DE KAAP GOEDE HOOP, HOTTENTOTTEN BESCH RYVI N G VAN EERSTE DEEL, BEHELZENDE. ByBALTHAZAR L A K E M A N, m. d, cc, xxvi4. NAAUKEURIGE en VERVATTEND E-

Transcriptie

1 NAAUKEURIGE en UITVOERIGE BESCH RYVI N G VAN DE KAAP GOEDE HOOP, BEHELZENDE Een zeer omftandig Verhaal van den tegenwoordigen toeftant van dat vermaarde Geweft, deszelfs Gelegenheit, Haven, Sterkte, Regerings-vorm, Uitgeftrektheit, en onlangs ontdekte aanleggende Landen; NEVENS Een geleerde Befchryving van het Klimaat en Aart van d.it Landfchap ; van deszelfs DIEREN, VIS* SCHEN, VOGELEN, PLANTEN, KRUIDEN; mitsgaders verfiheide WONDEREN der NATUUR, daar te Lande ontdekt s Waar by nog komt, een zeer nette en uit eige ondervinding opgemaakte Befchryving HOTTENTOTTEN van den oorfprong der VERVATTEND E- Ecn merkwaardig Bericht van derzel ver Tale, Godsdienft,Levenswyze, zeldzame Overleveringen, Gewoonten, Maniere van Trouwen, Befnydenis, Opvoeding; als mede veele andere kurieufe Waarnemingen aangaande de Zeden van die Natie ; den toeftant van die Colonie en Europeaanlche Inwoners : in gene andere Bcfchryving van dit Geweft te vinden. Alles, geduurende een lang verblyfaan de gemelde Kaap, na v^aarhett befchreven, TETERKOLBE, Meeßer der vryè Konflen, door ecri voornaam Min'ißer, mét Brieven van voorfebryving van tsylen den Wel-Ed. Geflr. Hecre NIKOLAÉS WITSEN, Bnrgermeeßer der Stad Met kurieufe, Amflerdam, tut het opmaken van deze. en ook Mathematische en Sterrekonflige Obfirvatien, node Kaap gezonden, en aldaar geweeß Secretaris van Stellcnbofch en Drakenflcin ; tegenwoordig Re&or van het Illttjlre School te Neuflad aan den Ayfihy nieuwe en nodige Kaarten en vele Printvei beeldingen opgcheldert en verfielt. EERSTE DEEL, TE AMSTERDAM, ByBALTHAZAR L A K E M A N, m. d, cc, xxvi4 Met Privilegie.

2 TLlIINOCEJLOS Zoo i.i. s di i: i///..sv \ ii.i.hi: i.i.dt -wondkisr. A.'. i8a

3 ,; A KAAP df GOEDE HOOP. is 9 Vermids ik echter tot nu niet een van alle de dieren, aan dit Voorgebergte bekent, hebbe overgcllagsn, /oo ben ik ook om dieswille in zoo ver van voornemen verandert, en heb raadzaam gevonden, om van dezelve op een wys te gewagen, zoo als het jegenswoordig gefchied, namelyk om daar mede cnkelyk bekent te maken, dat deze lalldragcnde dieren als nu alhier ook gevonden worden; temeer vermids de overige eigenfehappen en nuttig gebruik van deze dieren tog beter in Europa, als in Afrika, en wel voornamelvk aan de Kaap de Goede Hoop bekent zyn. Het Murmeldier, 't welk hier insgelvks gevonden, en door de inwoners alhier gantfeh verkeert den naam vän Das gegeven word, word door Gefnerus en anderen mede al onder de Muizen gerekent. Vermids zy in Europa genoeg bekent zyn, zoo zal ik verder niet daar van zeggen, dan dat het vleefch daar van zeer goed te eeten, en geftooft en gekruid zeer aangenaam en gezond is. De dikwyls gemelde HeerOortman had een> flave kind, ontrent 9 jaren oud, dat de kalveren hoede, en derhalven de naaftleggende Steenbergen dikwyls op,fen af -.cn flaven- klauterde. Dit kind bragt 'er 21 cefvan 'zomty^ s zo vee ^ t'huis, dat men kidve. zoude hebben gezegt, dat het onmogelyk was, dat een zulk jong kind die allen op eenmaal konde dragen, of de bequaamheid had, om die te vangen. Nogtans verzoete de loon den arbeid, en vond dit kind daar geen verdriet in, maar rechte een hond af, om die voor hem te vangen. Door dien ik dikwyls daar van heb gegeten, zoo is my zeer wel bewuft hoe ze fmaken, en dat zy my nooit qualyk zyn bekomen. De örn Neushoorn, die van de (>frhino- Dierbefchryvers Rhinoccros, van ere*. de Indianen Abada y van de Hottentotten Tuibba en ook Nabba n f >rd genaamt, is zoo \ elc on~ ccnighcdcn onderworpen, dat men wegens de menigvuldige tcgenftrydigc gevoelens, fchynt in een doolhof te geraken, als men dezelve tegen elkander houden en vergelyken wil. Ten minden men geraakt in twyffel, of wel alle die Schryvers eenerlei en het zclven dier gemeent en befchrevcn hebben. Want zommige komen in de verf, welke dit dier zoude hebben, niet overeen. Zommigen twyffelen aan den muil, waar mede dit dier voorzien is ; ecnigen hebben verfchil ontrent de grootte van dit dier anderen geven hem meer dan een hoorn, en daarenboven van een ongelyke kouleur j en eindelyk zyn er wederom anderen, die aan de kragt en werking van dezen hoorn twyffelen, zoo dat iemand, die alle deze verfchillende gevoelens wilde overeenbrengen, zich veel moeite zoude geven,en menig geleert man tegenlpreken moeten. Edog door dien zulks alhier myn werk niet is, maar Bochnrtus, Tlinius, T>amïanus de Goes, Camerafius,Francius en Ludolfus, nevens vele anderen hier over nagelezen können worden, zoo zal ik my maar op de kortheid leggen, en alleenlyk uit Jacobus Bontïus Lïb. V. Hiflor. Naturel. & Medïc. cap. i. Nietthofius part. uit. van zyn Batavifch Gezantfchap na het Koningryk Sina, cap. \6.pag. 109 en uit dapper in de befcliryving van Africa pag. zo. b. een korte befchryving van dit dier geven mids dat, indien myne eige ondervinding iets grondiger weet, zulk niet zal worden vergeten. De Rhinoceros of Neushoorn Denc]k dan is donker afchgraauw, en al- dgemiyke dus een weinig na de zwarte kant, befchrykaal van vel, zonder hairen, zoo Vmfi ' als de Olyphanten. De huid is vol rimpels en kerven, en zoo hard en dik, dat men met een fcherp mes naauwlyks daar door fnyden kan. Het is echter niet fchobach- Aa? tig,

4 d, i90 BESCHRYVING van de tig, zoo als de fchilders hem doorgaans aan het gemeen vertonen, heeft ook gene lchilfers maar de rimpels en vouwen komen van het onbezuilt lopen door ïtruiken en hcggens,als welke hy nooit ontziet, en derhalvcn van de takken van de bomen gekrabt word,ook zich in het '/.and en drek ofop dorre hei en ftoppels wentelt en zich alzoo elendig krabt en kerft ; daarenboven worden de gemelde rimpels en vouwen ook van de muiculen en derzelver heftige en belten ige beweging geformeert, vermids zy zich als fchobben of fchilfers vertonen. De muil is naar mate van het lyf wat fpitzer, als die van. een varken, als men die weder met deszelfs gantfehen lyf vergelyken wil. Hy heeft op de neus een zwarte of donker-graauwe hoorn, maar niet een witte, gelyk zulks aan de jonge kalveren te zien is, waar van ik'er een met my genomen, en naderhand aan een voornaamhecr vereert heb. Deze hoorn is of groter of kleinder, na dat het dier oud is ; dog is de kloeklle niet over twee voet lang, en had de geen, welke i. v heb vereert ; naauwlyks de lengte van een voet. Dezelve is als een ploegkouter een weinig gebogen, waar mede hy in zyn boosheid den grond omwroed of opdelft en daar benevens fncl voortloopt, zonder te zien, of een ingewortelde boom of klip hem in den weeg (taat, als dien hy met de hoorn uit de grond rukt, en achter over zyn hoofd werpt. Recht achter dezen hoorn na het voorhoofd toe, heeft hy nog een gantfeh kleinen hoorn, die by jonge Rhinoccrollen ontrent een hand breed, en by de oude ontrent een halve voet hoog is. Deze is onder op het voorhoofd zoo breedt als het voorhoofd /elf, en loopt van boven boogswys. Deze korte hoorn U hynt hem meer in den weg te weien, als nuttig te zyn, als hy razen en tieren, of om kort te zeggen, fpitten wil. Ja het dunkt my, dat de Alwyze en Algoede God dezen hoorn by den anderen gezet heeft, ten einde daar mede zyne woede en gruwzaamheid als te beteugelen ; ondertuflehen is dit laatfle niet w el een hoorn te noemen, wyl het van binnen maar met een dunne fwartachtige fchaal overtrokken is. Hier uit blykt genoegzaam, dat deze grote hoorn dicht en valt aan het hoofd gegroeit moet vyn, om dat men niet lieht een daar van af kan krygen, zonder te gelyk een fluk van het hoofdbeen mede weg te hakken. Vermids hy den zei ven ook tot het beploegen of omwroeten van het land gebruikt, zoo word hy van voren wit, of bruinachtig, ontrent als een gemene ofle-hoorn ; dezelve verlieft daar door ook een weinig aan de rondte, en word zodanig geflepen, dat ze volkome een ploeg yzer fchynt te vertonen. Wyders is de Rhinoceros van Rhiaoc*. een zeer fcherpe reuk, en als hy ros h"ft r i-i J eenfeherïcts levends ruikt, gelyk licht ge- pe reuk. fchied, als de wind na hem toe is, zo loopt hy in een volle ren recht daar na toe, en vreelt niet, of fchoon duizend man met gelade geweer aldaar op hem ftonden te wachten, gelyk my dan zelfs nevens vele andere zeer wel bekende vrienden diergelyke wedervaren is. Ondertuflehen kan men hem zeer licht ontkomen, als men onbeweegt liaan blyft, tot dat hy gantfeh naby is ; want wanneer hy tot op ontrent tien fchreden 'n> genadert, behoeft men hem maar \ ter of vyf Happen plaats te maken, en hem te laten lopen, wanneer hy ten cerftcn den reuk verheil, en niet weet, waar hetgeroke gebleven is. De oogen zyn zeer klein naar Desteifi de grootte van het lyf, derhalven scuci*. kan hy niet ter zyde maar alleen het

5 Taa JJHIN O CIRIR. O S VOLGENS BI'.:}: BK SCII U Y \ IXG. vtdeluir- JeJui

6

7 , KAAP dr GOEDE HOOP. 191 het geen recht voor hem ftaatj zien. De grooth< id van en de kortheid der beenen, letten hem zelfs, ik zal niet v gen, in 't lopen, want dat z< de waarheid te na gefproken zyn, maar alleenlyk in 't omkeren. Byaldien echter zyn gezicht zoo goed en fcherp wis, als zyn reuk is, 7.011de be/.w.urlyk het geen hv gc/ien en geroken h-ad, levend ontkomen können, aangezien hv zodanig in cl in 't lopen is, dat lernet de helle en lichtlte paarden niet kan achterhaalt worden. '/\ - ne ooren zyn tarnelyk klein en gantfehniet lang» zoo als anders de grootte van zvn 1 y f Vereiflchen zoude, en zal hy daar ontrent de Ölyfanteh niet veel na geven; Yermids nogtans zyne bfenen korter zyn, als die van eenohfant, /oo is hy om dieswille ook te minder ainzicn'yk,. r V\ arineer hv van niemand bele- Iquaad digt, of kort voor heen getergt iiducn. -^. a, hv niet licht trachten, om iemand aan te vallen, of quaad toè tevoé] n ware men een rood of roodachtig kleed aan had, als welke koulcur hv niet verdragen kan. Zoo hy iemand na het leven ibat, en 'er verfchiede menfehen by malkandcren zvn, zoo zoekt hv niet ten teilten den geen, dien hem boos heeft gemaakt, maar hy wreekt vich aan alle de genen w elke hem in de woede ontmoeten. En zyn de leveloze creaturen, ftenen, en bomen, zelfs niet verfchoont, maar moeten voor hem wy ken. Onderhaalt hy een menfeh, zoo werpt hy hem over zyn kop ter aarde, en dood hem met likken, aangev.ien zvn tong zeer ruuw en ftekeligis, vaar mede hv den huid en' het vlecfch tot op de benen weg likt, en alzoó de levendige menfehen dood martelt. fpys. F- n vermids zyn tong zoo fcherp is, vreet hy zeer weinig jong en teer gras, maar zoekt meeft harde diilelcn, hei en andere fchralé fp\ Ikè op /vne ton,;un\ t, de keel geen quaad doen; en worden zekere dunne en korte ftruiken, In na als Gcnevcr-llru il. en, hoewel 7,00 ftékelig, ook niet 7.00 aangenaam van reuk, en dragende geen vruchten, als de laatllgcnielde Üruiken, Rhinoeeros-bof- Rirnoccfchen genaamt, w yl die dieren g J^ dezelve zoo gaarn afbyten en vreeten;' Aan die beliehen is het onbebouu de land byna over al vol, en op zommige plaat/en, namelyk aan de T\ gerbergen, Moffelbank en elders, gebruiken de inwoners dezelve uit gebrek van hout, om te branden. De grootlle vyandfehap en Rhinoccfchier een eeuwige haat draagt de [s de Rhinoceros op de Oh finten, fent. Door dien hy weet, dat desz'elfs buik week is, zoo?oekt hy/\n grootcopde neus Maande hoorn, aan een {leen of inde grond fcherp gemaakt, in den zei ven intefleken, en den gemelden buik op te fcheuren, ten einde hv door het uitvallen van het ingewand, en het verliezen van veel bloed, het leven daar by infehiete. Men ziet derhalvcn, dat een Olyfant een Rhinoceros gewaar wordende, niet licht ftand houd, ten zy dezelve onverhoeds en op den reuk overvallen werde,' gelyk de hiltorien daar van genoegzame bewyzen bybtehgen. De Item van een Rhinoceros Df gelvkt byna het knorren van een ßdl verken, wcshalvcn men hem verder zien a's horen kan, ten zy men het geraas der bomen, waar door hy 700 wel toornig als bedaart zonder.eenige vrees, fchrik of fchuw, door loopt, te hulp neme ; want in dit laatit geval kan men. hem 700 ver horen, als men een houthakker in een bofchaadic gewaar worden kan. Hv is ook door het achter en over Ziel,/oo ais ook uit het wegwerpen der klippen, die een groot geklatcr veroor/aken, licht te Un- v ^?

8 ,, kennen, om dat geen ander dier, ten minilcn in dit gevveit, poogt of in Haat is, om zulks te doen. Zyn vlcefch het welk ik dik- maals met grote fmaak heb gegeten, is zoo zenuwachtig niet, als viecis. i92 BESCHRYVING vande anderen fchryveu, maar wel grofdradig, zoo dat men goede tanden moet hebben, als men het, voornamelyk gerookt, klein kaauwen, en tot een goed voedzel maken wil. De huid verilrekt een even zoo goede en heilzame artzeny, als de hoorn en bloed, hoewel zulks van zommigen tegengefprokcn en voor onbekent gehouden word, of fchoon de ondervinding gantfch het tegendeel bekrachtigt. Wat aanbelangt den huid, ik heb van een geleerd man vernomen, die vele jaren op Batavia in het Laboratorium Chymicum van de Illuflre Compagnie heeft gedient, dat hy veeltyds van de Rhinoceros huid een koflbaar zout heeft gemaakt, 't welk dat van hertshoorn, of een ander niets behoefde te wyken, waar medehy wonderbare kuren gedaan, en zyne moeite rykelyk betaalt bekomen had. Hy is na Duitfchland weder gekeert,en heeft onder andere fraayigheden, waar van hy 'er verfcheide zoorten by zich had, een goede quantiteit van dit zout met zich genomen, waar van buiten tvvyftel menig Duitfchcr zal geprofiteert hebben, en daar door weder tot vorige gezondheid herfielt zyn. Rhmoceros ^e kracht van?yn hoorn behown duid (laat daar in, dat dezelve geen gif geenver- Ju^cn ]im ^ Cü j s m y bcwuft, dat veel menfehen ccti beker, by wyzc van een bokaal, uit zulke hoorns drayen, en dezelve met zilver of goud bc liaan laten, waar in wyn gegoten, dezelve zoo voort blaasjes opwerpt, alsofhy gifte ofkookte; en wanneer 'er iets in word gedaan, dat met gif cenige gemeenfehap heeft, zoo fpringt dezelve ten cerilen aan Hukken en door gif zelf berfthy in het eerilen oogenblik. Deze bekers is voornamelyk den grote Meren zoo als ook anderen een tteiïelyk middel om zich voor gif te hoeden, en haar leven, dat menigmaal in de wecglchaal ftaat i pryswaardig te redden, gelyk dan ook de fpaanders om diezelve rede van de Draijers afgeeifcht en bewaart worden, ten einde men de geenen, die in een ilaauwte of in andere gevaarlyke ziektens vallen, ja zelfs met de vallende ziekte behebt zyn, daar mede dienil doen en daar van bevrydea zoude können, Het bloed van den Eenhoorn Rhinoc«heeft voornamelyk de kracht, dat bloed het zelve j.n een Rhinoceros darm gedaan, en door de hete zonneilralen gedroogt, in een zekere quantiteit met wyn of warme thee of koffy genomen, alle inwendige quälen, verrekkingen der zenuwen, en voorts al het geen van binnen mögt zyn gequetil, veel beter, gezwinder en zonder het minile gevaar geneeft., als het bokke bloed of dat van eenig dier. Derhalven word het ook van de inwoners zeer zorgvuldig opgevangen ', gedroogt, en bewaart om elkander in tyd van nood daar mede dienft te doen, en te helpen. Dit zoude, hoop ik, van de ofderl Rhinoccrollen genoeg gezegt zyn, VOor da ten ware de vraag diende te wor- ' den voorgeflelt, of namelyk de Rhinoceros, of dat dier, 't welk de Hebreen, ook zelfs de H. Schrift Oto Reem of Rhinoceros noemt, als Xuw. XXIV. 8. T>cutcr. XXXIII. 17. Job. XXXIX ii te zien, voor den Leviathan te houden en aan te nemen zy? want de meefte eigenfehappen, welke den Leviathan worden toegefchrevefl, komen den Rhinoceros toe, geh k Ludolfus m Commënt. ad Hißor. /Ethiopicam J>a^ num. 84. aangetoont heeft, of fchoon Bochartus 'm Hiero~

9 , oejen en alvercn. weinig in de aap. KAAP DE GOEDE HOOP. 195 Hïcrozoïco C P. I. Lib. 3. cap. r~l \ GJ T. 11. Lib. 6. cap. jz. y,oo als ook Francïiis en 'Tfciffernr in 'Dub. Vcxat. Cent. r. Loc. 45". pag. tyj./èff, nevens vele anderen met hen liet tegendeel beweren, als welke of den Krokodil, of den Walvifch, of ook den Olyfant daar voor kenncfn en aannemen. Edog het verder oordeel mag de Lezer hier over zelf vellen, om dat mv niet geoorlooft is, om ditmaal verder te gaan. Van de offen, koejen, en kalveren is hier onnodig iets meer te melden, ten dele, omdathicrvoren reeds veelvuldig gewag daar van is gemaakt, en deels ook om dat zy met het Duitfche vee in alles, behalven in de grootte, overeenkomen, aangezien het vee alhier eenigzins groter is, en het Ongerlch, Decnlch en Poolfch niet veel overtreft. Wat echter de wilde Buffels aanbelangt, welkers afbeeldinghier voor te zien is, heb ik dezelve reeds hier voren befchreven, en het nodige daar van erinnert ; daarenboven zal te zyner tyd ook iets van ihet vee der Hottentotten, wanneer van dezelve ex Trofeffb zal worden gehandelt j moeten worden gezegt. Van de Padden, waar van men 'er hier niet veel ziet, en welken de Hottentotten maar mede onder de Kikvorfchen tellen, zoude hier ook wel iets können worden gezegt, maar behalven dat de aard en natuur van deze dieren buiten dat genoeg bekent is, zoo worden er hier weinig gevonden, en zyn zy daarenboven zoo onaanzienlyk, dat ik fchrik, om maar een woord daar van te reppen. Wie ondertuffchen lult en vermaak heeft, om zich aan de omftandige befchryving van dezelven te verlustigen, gelieve vnxzxgefnerns^aldrovandus, Francïus, Forerns, - Cyprïanns en andere, voornamelyk 'PaulitiHs in zyn boekje de Rufone, na te zien, zoo I. <Dee/. zal hy zync wert gierigheid hier ontrent onfeilbaar können ftiilen. Van de fchilpadden echter zal hier na nog iets worden gemeld. Van de paarden als een in Europa /eer wel bekent dier, zal ik gewag maken, om dat zy in den beginne nit Pcrlle herwaardszyn gebragt, en dcrhalvcn zelden veel groter zyn, als een Ongerfch paard Hare kouleur is doorgaans donkerrood, zelden echter wit of zwart. Haar voer is niet zoo ah in Indoltan gebruiklyk is, de Domvrucht met zuikcr en boter gemengt, of ook niet^ zoo als in Brazilië, gras, rys, en zuikerried met ltroop gemengt, gelyk Eraf mus Francifcï in deszelfs Ooft-en Weft-Indifche Staats enluft-tuin pag en 998. bericht, maar groen gras en gerft j want men hooit hier heel weinig, zoo als in mynen voorgaanden reeds is gemeld, en haver word hier in 't geheel niet gezaait, om dat hy wild Word, en verbaftert gelyk hier voren insgelyks bericht is. Hier vallen ook wilde paarden, die zonder twyffel goed zouden zyn, zoo anders iemand de moeite wilde nemen, om ze te temmen ; wyl echter in de beginne der Colonien niemand zich daar toe heeft willen verledigen, en daarenboven de Perfiaanfche met zeer weinig koften herwaards können worden gevoerd, zoo is het tot nu gebleven, zoo als het in den beginne geweeft is, en zal zonder twvffel ook wel voortaan niet worden onderzocht, omdat 'er reeds zoo veel tamme paarden worden aangewonnen, dat men binnen den tyd van 8 dagen eenige duizend ruiters van paarden zoude können verzien, wanneer de nood zulks vercifchte; aangezien 'er veel inwoners zyn, die 30, 40, ook zommige 200 tot 300 paarden bezitten, welke in het gemeld geval zeer licht tot het B b rvden Van dc Pauden