gerealiseerd in het Belgische Willebroek. DELTA vindt het belangrijk om te participeren in zonne-energieprojecten: dit stelt ons in staat de transitie naar een CO 2 -neutrale onderneming te realiseren én we kunnen gebruikmaken van expertise uit verschillende bedrijfsonderdelen. Dit synergievoordeel biedt ons voordeel in de markt.