research publications conferences consultancy

Transcriptie

1 Hoe cannabisgebruik voorkomen of terugdringen: Wat leert de evidentie? Freya Vander Laenen Cannabis en Jongeren, Provinciehuis Boeverbos, Brugge,

2 Hoe cannabisgebruik voorkomen of terugdringen? 2

3 Werkt een drug(preventie)beleid? 3 ~ Doelstellingen Prioritaireproducten interventies doelgroepen o.b.v. welke criteria?(mcdonald, 2011) Normen en waarden m k draagvlak -> onderscheid legale illegale Sociale kost (gezondheid, criminaliteit & overlast, overheidsuitgaven) -> alcohol en tabak Effectiviteit: bereikt interventie vooropgestelde doelstelling -> HV en harmreduction kosten-effectiviteit-> economische modellen Nu vaak historisch gegroeid niet noodzakelijk o.b.v. (kosten)-effectiviteit (Lee, Lee & Arch, 2010)

4 Werkt een drug(preventie)beleid? 4 Prioritaire doelgroepen voor preventie? Criterium: ooit-gebruik vs problematisch gebruik/problemen bij gebruik Pro focus op risicogroepen (Van Marcke, VAD, 2013) > 90% mensen ooit cannabis gebruik, stopt lang voor of rond 30 j. Uitgaansmilieu: j: 14,0% regelmatig -6,6% dagelijks cannabis (Rosierset al., 2013) Kinderen van ouders die gebruiken Kinderen/jongeren in context regelmatig gebruik weinig controle ouders Jongeren in BUO GES (cf. VAPH, Vander Laenen, 2009) Contra enkel preventie naar risicogroepen? niet voor tabak, alcohol en cannabis = preventie paradox individuen met laag risico, als groep, omwille kwantitatief overwicht, dragen bij tot grootste deel voorkomen problemen (Stockwell et al., 2004) effectieve preventie = kosten-effectief: belangrijke (gezondheids) voordelen zelfs bij beperkte vroeg drug- of alcoholgebruik (Strang et al., 2012)

5 Preventie: wat werkt (niet)? 5 Wat werkt? ~ Doelstelling? Beperken van het aanbod Voorkomen beperken van de vraag Kenmerken effectieve preventie Wat werkt? Wat werkt niet? Effectieve preventie = onderdeel breder beleid

6 Beperken van het aanbod (Strang et al., 2012) 6 Doel: beperken toegang tot middel prijzen hoog houden Illegaliteit en handhaving politie en justitie => kosten (risico arrestatie, opsluiting, geweld, bedrog, ) Hoge prijzen -> prijzen in detailhandel initiatie en gebruik Cf. alcoholpreventie: best buy (WHO, 2012) = belastingen, beperken toegang tot detailhandel, verbod reclame/sponsering

7 Beperken van het aanbod (Strang et al., 2012) 7 Doel: beperken toegang tot middel prijzen hoog houden Gevangenisstraffen producten en dealers? weinig afschrikwekkend zeer dure interventie, weinig effect op prijs Productie ernstig verstoren (slechts) tijdelijk effect op beschikbaarheid, zuiverheid, gebruik tot marktaanpassing Aanpakken zeer zichtbaar dealen en samenhangende schade (overlast, geweld, ) verschuivingseffecten wel positieve impact op schade Bijv. onderzoek VS: aanwezigheid politie(in aantal en strategisch inzetten, op specifieke locatie Hot spot policing (Braga et al., 2012) => pakkans ~ effect

8 Voorkomen beperken van de vraag 8 Doel: Beperken vraag via SR-bedeling (Strang et al., 2012) Strengere straffen voor gebruikers niet afschrikwekkend Doorverwijzing naar (drug)hv onder druk werkt (Belenko& Peugh, 1999; Mearset al., 2002; De Wreeet al., 2008) Bijv. niveau politie: arrest referral schemes (VK) (Seelinget al., 2001; Hunter et al., 2005) Bereiken doelgroepen die nog nooit contact hadden met HV druggerelateerde criminaliteit Bijv. niveau straftoemeting: drug courts (Brown, 2010; Shaffer, 2011; Vander Laenen et al., 2013) Recidive Contact met moeilijk bereikbare groepen

9 Voorkomen beperken van de vraag 9 Effectieve preventie? Hoe weten we of preventie werkt? 3 fasen 1. Procesevaluatie: bereiken we de gewenste doelgroepen? Hoe werkt iets? Essentiële randvoorwaarden? 2. Effectevaluatie ~ doelstelling: kennis, attitudes, vaardigheden, gedrag veranderen? 3. Kosten-effectiviteit

10 Wat werkt? 10 Kenmerken effectieve preventie (Midfordet al. 2002, Nationet al., 2003; Maes et al., 2011) = vgl. voor alle effectieve interventies (cf. what works principes, o.a. Andrews & Bonta) Programma design en inhoud programma relevantie - eigenaarschap Programma implementatie Programma beoordeling en kwaliteitsgarantie

11 11 Programma design en inhoud gesteund op theorie bijv. transtheoretischmodel, sociaal-cognitieve theorie, model sociale beïnvloeding intensiteit, duur en dosis => meer intensief bij hogere risico-populatie => voldoende aantal booster sessies geen eenmalige en op zichzelf staande initiatieven

12 12 Programma design en inhoud allesomvattend en breed (cf. 3 M model) intervenpes => praktische en onmiddellijk relevante informatie over gezondheids-en sociale gevolgen gebruik => bevorderen anti-drugnormen normatief gebruik: beeld corrigeren vooral bij jongeren die gebruiken overschatting aankaarten waarden, attitudes en gedrag bredere sl. => aanleren sociale vaardigheden (omgaan met druk) settings => familie -school gemeenschap betrekken => drugpreventie is zaak volledige school/setting => drugpreventie als onderdeel curriculum/activiteiten risico-en beschermende factoren middelen (niet op een hoop ) nadruk op meest gebruikte middel (incl. tabak en alcohol) gevarieerde methodes interactieve technieken = betrokkenheid

13 13 programma relevantie - eigenaarschap = karakteristieken doelgroepen reflecteren en tegemoet komen => gebaseerd op noden door leerlingen/jongeren aangegeven => rekening houden met ontwikkeling, geslacht, cultuur, taal, SES Jongeren van dichtbij betrekken bij ontwikkelen (plannen, uitvoeren, evalueren) programma actieve rollen bij identificeren en toepassen eigen oplossingen Goede timing: voor start gebruik of voor patronen gebruik vastliggen

14 14

15 15 Programma implementatie Uitvoering door bekwaam, getraind en ondersteunend personeel Focussen op ontwikkelen goede relatie vertrouwen => voldoende investeren in relatie, gebaseerd op vertrouwen Programma beoordeling en kwaliteitsgarantie Goed documenteren/registreren programma Evaluatie = permanent onderdeel inclusief bijsturen schrappen

16 => Twee reflecties 16 Waarom enkel focussen op jongeren? Waarom enkel focussen op cannabis? Pro (lage) beginleeftijd ~ problematisch gebruik Leeftijd initiatie gebruik Farmacologische neurologische effecten Prevalentie regelmatig gebruik jongvolwassenen Contra Relevantie illegaliteit binnen gezondheidsbevorderendeaanpak? Geloofwaardigheid preventie(boodschappen)? Cf. prevalentie problematisch gebruik alcohol, psycho-actieve medicatie Cf definitie preventieve methodieken: een samenhangend geheel van acties gericht naar een bepaalde doelgroep, in een bepaalde setting, met concrete producten en daarbij horende richtlijnen, met als einddoel het beïnvloeden van gedrag bij de intermediaire of einddoelgroep, teneinde gezondheidsproblemen bij deze einddoelgroep te voorkomen of verminderen en/of kwaliteit van leven te verbeteren. (Maes et al., 2011)

17 17 Onderzoek naar effecten preventie? zeker bij jongeren = zeer complex ~ partners factoren elementen in een programma Wel degelijk effectieve preventieprogramma s (cf. supra) Ook specifiek voor cannabispreventie bij jongeren (Arizaet al., 2013; Norberget al., 2013) vooral onderzoek bij universele preventie in scholen Meeste overzichtsstudies en meta-analyses = schoolgerichte, universele preventie kennis andere effecpeve vormen prevenpe = beperkt niet effecpef! Ondervertegenwoordiging kwetsbare groepen onderzoek en praktijk

18 18 Effectonderzoek bij speciale doelgroepen Recente review Trimbos(Vermeulen-Smith et al., 2014) Buitengewoon onderwijs 1 interventie effectief -! in VS Project towards no drug abuse 12 sessies, op school, gezondheidsmotivatie, sociale vaardigheden, maken van keuzes i.f.v. problematisch middelengebruik (roken, cannabis) Aandachtspunten hoe ouders betrekken? In groep? Gevaar deviancytraining effect (Dishionet al., 1999) ~ sociale invloed model Opvangen via aanwezigheid pro-sociale peers focussen op vaardigheidstrainingen > cognitieve vaardigheden

19 19 Effectonderzoek speciale doelgroepen (Vermeulen-Smith et al., 2014) Residentiële jeugdzorg ResidentialStudentsAssistance Program (RSAP) effectief (VS) Individuele en groepscomponenten + fulltime counselor aanwezig Aandachtspunt: in groep? ~ deviancytraining effect Justitiële jeugdinstellingen Programma VS: drie onderdelen: cannabis niet alcohol vaardigheidstraining (20 sessies); geweld beheersing (20 sessies); persoonlijke en sociaal gewenste waarden aandachtspunt: in groep? Winst: samenwerking en afstemming tussen instanties (GGZ, drughven justitiële jeugdinrichtingen) doorverwijzen naar GGZ

20 20 Onderzoek effectieve preventie in Vlaanderen? Niet onderzocht niet effecpef! Onderzocht Unplugged positieve attitudes t.o. cannabis en cannabisgebruik bij peers; meer vaardigheden om te weigeren En toch: niet helemaal duidelijk welke elementen(van theorievorming) zorgen voor effect + meer effect bij jongeren met ervaringmet gebruik ~ rollenspel meer relevant voor hen? (Giannotta et al., 2014) O.b.v. buitenlands onderzoek niet effecpef ook hier niet effecpef! DARE (VS) niet effecpef ook M.E.GA. niet effecpef O.b.v. buitenlandse effecpeve intervenpes ook effecpef! TOPspel o.b.v. Good Behaviour Game werkt bij culturen (zoals toegepast in VS) (Nolanet al., 2014) => ook effectief in Vlaanderen? -> eerst evalueren

21 21 Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten Preventieprogramma met gebruikers en niet gebruikers samen? <-> programma relevantie en eigenaarschap (cf. supra): afgestemd zijn op Drugpreventie, gericht op voorkomen, kunnen leiden tot gebruik bij jongeren die al gebruiken (Werch& DiClemente, 1994, Werch& Owen, 2002) Bij (problematisch) gebruik: beter BI - MI (Carney et al., 2014) Peers? Bij sociale invloed model, bijv. sociale vaardigheidstraining of sociale netwerk Deviancy training effect ~ hoogrisico-jongeren in contact met andere hoogrisico-jongeren (Werch& Owen, 2002) => gevaar elkaar stimuleren tot delinquent/afwijkend gedrag, zou in het bijzonder zijn voor druggebruik

22 22 Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten Informeren jongeren met afschrikwekkende boodschap/programma? Discussie: voor-(witte & Allen, 2000) en tegenstanders (Hastings& Stead, 2004; Swart et al., 2006) Geen discussie: negatieve effecten komen voor: ontkenning, vermijding en weerstand + jongeren met minste psychologische en sociale mogelijkheden => zich slechter voelen -> boosheid en weerstand + boodschap die doelgroep overdreven vindt of geen weerspiegeling persoonlijke ervaringen -> doelgroep gelooft/vertrouwt boodschappen/r niet langer

23 23 Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten DARE (drug abuseresistanceeducation) -VS alcohol en druggebruik Na aanpassing politieniet langer als lesgever, maar als stimulator om deel te nemen -> wel effectief (Pan & Bai, 2009) Cf. aanbeveling EMCDDA: politie geen deel preventie (EMCDDA, 2006) ~ rolverwarring: preventiewerker versus herinneren aan de norm Zeker niet als jongeren al gebruiken Of bij kwetsbare jongeren ~ contact met politie De gezonde school en genotmiddelen - Nederland Geensignificant effect op tabak, alcohol endruggebruik(malmberg et al., 2014) <-> toegepast in 75 % scholen in Nederland

24 24 Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten Drug testing op school? (Robert et al., 2012) Effectiviteit? (OZ vooral in VS) Hoe dan ook voorwaarden; enkel Bij positief schoolklimaat, anders ervaren als dwang tot gedragsverandering Als resultaten testen niet leiden tot uitsluiting op school of rapportage aan politie/justitie Drughonden op festivals en publieke plaatsen? (Dray et al., 2012) Gevaar voor negatieve gezondheidsgevolgen ~ alles in één keer gebruiken

25 25 Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten Preventie via internet Nog heel wat onduidelijkheid Review educatieve preventiespelletjes internet (Rodriguez et al., 2014) Wel invloed op kennis en negatieve attitudes niet bewezen gebruik Review universele preventiecampagnes (Wood et al., 2014) gebruik na 12 maanden -> langere termijn? Meta-analysis massamedia campagnes jongeren via het internet <-> resultaten -> positieve attitude t.o. occasioneel cannabisgebruik (Ferriet al., 2013)

26 Effectieve preventie = onderdeel breder beleid 26 Structureel en regelgevend beleid = grotere impact dan universele programma s die illegaal middelengebruik wil voorkomen of uitstellen (Burkhart& Calafat, 2008, in Van Marcke, VAD, 2013) Lokaalgeïntegreerd beleid = essentieel (De Ruyver et al., 2009; Vander Laenen et al., 2010)

27 Vragen? 27