Het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Gelijke Kansen. in Vlaanderen. Normen voor toegankelijkheid

Transcriptie

1 Het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Gelijke Kansen in Vlaanderen Normen voor toegankelijkheid 1

2 Toegankelijkheid van bibliotheken Ieder van ons maakt wel eens gebruik van de diensten van de bibliotheek. De bibliotheek biedt immers een bron van informatie. Je kan er niet alleen terecht voor het lenen en raadplegen van boeken, cd's, dvd's en ander audiovisueel materiaal, maar de bibliotheek is ook een ontmoetingsplaats en een bron van andere culturele activiteiten zoals evenementen en tentoonstellingen. Belangrijk hierbij is dat niet alleen het gebouw en de inrichting, maar ook de dienstverlening toegankelijk is voor een zo groot mogelijke groep van gebruikers (kinderen, jongeren, ouderen, allochtonen, personen met beperkingen ). In deze brochure geven we tips en richtlijnen om de dienstverlening en infrastructuur van bibliotheken toegankelijk, bereikbaar en bruikbaar te maken voor iedereen. ingang De toegang is goed aangegeven door het gebruik van tactiele en visuele contrasten, ondersteund door een verstaanbare en logische signalisatie. De ingang is drempelvrij of heeft een drempel lager dan 2 cm. De vrije doorgangsbreedte van de deur is minstens 100 cm. Een eventueel beveiligingssysteem aan de ingang heeft een vrije doorgang van 90 cm. Glazen deuren krijgen op ooghoogte en onderaan een contrasterende kleurmarkering. Manueel bedienbare deuren hebben een lage weerstand en er is zowel voor als achter de deur voldoende vrije ruimte om met een rolstoel te kunnen manoeuvreren. Naast de deurkruk is een vrije ruimte van 50 cm. Matten aan de ingang mogen geen obstakel vormen. Ze hebben korte haartjes en een antislip onderlaag. Bij voorkeur liggen ze verzonken in de vloer. Aan de inkom geef je de openingsuren en dagen van buitenaf duidelijk weer. balie Een balie bestaat uit twee hoogtes zodat bezoekers zowel staand als zittend geholpen kunnen worden. De verlaagde balie is 80 cm hoog en onderrijdbaar, het gedeelte waar bezoekers staand geholpen worden, is 110 cm hoog. Ter hoogte van de balie kan een rolstoelgebruiker een draaicirkel van 150 cm maken. Geef informatie goed verlicht weer in een niet-reflecterende kleur, met voldoende kleurcontrasten in voldoende grote schreefloze letters. Accentverlichting op belangrijke plaatsen, zoals aan een balie, is voor slechtziende personen een hulp bij de oriëntatie. Aan de balie is een ringleiding aanwezig. Hang het gebruikelijke pictogram op een zichtbare plaats. boeken/cd-rekken Plaats in alle rekken grote letterblokken die de alfabetische rangschikking aangeven. Zorg ervoor dat de collectie 'makkelijk lezen' (boeken in groteletterschrift en boeken in gesproken vorm) aansluit bij de rest van de collectie en goed herkenbaar is. Boeken in groteletterdruk zijn in de meeste bibliotheken al verkrijgbaar. Als uitbreiding kan je lectuur in gesproken vorm aanbieden. Een afdeling eenvoudige boeken voor volwassenen is zeer 2

3 bruikbaar voor slechthorende en dove personen, anderstaligen, personen met een mentale beperking Zorg voor een evenwijdige schikking van de rekken. De afstand tussen de rekken is minstens 120 cm. Op het einde van een rek dient een keermogelijkheid te zijn van minstens 150 cm x 150 cm. De bereikbare hoogte voor leggers varieert van 40 tot 130 cm. Het is dan ook wenselijk dat de meest geraadpleegde boeken, catalogi en tijdschriften op die hoogte staan. Cd's zitten in een rek of cd-bak. Zorg ervoor dat de vrije ruimte onder de tafel minimaal 70 cm bedraagt en dat de tafels niet dieper dan 60 cm zijn (bij bediening aan één zijde). leeszaal/computerzaal Een correcte materiaalkeuze zorgt voor een demping van de achtergrondgeluiden. Zorg ervoor dat de doorgangen minstens 90 cm zijn en dat een rolstoel er een draaicirkel van 150 cm kan maken. Houd bij het plaatsen van de tafels rekening met een versmalling van de doorgangen als er mensen aan de tafels zitten. De vrije ruimte onder de tafels is minstens 70 cm hoog, 60 cm diep en 90 cm breed zodat rolstoelgebruikers eronder kunnen rijden. Stoelen met armleuningen zijn comfortabeler voor mensen die moeite hebben met gaan zitten en opstaan. Voorzie in een goede, gelijkmatig verdeelde verlichting. Vermijd schaduw en het rechtstreeks invallen van zonlicht. Plaats in de leeszaal een beeldschermloep. Via een camera/scanner worden teksten e.d. dan overgebracht naar een beeldscherm waarbij diverse vergrotingen kunnen worden ingesteld. Zorg voor een uitgeschreven en visuele uitleg over het gebruik van de computer. Installeer enkele verplaatsbare lichtbronnen. tips voor computergebruik Voor mensen met een matig tot licht verlies van gezichtsscherpte kunnen de standaardopties van de computer een oplossing bieden. Zo kan je het contrast aanpassen en de computer een geluidssignaal laten geven als een bepaalde functie wordt in- of uitgeschakeld. In Word is in- en uitzoomen mogelijk op de tekst en kan het lettertype en de lettergrootte wijzigen. Je kan tevens de muis- en schrijfcursor groter en contrastrijker instellen. Minstens één toetsenbord is uitgerust met contrasterende en grote lettertekens op de toetsen. Via speciale vergrotingssoftware kunnen zowel teksten als grafische informatie vergroot weergegeven worden. Zorg ervoor dat de website van de bibliotheek toegankelijk is voor een zo groot mogelijke groep van gebruikers. Het Blindsurferlabel biedt hierbij een goede ondersteuning. De basisinformatie van je website ondersteun je best met Vlaamse Gebarentaal. Het personeel kan de bezoekers assisteren bij het gebruik van de computer. Geef dat duidelijk aan in de onmiddellijke omgeving van de computer. algemene aandachtspunten Zorg voor een duidelijke, eenvoudige en voldoende grote bewegwijzering en maak gebruik van universele pictogrammen. Ook een toelichting bij het grondplan (voldoende groot en eenvoudig) met uitleg over de locatie van de verschillende materialen en rubrieken is zinvol. Een brochure over de voorzieningen en het reglement van de bibliotheek is voor een grote groep lezers bruikbaar als je gebruik maakt van contrasterende kleuren en een duidelijk lettertype 3

4 (Verdana, Arial ). De folder kan je ook in groteletterdruk, in elektronische vorm en op cassette verspreiden. Hang op centrale plaatsen een vergrote overzichts-lijst van alle symbolen die in de bibliotheek gebruikt worden. Een goed kleurcontrast tussen vloeren en wanden, tussen het meubilair en de achtergrond... betekent een aanzienlijke comfortverhoging voor slechtziende personen. Voor mensen met een allergie krijgen stofvrije en onderhoudsvriendelijke materialen de voorkeur. Plaats voldoende stoelen of zetels. Die verhogen het comfort van alle bezoekers en in het bijzonder van bezoekers die slecht te been zijn. Vergeet hierbij geen opstelruimte voor rolstoelen en kinderwagens. Vermijd obstakels in de looproute. Het toegankelijk toilet situeert zich geïntegreerd in het sanitair voor dames en heren. Om een verdieping te overbruggen, wordt naast de trap steeds een toegankelijke personenlift geplaatst. Communicatie via fax, en sms is een belangrijk hulpmiddel voor dove en slechthorende mensen. Vermeld steeds het faxnummer, het adres en eventuele sms-mogelijkheden bij iedere correspondentie. parkeerplaatsen en toegangspad Minstens één parkeerplaats is aangepast. 6% van het totale aantal parkeerplaatsen wordt gereserveerd voor personen met een handicap. Deze plaatsen zijn minstens 350 cm breed en 500 cm lang (minstens 600 cm bij het achter elkaar parkeren), en liggen liefst op minder dan 25 m van de ingang van het gebouw. Ze worden aangeduid met duidelijk gemarkeerde randen, en een officieel verkeersbord. De parkeerplaats zelf wordt ingekleurd met een blauwe kleur of wordt aangeduid met een blauwe rand naast de markering die de parkeerplaats afbakent. De dwarshelling van het parkeervak en het toegangspad is maximaal 2%. De parlofoon aan de toegang van een garage dient aangepast te zijn aan dove en slechthorende mensen (bv. Ondersteuning door tekst). Aansluitende voetpaden en trottoirafritten zijn goed bereikbaar en worden plaatselijk verlaagd. De helling bedraagt maximaal 10%. De ondergrond van het toegangspad en de parkeerplaats bestaat uit een effen, aaneengesloten en stroef oppervlak. Beide worden voldoende verlicht op een egaal, niet verblindende manier. Het toegangspad is minstens 150 cm breed. Bij obstakels is een minimale breedte van 90 cm noodzakelijk. Niveauverschillen vang je op door een hellingsbaan en trap. De hellingsgraad van de helling bedraagt hoogstens 5% voor een maximale lengte van 10 m en hoogstens 7% voor een lengte van 5 m. Bovenaan en onderaan elke helling is er een vlak bordes van 150 cm x 150 cm. Het hellend vlak is minstens 120 cm breed tussen de leuningen. De trap mag niet te steil zijn en is voorzien van slipvrij materiaal. Zowel de trap als de helling zijn aan beide zijden voorzien van een goed omgrijpbare leuning die aan de boven- en onderzijde minstens 40 cm doorloopt. tips voor het personeel Wees vriendelijk maar niet betuttelend, behandel personen met een handicap net als iedereen. Als je niet weet wat te doen, vraag dan of je kan helpen, en hoe je kan helpen. Bied nooit ongevraagd hulp. 4

5 Geef correcte informatie aan personen die informeren naar de toegankelijkheid van de accommodatie, ook al moet je ze teleurstellen. Spreek een rolstoelgebruiker, blinde of dove persoon rechtstreeks aan, niet zijn eventuele assistent of tolk Gebarentaal. Honden zijn niet overal toegelaten, maak een uitzondering voor assistentiehonden. Neem de tijd om te luisteren, spreek rustig en articuleer duidelijk. Hou niets voor je mond bij het spreken en probeer het lawaai rondom te beperken. Stel bij een eerste bezoek een rondleiding voor. De werking en organisatie van de bibliotheek worden hierbij toegelicht. Het is belangrijk om de bezoekers eraan te herinneren dat het bibliotheekpersoneel hen altijd kan helpen. Een informatiefolder vormt een goed hulpmiddel. Voor mensen die niet zelf in staat zijn om naar de bibliotheek te komen, kan eventueel een dienst (vrijwilligers) opgericht worden die, op bestelling, boeken brengt en haalt. Zijn er problemen bij de communicatie met slechthorende en dove personen, schrik er dan niet voor terug om een aantal dingen schriftelijk mee te geven. Toegankelijkheid van cultuurcentra Eén van de belangrijkste uitdagingen van de cultuurcentra bestaat erin om cultuur binnen ieders bereik te brengen. De toegankelijkheid speelt hierbij een cruciale rol. Personen met een handicap en ouderen worden nog al te vaak geconfronteerd met te ver afgelegen parkeerplaatsen, trappen, moeilijk leesbare informatieborden, ontoegankelijke zalen. De aanpassingen om het gebouw beter toegankelijk te maken zullen ook de andere bezoekers als een extra kwaliteit beschouwen. Met deze brochure hopen we verantwoordelijken of uitbaters van cultuurcentra aan te moedigen om hun tentoonstellingsruimte, galerij, schouwburg of concertzaal voor iedereen toegankelijk te maken. tentoonstellingsruimte De doorgangen zijn 1,50 m breed, bij obstakels of een plaatselijke versmalling zijn ze nog 90 cm breed. Drempels zijn niet hoger dan 2 cm. De looproute staat duidelijk aangegeven: - De wegwijzers hangen op een hoogte van 2,20 m. De grootte van de letters is minstens 1 % van de leesafstand. Dat betekent dat lettertekens die op een afstand van 4 m gelezen moeten kunnen worden 4 cm groot moeten zijn. Wegwijzers moeten minstens op 1 m leesbaar zijn. - Er moet contrast zijn tussen de tekst en de achtergrond. - Een eenvoudig lettertype leest het makkelijkst. Voor wegwijzers wordt het best een schreefloze letter gebruikt. In elke ruimte staan banken of stoelen om even uit te rusten. De tentoongestelde voorwerpen staan zo opgesteld dat er voldoende manoeuvreerruimte is om ze te bekijken. Een collectie met kleine voorwerpen kan gepresenteerd worden in een vitrinekast waar personen met een rolstoel onder kunnen rijden. Het gezichtsveld van een zittend persoon is lager dan dat van iemand die rechtstaat. Bijgevolg mogen de tentoongestelde werken niet te hoog hangen. Ook kinderen hebben hier baat bij. Informatie- of naambordjes worden geplaatst tussen 1,20 m en 1,40 m hoog. Voor slechtzienden kan de informatie in grootschrift geprint worden, voor blinden kan ze in braille omgezet worden of op geluidscassette opgenomen worden. 5

6 Zo mogelijk kan aan blinde bezoekers de toestemming gegeven worden om de collectie (of een gedeelte ervan) te betasten. Slechtzienden hebben vooral baat bij een contrastrijke ruimte: contrast tussen de vloer en de wanden, tussen het tentoongestelde en de achtergrond, Er moet voldoende verlichting zijn. toiletruimte Een toilet voor personen met een handicap is minstens 1,65 m op 2,20 m groot. De deur heeft een vrije doorgangsbreedte van 90 cm en draait naar buiten open. Een horizontale greep aan de binnenzijde van de deur vergemakkelijkt het openen en het sluiten. De toestellen staan zo opgesteld dat er met een rolstoel een draaicirkel van 1,50 m gemaakt kan worden. Het toilet inclusief de toiletbril is 50 cm hoog. De afstand van de voorste rand van de toiletpot tot de achterliggende wand bedraagt 75 cm (een hangtoilet vraagt een extra aanpassing). Aan minstens één zijde van het toilet moet er een breedte van 90 cm zijn om een zijdelingse transfer te kunnen uitvoeren. Een toilet waar aan beide zijden een transferruimte is, moet 2,20 m op 2,20 m groot zijn. Men kiest het best voor een vaste greep aan de muur en een opklapbare steun aan de andere kant van het toilet. De steunbeugels moeten correct geplaatst worden. Een toilet met aan weerszijde een transferruimte heeft twee opklapbare steunen nodig. De ruimte onder de wastafel bedraagt 70 cm, de bovenrand van de wasbak komt tussen 80 en 90 cm hoog. De onderrand van de spiegel komt op ongeveer 90 cm. Voor personen met een verminderde handfunctie zijn een automatisch handdoeksysteem en een zeepdispenser met een verlengde hendel nuttig. Met een alarmknop kan hulp gevraagd worden wanneer er iets misloopt of iemand zich onwel voelt. De toiletruimte kan optimaal benut worden door er een opklapbare verzorgingstafel voor baby's te plaatsen. vestiaire Kapstokken die op verschillende hoogtes hangen kan iedereen gebruiken, ook kinderen, rolstoelgebruikers en kleine mensen. Enkele kapstokken hangen op 1,20 m. De bedieningselementen van een telefoontoestel of drankautomaat bevinden zich op een hoogte tussen 90 cm en 1,20 m. De toestellen moeten goed bereikbaar zijn. schouwburg Wettelijk gezien moet 2 % van het aantal zitplaatsen vrijgehouden worden voor personen met een beperking. Die plaatsen kan men het best gelijkmatig verdelen over de zaal. Personen met een handicap moeten zowel individueel als in groep kunnen zitten. Voor een rolstoelgebruiker is een vrije ruimte nodig van minstens 90 cm op 1,20 m en een voldoende breed gangpad om te kunnen manoeuvreren. Als deze plaatsen zich niet op de begane grond bevinden, moeten ze bereikbaar zijn door een hellingsbaan of een lift. Als een aantal zitplaatsen gemakkelijk te verwijderen is, kan de capaciteit van het aantal vrije opstelplaatsen uitgebreid worden. 6

7 Verlichte traptreden en rijnummers begeleiden toeschouwers naar hun plaatsen in een donkere zaal. Door een ringleidingsysteem aan te leggen in de zaal kunnen slechthorenden met een hoorapparaat het geluid van een microfoon bijvoorbeeld versterkt ontvangen. Systemen voor individuele geluidsversterking kunnen ook gebruikt worden voor simultaanvertalingen. Ook sprekers of gasten kunnen een handicap hebben. Bij een rondetafelgesprek of panel moeten er lege plaatsen zijn zodat rolstoelgebruikers op gelijke wijze kunnen deelnemen aan het gesprek en er geen stoelen verschoven moeten worden. Een (verplaatsbaar) podium kan uitgerust worden met een hellingsbaan. Als de gebruikelijke hellingsgraad niet kan worden gerespecteerd, moet aan de rolstoelgebruiker hulp geboden worden. Een spreekgestoelte is voor iemand in een rolstoel meestal niet bruikbaar. Zorg daarom voor een sprekerstafel of een microfoon waarvan de hoogte instelbaar is en eventueel een standaard om papieren op te leggen. parkeerplaatsen en toegangspad 4 % van het aantal parkeerplaatsen wordt gereserveerd voor personen met een handicap. Die plaatsen zijn minstens 3,50 m breed en 5 m lang (6 m als de auto's achter elkaar geparkeerd worden) en liggen zo dicht mogelijk bij de ingang van het gebouw. Aansluitende voetpaden en trottoirafritten zijn goed bereikbaar. Het toegangspad is 1,50 m breed. Bij obstakels is een vrije breedte van 90 cm noodzakelijk. De wegbedekking is gemakkelijk berijdbaar door rolstoelen, drempels zijn niet hoger dan 2 cm. Niveauverschillen worden opgevangen door een hellingsbaan en een trap. De hellingsgraad van die helling bedraagt hoogstens 5 % voor een maximale lengte van 10 m en hoogstens 7 % voor een lengte van 5 m. Boven en onder elke hellingsbaan moet er een vlak bordes zijn. Het hellend vlak is minstens 1,20 m breed. De trap mag niet te steil zijn en is voorzien van slipvrij materiaal. De eerste en de laatste trede worden voor slechtzienden geaccentueerd door een strip in een contrasterende kleur. Zowel langs de hellingen als aan de trappen zijn aan beide zijden stevige leuningen aangebracht tussen 85 cm en 1 m hoog. Voor mensen met loopmoeilijkheden of met een verminderd uithoudingsvermogen is het aangenaam als ze met de wagen tot aan de toegangsdeur gereden kunnen worden. Zowel de parkeerplaatsen als het toegangspad zijn goed verlicht. ingang De ingang moet drempelvrij zijn, een niveauverschil van niet meer dan 2 cm kan een rolstoelgebruiker nog zelfstandig nemen. De vrije doorgangsbreedte van de deur bedraagt minstens 90 cm. Glazen deuren krijgen op ooghoogte een contrasterende kleurmarkering. Automatische schuifdeuren genieten de voorkeur omdat ze voor iedereen bruikbaar zijn. Bij manueel bedienbare deuren die automatisch sluiten is het belangrijk dat het pompmechanisme voldoende licht afgesteld staat en dat er voldoende vrije ruimte beschikbaar is om met een rolstoel te kunnen manoeuvreren. Aan de zijde van de deurkruk is er een opstelruimte van 50 cm. algemene tips In veel gevallen hebben mensen met een handicap meer moeite met de manier waarop ze soms behandeld worden dan met de ontoegankelijkheid van de bebouwde omgeving. Dit kan een barrière zijn om tentoonstellingen te bezoeken of om naar het theater of een optreden te gaan. Een goede ingesteldheid is een eerste stap en kost bovendien niets. 7

8 Wees vriendelijk maar niet betuttelend, behandel personen met een handicap net als iedereen. Als je niet weet wat te doen, vraag dan of je kan helpen. Schiet nooit ongevraagd ter hulp. Vraag ook hoe je kan helpen, iedereen weet voor zichzelf hoe hij het best geholpen kan worden. Geef juiste informatie aan personen die polsen naar de toegankelijkheid van de accommodatie, ook al moet je ze teleurstellen. De ontgoocheling achteraf zou immers des te groter zijn. Spreek een rolstoelgebruiker, blinde, rechtstreeks aan, niet alleen zijn eventuele begeleider. Een informatiebrochure in een groter lettertype of zelfs grootschrift is een grote hulp voor vele ouderen en slechtzienden. Voor blinden kunnen brochures in braille omgezet worden. Honden zijn niet overal toegelaten, maak een uitzondering voor blindengeleidehonden. Ze zijn goed afgericht en onmisbaar voor de blinden. Spreek rustig en articuleer duidelijk als je tegen een gehoorgestoorde praat. Hou niets voor de mond bij het spreken en tracht het lawaai rondom te beperken. Gebouwen voor recreatieve en socio-culturele activiteiten ressorteren onder de wet van 17 juli 1975 en het uitvoeringsbesluit van 9 mei 1977 betreffende de toegang van gehandicapten tot gebouwen toegankelijk voor het publiek. Deze wet bepaalt dat slechts een bouwvergunning wordt verleend als bij nieuwbouw en belangrijke verbouwingen rekening wordt gehouden met de omschreven normen. De normen in deze brochure wijken hier en daar af van de wettelijke normen aangezien een aantal normen verouderd zijn. Toegankelijkheid van gebeds- en bezinningshuizen Een kerk, moskee, synagoge of tempel, kortom gebeds- en bezinningshuizen, spelen op sociaal, cultureel en religieus vlak een zeer belangrijke rol in een mensenleven. Voornamelijk op specifieke momenten van het leven brengt ieder van ons een bezoek aan gebeds- en bezinningshuizen. Het vormt een deel van ons sociale leven. Gebeds- en bezinningshuizen zijn vaak multifunctionele ontmoetingsruimten waardoor ze een belangrijke rol spelen bij de integratie van ieder individu in de samenleving. Jong en oud, al dan niet met een (tijdelijke) beperking, moet hier op een comfortabele en zelfstandige manier terecht kunnen. Met deze brochure hopen we verantwoordelijken van gebeds- en bezinningshuizen tips en richtlijnen aan te reiken om hun dienstverlening en infrastructuur toegankelijk, bereikbaar en bruikbaar te maken voor iedereen. trap De trap is minstens 120 cm breed tussen de leuningen. De traptreden worden uitgevoerd in een stroef en vlak materiaal. Het oppervlak is in alle weersomstandigheden slipvrij. Een rechte steektrap is veiliger en gebruiksvriendelijker dan een wenteltrap. Gesloten treden zijn te verkiezen boven open treden en de treden hebben geen overstekende neus. Om de 10 à 12 treden heeft de trap een bordes. De trap mag niet te steil zijn en is voorzien van slipvrij materiaal. De ideale verhouding is een optrede (verticaal gedeelte) van 18 cm en een aantrede (horizontaal gedeelte) van 23 cm. Het begin en einde van de trap is aangegeven met een voelbare en contrasterende waarschuwingsstrook van 60 cm diep over de volledige breedte. Op elke trede wordt een contrastmarkering aangebracht. 8

9 Aan beide zijden is een goed omgrijpbare leuning voorzien op een hoogte van 90 cm. Voor kinderen en personen met een kleine gestalte kan een tweede leuning aangebracht worden op een hoogte van 70 à 75 cm. De contrasterende leuningen lopen aan het begin en het einde 40 cm door na de laatste trede en zijn gebogen of afgerond. Als er geen overzicht is over de circulatie waarop de trap uitgeeft, worden spiegels in de hoeken geplaatst boven en onderaan de trap. ingang Minstens één ingang is toegankelijk. De toegang is duidelijk aangegeven door middel van een verstaanbare, logische signalisatie. Maak ook gebruik van universele pictogrammen en duidelijke bewegwijzering. Ook de uren van de diensten en de gegevens van de contactpersoon worden buiten aangebracht (ook fax en ). De ingang is drempelvrij of de drempel is lager dan 2 cm. Als de plaatsing van een vaste helling niet haalbaar is, kan men overgaan tot het gebruik van mobiele hellingen. Die moeten aan dezelfde normen voldoen. Grote poorten worden alleen uitzonderlijk gebruikt en zijn niet of moeilijk te bedienen. De toegang moet dan ook gegarandeerd worden via een toegankelijke alternatieve inkom. Voor en achter de deur is een vlakke opstelruimte van 150 cm x 150 cm aanwezig en een zijdelingse opstelruimte van 50 cm. Dat is noodzakelijk om met een rolstoel te kunnen manoeuvreren. Voorportalen hebben dus minstens deze afmetingen. De vrije doorgangsbreedte van de deur bedraagt minstens 100 cm. Manueel bedienbare deuren hebben een lage weerstand. Glazen deuren krijgen op ooghoogte en onderaan een contrasterende kleurmarkering. Matten aan de ingang mogen geen obstakel vormen. Ze hebben korte haartjes en een antislip onderlaag, beter nog liggen ze verzonken in de vloer. Obstakels (zoals rekken met boekjes en folders, wijwatervat etc.) zijn duidelijk gemarkeerd en op een logische plaats opgesteld. meubilair Aandachtspunten voor rolstoelgebruikers: - Plaats meubilair niet in de looproute. Voorzie involdoende circulatie- en manoeuvreerruimte. Doorgangen zijn minstens 100 cm (vernauwingen minstens 90 cm), 120 cm is aan te bevelen. Als personen elkaar moeten kunnen kruisen, is minstens 150 cm nodig. Verplaatsbaar meubilair zorgt voor een flexibel gebruik. Een logische en eenvoudige structuur is goed voor iedereen. Minstens 2% van het aantal plaatsen, gelijkmatig verdeeld over de ruimte, is voorzien voor rolstoelgebruikers (opstelruimte 90 cm x 120 cm). Aangepaste zitplaatsen hebben een rugsteun en armleuningen. Afmeting: hoogte tussen 46 en 54 cm, breedte minstens 45 cm. Het altaar of lezenaar moet ook bruikbaar zijn door personen met een mobiliteitsbeperking zonder extra aandacht te trekken op hun beperking (bv. plaatsen van mobiel hellend vlak). Aandachtspunten voor slechtziende en blinde personen: - Meubilair met afgeronde hoeken vermijdt verwondingen. 9

10 - Plaats in doorgangen het meubilair en de obstakels aan één zijde zodat de andere wand als gidslijn gebruikt kan worden. - Geef het meubilair een voldoende contrasterende kleur ten opzichte van de achtergrond. Aandachtspunten voor dove en slechthorende personen: - Het is aan te raden de ruimte uit te rusten met een ringleiding, zodat personen met een hoorapparaat kunnen gebruikmaken van deze geluidsversterking. Dit wordt aangeduid met het universeel pictogram. toegankelijk toilet Het is belangrijk om te beschikken over een toilet. De afwezigheid ervan is vaak een reden waarom sommige ouderen, personen met darmproblemen afzien van een bezoek. Het toilet heeft meubilair dat contrasteert met de achtergrond. Onderaan de deur is een opening van minstens 7 tot 9 cm. Een toegankelijk toilet is minstens 1,65 m op 2,20 m groot. De deur heeft een vrije doorgangsbreedte van 90 cm en draait naar buiten open. Op 90 cm hoogte wordt aan de binnenkant van de deur een horizontale beugel geplaatst. De toestellen staan zo opgesteld dat er in de ruimte een draaicirkel van 1,50 m gemaakt kan worden. Het toilet, inclusief de toiletbril, is 50 cm hoog. De afstand van de voorste rand van de toiletpot tot de achterliggende wand bedraagt 70 cm (een hangtoilet vraagt een extra aanpassing). Aan minstens één zijde van het toilet is er een breedte van 90 cm vrij om een zijdelingse transfer te kunnen uitvoeren. De voorkeur gaat uit naar een vaste greep aan de muur en een opklapbare steun aan de andere kant van het toilet. De steunbeugels moeten correct geplaatst worden. De ruimte onder de wastafel bedraagt 70 cm, de bovenrand van de wastafel komt tussen 80 en 90 cm hoogte. De onderrand van de spiegel komt op ongeveer 90 cm. Voor personen met een verminderde handfunctie zijn draaikranen niet bruikbaar; een éénhendelkraan of een sensorkraan kan hier uitkomst bieden. Met een alarmknop kunnen bezoekers hulp vragen wanneer er iets misloopt of iemand zich onwel voelt. specifieke aandachtspunten/inrichting Op offer- en devotieplaatsen is een duidelijke en logische opstelling van offerblokken, kaarsen etc. noodzakelijk. Boekjes, bezinningsteksten etc. moeten goed bereikbaar en toegankelijk zijn (hoogte tussen 40 en 140 cm). Voorzie in enkele exemplaren in groteletterschrift (Verdana, Arial minstens 12 punten) Verlichting - De doorgangen zijn voldoende egaal verlicht zodat men eventuele obstakels beter opmerkt. - Detailverlichting kan accenten leggen op beelden, altaren en bezienswaardigheden. 10

11 Geluid - Zachte achtergrondmuziek kan rustgevend zijn en de beleving ondersteunen. Zorg ervoor dat bij het voorlezen van teksten de muziek wordt afgezet. - De weergave van de stemmen en de muziek is duidelijk. Storend geluid van de verwarmingsinstallatie vermijdt men. Zorg voor een goede luchtafzuiging en luchtbehandeling voor mensen met astma en allergieën. Een degelijke rookafzuiging voor de kaarsen is essentieel. Vermijd overtollig gebruik van wierook en andere prikkelende geuren en dampen. Gebedshuizen vallen onder de wet van 17 juli 1975 en het uitvoeringsbesluit van 9 mei 1977 betreffende de toegang van gehandicapten tot gebouwen toegankelijk voor het publiek. Deze wet bepaalt dat slechts een bouwvergunning wordt verleend als bij nieuwbouw en belangrijke verbouwingen rekening wordt gehouden met de omschreven normen. De normen in deze brochure wijken hier en daar af van de wettelijke normen aangezien een aantal normen verouderd zijn. De antidiscriminatiewet van 25 februari 2003 bepaalt dat er redelijke aanpassingen afgedwongen kunnen worden. parkeerplaatsen en toegangspad Minstens één parkeerplaats is aangepast. 6% van het totale aantal parkeerplaatsen wordt gereserveerd voor personen met een handicap. Deze plaatsen zijn minstens 350 cm breed en 500 cm lang (minstens 600 cm als de auto's achter elkaar geparkeerd worden), en liggen liefst op 25 m van de ingang van het gebouw. Ze worden aangeduid met duidelijk gemarkeerde randen en een officieel verkeersbord. De parkeerplaats zelf wordt ingekleurd met een blauwe kleur of wordt aangeduid met een blauwe rand naast de markering die de parkeerplaats afbakent. De dwarshelling van het parkeervak en het toegangspad is maximaal 2%. Aansluitende voetpaden en trottoirafritten zijn goed bereikbaar en worden plaatselijk verlaagd. De helling bedraagt maximaal 10%. Het toegangspad en de parkeerplaats zijn rolstoelvast, effen en goed verlicht. Het toegangspad is minstens 150 cm breed. Bij obstakels is een minimale breedte van 90 cm noodzakelijk. Niveauverschillen worden opgevangen door hellingsbaan en een trap. De hellingsgraad van de helling bedraagt hoogstens 5% voor een maximale lengte 10 m en hoogstens 7% voor een lengte van 5 m. Bovenaan en onderaan elke helling is een vlak bordes van 150 cm x 150 cm. Het hellend vlak is minstens 120 cm breed tussen de leuningen. algemene aandachtspunten Vele kerken, moskeeën, synagogen of tempels zijn beschermd als monument. Dat maakt het niet altijd eenvoudig om aanpassingen door te voeren. Het mag echter geen reden zijn om het gebouw niet toegankelijk te maken. In de Conventie van Granada wordt gesteld dat de eigenaar zich verplicht het gebruik van beschermde goederen, rekening houdend met de behoeften van het hedendaagse leven, te bevorderen. Met de toenemende vergrijzing van de bevolking zal ook het aantal personen met een beperking vergroten. De behoefte aan toegankelijke gebouwen wordt met andere woorden steeds groter. Als je aanpassingen aan een monument wilt laten uitvoeren, kan de architect het best contact opnemen met een erkend adviesbureau inzake toegankelijkheid en met de dienst Monumenten en Landschappen van de Vlaamse Gemeenschap. Daar kan hij informatie verkrijgen over het al dan 11

12 niet in aanmerking komen voor een premie en de mogelijkheden van de verbouwing. Door het gecombineerde advies van deze gespecialiseerde diensten zal zowel de toegankelijkheid als het monumentale karakter gerespecteerd worden. Assistentiehonden zijn geen huisdieren en onmisbaar voor een bepaalde groep van mensen. Zij moeten dus steeds toegelaten worden. Toegankelijkheid van groengebieden Groengebieden geven ademruimte aan een stad, ze bieden de mogelijkheid om tot rust te komen en er is altijd wat te beleven. Zowel ouderen als jongeren voelen zich tot het natuurschoon aangetrokken. Een uitgestrekt bos en een klein stadspark hebben allebei hun eigen bezoekers. Mensen met mobiliteitsproblemen zijn echter vooral aangewezen op parken in de buurt en ze brengen er dan ook vaak heel wat van hun vrije tijd door. Om iedereen de mogelijkheid te geven om in een park te vertoeven, moeten parken toegankelijk zijn voor iedereen. Dat betekent o.a. verharde paden voor rolstoelgebruikers, gidslijnen voor blinden en banken voor personen met een verminderd uithoudings-vermogen. De kunst bestaat erin een groengebied toegankelijk te maken zonder het natuurlijk karakter ervan te verstoren. Deze brochure wil een helpende hand zijn om de toegankelijkheid van parken en natuurdomeinen te verhogen. wandelwegen De vraag hoe toegankelijk een park moet zijn, is een keuze die afhangt van de ligging en de bestemming van het park. Een kinderboerderij zou toegankelijk moeten zijn voor iedereen, maar niemand verwacht dat een natuurgebied volledig toegankelijk is. We raden aan de ingang, de hoofdpaden en de gebouwen (cafetaria, sanitair, overdekte schuilplaats, tentoonstellingsruimte, ) voor iedereen toegankelijk te maken. De hoofdpaden zijn 1,80 m breed en zijn zonder kuilen en drempels, de andere paden zijn 1,50 m breed. Het verharden van hoofdpaden is een noodzaak voor rolstoelgebruikers, mensen met kinderwagens en voor personen die slecht ter been zijn. Tevens vergemakkelijkt een verhard hoofdpad de oriëntatie voor blinden in het park. De verharding moet vlak, aaneengesloten en stroef zijn, ook in natte toestand. Asfalt, tegels, betonklinkers of een slipvrije houten vloerbedekking komen hier o.a. voor in aanmerking. Vanuit ecologisch standpunt of op paden die minder intensief gebruikt worden kunnen semiverhardingen toegepast worden zoals bijvoorbeeld dolomiet of klinkers met gras tussen. Het voordeel is dat die materialen een natuurlijk karakter hebben en waterdoorlatend zijn. De dwarshelling van de paden mag hoogstens 2 % zijn. Toegankelijke paden moeten goed onderhouden worden of men moet kiezen voor onderhoudsvrije materialen. De rand van het pad is niet overwoekerd door planten. Als in een moerassig gebied een houten steiger wordt aangelegd moet die een opstaande rand hebben van ongeveer 5 cm. Aan vijvers en steile afgronden moet er een hekwerk zijn als beveiliging. De vrije doorgangshoogte van een pad bedraagt 2,10 m. Overhangend groen mag niet lager hangen. Niveauverschillen worden opgevangen door een hellingsbaan en een trap. De hellingsgraad van die helling bedraagt hoogstens 5 % voor een maximale lengte van 10 m en hoogstens 7 % voor een lengte van 5 m. Boven en onder elke hellingsbaan moet er een vlak bordes zijn. Het hellend vlak is minstens 1,20 m breed. De trap mag niet te steil zijn en is voorzien van 12

13 slipvrij materiaal. Zowel langs de hellingen als aan de trappen zijn aan beide zijden stevige leuningen aangebracht tussen 85 cm en 1 m hoog. Brugjes sluiten goed aan op de wandelpaden, zeker als ze uit een ander materiaal bestaan en hebben aan beide kanten een leuning. Er zijn voldoende rustpunten met banken op de wandelwegen. De onderlinge afstand bedraagt hoogstens 200 m. Blinden hebben een gidslijn nodig om hun weg te vinden met hun stok. Een gidslijn is een natuurlijk element zoals een gevel of een grasrand. Als er geen gidslijn aanwezig is, kan er een geleidelijn aangelegd worden met ribbeltegels. Als er geen verlichting is in het park, zou een pad met lichttegels een oplossing kunnen bieden. straatmeubilair Straat- of parkmeubilair moet buiten de looproute worden geplaatst. Zitelementen met zitplaatsen op verschillende hoogtes zijn voor iedereen bruikbaar. Voor mensen die slecht ter been zijn, moeten er banken met armleuningen en een rugsteun geplaatst worden. De hoogte van een zitbank is 50 cm, de diepte is 40 cm. Rustpunten moeten niet noodzakelijk zitplaatsen zijn. Voor een korte pauze kan een steunrail volstaan. Op een rustplaats is naast de zitbank extra plaats voor rolstoelen en fietsen zodat de doorgang van het wandelpad niet belemmerd wordt. Die plaats is verhard en is minstens 1,50 m op 1,50 m. Een vrije plaats voor rolstoelen tussen andere zitplaatsen is minstens 90 cm op 1,20 m. Om het uitzicht op uitkijkpunten niet te belemmeren mag de beplanting er niet hoger zijn dan 90 cm. Om personen met een rolstoel gebruik te laten maken van een picknicktafel, moet de ruimte onder de tafel minstens 70 cm bedragen in de hoogte, 60 cm in de diepte en 90 cm in de breedte. De gleuf van afvalbakken komt tussen 70 cm en 90 cm hoog. Plantenbakken en verhoogde borders op een hoogte van ongeveer 70 cm verhogen de belevingswaarde voor rolstoelgebruikers en mensen die zich moeilijk kunnen bukken. Als er terrasjes buitengezet worden, moet de vrije doorgangsbreedte tussen het meubilair minstens 90 cm breed zijn. Op plaatsen waar men met een rolstoel moet kunnen draaien is een ruimte van 1,50 m op 1,50 m noodzakelijk. informatie Naast de toegankelijkheid is ook het verschaffen van informatie belangrijk zodat niemand voor verrassingen komt te staan tijdens een bezoek. Belangrijke informatie is de lengte van de wandelingen en de aard van de wegen. Het is ook nuttig om te weten of er aangepaste parkeerplaatsen, een overdekte schuilplaats, aangepast sanitair, een drankgelegenheid, een bushalte, in de buurt zijn. Een folder met deze informatie vergemakkelijkt voor velen de keuze van de uitstap. Voor blinden kan die informatie in braille omgezet worden, voor slechtzienden in grootschrift. Een maquette is voor iedereen interessant om een overzicht te krijgen van het park of het gebouw dat men wenst te bezoeken. Sommige maquettes kan men betasten zodat ook blinden zich kunnen oriënteren in het domein. Ook in het park hebben mensen behoefte aan de juiste informatie over situaties die ze onderweg kunnen tegenkomen. Goed om weten is: de afstand tot een volgende plaats, een verharde weg die overgaat in 13

14 een zandweg, steile hellingen of trappen op het wandelpad, een gladde padbedekking bij regenweer, een te smal brugje,... bewegwijzering Informatieborden staan vaak te hoog voor rolstoelgebruikers maar ook voor kinderen en personen die klein van gestalte zijn. Een bord, gekanteld onder een hoek van 10 is voor meerdere mensen leesbaar. Het middelpunt van het bord ligt ongeveer op 1,25 m. Bewegwijzering die op de looproute aangebracht is, hangt op een hoogte van 2,20 m. Als de leesafstand kleiner is, hangt de informatie op een hoogte van 1,40 m tot 1,60 m. De letters moeten contrasteren met de achtergrond. De grootte van de letters is minstens 1 % van de leesafstand. Dat betekent dat lettertekens die op een afstand van 4 m gelezen moeten kunnen worden, 4 cm groot moeten zijn. Informatieborden moeten minstens op 1 m leesbaar zijn. Voor slechtzienden kan de tekst vergroot worden. Kies voor een duidelijk leesbaar lettertype. Eenvoudige letters, zonder versieringen komen hiervoor in aanmerking. Voor wegwijzers en opschriften geniet een schreefloze letter de voorkeur. Witte borden die in direct zonlicht staan, kunnen verblinden. De paaltjes met pijlen voor de wandelroutes of met uitleg zoals de namen van planten en bomen zijn tussen 60 cm en 90 cm hoog. Ook die informatie kan worden omgezet in braille en grootschrift. parkeerplaatsen en toegangspad Parkeerplaatsen voor personen met een handicap zijn minstens 3,50 m breed en 5 m lang (6 m als de auto's achter elkaar geparkeerd worden) en liggen zo dicht mogelijk bij de ingang van het park of het domein. Om plaats te besparen kan er ook een strook van minstens 1,20 m vrijgehouden worden tussen twee standaardparkeerplaatsen. De parkeerplaatsen voor personen met een handicap en het toegangspad bestaan uit een verhard materiaal en zijn zonder drempels. Kiezelsteentjes kunnen beter vermeden worden. Het toegangspad is minstens 1,50 m breed (1,80 m is comfortabeler). Bij obstakels is een vrije breedte van 90 cm noodzakelijk. Het toegangshek of -poortje moet gemakkelijk te openen zijn, de vrije doorgangsbreedte is minstens 90 cm. Een draaihek is niet bruikbaar voor personen in een rolstoel of met een kinderwagen. Paaltjes om de toegang voor (brom)fietsen te beletten mogen geen hindernis zijn voor rolstoelgebruikers, blinden en slechtzienden. Fietsrekken aan de ingang helpen ervoor te zorgen dat fietsen geen obstakels vormen op de wandelroutes. Openingen van roosters zijn niet groter dan 2 cm, sleuven liggen haaks op de looprichting. Belevingstuin In een belevingstuin ligt de nadruk op het aanbieden van verschillende soorten prikkels. Naast het zicht worden ook geur, gehoor, tastzin en eventueel de smaak geprikkeld. Op die manier kunnen mensen met al hun zintuigen van de natuur genieten. Ook blinden en slechtzienden kunnen in een belevingstuin heel wat waarnemen. Tips die een park een extra dimensie kunnen geven: 14

15 Een verhoogd plantenbed geeft de mogelijkheid kleine planten en bloemen van dichtbij te bekijken en de geur ervan op te snuiven. Variatie maakt de omgeving voor iedereen boeiend: open en dichte begroeiing, licht en schaduw, stilte en geluid, Ook rustpunten kunnen van sfeer verschillen door banken te plaatsen waar het rustig is of waar wat te beleven valt, ingesloten in het groen of op uitkijkpunten. Kleuren die sterk contrasteren maken voor slechtzienden het groen kleurrijker. Planten met een makkelijk ritselend blad zijn een streling voor het oor. Bladeren met bijzondere eigenschappen zoals vorm of textuur en bomen met een kenmerkende schors zijn het betasten waard. Hou er wel rekening mee dat er giftige planten bestaan en dat sommige planten allergische reacties kunnen opwekken bij mensen met allergieën. Kunstwerken die mogen worden betast zijn ook attractief voor blinden. Stuifmeelproducerende planten trekken insecten aan, andere planten lokken dan weer vogels. Druppelend of kabbelend water geeft een overvloed aan zintuiglijke ervaringen en werkt rustgevend. Onder een plantenboog of pergola door lopen, op een vlonder over water stappen, langs een haag gaan, het geeft een apart gevoel de natuur van heel nabij te ervaren. Er kan creatief worden omgegaan met geurende bloemen, planten of bomen. Voor blinden zijn geuren bovendien ook oriëntatiepunten. De inrichtingen voor sport en openluchtleven en de gebouwen voor recreatieve en socio-culturele activiteiten ressorteren onder de wet van 17 juli 1975 en het uitvoeringsbesluit van 9 mei 1977 betreffende de toegang van gehandicapten tot gebouwen toegankelijk voor het publiek. Deze wet bepaalt dat alleen een bouwvergunning wordt verleend als bij nieuwbouw en bij belangrijke verbouwingen rekening wordt gehouden met de omschreven normen. De normen in deze brochure wijken hier en daar af van de wettelijke normen, aangezien een aantal normen verouderd zijn. aankomst Horecazaken met eigen parkeerplaatsen doen er goed aan een plaats voor te behouden voor personen met een handicap. Die plaats is minstens 3,50 m breed en 5 m lang (6 m als de auto's achter elkaar geparkeerd worden) en ligt zo dicht mogelijk bij de ingang van de zaak. Het toegangspad is 1,50 m breed. Bij obstakels is een vrije breedte van 90 cm noodzakelijk. Luifels, uithangborden en zonnetenten mogen niet lager hangen dan 2,10 m. Niveauverschillen worden opgevangen door een hellingsbaan en een trap. De hellingsgraad van die helling bedraagt hoogstens 5 % voor een maximale lengte van 10 m en hoogstens 7 % voor een lengte van 5 m. Boven en onder elke hellingsbaan moet er een vlak bordes zijn. Het hellend vlak is minstens 1,20 m breed. De trap mag niet te steil zijn en is voorzien van slipvrij materiaal. De eerste en de laatste trede worden voor slechtzienden geaccentueerd door een strip in een contrasterende kleur. Zowel langs de hellingen als aan de trappen zijn aan beide zijden stevige leuningen aangebracht tussen 85 cm en 1 m hoog. De ingang moet drempelvrij zijn, een niveauverschil van niet meer dan 2 cm kan een rolstoelgebruiker nog zelfstandig nemen. De vrije doorgangsbreedte van de deur bedraagt minstens 90 cm. Voor en achter de deur is er voldoende vrije ruimte beschikbaar om er met een rolstoel te kunnen manoeuvreren. Aan de zijde van de deurkruk is er een opstelruimte van 50 cm. Als er een tochtsas is, moet die minstens 1,50 m diep zijn en best ook 1,50 m breed. Dit geldt eveneens voor de inkomhal. 15

16 Ook al zijn honden niet toegelaten, maak een uitzondering voor blindengeleidehonden. Ze zijn goed afgericht en onmisbaar voor de blinden. Laat mensen met chronische darmaandoeningen en incontinentieproblemen gratis van de toiletten gebruik maken. Door hun ziekte moeten zij vaak naar het toilet en kunnen zij een toiletbezoek niet uitstellen. inrichting Alle doorgangen in een restaurant of café bedragen minstens 90 cm. Op plaatsen waar men met een rolstoel moet kunnen draaien is een ruimte van 1,50 m op 1,50 m noodzakelijk. Hou er bij het plaatsen van de tafels rekening mee dat de doorgangen smaller worden als er mensen aan de tafels zitten. Als het meubilair verplaatsbaar is, kan er meer ruimte gecreëerd worden als dat nodig is. Hoogpolige vloerbekleding en kokosmatten vormen een hindernis voor rolstoelgebruikers, ouders met kinderwagens en mensen die slecht ter been zijn. Om zowel rechtstaand als zittend in een rolstoel aan de toog bediend te kunnen worden zou een gedeelte ervan verlaagd moeten zijn. De ruimte onder de tafels is minstens 70 cm hoog, 60 cm diep en 90 cm breed zodat rolstoelgebruikers eronder kunnen rijden. Een tafel waar twee rolstoelgebruikers tegenover elkaar kunnen zitten is minstens 1,20 m lang. Aan een ronde tafel met een diameter van 1,60 m kunnen vier rolstoelgebruikers plaatsnemen. Stoelen met armleuningen zijn comfortabeler voor mensen die moeite hebben met het gaan zitten en opstaan. In een zelfbedieningsrestaurant is het buffet tussen 75 cm en 90 cm hoog en hoogstens 60 cm diep. De smalste doorgang is 1,20 m. Als er terrasjes buitengezet worden of als er reclameborden en plantenbakken op het voetpad staan moet volgens het besluit van de Vlaamse regering inzake wegen voor voetgangersverkeer een obstakelvrije loopweg van minstens 1 m behouden blijven. Als alle obstakels aan dezelfde kant staan, kunnen blinden en slechtzienden een vloeiende looplijn volgen. Ook de overgang naar het terras of naar de tuin zou drempelloos moeten zijn. Slechtzienden hebben baat bij een contrastrijke ruimte: contrast tussen de vloer en de wanden, tussen het meubilair en de achtergrond, Een menu- of drankkaart in een groter lettertype of zelfs grootschrift is een hulp voor vele ouderen en slechtzienden. Voor blinden kan de kaart in braille omgezet worden. Voor mensen met een allergie is de aankleding van de wanden, de vloeren en het meubilair van groot belang. Vasttapijt kan het best worden vermeden. Stofvrije en onderhoudsvriendelijke materialen krijgen de voorkeur. toiletruimte De toiletten moeten goed bereikbaar zijn. Als ze in de kelder of op een verdieping liggen, moet er een toegankelijke lift aanwezig zijn. Een toilet voor personen met een handicap is minstens 1,65 m op 2,20 m groot. De deur heeft een vrije doorgangsbreedte van 90 cm en draait naar buiten open. Een horizontale greep aan de binnenzijde van de deur vergemakkelijkt het openen en het sluiten. De toestellen staan zo opgesteld dat er met een rolstoel een draaicirkel van 1,50 m gemaakt kan worden. Het toilet inclusief de toiletbril is 50 cm hoog. 16

17 De afstand van de voorste rand van de toiletpot tot de achterliggende wand bedraagt 75 cm (een hangtoilet vraagt een extra aanpassing). Aan minstens één zijde van het toilet moet er een breedte van 90 cm zijn om een zijdelingse transfer te kunnen uitvoeren. Een toilet waar aan beide zijden een transferruimte is, moet 2,20 m op 2,20 m groot zijn. Men kiest het best voor een vaste greep aan de muur en een opklapbare steun aan de andere kant van het toilet. De steunbeugels moeten correct geplaatst worden. Een toilet met aan weerszijde een transferruimte heeft twee opklapbare steunen nodig. De ruimte onder de wastafel bedraagt 70 cm, de bovenrand van de wastafel komt tussen 80 en 90 cm hoog. De onderrand van de spiegel komt op ongeveer 90 cm. Voor personen met een verminderde handfunctie zijn een automatisch handdoeksysteem en een zeepdispenser met een verlengde hendel nuttig. Met een alarmknop kan hulp gevraagd worden wanneer er iets misloopt of iemand zich onwel voelt. De toiletruimte kan optimaal benut worden door er een opklapbare verzorgingstafel voor baby's te plaatsen. Een groter toilet is ook handig voor moeders met kinderen, blinden met een geleidehond en voor mensen die gepakt en gezakt zijn met boodschappen. vestiaire Kapstokken die op verschillende hoogtes hangen kan iedereen gebruiken, ook kinderen, rolstoelgebruikers en kleine mensen. Enkele kapstokken hangen op 1,20 m. De bedieningselementen van een telefoontoestel bevinden zich op een hoogte tussen 90 cm en 1,20 m. De toestellen moeten goed bereikbaar zijn. blinden en slechtzienden Blinde personen zijn te herkennen aan hun witte stok of een geleidehond. Slechtzienden zijn moeilijker te herkennen, hoewel ze met veel meer zijn. Er bestaan bovendien verschillende soorten slechtziendheid. Sommige slechtzienden zien alles wazig, anderen hebben een zeer beperkt gezichtsveld waarbij ze als het ware door een kleine koker kijken, anderen zien overdag vrij goed maar hebben problemen bij grote duisternis, enz. Dat maakt de omgang met blinden en slechtzienden niet altijd even gemakkelijk. Enkele algemene tips kunnen hierbij helpen. Spreek een blinde of slechtziende rechtstreeks aan, niet alleen zijn eventuele begeleider of tafelgenoot. Vraag steeds of je kan helpen, neem nooit iemand ongevraagd bij de arm. Als je de jas van een blinde of slechtziende aanneemt en ophangt, kan je het best zeggen waar je hem hangt, anders kan het moeilijk zijn om de jas achteraf terug te vinden. Als iemand geleid wil worden, vraag dan hoe. Wil hij je arm nemen of zijn hand op je schouder leggen? Loop een halve pas voor de blinde zodat je de drempels en obstakels kan aangeven. Om een zitplaats aan te wijzen volstaat het de hand van de persoon bij de rugleuning van de stoel te brengen. Hij weet dan hoe de stoel staat en kan zonder moeite plaatsnemen. Je kan ook zeggen dat er een stoel rechts van hem staat. Gebruik geen vage plaatsaanduidingen zoals ginder is nog een tafel vrij. Zeg liever: twee meter verder aan de rechterkant is nog een tafel. Bij het opdienen kan je zeggen: je glas staat links voor je. Het is niet verkeerd de term zien te gebruiken. Ook blinden spreken over zien wanneer ze bedoelen: voelen, waarnemen, Als een blinde niet merkt dat je vraag tot hem gericht is en je kent zijn naam niet, raak hem dan even aan. 17

18 Antwoord steeds met woorden, met een knikje of een glimlach help je een blinde of slechtziende niet verder. wetgeving Horecabedrijven waarvan de oppervlakte, die voor het publiek toegankelijk is, groter is dan 150 m², ressorteren onder de wet van 17 juli 1975 en onder het uitvoeringsbesluit van 9 mei 1977 betreffende de toegang van gehandicapten tot gebouwen toegankelijk voor het publiek. Momenteel vallen kleinere horecazaken in Vlaanderen niet onder die wetgeving, in tegenstelling tot Wallonië waar wel alle restaurants en cafés toegankelijk moeten zijn. Ook in Vlaanderen zal een nieuwe wet strengere normen opleggen. De normen in deze brochure wijken hier en daar af van de wettelijke normen aangezien een aantal normen verouderd zijn. Toegankelijkheid van scholen De keuze van een school is voor leerlingen met een beperking soms extra moeilijk omdat veel scholen niet goed toegankelijk zijn. Ze moeten dagelijks lange afstanden afleggen of ze zijn genoodzaakt naar een school voor buitengewoon onderwijs te gaan. Het is nochtans een goede zaak als leerlingen met en zonder handicap samen naar school kunnen; het bevordert de integratie en zal latere discriminatie tegengaan. Een belangrijke voorwaarde om leerlingen met een handicap de kans te geven naar een school voor gewoon onderwijs te gaan is een toegankelijke infrastructuur. Niet enkel leerlingen, ook ouders, leerkrachten of de directeur kunnen een handicap hebben. Een toegankelijk gebouw is daarenboven ook een voordeel voor moeders met een kinderwagen en voor personen met een been in het gips of met andere blessures. Met deze brochure willen we de directies van scholen op weg helpen hun gebouwen voor iedereen toegankelijk te maken. aankomst Parkeerplaatsen voor personen met een handicap zijn minstens 3,50 m breed en 5 m lang (6 m als de auto's achter elkaar geparkeerd worden) en liggen zo dicht mogelijk bij de ingang van het school-gebouw. Aansluitende voetpaden en trottoirafritten zijn goed bereikbaar. Leerlingen met loopmoeilijkheden of met een verminderd uithoudingsvermogen moeten met de wagen tot aan de toegangsdeur kunnen worden gebracht en moeten rustig kunnen uitstappen. Een zuiver en effen toegangspad (zonder kuilen of losliggende tegels) verzekert de rolstoelvastheid en zorgt ervoor dat slechtzienden en mensen die moeilijkheden hebben bij het lopen niet struikelen. Kiezelsteentjes en gras moet men proberen te vermijden. Het pad is 1,50 m breed. Bij obstakels is een vrije breedte van 90 cm noodzakelijk. Niveauverschillen worden opgevangen door een hellingsbaan en een trap. De hellingsgraad van die helling bedraagt hoogstens 5 % voor een maximale lengte van 10 m en hoogstens 7 % voor een lengte van 5 m. Boven en onder elke hellingsbaan moet er een vlak bordes zijn. Het hellend vlak is minstens 1,20 m breed. De trap mag niet te steil zijn en is voorzien van slipvrij materiaal. De eerste en de laatste trede worden voor slechtzienden geaccentueerd door een strip in een contrasterende kleur. Zowel langs de hellingen als aan de trappen zijn aan beide zijden stevige leuningen aangebracht. Er wordt het best een leuning tussen 85 cm en 1 m geplaatst voor volwassenen en een tweede leuning op 70 cm voor kinderen. 18

19 De ingang moet drempelvrij zijn, een niveauverschil van niet meer dan 2 cm kan een rolstoelgebruiker nog zelfstandig nemen. De vrije doorgangsbreedte van de deur bedraagt minstens 90 cm. Matten aan de ingang liggen verzonken in de vloer. Rubbermatten zijn te verkiezen boven kokosmatten. De speelplaats, de klaslokalen, de toiletten, de turnzaal, moeten voor iedereen vlot bereikbaar zijn. De gangen zijn minstens 1,50 m breed en hebben geen drempels. De vrije doorgangsbreedte van de deuren bedraagt minstens 90 cm. klaslokaal Kapstokken die op verschillende hoogtes hangen, kan iedereen gebruiken. Alle doorgangen in het klaslokaal bedragen minstens 90 cm. Op plaatsen waar men met een rolstoel moet kunnen draaien is een ruimte van 1,50 m op 1,50 m noodzakelijk. Als het meubilair verplaatsbaar is, kan er meer ruimte gecreëerd worden als dat nodig is. Het meubilair bestaat uit tafels met losse stoelen. De ruimte onder de tafels is minstens 70 cm hoog, 60 cm diep en 90 cm breed zodat rolstoelgebruikers eronder kunnen rijden. Het meubilair heeft afgeronde hoeken, zonder uitstekende kanten. Slechthorende en slechtziende leerlingen moeten vooraan zitten. Het is ideaal als de leerkracht op een afstand van ongeveer 2 m staat en rustig en duidelijk spreekt. Er moet voldoende verlichting zijn, maar geen tegenlicht. Belangrijke informatie en afspraken worden herhaald en op het bord geschreven Er wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van audiovisueel materiaal. Een bord dat in de hoogte verstelbaar is, heeft voor iedereen voordelen. Zorg voor voldoende stopcontacten voor wie gebruik maakt van hulpmiddelen. Voor blinden en slechtzienden gebeurt de inrichting van de lokalen het best zo rechtlijnig mogelijk. Het is een hulp als het meubilair een contrasterende kleur heeft met de omgeving en er tevens voldoende contrast is tussen de wanden, de vloer en het plafond. Tracht reflecties te vermijden: blinkende oppervlakken zijn storend. Als er een auditorium is in de school moeten enkele plaatsen vrijgehouden worden voor rolstoelgebruikers. Hiervoor is een vrije ruimte nodig van minstens 90 cm op 1,20 m en een voldoende breed gangpad om te kunnen manoeuvreren. Als die plaatsen zich niet op de begane grond bevinden, moeten ze bereikbaar zijn door een hellingsbaan of een lift. Een podium kan uitgerust worden met een (verplaatsbare) hellingsbaan. Met een ringleiding kunnen slechthorenden met een hoorapparaat het geluid van een microfoon versterkt ontvangen. speelplaats In een grote open ruimte wordt vaak wild en beweeglijk gespeeld. Kinderen die het onder de speeltijd liever rustig houden, kunnen in kleine beschutte ruimtes terecht. Er bestaan heel wat speeltoestellen die ook bruikbaar zijn voor kinderen met een beperking. Kinderen met een rolstoel kunnen bijvoorbeeld met anderen meespelen in een zandbak op tafelhoogte. Voor blinde of slechtziende kinderen is het belangrijk dat er een gidslijn loopt van de schoolpoort naar de speelplaats, van de speelplaats naar de klaslokalen, op de speelplaats naar de speeltoestellen en de zitbanken, Die gidslijn kan een gevel zijn, maar ook een verschil in bodemafwerking. 19

20 Vermijd lage obstakels waarover men kan vallen en uitstekende of hangende delen waar men tegen kan lopen. Gebruik voor de speelplaatsinrichting materialen met zoveel mogelijk contrasterende kleuren. Geel is geschikt als signaalkleur. Geef bij een hoorbaar signaal ook een visueel signaal. sportinfrastructuur De richtlijnen voor sportinfrastructuur staan in de brochure Toegankelijkheid van sporthallen en zwembaden. toiletruimte Een toilet voor personen met een handicap is minstens 1,65 m op 2,20 m groot. De deur heeft een vrije doorgangsbreedte van 90 cm en draait naar buiten open. Een horizontale greep aan de binnenzijde van de deur vergemakkelijkt het openen en het sluiten. De toestellen staan zo opgesteld dat er met een rolstoel een draaicirkel van 1,50 m gemaakt kan worden. Het toilet inclusief de toiletbril is 50 cm hoog. De afstand van de voorste rand van de toiletpot tot de achterliggende wand bedraagt 75 cm (een hangtoilet vraagt een extra aanpassing). Aan minstens één zijde van het toilet moet er een breedte van 90 cm zijn om een zijdelingse transfer te kunnen uitvoeren. Een toilet waar aan beide zijden een transferruimte is, moet 2,20 m op 2,20 m groot zijn. Men kiest het best voor een vaste greep aan de muur en een opklapbare steun aan de andere kant van het toilet. De steunbeugels moeten correct geplaatst worden. Een toilet met aan weerszijde een transferruimte heeft twee opklapbare steunen nodig. De ruimte onder de wastafel bedraagt 70 cm, de bovenrand van de wastafel komt tussen 80 en 90 cm hoog. De onderrand van de spiegel komt op ongeveer 90 cm. Voor personen met een verminderde handfunctie zijn een automatisch handdoeksysteem en een zeepdispenser met een verlengde hendel nuttig. Met een alarmknop kan hulp gevraagd worden wanneer er iets misloopt of iemand zich onwel voelt. lift Een lift is minstens 1,10 m breed en 1,40 m diep (1,60 m is comfortabeler). Ideaal is een lift met een automatische schuifdeur en een vrije doorgangsbreedte van 90 cm. Vóór de deur moet met een rolstoel een draaicirkel van 1,50 m gemaakt kunnen worden. Het bedieningspaneel (binnen en buiten) hangt op een hoogte tussen 90 cm en 1,20 m. Het paneel in de lift is horizontaal tenminste 50 cm uit de hoek geplaatst op de zijwand. Het kan uitgebreid worden met een grote, gekleurde opbouwknop en een brailleaanduiding. Naast een zichtbaar signaal is er ook een hoorbaar signaal om de verdieping aan te geven. Aan de zijwanden komt op 85 cm hoogte een leuning, tegen de achterwand hangt een spiegel. Er is een noodtelefoon of alarmknop in de lift. Geïntegreerd onderwijs (GON) kadert in de filosofie van gelijke kansen en rechten voor personen met een handicap. Kinderen met een handicap moeten de kans krijgen school te lopen dicht bij huis, in hun vertrouwde buurt en een diploma te behalen in het gewoon onderwijs. 20