CLIENTEN MET EEN BEPERKING IN JBRR

Transcriptie

1 CLIENTEN MET EEN BEPERKING IN JBRR EEN VERKENNEND ONDERZOEK NAAR DE RISICO S EN MOGELIJKHEDEN Woerden, 16 juli 2015 Dr. Marije Valenkamp Pauline Willems, MSc Mr. Dr. Adri van Montfoort

2 Colofon VanMontfoort Dr. M. Valenkamp P. Willems MSc Mr.dr. A. van Montfoort VanMontfoort Polanerbaan 11b 3447 GN Woerden T Woerden, 16 juli 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande toestemming van VanMontfoort. Bij overname is bronvermelding verplicht. VanMontfoort 2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Jeugdwet Jeugdbescherming in Rotterdam Rijnmond Probleemstelling Leeswijzer Plan van aanpak Onderzoeksopzet Overlegstructuur Caseload Caseload JBRR Caseload WSG Interviews binnen JBRR Geïnterviewden Visie jeugdbeschermers Ervaring met de WSG-doelgroep in vorige werksituatie Ervaring met de WSG-doelgroep in huidige caseload Kan JBRR de WSG-doelgroep momenteel goed bedienen? Welke zorgen zijn er? Is ervaring belangrijk om met deze doelgroep te kunnen werken? Is affiniteit belangrijk in het werken met deze doelgroep? Adviezen en ontwikkelingen Visie gedragsdeskundigen Ervaring met WSG-doelgroep in vorige werksituatie Ervaring met WSG-doelgroep in huidige caseload Kan JBRR de doelgroep momenteel goed bedienen? Welke zorgen zijn er? Is ervaring belangrijk om met deze doelgroep te kunnen werken? Is affiniteit belangrijk om met deze doelgroep te kunnen werken? Adviezen en ontwikkelingen Visie managers Kan JBRR de doelgroep WSG momenteel goed bedienen? Welke zorgen zijn er? Is ervaring belangrijk om met deze doelgroep te kunnen werken? Is affiniteit belangrijk om met deze doelgroep te kunnen werken? Adviezen en ontwikkelingen 37 5 Interviews binnen WSG Geïnterviewden Visie Jeugdbeschermers Ervaringen met de pilot? Zou JBRR de doelgroep kunnen bedienen en wat is er nodig? Welke zorgen zijn er? Zitten er grenzen aan wat haalbaar is? 43 VanMontfoort 3

4 5.3 Visie van de gedragsdeskundigen Ervaringen met de pilot Zou JBRR de doelgroep kunnen bedienen en wat is er nodig? Welke zorgen zijn er? Heeft JBRR ervaring met de doelgroep? Zitten er grenzen aan wat haalbaar is? Visie managers Ervaring met pilot Welke zorgen zijn er? Is het echt niet mogelijk? 48 6 Interviews met ketenpartners Geïnterviewden Visie van Ketenpartners Heeft u ervaring met zowel JBRR als de WSG? Verschillen tussen JBRR en de WSG? Wat zou u ervan vinden als JBRR ook de WSG-doelgroep gaat bedienen? Wat zijn de risico s? Wat zou nodig zijn om deze gezinnen ook door JBRR te laten bedienen? Zijn er bepaalde gezinskenmerken waar u extra risico s ziet? Wat kunt u zelf betekenen? 53 7 Conclusies en aanbevelingen Probleemstelling en onderzoeksopzet Caseload JBRR en WSG vergeleken Wat gaat goed? CIT en Zorgbemiddeling Ervaring en affiniteit binnen de organisatie Voorstel tot gezamenlijk gedragen manier van casuïstiek bespreken Wat zijn risico s Risico s voor de kinderen Risico s voor de medewerkers Voorwaarden Meerjarenplan Visie-ontwikkeling: wat heeft de doelgroep nodig? Specialistenteam en samenwerking met specialistische organisatie Bereidheid: werkprocessen volgen de inhoudelijke visie Besluitvorming Implementatie: inrichting, uitvoering en borging Fasen van samenwerking Aanbevelingen Bijlagen Bijlage 1 Format interviews JBRR Bijlage 2 Format interviews WSG Bijlage 3 Format interviews ketenpartners VanMontfoort 4

5 1 Inleiding 1.1 Jeugdwet 2015 Vanaf 1 januari 2015 is de Jeugdwet van kracht. Deze wet vervangt de Wet op de Jeugdzorg uit De vernieuwing betekent zowel een transitie: verplaatsing van verantwoordelijkheden, rollen en bevoegdheden, als een transformatie: een inhoudelijke verbeterslag. De vervanging van de wet heeft onder andere tot doel demedicalisering, vergroten van eigen kracht en een verdere professionalisering van jeugdhulp waarin kwaliteitsborging een prominente plek inneemt. Ook beoogt de Jeugdwet een substantiële vermindering van bureaucratie voor alle betrokken instanties 1. De gemeenten hebben de regierol en zijn verantwoordelijk voor de inzet van uitvoerende organisaties in de hulp. Jeugdbescherming en jeugdreclassering worden uitgevoerd door organisaties in het bezit van een geldig certificaat als uitvoerder voor jeugdbescherming en/of jeugdreclassering: de gecertificeerde instellingen. De transformatie is er ook op gericht het verkokerde stelsel te ontschotten 2. Omwille van de continuïteit van zorg, het streven zo min mogelijk hulpverleners in een gezin te hebben en de zorg zo dichtbij het gezin te brengen als mogelijk, is het van belang dat preventie (informele zorg en basisvoorzieningen), jeugdhulp en jeugdreclassering/jeugdbescherming een manier vinden om goed met elkaar samen te werken. Dit betekent een verticale en horizontale integratie: niet alleen moet de tweedelijnshulp beter aansluiten bij de diensten van de eerste lijn en de basisvoorzieningen, ook is het zaak de oude opsplitsing in deelsectoren te doorbreken. Het moet mogelijk zijn om binnen het continuüm van ondersteuning, begeleiding en behandeling sneller specialistische vormen van hulp op- en af te schalen of bij te schakelen. Dit betekent dat de schotten tussen jeugd- en opvoedhulp, jeugd-ggz, de zorg voor jeugd met een lichte verstandelijke beperking (jeugd-lvb) en speciaal onderwijs doorbroken moeten worden. Dit vergt vergaande integratie van werkvelden en kennisdomeinen. Bij deze ontwikkelingen richting generalistische jeugdhulp doen zich twee centrale vragen voor waar iedere gemeente en organisatie zich voor gesteld ziet. 1: in hoeverre moet iedere specialist zich verbreden? En 2: hoe ziet de taakverdeling tussen de generalist en specialist er uit? 1.2 Jeugdbescherming in Rotterdam Rijnmond Jeugdbescherming Rotterdam Rijnmond (JBRR) voert als gecertificeerde instelling de jeugdbescherming uit binnen Rotterdam Rijnmond. Waar de veiligheid van de kinderen niet vanzelfsprekend is, werkt zij samen met ouders en het netwerk van het gezin aan een veilige opvoedsituatie. De jeugdbeschermer maakt met en voor het gezin een plan van aanpak jeugdbescherming. In dit plan staan doelstellingen en acties voor het gezin en de hulpverleners. De focus ligt op de veiligheid en ontwikkeling van de kinderen die moet verbeteren door de problemen in samenhang met elkaar op te lossen en sterke punten in het gezin en netwerk te versterken. Dit gebeurt in een Jeugdbeschermingsteam, waarover de jeugdbeschermer de regie heeft. Het team bestaat naast de jeugdbeschermer uit de ouders en het kind, de voormalige casusregisseur uit het wijkteam, het (actieve) persoonlijke netwerk van het gezin en de professionele hulpverleners in het gezin (bijv. het CJG, de politie, school, woningbouwcorporaties VanMontfoort 5

6 of andere instanties in de buurt). Als de jeugdbeschermer dat nodig vindt, kan het team worden uitgebreid met specialistische hulpverleners. Als tegelijkertijd een onderzoek van de Raad voor de Kinderbescherming loopt, neemt ook de raadsonderzoeker deel aan het Jeugdbeschermingsteam. De jeugdbeschermers zijn nadrukkelijk aanwezig en voegen dus in bij de hulp die een gezin al heeft. Ze werken oplossings- en vraaggericht en de mogelijkheden van het gezin zijn leidend. De jeugdbeschermer stelt ook grenzen. Als de veiligheid van het kind in het geding is, wordt ingezet op een beschermingsmaatregel. Dit doet zij zo kort als mogelijk is. Samen met ouders, het sociale netwerk van het gezin en de professionele hulpverlening wordt bekeken wat nodig is om het gezin zelf weer de regie over de opvoeding van de kinderen te laten nemen. Het werkgebied van JBRR bestaat uit 20 gebieden (zie Figuur 1). JBRR rekent alle jeugdigen tot 23 jaar in haar werkgebied bij wie sprake is van onveiligheid, ontwikkelingsbedreiging, kindermishandeling en/of huiselijk geweld of een (dreigende) criminele carrière tot haar doelgroep. JBRR voert jeugdbescherming (OTS, voogdij) en jeugdreclasseringmaatregelen uit, op verzoek van de Raad voor de Kinderbescherming, de Rechtbank of het Openbaar Ministerie. Daarnaast begeleidt JBRR drang-zaken in een (nog) vrijwillig kader 3. JBRR werkt hierbij gebiedsgericht middels gebiedsteams. Binnen elk gebiedsteam vallen circa 4 of 5 basisteams bestaande uit 5 jeugdbeschermers. Binnen elk gebiedsteam zijn 2 gedragsdeskundigen werkzaam. De basisteams sluiten aan bij lokale wijkteams. Zo is JBRR in staat om dicht bij de gezinnen te werken en is zij bekend met de wijkteams en organisaties die lokaal actief zijn. Sinds de transitie werken de jeugdbeschermers binnen JBRR integraal: elke jeugdbeschermer voert jeugdbescherming-, jeugdreclassering- én drangmaatregelen uit. Voor de uitvoerenden, dit geldt voor de jeugdbeschermers maar ook voor de gedragsdeskundigen, betekent dit dat zij niet langer werkzaam zijn bij of de Toegang, of de Jeugdbescherming of de Jeugdreclassering. De toegang en vrijwillige hulpverlening is overgeheveld naar de gemeenten en behoort niet langer tot de taken van JBRR. Jeugdbeschermers en jeugdreclasseerders hebben trainingen gevolgd met het oog op de integrale werkwijze. Dit betekent een grote overgang in de voor hen gebruikelijke manier van werken tot aan de transitie. 3 Sinds februari 2015 valt ook Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond onder JBRR. Huidig rapport richt zich niet op Veilig Thuis. VanMontfoort 6

7 Figuur 1. Werkgebied JBRR VanMontfoort 7

8 Hoe komen meldingen over de veiligheid of ontwikkeling van jeugdigen binnen bij JBRR? 5 De eerstelijnsopvang voor jeugd- en opvoedhulp wordt verzorgd door buurt- of wijkteams in de gemeente. Is hulp in een vrijwillig kader niet toereikend, of is de veiligheid of ontwikkeling van kinderen ernstig in gevaar, dan komt JBRR in beeld. Het contact met JBRR kan op verschillende manieren tot stand komen: Via het Jeugdbeschermingsplein: een samenwerkingsverband van organisaties op het terrein van jeugd die bijeenkomen onder verantwoordelijkheid en voorzitterschap van de gemeente. Hulpverleners van het wijkteam en andere professionals, bijvoorbeeld vanuit het onderwijs kunnen melden op het Jeugdbeschermingsplein als ze ernstige zorgen hebben over de ontwikkeling en/of fysieke veiligheid van kinderen in de leeftijd van 0 18 jaar, waarbij casusregie vanuit een vrijwillig kader niet (meer) toereikend is en/of ouders de noodzakelijke hulp niet aanvaarden. Een vaste kern van deskundigen komt meerdere malen per week bij elkaar om binnengekomen meldingen te bespreken: welke aanpak is nodig, wie moet er in het Jeugdbeschermingsteam zitten en wie neemt de regie over dat team op zich. Ouders zijn op de hoogte van de melding. Via Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond: Veilig Thuis is het centrale meldpunt voor alle meldingen, zorgsignalen en adviesvragen rondom huiselijk geweld en kindermishandeling. Burgers en professionals kunnen hun zorgen melden bij Veilig Thuis. Het geweld thuis moet stoppen, dat is waar de hulpverleners van Veilig Thuis zich voor inzetten. Veilig Thuis motiveert melders voor hulp, bekijkt welke professionele hulp nodig is en kan die ook in gang zetten. De vertrouwensartsen van Veilig Thuis kunnen artsen en andere professionals ondersteunen bij letselduiding, medische vraagstukken en vraagstukken rond seksueel misbruik. Veilig Thuis kan dus ook een belangrijke schakel zijn voor ziekenhuizen en huisartsen. Veilig Thuis werkt nauw samen met het CIT van JBRR en kan, met medeweten van ouders, het gezin melden op het Jeugdbeschermingsplein. Via het Crisisinterventieteam (CIT) van JBRR: dit team kan met spoed de noodzakelijke hulp inzetten voor kinderen in acute nood. Ouders, kinderen en professionals kunnen rechtstreeks contact opnemen met het CIT. Als professionals melden, dan zijn ouders daarvan op de hoogte. Het CIT verzorgt buiten kantooruren de 24-uurs bereikbaarheid voor JBRR, Veilig Thuis en diverse andere partijen. Hoe komen jeugdreclasseringzaken binnen bij JBRR? Vanaf 12 jaar kan een kind voor strafbare feiten worden vervolgd. De rechter, Raad voor de Kinderbescherming en de officier van justitie kunnen jeugdreclassering opleggen. De jeugdreclassering is er ook bij schoolverzuim. Het Openbaar Ministerie vraagt JBRR de maatregel uit te voeren. Houdt een jongere zich niet aan de afspraken, dan volgt een voorwaardelijke straf. De jeugdbeschermer rapporteert aan de Raad voor de Kinderbescherming. De Raad zorgt voor afstemming met de rechter en het Openbaar Ministerie. Ook de William Schrikker Groep (WSG) voert als gecertificeerde instelling jeugdbescherming-, jeugdreclassering- en drangmaatregelen uit in de genoemde regio. Ook WSG werkt met gebiedsteams waarbinnen vaste jeugdbeschermers aan de regio zijn verbonden. WSG biedt gespecialiseerde jeugdhulp aan jeugdigen met een beperking en/of aan kinderen van ouders met een beperking. De WSG zet zich in voor 6 : 1. Jeugdigen met een IQ met ernstige bijkomende problematiek. 2. Jeugdigen met een verstandelijke beperking IQ< Jeugdigen met een lichamelijke beperking, die als gevolg daarvan blijvende hindernissen ondervinden in hun ontwikkeling naar zelfstandigheid. 4. Jeugdigen met een zintuiglijke beperking: slechthorend/doof, slechtziend/blind. 5. Meervoudig Complex Gehandicapte Jeugdigen (M.C.G.) VanMontfoort 8

9 6. Jeugdigen in de leeftijd van 0-6 jaar met een verhoogd medisch risico op een blijvende beperking. Bijvoorbeeld omdat tijdens de zwangerschap sprake was van alcohol/drugmisbruik. 7. Jeugdigen met een ernstig lichamelijke, chronische of progressieve ziekte. Te denken valt aan een stofwisselingsziekte, aids, cystic fybrose, leukemie. 8. Jeugdigen van wie de ouders een beperking hebben, waardoor specialistische hulp noodzakelijk is. De gemeenschappelijke regeling Jeugdhulp Rijnmond heeft eveneens een subsidierelatie met het Leger des Heils Jeugdbescherming & Reclassering (LdH) en de Stichting Gereformeerde Jeugdbescherming als onderaannemer van LdH. De onderzoeksvraag (zie probleemstelling in 1.3) heeft op deze twee organisaties geen betrekking. 1.3 Probleemstelling Vanaf medio 2013 is het streven van de samenwerkende gemeenten Jeugdhulp Rijnmond om binnen het nieuwe jeugdstelsel te komen tot één professionele jeugdbeschermings- en jeugdreclasseringsorganisatie die kan zorgen voor het gehele aanbod aan jeugdbescherming en jeugdreclassering en daarmee alle relevante doelgroepen met alle specifieke problematiek kan bedienen. Argumenten van de gemeenschappelijke regeling Jeugdhulp Rijnmond voor één gecertificeerde instelling voor jeugdbescherming en jeugdreclassering zijn o.a. 7 : Eén gecertificeerde instelling is een uitwerking van ontschotting (zo veel mogelijk integratie van en helderheid over verantwoordelijkheden) en is waarschijnlijk goedkoper door schaalvoordelen; Door één gecertificeerde instelling worden veel kennis en expertise gebundeld in één organisatie. Medewerkers uit verschillende oude organisaties kunnen zo veel van elkaar leren; Een van de eisen aan de nieuwe gecertificeerde instelling is gebiedsgericht werken en een goede aansluiting op het voorveld. Dit is eenvoudiger en duidelijker te realiseren met één gecertificeerde instelling voor de regio; Eén gecertificeerde instelling werkt efficiënter door centrale aansturing (ook in capaciteitsbeheer) en draagt bij aan een slanke organisatie; De toezicht- en regiefunctie van de samenwerkende gemeenten worden krachtiger bij meer organisatorische eenvoud. Doel en uitgangspunt is dat om deze redenen beter maatwerk geboden kan worden en daarmee tevens betere kwaliteit. Naar aanleiding van besluitvorming op bestuurlijk niveau zijn vanaf 2013 zowel op ambtelijk als op bestuurlijk niveau gesprekken gevoerd over de wijze waarop samenwerking binnen de regio vorm zou moeten krijgen. De gemeenschappelijke regeling Jeugdhulp Rijnmond heeft JBRR gevraagd of zij in staat is alle jeugdbescherming- en jeugdreclasseringzaken uit te voeren, inclusief de zaken waarbij sprake is 7 Notitie PHO juni VanMontfoort 9

10 van de in 1.2 genoemde kenmerken (punt 1 t/m 8) van de WSG-doelgroep 8. Dit betekent voor JBRR, in elk geval deels, een nieuwe doelgroep. De gemeenschappelijke regeling heeft VanMontfoort gevraagd na te gaan onder welke condities JBRR in staat zou zijn deze doelgroep te gaan bedienen, welke risico s hierbij mogelijk aan de orde zijn, en of het mogelijk is deze risico s te ondervangen. De visie op onderstaande onderzoeksvraag is hiertoe onderzocht binnen de diverse geledingen van de organisatie JBRR, binnen WSG en bij belangrijke ketenpartners. Bij deze partijen zijn interviews afgenomen. Naast interviews zijn cijfers in kaart gebracht over kenmerken van de caseload van JBRR en WSG. De onderzoeksvraag die in dit rapport centraal staat luidt: Wat is nodig om de doelgroep van WSG binnen JBRR te bedienen? Wat is al in huis (kunde, ervaring, affiniteit), wat nog niet en wat is ervoor nodig om dit wel te organiseren? En waar zitten risico s en eventuele grenzen aan wat mogelijk is? VanMontfoort is een onafhankelijke partij bij het beantwoorden van de onderzoeksvraag. Het onderzoeksrapport doet uitspraken over de bevindingen, maar spreekt zich niet uit over de vraag of JBRR inderdaad de doelgroep van WSG moet gaan bedienen en zo ja onder welke constructie en op welke termijn precies. De onderzoeksbevindingen geven de gemeenschappelijke regeling en JBRR wel input voor het beantwoorden van deze vraag. Het onderzoek leunt in belangrijke mate op de interviews binnen beide organisaties. Uit deze gesprekken komt een visie op de onderzoeksvraag naar voren zoals deze klaarblijkelijk binnen de organisaties leeft (het niveau van jeugdbeschermers, gedragswetenschappers en managers). VanMontfoort deed niet aan waarheidsvinding. Dientengevolge bevat het onderzoeksrapport meningen en subjectieve ervaringen. Het rapport geeft weer waar de geïnterviewden binnen beide organisaties staan in het proces naar het toewerken naar één centrale gecertificeerde instelling voor jeugdbescherming en jeugdreclassering. Het rapport geeft weer wat het draagvlak is, waar men risico s of knelpunten ziet, maar ook: welke kansen en mogelijkheden men ziet. 1.4 Leeswijzer De opzet en resultaten van het verkennend onderzoek staan centraal in onderhavig document. In Hoofdstuk 2 wordt de onderzoeksopzet beknopt weergegeven. In Hoofdstuk 3 worden de kenmerken van de JBRR- en WSG-caseload weergegeven en worden vergelijkingen gemaakt. Hoofdstuk 4 geeft de bevindingen op grond van de interviews binnen JBRR weer. Hoofdstuk 5 geeft de bevindingen op grond van de interviews binnen WSG weer. Hoofdstuk 6 geeft de bevindingen op grond van de interviews met ketenpartners weer. Tot slot worden in Hoofdstuk 7 de belangrijkste conclusies en aanbevelingen beschreven. 8 De onder punt 1 t/m 8 genoemde kenmerken van de WSG-doelgroep in 1.2 zijn in elk geval de kenmerken van de doelgroep waar WSG zich op richt. Ook JBRR heeft cliënten met deze kenmerken in haar caseload (zie hiervoor Hoofdstuk 3), maar de JBRR-doelgroep is breder en minder specifiek geformuleerd. De specialisatie van WSG betreft deze kenmerken 1 t/m 8. In dit rapport wordt daarom gesproken over de WSG-doelgroep waar het de kenmerken 1 t/m 8 betreft. Met de kanttekening dat cliënten met deze kenmerken ook elders (o.a. JBRR) worden gezien. VanMontfoort 10

11 2 Plan van aanpak 2.1 Onderzoeksopzet Het zwaartepunt van het onderzoek is gelegen in het werkgebied Feijenoord. Met de transitie in het vooruitzicht is in 2014 binnen Rotterdam Rijnmond afgesproken dat de WSG-teams onderdeel zouden gaan uitmaken van de gebiedsteams JBRR. JBRR en WSG zijn hiertoe binnen het werkgebied Feijenoord een pilot gestart. Begin 2015 is het eerste team van 7 medewerkers van de WSG overgegaan in het JBRR gebiedsteam Feijenoord. De medewerkers van WSG werden vanaf dat moment aangestuurd door de manager van JBRR en werden daarnaast bij hun werk methodisch ondersteund door de gedragsdeskundige van WSG. Begin april 2015 is de pilot vroegtijdig stopgezet. De gezamenlijke werkwijze kon binnen de pilot niet worden gerealiseerd. Gedurende de pilotmaanden is binnen Feijenoord zicht ontstaan op de risico s en kansen als JBRR de WSG-doelgroep zou gaan bedienen. Binnen JBRR zijn daarom bij de gebiedsmanager, destijds aan dit gebiedsteam verbonden gedragsdeskundigen en diverse jeugdbeschermers van Feijenoord interviews afgenomen over de in 1.3 geformuleerde onderzoeksvraag. Om ook een beeld te krijgen van de visie op de onderzoeksvraag in een werkgebied waar niet de pilot plaatshad, zijn ook interviews afgenomen bij de gebiedsmanager, gedragsdeskundigen en jeugdbeschermers van het JBRR-werkgebied Capelle aan den IJssel & Krimpen aan den IJssel. Daarnaast zijn twee aan andere werkgebieden verbonden gedragsdeskundigen gesproken, waarvan één gedragsdeskundige tot aan 2009 werkzaam is geweest binnen WSG. Ook is een jeugdbeschermer gesproken die tot eind 2014 werkzaam is geweest binnen WSG. Eveneens zijn de managers van het CIT, het team Zorgbemiddeling en de gedragsdeskundigen geïnterviewd. Ook zijn managers, gedragsdeskundigen en jeugdbeschermers van WSG geïnterviewd over hun visie en de rol die zij voor zichzelf zien weggelegd. De meest prominente ketenpartners zijn ook gesproken over hun visie aangaande de geformuleerde onderzoeksvraag. Binnen WSG Rijnmond en JBRR werkgebied Feijenoord en werkgebied Capelle aan den IJssel & Krimpen aan den IJssel is de actuele caseload op kenmerken beschreven. Het onderzoek omvat vier deelvragen met bijbehorende onderzoeksactiviteiten: Deelvraag 1: zijn er verschillen in de doelgroep die JBRR in Feijenoord en Capelle aan den IJssel & Krimpen aan den IJssel nu reeds bedient en de cliënten van de WSG in de regio? Onderzoeksactiviteiten: - Aan WSG is gevraagd voor haar caseload in de regio per kenmerk (1 t/m 8, zie 1.2) de aantallen dossiers weer te geven. - Binnen de JBRR werkgebieden Feijenoord en Capelle/Krimpen heeft dossier-onderzoek plaatsgehad. Met hulp van de senior-jeugdbeschermers en secretariaat zijn genoemde kenmerken voor de actuele caseload in kaart gebracht. Afhankelijk van de mate waarin sprake is van verschillen of overeenkomsten tussen de caseloads JBRR en WSG is zicht ontstaan op de doelgroep waarop JBRR zich nader dient te richten als zij alle cases met beperking zou gaan bedienen: wat is voor JBRR een nieuwe doelgroep, hoe groot is deze doelgroep, en in hoeverre is er al ervaring met deze groep cliënten? [Bevindingen: zie Hoofdstuk 3]

12 Deelvraag 2: wat is volgens de medewerkers van JBRR nodig om de doelgroep WSG binnen JBRR te kunnen bedienen? Wat is al in huis (kunde, ervaring, affiniteit), wat nog niet en wat is er voor nodig om dit wel te organiseren? En waar zitten risico s en evt. grenzen aan wat mogelijk is? Onderzoeksactiviteiten: - Feijenoord en Capelle/Krimpen: in diverse groepsgesprekken en individuele interviews met jeugdbeschermers, gedragsdeskundigen en gebiedsmanagers is stil gestaan bij ontwikkelingen en kennis, kunde en affiniteit die essentieel zijn om de beschreven doelgroep te kunnen bedienen. Besproken is wat reeds in huis is, wat goed gaat, en ook wat gemist wordt en waar kansen en mogelijkheden zitten om deze essentiële aspecten in de organisatie in te bedden. Ook is gekeken naar risico s en eventuele grenzen van de mogelijkheden binnen JBRR. - Gebiedsoverstijgend zijn ook enkele gedragsdeskundigen en managers gesproken. Het interviewformat staat weergegeven in Bijlage 1. [Bevindingen: zie Hoofdstuk 4] Deelvraag 3: wat is volgens WSG nodig om de doelgroep WSG binnen JBRR te kunnen bedienen? Wat is al in huis, wat nog niet en wat is er voor nodig om dit wel te organiseren? Ziet WSG hierbij een rol voor zichzelf? En waar zitten risico s en evt. grenzen aan wat mogelijk is? Onderzoeksactiviteiten: - In diverse interviews met jeugdbeschermers, gedragsdeskundigen en gebiedsmanagers is stilgestaan bij de belangrijkste bevindingen van de pilot in Feijenoord, de risico s die zij signaleren als JBRR de WSG-doelgroep gaat bedienen en mogelijkheden die zij zien voor het bedienen van deze doelgroep vanuit JBRR. Het interviewformat staat weergegeven in Bijlage 2. [Bevindingen: zie Hoofdstuk 5] Deelvraag 4: wat is volgens ketenpartners van JBRR nodig om de doelgroep WSG door JBRR te laten bedienen? Onderzoeksactiviteiten: - Interviews met ketenpartners. Kernvraag verwijzende organisaties: waarom biedt de ketenpartner een cliënt aan bij WSG of bij JBRR? Wat zijn de ervaringen met JBRR, in hoeverre sluit hun werkwijze aan bij de doelgroep van WSG, zijn er risico s en wat zou nodig zijn om beter aan te sluiten (als nodig en mogelijk) en welke samenwerkingsafspraken zijn hierbij van belang? Ziet de ketenpartner hierbij een rol voor zichzelf? Het zelfde type vragen wordt ook aan de opnemende voorzieningen gesteld. Het interviewformat staat weergegeven in Bijlage 3. [Bevindingen: zie Hoofdstuk 6] Conclusies en aanbevelingen: beantwoording van deelvraag 1 t/m 4 leidt tot conclusies en aanbevelingen voor het vormgeven van een constructie als JBRR overgaat tot het bedienen van de WSG-doelgroep. Het onderzoeksrapport spreekt zich niet uit over de vraag of JBRR inderdaad deze groep moet gaan bedienen en zo ja onder welke constructie en met welke termijn precies. De onderzoeksbevindingen geven de gemeenschappelijke regeling en JBRR wel input en kaders die richtinggevend zijn bij het komen tot een zorgvuldige constructie. [Beschrijving: zie Hoofdstuk 7] VanMontfoort 12

13 2.2 Overlegstructuur Het onderzoek kent een bepaalde overlegstructuur. Adviesgroep JBRR Het onderzoek is uitgevoerd in nauwe afstemming met de Adviesgroep JBRR, bestaande uit de directie en een gebiedsmanager. Bij de start van het onderzoek adviseerde de Adviesgroep de onderzoekers over de nadere uitwerking van de aanpak. Zij heeft ook ondersteund bij de logistieke aspecten van het onderzoek. Begeleidingscommissie Op twee momenten tijdens het onderzoek zijn de bevindingen voorgelegd aan een brede begeleidingscommissie waaraan naast de staf/directie van JBRR (Agnes Derksen en Hans van Es) ook zitting heeft de WSG (Jacqueline van der Spek, manager stadsregio Rijnmond en Matthijs van Muijen, beleidsadviseur transitie) en de gemeente Rotterdam (Richard Scalzo, afdelingshoofd Jeugd, Jonathan Houtman, coördinator gemeenschappelijke regeling jeugdhulp Rijnmond en Lisanne van Eck, beleidsmedewerker Jeugd). Ook het conceptrapport is besproken binnen deze commissie. VanMontfoort 13

14 VanMontfoort 14

15 3 Caseload 3.1 Caseload JBRR De actuele caseload begin juni 2015 van het werkgebied Feijenoord is 302 zaken en van Capelle/Krimpen betreft dit 304 zaken. Het aantal fte jeugdbeschermers in Feijenoord is 18,4 en in Capelle/Krimpen is dit eveneens 18,4 fte. Gemiddeld betekent dit 606 zaken / 36,8 fte = 16,5 zaken per fte. WSG-kenmerken in caseload JBRR De caseload van Feijenoord en Capelle/Krimpen staat op kenmerken weergegeven in Tabel ,3% van de caseload van deze twee JBRR-werkgebieden valt onder de kenmerken van de WSG-doelgroep. In Feijenoord is dit percentage relatief hoger dan in Capelle/Krimpen, maar gemiddeld heeft tussen de circa 15 en 25% van de JBRR-caseload kenmerken van de WSGdoelgroep. In de meeste gevallen gaat het om jeugdigen met een IQ en ernstige bijkomende problematiek (40,7% van het totaal aantal cases met WSG-kenmerken bij JBRR) of om jeugdigen met een ouder met een beperking (36,6%). Een combinatie van beide kenmerken komt ook voor (10,2%). Soms gaat het om jeugdigen met een IQ onder de 70 (in 7,6% van het totaal aan WSGcases bij JBRR) en in een uitzonderingsgeval om een jeugdige met een IQ onder de 50. De baby s van moeders die tijdens de zwangerschap alcohol of drugs gebruikten ziet JBRR af en toe (3,4% van het totaal aantal cases met WSG-kenmerken bij JBRR). Grensgevallen Uit de opsomming onder Tabel 3 is af te leiden dat een aantal cases wel grensgevallen zijn. Dan is sprake van een IQ zonder geformuleerde bijkomende problematiek (n=9, d.w.z. 7,6% van de 118 in totaal tot de WSG-doelgroep getelde JBRR-cases), of de geformuleerde ernstige bijkomende problematiek is niet voldoende genoeg gespecificeerd (n=16, d.w.z. 13,6% van de 118 in totaal tot de WSG-doelgroep getelde JBRR-cases). De vraag is wat ernstig precies is. Op zichzelf hoeft het in deze gevallen niet persé zo te zijn dat sprake is van dusdanige problematiek dat de casus onder de doelgroep van WSG valt. Op grond van de onderzoeksgegevens is dit nu niet goed vast te stellen. In totaal gaat het om 33 grensgevallen waarvan op dit moment onzeker is of ze wel of niet onder de WSG-doelgroep vallen. Het gaat hier om 5,9% van het totaal aantal zaken in de twee werkgebieden, of anders gezegd om 28% van de 118 in totaal tot de WSGdoelgroep getelde JBRR-cases. Mogelijk is hier dus sprake van overrapportage. Anderzijds, LVB-zaken waarbij signalen van LVB níet zijn opgepikt door de JBRR-medewerkers zien we in deze overzichten niet terug. Immers er wordt dan geen melding van gemaakt in het dossier. Terwijl in deze zaken wel degelijk sprake kan zijn van LVB. Mogelijk is derhalve sprake van onderrapportage en is een onbekend aantal zaken waarbij feitelijk LVB een rol speelt niet als zodanig her-/onderkend en dus ook niet terug te herkennen in de getallen. VanMontfoort 15

16 Tabel 1. Zaken binnen Feijenoord die vallen onder kenmerken WSG-doelgroep uitgesplitst per kader Percentage WSG t.o.v. totaal aantal zaken in Feijenoord WSG dit team JR ,9% OTS ,8% Voogdij ,6% Drang/casemanagement ,6% TOTAAL ,2% Tabel 2. Zaken binnen Capelle/Krimpen die vallen onder kenmerken WSG-doelgroep uitgesplitst per kader Capelle / Krimpen WSG Percentage WSG t.o.v. totaal aantal zaken in dit team JR ,9% OTS ,5% Voogdij ,0% TOTAAL ,6% Tabel 3. WSG-kenmerken behorende tot de doelgroep, gespecificeerd naar kenmerk 1-8 Kenmerk Feijenoord n % Capelle / Krimpen n % Totaal 2 werkgebieden % t.o.v. totaal cases n=555 % t.o.v. totaal WSGcases n=118 Totaal aantal cases jj IQ ernstige bijkomende probl ,6 16 6,3 48 8,6 40,7 2 jj IQ < ,3 5 2,0 9 1,6 7,6 3 jj lichamelijke beperking jj zintuiglijke beperking jj mcg jj 0-6 jaar drugs/alcohol zwangerschap 1 0, ,2 0,8 7 jj ernstige, chronische lichamelijke ziekte 1 0, ,2 0,8 8 jj met ouders met beperking 32 10,6 11 4,3 43 7,7 36,6 1 en 8 combi 11 3,5 1 0,4 12 2,2 10,2 1 en 6 combi ,8 2 0,4 1,7 1 en 7 combi ,4 1 0,2 0,8 6 en 8 combi 1 0,3 0 0,4 1 0,2 0,8 Totaal 82 27, , ,3 100,0 Grensgevallen: Voor Feijenoord geldt bij de zaken met kenmerk 1 (jj IQ met ernstige bijkomende problematiek): - 1x alleen ADHD/ODD en 1x alleen Autisme, niet verstandelijke beperking geformuleerd. - 7x: alleen IQ 70-85, niet bijkomende problematiek geformuleerd. - 12x alleen IQ 70-85, uit gegevens onduidelijk of bijkomende problematiek die erbij vermeld staat inderdaad ernstig is. Dat kunnen we nu niet uit de cijfers halen. Er staan dan bijv. 9 De vrijwillige zaken zijn niet aan het overzicht toegevoegd. Dit zijn er circa 50 in Capelle/Krimpen. VanMontfoort 16

17 LVB + gedragsproblematiek of IQ 73 + bijkomende problematiek nl. schoolverzuim, gebrek ouderlijk toezicht. Wat is ernstig? Totaal grensgebied: 20x. Voor Capelle/Krimpen geldt bij de zaken met kenmerk 1 (jj IQ met ernstige bijkomende problematiek): - 7x alleen een gedrags-/ontwikkelingsstoornis (ADHD/ODD, autisme, etc.), soms plus gedragsproblematiek, maar niet een verstandelijke beperking geformuleerd. - 2x: alleen IQ 70-85, niet bijkomende problematiek geformuleerd. - 4x alleen IQ 70-85, uit gegevens onduidelijk of bijkomende problematiek die erbij vermeld staat inderdaad ernstig is. Dat kunnen we nu niet uit de cijfers halen. Er staan dan bijv. IQ 79 + agressieproblematiek. Wat is ernstig? Totaal grensgebied: 13x. En voor de zaken met kenmerk 2 (jj met IQ < 70): - 1x IQ < Caseload WSG Ook WSG leverde gegevens over de kenmerken van haar caseload per eind mei 2015 in de regio. De WSG heeft 55 fte jeugdbeschermers in het werkgebied Rotterdam Rijnmond. Het gaat om 910 jeugdigen. Dat betekent net als bij JBRR een gemiddelde caseload van 16,5 zaken per 1 fte jeugdbeschermer. De kenmerken van de caseload zijn als volgt 10 : Tabel 4. Kenmerken caseload WSG Kenmerk Totaal % 1 jj IQ ernstige bijkomende probl jj IQ < jj lichamelijke beperking / 4 jj zintuiglijke 18 2 beperking / 5 jj mcg / 6 jj 0-6 jaar drugs/alcohol zwangerschap / 7 jj ernstige, chronische lichamelijke ziekte 8 jj met ouders met beperking Kinderen met brusje(s) in de doelgroep Totaal ,0 10 WSG leverde de gegevens m.b.t. criteria 3 t/m 7 samengevat aan. Op grond van deze gegevens is zodoende geen onderscheid te maken in kenmerken 3 t/m 7 afzonderlijk. Aangezien het aantal van deze samengestelde groep bescheiden is (n=18) heeft dit voor de conclusies in dit onderzoek verder geen grote betekenis. VanMontfoort 17

18 VanMontfoort 18

19 4 Interviews binnen JBRR 4.1 Geïnterviewden Dit hoofdstuk beschrijft de uitkomsten op basis van de interviews met medewerkers van diverse geledingen binnen JBRR. VanMontfoort deed niet aan waarheidsvinding. De resultaten in dit hoofdstuk betreffen derhalve de mening, de visie, van de geïnterviewden. De onderzoekers hebben hierbinnen gezocht naar centrale thema s die klaarblijkelijk leven binnen de organisatie. Gesproken is met: Jeugdbeschermers Gedragsdeskundigen Managers/projectleider Visie jeugdbeschermers Van de 14 geïnterviewde jeugdbeschermers zijn er 12 werkzaam in het werkgebied Feijenoord en twee in Capelle/Krimpen. Het interviewformat in Bijlage 1 is tijdens de interviews langsgelopen. De resultaten worden hieronder samengevat weergegeven Ervaring met de WSG-doelgroep in vorige werksituatie Eén van de jeugdbeschermers uit Feijenoord was tot een half jaar geleden werkzaam bij WSG als jeugdbeschermer. Hier heeft zij twee jaar gewerkt. Van de overige 11 jeugdbeschermers hebben er drie in het verleden werkervaring opgedaan met de LVB-doelgroep. Bij de overige jeugdbeschermers bestaat geen specifieke ervaring op het gebied van LVB. De twee geïnterviewde jeugdbeschermers in Capelle/Krimpen hebben in vorige banen met mensen (jeugdigen, kinderen, volwassenen) met een verstandelijke beperking of LVB gewerkt. Zij hebben veel ervaring met de doelgroep Ervaring met de WSG-doelgroep in huidige caseload De jeugdbeschermers geven aan in de huidige caseload al te maken te hebben met de doelgroep van de WSG. Gemiddeld heeft elke werker wel een stuk of 2 á 4 van dergelijke cases in hun caseload is de indruk. LVB bij de jeugdige vanaf een IQ van circa 70 komt volgens hun indruk voornamelijk voor. Ook LVB bij ouders is regelmatig aan de orde. JBRR ziet voornamelijk de cases waarbij de beperking niet van te voren al bekend is. Lage IQ s zijn direct wel duidelijk, maar de grensgevallen (tussen 70 en 85) lang niet altijd. Deze mensen komen verbaal vaak sterk over, zijn streetwise en weten een relatief sterke eerste indruk achter te laten. Pas wanneer hen iets gevraagd wordt wat inzicht vergt wordt duidelijk dat zij een laag IQ hebben. Cases met ernstige lichamelijke handicaps of ziekten komen nauwelijks voor bij JBRR. Die gaan naar WSG. Toch zijn er wel voorbeelden genoemd, zoals een jongen in een rolstoel. Dove jeugdigen worden relatief vaker gezien, maar doorgaans is dit reden voor verwijzing naar WSG. De baby s van moeders die tijdens de zwangerschap alcohol of drugs misbruikten zitten wel met enige regelmaat bij JBRR in de caseload. Dit is volgens de geïnterviewden al heel lang het geval. VanMontfoort 19

20 4.2.3 Kan JBRR de WSG-doelgroep momenteel goed bedienen? Vrijwel alle jeugdbeschermers geven aan dat er collega s zijn binnen JBRR die dit voor wat betreft de doelgroep met LVB inderdaad kunnen, maar dat de meerderheid van de jeugdbeschermers hier onvoldoende toe in staat is. Het ontbreekt hen aan de juiste ervaring, maar vaak ook aan affiniteit Welke zorgen zijn er? De zorgen van de jeugdbeschermers zijn onder te verdelen in drie categorieën: Er zijn zorgen over het goed bedienen van de doelgroep met een IQ onder de 70. Dit vergt een heel andere houding, middelen, werkwijze en een ander verwachtingspatroon: Tools, formats, werkwijzen, gesprekstechnieken/houding en kennis: de tools, zoals het werken met picto s, zijn binnen JBRR niet vanzelfsprekend beschikbaar. De huidige rapportageformats zijn voor mensen met een LVB te moeilijk. Ook de LIRIK, het instrument voor risicotaxatie kindermishandeling, is te hoog gegrepen is de ervaring van de geïnterviewden. WSG gebruikt de Veiligheidslijst Plus. Deze past volgens de geïnterviewden veel beter. Ook kennis ontbreekt. Mensen met een LVB hebben bijvoorbeeld veel moeite met het discrimineren van kennis over situaties. Oftewel als een persoon in een specifieke situatie iets krijgt aangeleerd, dan wil dat niet vanzelfsprekend zeggen dat dit ook in iedere situatie moet worden toegepast. Een cliënt moet dan leren wanneer hij zich wel en wanneer hij zich niet zo moet gedragen. Jeugdbeschermers zien dat collega s dit niet altijd doorhebben en teveel uitgaan van het inzicht van de cliënt. Een ander voorbeeld dat is genoemd is dat JBRR het doel van de OTS aan ouders in circa 5 minuten uiteenzet. Bij WSG gebruiken ze hier een aantal gesprekken voor en dat is ook nodig. Een ander voorbeeld dat herhaaldelijk is benoemd is de weerstand bij ouders met LVB. Als ouders het niet begrijpen vertonen zij weerstand, of soms zelfs agressief gedrag. De geïnterviewde jeugdbeschermers geven aan dat dit gedrag nogal eens als agressie of niet willen wordt opgevat. Echter, het gaat om het niet kunnen of niet begrijpen. Het lezen van gedrag van ouders of jeugdigen met een LVB behoeft kennis, en die is bij lang niet alle collega s aanwezig. WSG-collega s leggen bijvoorbeeld veel huisbezoeken af. Dit werkt goed. Je spreekt mensen in hun eigen situatie, je ziet als jeugdbeschermer meer en je kan hulp bieden dicht bij huis. Enkele jeugdbeschermers geven aan bij de doelgroep ook vaker huisbezoeken af te leggen, hoewel ze hier feitelijk niet de tijd voor hebben. Maar ze zien dat het werkt, dus investeren ze er wel in. En essentieel is ook de houding: Heb en toon respect voor de ouders, maar praat tegelijkertijd op het niveau van een 7-jarige. geeft een jeugdbeschermer met eerdere werkervaring met LVB aan. Een ander thema dat zij noemt: Afstand-nabijheid is heel anders. Deze mensen willen dat je komt eten, worden verliefd op je, etc. Het is belangrijk hier op zodanig handige wijze mee om te gaan dat het de cliënt niet afschrikt. Verwachting over ontwikkeling en eisen aan verantwoordelijkheid ouders en visieontwikkeling op langdurige trajecten: het meest zorgelijk is men erover dat er onvoldoende kennis is over wat deze groep allemaal wel en niet kan en wat je als jeugdbeschermer wel en niet aan ontwikkeling en inzet van ouders kan verwachten: Binnen JBRR is de visie dat de verantwoordelijkheid bij ouders ligt. De jeugdbeschermer is regisseur. Dat past ook bij de transitie. Terwijl ouders met een beperking niet altijd de verantwoordelijkheid aankunnen die hen gegeven wordt. Zij snappen het niet, missen VanMontfoort 20

21 het overzicht, vergeten afspraken gemakkelijk. Zij hebben daarom een andere communicatie en benadering nodig, en daarnaast kan het heel helpend zijn als er concrete zaken voor hen worden geregeld in plaats van dat verwacht wordt dat zij dit zelf regelen. Er wordt nu lang niet altijd de zorg geleverd die nodig is. Het risico is dan dat er geen vooruitgang zichtbaar is, trajecten mislukken, hulpverleningsmoeheid bij ouders ontstaat, en kinderen uit huis worden geplaatst omdat ouders niet kunnen voldoen aan de (te hoog gestelde) verwachtingen. Dat vindt men heel ernstig. Terwijl, als ouders op een andere manier benaderd waren en er meer ondersteuning was geweest in plaats van alleen regie, er volgens de jeugdbeschermers wel het een en ander bereikt zou zijn. Veiligheid had met externe hulp kunnen worden georganiseerd en de kinderen hadden dan bij hun liefdevolle, maar beperkte ouders kunnen blijven en lang niet in alle gevallen uit huis geplaatst hoeven worden. Alle geïnterviewde jeugdbeschermers van JBRR delen deze zorg. Zo kort als mogelijk is bij ouders met LVB vaak niet zo kort als bij ouders met gemiddeld niveau. De LVB is immers chronisch, het gaat niet over. De discussie onder de jeugdbeschermers gaat erover hoe deze chroniciteit te ondervangen. Het is volgens sommigen de vraag of de OTS bij deze ouders niet langer zou moeten duren, omdat de externe (gewetens-)functie hen helpt om zich aan de afspraken te houden. Aan de andere kant verwachten andere jeugdbeschermers juist dat door het netwerk of laagdrempelige lokale hulp in te zetten de langdurige ondersteuning kan worden georganiseerd, buiten een verlengde OTS om. Bij deze doelgroep moet je sowieso meer stutten en daarmee kan de veiligheid behoorlijk toenemen. Het antwoord op de vraag wie die langdurige stut -functie of het langdurige externe geweten moet uitvoeren is niet eenduidig. Dit zou volgens sommigen JBRR kunnen zijn binnen een langdurige herhaalde OTS. Maar aan de andere kant kan dit niet vanwege de regiefunctie van JBRR, dan moeten anderen die stut-functie vervullen. De discussie over hoe de chroniciteit te ondervangen dient nader te worden gevoerd. Enkele jeugdbeschermers waarschuwen er wel voor realistisch te zijn. Er zitten grenzen aan wat deze ouders kunnen betekenen voor hun kind. De kwetsbaarheid is er zeker als ouders op LVBniveau functioneren, maar hun kinderen normaal begaafd zijn. Ouders kunnen dan niet de kaders bieden die nodig zijn voor een kind om zich gezond te kunnen ontwikkelen. Het is dan niet altijd wenselijk om het kind bij de ouders thuis te laten wonen. Dit vergt een zorgvuldige, en bij voorkeur ook tijdige/proactieve, afweging op het moment dat de kinderen niet al te oud zijn. Vaak zie je dat deze kinderen hun ouders ontgroeien, dat ouders geen (spreekwoordelijk) gezag hebben over hun kind en dat kinderen, bij het ontbreken aan grenzen en perspectieven, ontsporen in de puberteit. Regisseurschap versus aantal gezichten in een gezin: over de vraag of het regisseurschap niet bij JBRR kan worden gelaten en de concrete ondersteuning/begeleiding (zie punt hiervoor) kan worden gedaan door professionals uit de wijkteams of het netwerk van het gezin wordt verschillend gedacht. Enkele jeugdbeschermers zijn van mening dat, als reeds vanaf de start van een zaak stevig wordt ingezet op samenwerking met het netwerk of de instanties in de buurt/wijk (hetgeen past binnen de opdracht van de gemeenschappelijke regeling om samen te werken met wijkteam en netwerk in de eerder genoemde Jeugdbeschermingsteams), regie door JBRR volstaat. Beter zicht op de sociale kaart, mogelijkheden van het inzetten van instanties in de buurt, is dan wel nodig. Het netwerk van de gezinnen zelf is meestal ook beperkt: Al zijn er natuurlijk uitzonderingen, je moet er niet van tevoren al vanuit gaan dat het privé-netwerk in deze gezinnen een zinvolle samenwerkingspartner is. Meestal is het één puinhoop en moet je het netwerk ook VanMontfoort 21

22 sturen. Want jij bent de casusregisseur. Ga dus niet uit van teveel beschikbare mantelzorg. In die gevallen is te overwegen de ondersteuning vanuit professionele voorzieningen te organiseren, zoals ook feitelijk de opdracht is, Mits er voldoende kennis is van de voorzieningen die er zijn. Dat ze er zijn, dat denk ik zeker wel. Juist voor deze doelgroep. Een aantal jeugdbeschermers vreest echter voor een teveel aan gezichten, organisaties binnen een gezin: Als wij de enige instantie zijn die zijn betrokken bij een gezin, dan kan ik me voorstellen dat concrete begeleiding door bijvoorbeeld een wijkteam nuttig kan zijn. Meestal echter is er al veel hulp in een gezin en zijn wij het zoveelste gezicht. Nog meer gezichten erbij (netwerk, wijkteam, etc.) is dan niet wenselijk. LVB-ouders overzien dat niet. Dat werkt niet. Als er een hulpverleningsinstantie in het gezin zit, dan moeten we de concrete begeleiding zoveel mogelijk daar zoeken. Is die er niet, of ontstaan de samenwerking niet, dan moet je het toch zelf doen. Niet een extra organisatie erbij halen. Dat is anders bij een gezin waar LVB geen rol speelt. Overigens, de kanttekening wordt geplaatst dat niet in alle gebieden MEE, of een aanverwante instantie, in de wijkteams is vertegenwoordigd. Schakelen kan dan lastiger zijn. Feitelijk is het hebben van een instantie binnen de wijkteams met LVB-expertise een voorwaardelijke conditie om de regiefunctie ook voor deze doelgroep te kunnen voeren. Op zijn minst moet deze expertise worden toegevoegd aan het Jeugdbeschermingsteam. Regisseurschap versus dingen doen /vertrouwen winnen: bovendien, zo geven de jeugdbeschermers uit Capelle/Krimpen (beiden ervaring met LVB in hun vorige werk) en de jeugdbeschermer uit Feijenoord met werkervaring bij WSG alle drie expliciet aan, kan het helpend zijn om iets concreets voor het gezin te doen. Het kan bijvoorbeeld zelfs gaan om een keertje koken, of om meegaan naar een afspraak en tenminste om samen papieren doornemen of invullen. De doelgroep is hier gevoelig voor: Ze zien dat je er voor hen bent. Door iets concreets voor hen te doen wordt vertrouwen opgebouwd. In de toekomst levert dit een grote(re) medewerking van ouders op: Bij de WSG-doelgroep moet je meer betrokken zijn. Meer contact met de ouders hebben, vertrouwen moet je krijgen. Omdat ze het niet altijd snappen moet jij soms lastige beslissingen voor hen nemen. Ze moeten je dan wel vertrouwen. Daarom ben je aardig, kom je vriendelijk binnen, en niet zakelijk: Hoe is het? Zullen we kopje thee zetten? Wat ziet je huis er netjes uit. Je moet echt de samenwerking zien te vinden met de ouders. Geschetst wordt dat als de samenwerking gevonden is, ouders vaak loyaal zijn, loyaler doorgaans dan op hoger niveau functionerende ouders. Het intensiever investeren in de relatie met de klant levert daarmee een effectievere, en dus efficiëntere, werkrelatie op. De balans tussen regisseur zijn, de vaak langdurig benodigde stut-functie, niet teveel gezichten in een gezin wensen (want dat overziet de LVB-ouder niet), en concrete dingen voor het gezin doen om daarmee veiligheid te organiseren en vertrouwen op te bouwen, vraagt derhalve een zorgvuldige afweging in gezinnen met een LVB. JB versus JR: de ervaren handelingsverlegenheid is er richting de jongeren bij JR, maar is veel groter richting de ouders in het kader van JB. Bij JR-zaken is er een ander kader waarmee je het gezin binnenstapt, je bent er vanwege een concreet strafbaar feit. LVB-ouders hebben vaak niet door dat dit ook voor hen wat betekent, je komt in hun beleving immers voor hun kind. Ouders vinden het soms juist heel fijn dat je er bent om hen te helpen met hun kind. Dit maakt de situatie duidelijk voor hen, soms zelfs eenvoudiger dan bij niet-lvb ouders. De jeugdbeschermers die VanMontfoort 22

23 voornamelijk JR-zaken doen hebben wel behoefte aan kennis van interventies die specifiek voor de LVB-doelgroep geschikt zijn en de onder het subkopje tools, formats en kennis genoemde aspecten. Maar de grootste handelingsverlegenheid wordt ervaren in JB-zaken. Die zijn opvoedingsgericht en deze trajecten zijn daarmee minder concreet. Bij JBRR wordt de verantwoordelijkheid zoals gezegd bij de ouders gelegd. De ouders moeten laten zien dat de OTS kan worden opgeheven. De beperking speelt hierbij een veel grotere rol. Ook omdat in de begeleiding de interactie tussen ouder(s) en kind, en eventueel het netwerk daarbuiten, maar ook gezinspatronen centraal staan. Een beperking speelt op al deze facetten in en is daarmee bepalend voor het totale plaatje. Zeker als sprake is van een combinatie met psychiatrische problemen. IQ s boven de 70: de zorgen die zijn genoemd, gelden volgens de jeugdbeschermers voor een belangrijk deel ook voor LVB-zaken met een IQ hoger dan 70. Bij sommigen van deze zaken gaat de begeleiding vanuit JBRR nu echter best goed, maar in veel gevallen bestaat er ook (of misschien wel: juist) bij deze doelgroep een groot risico op (onbewuste) overvraging, omdat signalen niet worden gezien en dus niet de juiste hulp wordt ingezet. Alleen een LVB is volgens enkelen nog wel te overzien, het lukt hen wel om deze cases goed te bedienen. Maar wat het volgens hen vooral complex maakt is als sprake is van een combinatie van problemen. De beperkingen en eigenschappen van de LVB moeten dan worden geïnterpreteerd in het licht van de andere beperking(en) of handicaps. Dat vergt expertise. Die is er nu onvoldoende. Er zijn zorgen over het signaleren van de beperking: IQ tussen de 70 en 85: JBRR krijgt vaak de cases binnen waarbij de beperking nog niet van tevoren in beeld is, of nog onvoldoende in beeld is. Als de beperking al bekend was, zou de zaak doorgaans naar WSG gaan. Door het feit dat de jeugdigen (zeker de JR-jeugdigen) vaak streetwise zijn worden de jeugdbeschermers gemakkelijk op het verkeerde been gezet. Dit geldt ook voor de ouders met een beperking, ook zij imponeren in eerste instantie vaak op hoger niveau. Het is daardoor voor een jeugdbeschermer soms moeilijk om de beperking te herkennen. Als ouders dan de voorwaarden niet nakomen, of weerstand laten zien, wordt dit regelmatig geïnterpreteerd als niet willen of als agressie, terwijl het eigenlijk niet kunnen is. Deze zorg geldt feitelijk niet zozeer voor de IQ s onder de 70, die zijn wel duidelijk te herkennen, maar veel meer de grensgevallen met een IQ tussen de 70 en 85. Aldus een jeugdbeschermer met WSGwerkervaring: De grensgevallen zijn het moeilijkst, die cases met een onduidelijk IQ. Daar zitten de grootste valkuilen. Daar zie je het niet direct, want ze zijn verbaal heel sterk. Je ziet het pas als je doorvraagt of als je ouders vraagt om iets te doen. Als ze het moeilijk vinden gaan ze snel in de weerstand. Dan zie je agressie. Maar eigenlijk is het geen agressie maar emotie, omdat ze het niet snappen. Ook de meeste andere jeugdbeschermers herkennen dit risico, al zijn er wel enkelen die van mening zijn dat Als het niet opvalt, is het dus ook geen probleem. Pas als het niet goed werkt, de trajecten niet opschieten, dan is er een probleem. Anders werkt het blijkbaar wel de begeleiding zoals die nu gegeven wordt. Anderen vinden het uiterst belangrijk dat al aan het begin van de trajecten gekoerst wordt op het juiste niveau: Dan heb je niet het tijdsverlies, dat een traject niet blijkt op te schieten. Je bent zo een half jaar of meer verder voordat er dan aanpassingen in begeleiding plaatsvinden of dat een zaak wordt doorgezet naar de WSG. Dat tijdsverlies was achteraf niet nodig geweest. Voor een aantal jeugdbeschermers is het belangrijk dat nadrukkelijker VanMontfoort 23