f.- .. ~ BLOTTO verschijnt onregelmatig, maar doorgaans twee keer in iets meer dan een jaar ==

Transcriptie

1

2 ~ ~ -_ ~ _ =. :" ZATERDAG, 18 JANUARI OM UUR,aYOUT'EST TOWm IN A HOlf t 8flOW ZfRO EXTRA! HERONTDEKT: i.s.m. Nederlands Filmmuseum THE SNOW HAWK 1?2~!~21 P;~7~;B~R;:S ' I Quartet "!Hl IZZIIS" I 1 TNI NIINItS IJlieNISTIIIII Feestelijke Matinee op de Honderdste Geboortedag van Oliver Hardy, georganiseerd door het L&H-magazine Blotto' en 'Sons of the Desert' Nederland Presentatie: PAUlA PATRICIO Toegangskaarten van FI 20.- en FI 30.- (leden SotD FI 15.- en FI 25,-) vanaf 20 december verkrijgbaa r bij Tuschinski, Amsterdams Uit Bu ro en plaatselijke VVV's. h U = ~ = ~- -- =";1: =..:: == ~. === == = ~ -= f.-,,... ~ is een initiatief van de Stichting Laurel en Hardy Fonds, alias Perfect Day Tent, opgericht in 1968 door P. Goedings, O. Milo, A. Reijnhoudt, K.. Schippers en T.M.F. Steen. De uitgave gebeurt in samenwerking met de Me And My Pal Tent van België. Het Laurel en Hardy Fonds is sinds 1971 als PerfectDay Tent ingeschreven bij de Sons of the Desert. BLOTTO verschijnt onregelmatig, maar doorgaans twee keer in iets meer dan een jaar. Aan dit nummer werkten mee: Siep Bousma, Drs Hille Tymstra, Kees Vroege, Jolande Wiegands. Eindredactie: A. Reijnhoudt. Abonnementen: Abonnee worden is aan te bevelen omdat losse nummers vaak moeilijk te krijgen zijn. U kunt zich opgeven door een briefkaart te sturen aan L&H-Fonds, Postbus 870, 1200 A W Hilversum. Het abonnementsgeld bedraagt FI30.-voor twee nummers. Het telefoonnummer van BLOTTO is Oude nummers: Gebundelde herdrukken van de nrs 1-4 en 5-8 (f24,50 per deel) en de lossenrs 9,10, 11,13,14 en 15 (f12,50 per nummer; alleen nr 10 kost f10 }zijnverkrijgbaarbij: L&H-Fonds. Postbus AWRilversum. INHOUD NIEUWS 721 LACHEN 738 Op de actuele pagina's: Eeuwfeest in Tuschinski; een Europese Conventie van de Sons ofthe Desert in Rolduc; animator en trucfotograaf Seawright overleden, geen Nina op de Dat was het kopje boven een Kronkel uit 1971 op pagina drie van 'Het Parool' Carmiggelt haalt herinneringen op aan scènes uit films van de jongens. Een herdruk. L&H-postzegel van Hirschfeld? Culver City Hall herrijst; vermiste Carlsbergfilm ; scenariobohemian Girl ontdekt; schrijvers over Stan en Ollie; conventies in het buitenland. HAR DY Hoe kwam Hardy's filmpersonage tot stand? Wat is de relatie tussen Oliver en Ollie? Een hoofdstuk uit McCabe's biografie 'Babe', verschenen in ROACH Hollywood's langstlevende filmpionier wordt honderd jaar. Over Hal Roach als gelegenheidsgever. SNOW HAWK 734 In het archief van het Nederlands Filmmuseum is een prach tige copie van The Snow Hawk gevonden, een film van Stan Laurel solo, gemaakt kort voor het begin van de samenwerking met Oliver Hardy. Op 01- lie's Eeuwfeest krijgt deze comedy na ruim vijftigjaar een herpremière. Wat zou er van Stan zijn geworden als Ollie er niet was geweest? WOW 739 Way Out West is een onbetwiste topper. Een dossier over van alles en nog wat, als het maar in de verste verte iets met deze klassieker te maken heeft. Plus een herleving van 'BJotto's mini-poster op de midden pagina's 740/41. LOCATIES 750 Wat doe als je nog een middagje in Los Angeles over hebt? Huur een auto, 16 pak deze BLOTTO en maak een snelle trip langs een maximum aantal memorabele fijmlocaties in het voetspoor van 'the boys' Een speciaal voor onze lezers ontworpen en beproefde reisgids. RUBRIEKEN Vakantie post 758 Plakboek 760 Marktberichten 761 Summary 762 De eerste acht nummers zijn herdrukt! Deel I: Blotta 1-4 Deel 2: Blotto 5-8 P rijs per deel: f WINTER 1991/

3 Blotto 16 ILLUSTRATIES EEUWFEEST TUSCHINSKI VOL VERRASSINGEN Het eeuwfeest Oliver Hardy op zaterdagmiddag 18 januari in Tuschinski belooft een even groot evenement te worden als de feestelijke matinee van vorig ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van Stan Laurel. De schriftelijke voorbespreking, waarvan abonnee's van Blotto kunnen profiteren, had begin november al geleid tot een bezetting van achthonderd plaatsen. Nog plaatsen beschikbaar Dat betekent dat nog een kleine vierhonderd plaatsen beschikbaar zijn in de grote zaal van het Tuschinski Theater. De schriftelijke voorbespreking duurt nog de hele maand november. Op 20 december begint de verkoop van de overgebleven plaatsen, die dan FI20. (Tweede Balkon) en FI 30. zullen kosten, aan de kassa van Tuschinski, bij het Amsterdams Uit Buro en bij plaatselijke VVV's. SNOWHAWK Het programma voor Ollie's Honderdste is uitgebreid met The Snow Hawk, een 'Stan Laurel Comedy' uit 1925 die afgelopen zomer is ontdekt in de archieven van het Nederlands Filmmuseum. Het is natuurlijkjammerdatnieteen solo-ftlm van Oliver Hardy is ontdekt, maar The Snow Hawk, gemaakt vlak voor- L&H-EUROCONVENTIE IN 1993 IN NEDERLAND In het voorjaar van1993 zal voor het eerst een Euro pese Conventie van de 'Sons of the Desert' worden gehouden. Als plaats van samenkomst is het fraai gelegen vroegere klooster Rolduc gekozen, gesticht in de 12de eeuw, nu in gebruik als internationaal conferentiecentrum met hotel-accomodatie. In dit fraai gelegen complex ten hebben ook hun actieve zullen zich in het laat medewerking toegezegd. dat de samenwerking tussen de twee komieken be enkele honderden L&H conventie zal geënt zijn op ste weekend van mei 1993 Het programma van deze gon, laat tenminste zien fans uit alle delen van de de ervaringen die in Engeland en Amerika met soort hoe belangrijk Hardy moet wereld verzamelen om in zijn geweest was voor de ontspannen sfeer hun kennis te vergroten en gedach opgedaan, maar met een gelijke bijeenkomsten zijn ontwikkeling van het komisch duo en Laurel in het ten en ervaringen uit te overwegend eigen inbreng bijzonder. (Zie hiervoor ook wisselen. van de organiserende Europese tenten. het artikel elders in dit De organisatie is in handen van de Nederlandse Naast de gebruikelijke nummer.) Tenminste vijftig jaar is Perfect Day Tent, in nauwe spelelementen als een deze film, die in uitstekende staat verkeert, niet te Tars Tent in Duitsland en petitie en late openings samenwerking met de Two L&H-kwis, een pinkelcom zien geweest, zodat met de Me and my Pal Tent van uren van het Rolduc-café recht kan worden gesproken van een herpremière. het drielandenpunt waar len ook de films van Stan en België. Rolduc ligt dicht bij 'In De Verloren Zoon' zul Het NFM is zo coulant Nederland, België en Duitsland aan elkaar grenzen. getoond. Ollie in overvloed worden geweest met de eerste vertoning van deze nieuw geconserveerde copie van The 1-- Verscheidene Britse ten- (zie ook volgende pagina) _ Snow Hawk te wachten tot onze voorstelling van 18 januari. Overigens zal ook Hardy solo te zien zijn in Tuschinski. Hoe en in welke titel, dat blijft een verrassing. POTPOURRI Hoofdmoot van het programma blijven de eerder aangekondigde L&H-ftlms Way Out West, Below Zero. en Towed in a Hole, naast een 'Oliver Hardy Potpourri' waarvan de inhoud eveneens een verrassing zal moeten blijven. Het zal natuurlijk onmogelijk blijken, ieders favoriete fragment op te nemen in deze, ongeveer tien minuten durende compilatie. Het gelegenheidsorkest The Beau Hunks zal de ouverture verzorgen, die bestaat uit een medley van bekende L&H-melodieën in een speciaal door Jan Robijns gecomponeerd arrangement. Orgelbespeling,variété, onbekende journaalopnamen, een optreden van de Izzies en in de pauze een beurs in de hal van Tuschinski completeren het programma van dit voorlopig laatste Eeuwfeest. _ 720 BLOTI016 WINTER

4 : Wo... I EUROCONVENTIE 1993: NEDERLANDSE VOORSTELLEN AANVAARD Vertegenwoordigers van afdelingen vande Sons of the Desert in Groot-Brittannie, Duitsland en België zijn tijdens voorbereidend overleg akkoord gegaan met de Nederlandse voorstellen om in 1993 een Europese conventie te beleggen.volgens de voorlopige plannen zal het evenement zich in Rolduc afspelen van vrijdag 38 mei tot maandag 31 mei Belangrijk onderdeel van van deze samenkomst van gelijkgestemde zielen in ontspannen sfeer wordt de vertoning van alle nog bestaande films van Laurel en Hardy. De zondag wordt een 'open dag', met filmvoorstellingen toegankelijk voor iedereen in de eigen bioscoop van Rolduc die 520 plaatsen heeft. Ook wordt gedacht aan een exposities over de Euro- HARLEM DOET 'T RUSTIG AAN Het stadje Harlem in Georgia, de geboorteplaats van Oliver Hardy, heeft afgezien van grootschalige festiviteiten op 18 januari 1992, als de honderdste geboortedag van de komiek wordt gevierd. Burgemeester J ames Lewis heeft dit laten weten aan de oud-burgemeester van Laurel's geboorteplaats UIverston, Bill Cubin. Lewis had de belangstelling voor een feestprogramma gepeild door middel van een rondschrijven aan alle afdelingen van de Sons of the Desert. Hij zegt dat de enige positieve reactie uit International conferencecentre Rolduc In Kerkrade, near Maastricht pese tournee's en over L&H in Europese strips sinds de jaren '20. Een ander hoogtepunt wordt een snelle trip per luxe touringcar door Duitsland, België en Nederland en een boottocht op de Maas, eindigend in Maastricht. Voor conventiegangers die rust zoeken en hun OLl,:VER NORVELL "i _-- kennis willen uitbreiden zal een bibliotheek worden ingericht met alle tijdschriften en boeken die in vele Europese talen over Laurel & Hardy zijn verschenen. Nadere ijzonderheden over het programma, de kosten, inschrijving etc. in BLOT TO 17,voorjaarI992. HARDY tt.rte. ;becaae ;he btrthplaee or the rotund ae.ber of on~ ot HollywOOd", qreatestcoaed, te... when Ollver Hard, born Jan"u, Q2. Af ter hb 'ather dled end... a. binled In thc HlrJe. Ce.rtery the /,eer of Ollver', blrth. Mn. Hard, tooll. thc f I1, 10 Mlllrdqe~lIlc where ahe MC'.. the naqer of thc aeld_in Hotel Yo"nq Olhcr... HIthr.lIed by the vltltlnq 'roupe. of perfor.crs who,t.,ed thete. Later..1 naqcr of the town', fint aovle 'heater. Hard,. perforaed r.9utul,.. Af ter attcndlft9 eeorql. HIlIt.r,. AC.de.,.. the Atl_nt. Conll':rvatorT of MUite. and. for a.hart U.c. the Unlv. of Ce:orqia. Hud,. Idt Ceor9'a In IDI' for the newly e.tabu.had "hn colon, in.j.c"onvlll~, Florida Af ter worlr.lnljl at verlau tudlo. on Ihe: eul co.tl. he JeU for HollyWOOd In 1818 'B.bc"".., H.rdy bec e known to hll frlend. worked for Itveral yearl al a lupporunq aclor untll he... accidenlan, leamed w]th a younljl En,lI.h.an. Stan L.ure!. lau re! and Hard,. relllained p.rtners.nd frlend. untll H.rd'l de.th in Ho[J,.wood In 19'7 GedenkschIld In Harlem, Georgla UIverston kwam, het Engelse stadje dat ook een jumelage (een band als tweelingsteden) tot stand wil brengen met Hariem. Burgemeester Lewis, die Grand Sheik is van de plaatselijke Berth Marks Tent, wijt het gebrek aan belangstelling aan de ophanden zijnde Internationale Conventie in Las Vegas die een flinke aanslag betekent op de portemonnee van de gemidddelde L&H-fan. Harlem organiseert jaarlijks een Laurel en Hardy straatfestival, dat dit jaar op 5 oktober is gehouden. Sinds enkele jaren zijn in het stadje bij Atlanta plaquettes aangebracht waarop Hardy's verdiensten worden uitgemeten. Ook op de plek waar het geboortehuis heeft gestaan is een bord geplaatst: 'Famous Comedian resided here' Verklaring van de cijfers: 1. Congrescentrum Hotel 2. Museum mijnindustrie 3. Filmtheater 4. Toneelzaal - dealers room 5. Sportveld De videozaal, waar doorlopend l&h film zullen worden vertoond, en de twee bars Het Zwaantje en De Verloren Zoon bevinden zich in de gewelven. Dit grootste nog behouden kloostercomplex van Nederland ligt In driehoek luik, Aken, Maastricht het dichtst bij Aken. ROY SEAWRIGHT (85) OVERLEDEN Roy Seawright, de man die voor de vliegende olifanten in 'Flying Elephants' zorgde, is op 30 april van dit jaar op 85- jarige leeftijd in Californië overleden. Seawright was chef van de afdeling 'optische effecten' van de Hal Roach Studios, waar hij in 1920 zijn carrière begonnen was als loopjongen. Een jaar tevoren van Roy's vader, die opzichter was bij de bouw van de studio, bij een ongeval op de bouwplaats om het leven gekomen. Talrijke 'special effects' kwamen onder leiding van Roy Seawright tot stand, zoals de mars van de houten soldaten in Babes in Toyland, de zeepbellen met ~m~ 'I ~,. :.. -C,.,,a..<V' r l... :.. ~m~ 'I :..,..., I : ~ I,.,..~~~~~~~,,.. muzieknoten in Swiss Miss, de bijenzwermen in Bonnie Scotland, de dubbelopnamen in Brats, de cirkelzaagtitels in Busy Bodies etc. Later was hij verantwoordelijk voor de onzichtbare Topper in de Topper-serie van Hal Roach, waarvoor hij twee Oscar-nominaties kreeg. Seawright werd opnieuw genomineerd voor zijn animatie van de monsters in One Million B.C. Over zijn werk met Laurel en Hardy verklaarde hij in een interview met Randy Skretvedt: 'Je wist dat je meewerkte aan iets unieks. Je kwam op de set en iedereen was opgewekt. Het was een heel verschil met andere studio's - en ik heb bij alle ~tudio's gewerkt. Geen vergelijk. Op het moment dat je bij Laurel en Hardy op de set kwam, voelde je je happy. Je was dankbaar dat je erbij hoorde.' SCHRIJVERS OVER STAN EN OLLIE Schrijfster Mensje van Keulen onthult in een interview in het filmtijdschrift 'Skoop' dat zij een foto van Laurel en Hardy boven haar bed heeft hangen, 'als een bidprentje'. In het vraaggesprek in de serie 'Stille liefdes' zegt de schrijfster, wier kinderboek 'Vrienden van de maan' onlangs is bekroond met de Nienke van Hichtum-prijs: 'Ik denk dat ik Laurel en Hardy op latere leeftijd eigenlijk alleen nog maar beter ben gaan vinden. Je kunt hun films honderd keer zien en elke keer moet je er weer om lachen.' Een andere schrijver en winnaar van de AKO-literatuurpijs, Frans Thomése verklaart in een interview Het 'bidprentje' met 'Mens & Gevoelens' dat Laurel en Hardy zijn leérmeesters zijn: 'Mijn verhalen lopen uit op mislukking en dood. Dat heeft te maken met mijn visie op de geschiedenis. Je kunt van de geschiedenis niets leren. Er zit geen progressie in. 't Is te vergelijken meteen filmpje van de Dikke & de Dunne. Dat is zo opgebouwd dat die twee nooit op'schieten, en dat aan het einde alles voor niets is geweest. Laurel & Itardy zitten vastgespijkerd aan een planken vloer. Hun films kennen geen duidelijke plot, die het verhaal ergens heen voert. Dat ontbreekt bij mij ook opzettelijk. In dier voege kun je zeggen dat ik van de Dikke & de Dunne méér heb geleerd dan van alle grote romans.' Herdenkingszegels van de u.s. Postal Service De Amerikaanse posterijen zijn na een voorbereiding die ruim zeven jaar heeft geduurd nu toch over de brug gekomen met een Laurel & Hardy postzegel. De zegel heeft een nominale waarde van 29 dollarcent en is opgenomen in een serie van vijf in een bo~je dat als titel "Comedians by Hirschfeld' draagt. De andere vier zegels zijn gewijd aan Edgar Bergen en zijn sprekende pop Charlie McCarthy, aan Abbott & Costello, Jack Benny en Fanny Brice. De L&H-zegel werd op 29 augustus in Hollywood onthuld tijdens een plechtigheid bij het Chinese Theatre, waar Sta n's dochter Lois Laurel Hawes in een korte toespraak de Sons of the Desert dankte voor hun inspanningen die er De man die de postzegels heeft getekend, AI Hirschfeld heeft sinds jaar en dag de gewoonte de naam van zlln dochter Nlna te verwerken in elke tekening die hij maakt. Op de postzegels heeft hij deze gewoonte voortgezet, maar Nina's naam is op alle zegels te ontdekken, behalve op die van laurel en Hardy. uiteindelijk toe hebben geleid dat. de zegel tot stand kwam. De ontwerper en tekenaar Al Hirschfeld, nu 88 jaar oud, heeft dertig jaar als illustrator voor M-G-M gewerkt. 'Culver City Hall herrijst' Elders in dit nummer wordt de sloop van de Culver City Hall in vele toonaarden betreurd, maar het laatste nieuws is dat deze filmlocatie ('County Hospital', 'Going Bye-bye') mogelijk een ~eede leven beschoren is. De Intra Tent Journal meldt dat 'veel van de stenen uit de voorgevel bewaard en genummerd zijn voor reconstructie' Jim Ruth in de 'Intra Tent Journal' 722 BLOTTO 16 WINTER

5 Wie staan er (nog meer) op deze foto? Over de intensieve tournee die Laurel en Hardy in 1947/48 door België hebben gemaakt ontbreekt nog veel documentatie. Van bovenstaande foto weten we alleen zeker dat hij in België is gemaakt, Carlsberg-film spoorloos Kort na de Tweede oorlog zijn in Denemarken filmopnamen gemaakt van sketches die door Laurel en Hardy werden opgevoerd. De film is in 1947 geproduceerd door de Carlsberg-brouwerij, die door de komieken werd bezocht. Helaas is de film spoorloos. Dat een dergelijke film ooit bestaan heeft, wordt onthuld in de Two Tars Journal, de nieuwsbrief van de TI Tent in Solingen, die een en ander bevestigd heeft gekregen van de Carlsberg-directie. Van de toneelsketches die Laurel en Hardy bij diverse gelegenheden hebben gespeeld, is tot dusver geen enkele beeldregistratie vermoedelijk kort na de aankomst, bij een ontvangst in Brussel. Behalve Oliver Hardy zien we op de voorgrond zijn vrouw Lucille en een aantal onbekenden. BLOTIO zou graag achter de identiteit van deze personen komen teruggevonden. Wat er precies is gefilmd in Denemarken vermeldt de historie niet, maar tijdens deze eerste Europese tournee stond 'The Driver's License' ('Het Rijbewijs') op het programma. Scenario 'Bohemian Girl' ontdekt Opnieuw is een origineel scenario ontdekt. Na de vondst van het script van Way Out West, waarvan enkele pagina's in deze BLOTI'O worden gepubliceerd, is nu The Bohemian Girl boven water gekomen. Ook dit script is afkomstig uit de en doet hiervoor een beroep de lezers, vooral die in België. Wie ons helpen kan, ook met andere gegevens over de Belgische tournee, wordt verzocht contact op te nemen met de redactie. nalatenschap van bijrol speler Charlie Hall. Het vertoont de sporen van haastig herschrijven na de dood, onder geheimzinnige omstandigheden, van Thelma Todd. Zij had oorspronkelijk de rol van Hardy's echtgenote. Alle opnamen waren gemaakt toen Hal Roach Studio's besloot de scènes met Todd tot een minimum te beperken en Mae Busch te laten optreden als de vrouw van Hardy. Nog geen negen weken na Thelma's dood ging The Bohemian Girl op 14 februari 1935 alsnog in Los Angeles in première. Evenals Way Out West wijkt ook deze film sterk af van het script. James Finlayson, die de gardecommandant speelt, was oorspronkelijk de rol van een zigeunerhoofdman toebedacht. (uit: The Laurel & Hardy Magazine) Reislustig? Op zoek naar een smoes voor Las Vegas? Conventies te kust en te keur Stan en Ollie zochten een smoes voor deelname aan een conventie van de Sons of the Desert in Chicago. Wie een excuus nodig heeft voor een snoepreisje naar Las Vegas, Londen of Manchester kan misschien uit de voeten met een conventie van de Sons of the Desert. Mogelijkheden voor reislustige L&H-fans genoeg in dit en volgend jaar. LAS VEGAS De 8ste Internationale Conventie van de Sons of the Desert zal zich afspelen in het Palace Station Hotel in Las Vegas. Dat is op enige afstand van de 'strip', maar er wordt gezorgd voor een shuttle-dienst naar de oorden van vermaak die daar zijn samengebald. Op het programma van de vierdaagse bijeenkomst, van zondag 12juli tot donderdag 16juJi 1992, staat o.a. een speelautomaten tournooi met een inleg van honderd dollar voor 'one session of unlimited play' Verder, behalve films en kwissen, een '"Honolulu Baby" Luau' in het waterpark Wet 'n Wild met live muziek van het orkest van Ronnie Hazlehurst, een 'Jitterbugs'-banket en uitstapjes naar Moapa Valley, Nevada waar The Flying Elephants is opgenomen en naar de Hoover Dam, waarvan de blauwdrukken door Stan worden bestudeerd in Busy Bodies! De conventiekosten bedragen $200, waarbij de hotelovernachtingen en excursies nog moeten worden opgeteld. De Helpmates Tent in Londen organiseert in samenwerking met Starline Tours een reis naar de conventie, met aansluitend een bezoek van tien dagen aan Hollywood. Onder de excursies daar is natuurlijk een busrit langs L&Hfilmlocaties en bezoeken aan de studio's van Universal, Paramount en Warner Brothers. Kosten (vliegreizen en hotels in Las Vegas en Hollywood) rond de drieduizend gulden met Londen als vertrek- en aankomstpunt. LONDEN In het Crest Hotel in Chatham/ Rochester (drie kwartier van Londen) wordt op 14 december van dit jaar een 'Christmas Event', georganiseerd door de Helpmates Tent. Veel nieuwtjes op videogebied worden beloofd, waaronder vertoning van Babes In Toyland in kleur en stereo en van de nieuwe Amerikaanse L&H-serie van Video Treasures. Alle vijf tot dusver verschenen cassettes bevatten naast een hoofdfilm of een compilatie van korte films enkele minuten documentair materiaal afkomstig uit de collectie van Stan Laurel's dochter Lois. Conventiekosten: f:6.- MANCHESTER De 14de U.K. Convention wordt gehouden in het Periquito Hotel in Oldham, Lancashire (bij Manchester) Prent van Paul van der Steen In 'Het Parool' van 23 mei 1990 Op het Fes1ival van Cannes zijn dit jaar Laurel en Hardy herdacht met twee filmprogramma van elk vijf korte films. Hierboven het omslag van de festivalkrant van 18 mei 1991 van vrijdag 1 mei tot maandag 4 mei Organisator is de Blotto Tent van Tameside. Kosten, hotel inbegrepen: f:ll0.-/ Nadere bijzonderheden en inschrijvingsformulieren voor alle deze buitenlandse activiteiten zijn verkrijgbaar bij 'Blotto', Postbus 870, 1200 A W Hilversum. 724 BLOTTa 16 WINTER

6 FRAGMENT illt 'BABE, THE LIFE OF OLIVER HARDY'... EN BABE SCHIEP OLLIE In tegenstelling tot de uitbundige Stan Laurel was (Babe' Hardy een introverte man die uit onzekerheid besloot zijn opgepepte studiobiografie niet tegen te spreken. Pas de laatste jaren is het inzicht in zijn karakter gegroeid, niet in de laatste plaats door de arbeid van de Amerikaanse auteur J ohn McCabe, die in 1989 een biografie liet verschijnen onder de titel (Babe, the life of Oliver Hardy' (Robson Books). Met toestemming van de auteur en de uitgever publiceert BLOTTO een vertaling van het grootste deel van Hoofdstuk Zes waarin de belangrijke periode van de korte geluidsfilms wordt behandeld. door John McCabe B ABE en Stan hebben tweeëndertig zwijgende films gemaakt. Voor het merendeel zijn die heel komisch, op een interessante variëteit van verschillende manieren. Allemaal zijn ze perfekt gekalibreerd op zwijgen. Mime is inherent aan de stijl van Laurel en Hardy. Stan's platvoetige loopje met de grote stappen (vergemakkelijkt door het gebruik van zware schoenen waarvan de hakken waren verwijderd), het gebaar van opstandigheid waarmee hij zijn armen vouwt en ze herhaaldelijk weer laat vallen omdat hij er niet in slaagt ze gevouwen te houden, zijn blik van langzame herkenning, ofvaker nietherkenning als hij sloom met de ogen knippert om ze daarna open te sperren alsof ze dichtgeplakt hebben gezeten, het heffen van de armen in een vaag naar buiten gericht gebaar om hopeloze finaliteit uit te beelden - al deze expressies gebeuren zwijgend. Ollie's beste momenten, meestal van komische waardigheid, zijn ook in wezen mimisch: het verlegen gewapper met de stropdas, zijn grandioze buigingen, het galant afnemen van de bolhoed die met een rococo-zwaai een plaatsje wordt toebedeeld in de bocht van zijn linkerarm, zijn 'takes' die variëren van een ruk omhoog met het hoofd Babe tot schudden met het hele lichaam; zijn blik vol ongeloof recht in de camera na een van Stan's uitzinnigheden; het joyeuze gebruik van een pen als hij, na enige barokke krullen in de lucht, als een vorst zijn handtekening plaatst. Stan en Ollie waren karakters, afgestemd op de zwijgende film. Toen het geluid kwam - voor hen in de toepasselijk getitelde tweeakter Unaccustomed As We Are (onwennig als we zijn) - wisten Babe en Stan zich moeiteloos aan te passen. Zij gebruikten het geluid voor punctuering, niet als focus. In het Hollywood van de late jaren twintig was de komst van het geluid onderwerp van hevige controverse. Hal Roach zag het geluid als de toekomst en hij liet Laurel en Hardy spreken zonder noemenswaardige wijziging te brengen in het tempo van de produktie. Stan had het gevaar van teveel praten in de films onderkend. 'Babe en ik', verklaarde hij, 'zeiden precies genoeg om te motiveren wat we deden.' Spreken was voor hen als artiesten nauwelijks een noviteit. Als kinderen van het variété vonden ze het uit het hoofd leren van teksten geen corvee. Unaccustomed As We Are, uitgebracht in mei 1929, was opnieuw een huishoudelijke klucht. Ollie heeft zijn vriend meegevraagd voor het eten, tot afgrijzen van mevrouw Hardy. De film heeft als Mrs Hardy weer zo'n duurzame tegenspeelster van Laurel en Hardy, de scherp gebekte Mae Busch. Mae met de stalen blik (in werkelijkheid had Hij was een leuk in en buiten de film, maar regelmatig voelde hij zich niet erg leuk. Ollle ze een heel zachte stem) zou in veel familiesituaties van Laurel en Hardy optreden als de vechtlustige echtgenote. Zeventien jaar later speelde ze nog steeds Mrs Hardy. De korte geluidsfilms van Laurel en Hardy - ze hadden hun bloeiperiode tussen 1929 en zijn waarschijnlijk hun beste werk. Enkele opmerkelijke zwijgende tweeakters zoals Big Business uitgezonderd zijn de korte films met geluid de meest perfecte vehikels voor hun talenten. Twintig minuten benadert dicht de ideale tijd die nodig is om de jongens in een enkele interessante complicatie te plaatsen, en zonder een beeldje teveel ofte weinig de noodzakelijke komische wijzigingen te introduceren en tot een opgewekt einde te brengen. Stan was altijd van mening, en Babe steunde hem daarin, dat ze bij de categorie van het korte onderwerp hadden moeten blijven. Ze vonden dat ze in een gegeven situatie niet meer dan een bepaalde portie comedy konden leveren zonder onleuk te worden of in herhalingen te vervallen. H ET WAS in de vroege dagen van zijn groeiende faam dat Babe voorzichtig begon aan een reis van zelf-ontdekking. De roem bracht het besef met zich mee dat hij zichzelf eigenlijk helemaal niet goed kende. Zijn wereld was bijna uitsluitend een wereld van doen-alsof geworden. Hij had zichzelf ingesponnen in de beschermende kokon van zijn vak. Hij was leuk in en buiten de film, maar regelmatig voelde hij zich niet erg leuk. Te vaak voelde hij zich verwijderd van zichzelf - wie dat zelf dan ook mocht zijn. Hij was ook verwijderd van zijn familie, in fysieke en in psychologische zin. Zijn moeder was altijd een afstandelijke en ver verwijderde figuur geweest, ondanks de intense liefde die ze voor hem voelde. Ze was toegewijd aan haar kinderen maar haar drukke bezigheiden als hotelier lieten een nauw contact niet toe. Babe was voornamelijk grootgebracht door zijn zwarte kindermeisje en door de zuster van zijn moeder, Susan NorveIl, zijn innig beminde Tante Susie. Hoewel hij dol op haar was, was Babe nooit echt vertrouwelijk geworden met zijn moeder. De onvermijdelijke afstand die het hotel werk tussen haar en haar kinderen schiep zou vele jaren voortduren. Ter compensatie werd Babe vertroeteld door Lizzie en Emily, zijn twee zusters, en door zijn broer, Henry Lafayette Tante, bijgenaamd 'Bardy' Deze verwennerij had haar sporen achtergelaten, ook al had hij ervan genoten. Als kind, als jongen en als jongeman was Babe tamelijk veel alleen, ondanks het uitgebreide gezelschap dat hem was toebedeeld. Gecombineerd met een gevoel van apartheid als de dikke jongen van het stadje, had dit tot gevolg dat zelfisolering een diep ingewortelde trek van zijn persoonlijkheid werd. Daarmee bewandelde hij een veelbetreden psychologisch pad dat naar zijn professie leidde. Veel acteurs volgen hun roeping omdat dit een identiteit verschaft - of dikwijls een scala van identiteiten. Als ze rijpen als vakman en als persoonlijkheid wordt het zoeken naar het eigen 'ik' een normaal groeiproces zoals bij iedereen. Maar bij acteurs is dit intenser. De succesvolle acteur heeft de speciaal toegevoegde last dat hij moet proberen psychologisch een gerijpt mens te worden, terwijl hij juist beloond wordt, met waardering en middelen van bestaan, voor 'nooit zichzelf te zijn' Dit is nog des te meer précair voor de komische acteur, van wie verwacht wordt dat hij ook in het gewone leven leuk doet. Wie, begint hij zichzelf af te vragen, wie is hij eigenlijk? Tegen het midden van 1929 viel deze vraag als een schaduw over Babe. Stan had dit probleem niet. Hij was een geboren komiek, een geboren komisch schrijver. Hij heeft daarover zijn hele leven lang nooit enige twijfel gehad. Met Babe was dat heel anders. Het feit dat hij vrede had met de biografie die de studio had opgesteld en waarin zijn vader werd opgevoerd als een vooraanstaande jurist in Georgia terwijl hij, Babe, aan de Universiteit van Georgia rechten zou hebben gestudeerd voor hij acteur werd, was een vorm van identiteits-ondersteuning die hij nodig had. In de late jaren twintig kreeg zijn zelfwaardering te lijden doordat hij zich steeds meer gewaar werd van zijn gebrekkige scholing. Op zekere dag kwam tijden het golfen een vriend van een vriend in hun foursome uitgebreid te spreken over een actueel nationaal vraagstuk. Iedereen behalve Babe kwam met een beredeneerde mening over de zaak en hij schaamde zich diep voor zijn onvermogen om mee te praten. De volgende dag nam hij een abonnement op twee landelijke bladen, Time en Literary Digest, die hij trouw begon te lezen, ook als hij er eigenlijk geen zin in had. Hij las de Los Angeles Times elke dag van de eeerste tot de laatste pagina. Dit was een eerste, belangrijke stap in een persoonlijk scholingspro- TreUrige gevallen van succesvolle acteurs die nooit hun wezenlijke zelf Vinden ZIJn er genoeg. Een bijzonder aangrijpend voorbeeld IS WIjlen Peter Sellers die slechts In de personages die hij speelde iets vond dat In de buun kwam van een persoonlijke Identiteit. HIJ vond niets van Zichzelf In Zichzelf. 726 BLOTTO 16 WINTER n 727

7 gramma dat hij voor zichzelf had opgesteld. Het was een aanvankelijk moeizaam gevolgd programma dat uitgroeide tot een levenslang leesregiem, geconcentreerd op nieuwsbladen. Hij ontwikkelde zijn leesgewoonten om, zoals hij zelf zei, 'een mondjevol over van alles en nog wat op te steken' In 1929 en later werd hij in zijn programma van zelfontdekking gehinderd door MYTtle (de tweede vrouw van Hardy; Vert.) zonder dat zij dat besefte. Hij moest haar leidsman zijn in het leven. Op geen enkele manier, realiseerde hij zich, kon zij ooit zijn hulp en toeverlaat worden. Dit besef brak door op een ongelukkig moment,juist toen hij besloten had zichzelf te leren kennen of een beter mens te maken van wie hij dan ook mocht zijn. Het gepieker over het het schijnbaar triviale incident op de golfbaan, toen hij met geen woord mee kon praten over die actuele kwestie, werd een obsessie. Het incident zou hem zijn hele leven bijblijven als een intellectueel keerpunt. Het drukte hem met de neus op een kwestie die ernstiger was dan zijn onvermogen om te causeren over dingen van de dag. Hij realiseerde zich, of dacht dat hij zich realiseerde, dat hij geen enkele persoonlijke identiteit bezat, of in elk geval geen identiteit die hem bevrediging schonk. Hij was trots op zijn succes als acteur, maar steeds meer scheen dit succes afhankelijk te zijn van zijn fysieke verschijning, van het contrast met Stan. Daardoor werd Babe onwrikbaar klem gezet. Hij was de Dikke van de Dikke en de Dunne - en in 1929 haatte hij het om dik te zijn, zoals hij dat altijd had gehaat. En toch, wat kon hij anders zijn? Nu hij eenmaal succes had als dikke man, een succes waarvoor hij zo hard had gewerkt, was het ondenkbaar om er afstand van te doen. Als Babe één tragische tekortkoming had -'die wrede mol van de natuur' waarvan Hamiet spreekt- dan was het zijn liefde, zijn diepe, blijvende, bijna orgasmatische liefde voor eten. Teveel eten was zijn manier van leven. Zijn oudere zuster Lizzie heeft altijd geloofd dat dit een compensatie was voor het vroege verlies van zijn vader. Daarin zit iets van Falstafl's 'Gij ziet dat ik meer vlees bezit dan anderman en daardoor groter zwakheid...' Als een bijna bedorven kind, vertroeteld door zijn broertjes en zusjes, kreeg Babe (in zijn eigen woorden) 'altijd de beste varkenslap op het bord' Maar hij wist dat overgewicht slecht voor hem was. Zo was hij gevangen in een voortdurende, zichzelf bestendigende cirkelgang van overwinning en nederlaag. Hij moest zijn wat hij haatte te zijn om te kunnen zijn wat hij wilde zijn. 'Het is net als dat oude versje uit Moeder de Gans', zei hij ooit tegen zijn raadsman Ben Shipman. 'Het versje dat gaat van "Waar zou ik zijn"' Ben kende het en vond dat hij weinig anders kon bieden dan een meelevend knikje met het hoofd. 0, was ik maar maar ik wilde zijn Dan zou ik zijn waar ik niet ben Maar waar ik ben moet ik ook zijn En waar ik wilde zijn, daar kan ik niet. Myrtle onderkende en begreep dit waarlijk tragische dilemma en hielp hem voorzover haar persoonlijke kwelgeest dat toeliet. Zijn golfsport moedigde ze altijd aan omdat ze wist dat hij daar fit bij bleef. Ze zorgde ervoor dat hij zich goed voedde en stelde periodieke dieetkuren in. Maar schijnbaar onvermijdelijk en steeds opnieuw was de 728 Babe wijst trots op een M-G-M-speldje op zijn rever. alkohol haar te machtig en dat was ook hem dan te machtig. Hij ging er niet minder door eten. Nog een andere, beetje lachwekkende kopzorg deed zich in deze periode voor, gedramatiseerd door de Los Angeles Times onder de kop 'Actor Got Cue, ButWrong Kind, He Says in Suit.' *) "In plaats van bal zes in de zijzak te spelen, hanteerde Oliver 'Babe' Hardy de biljartkeu roekeloos en stootte ermee tegen de arm van Tyler Brooke, hetgeen een breuk van dit lid veroorzaakte, aldus een klacht tegen Hardy die gisteren (14 maart, 1929) door Tyler Brooke aanhangig werd gemaakt bij het Gerechtshof. Hardyen Brooke zijn beiden filmacteurs." Brooke, die samen met Babe in Roach-films had gespeeld, beweerde in zijn klacht voor de rechtbank vervolgens dat Babe hem tijdens het biljartspel 'onachtzaam, achteloos, roekeloos en ten onrechte' had geslagen. Zonder in te gaan op het extreem subtiele verschil tussen 'achteloos' en 'roekeloos' was het eerste het bijwoord dat Babe zelf gebruikte om zijn daad tijdens het vriendschappelijk begonnen partijtje biljart te beschrijven. Brooke had Babe, zonder twijfel in scherts, een hoerekind genoemd en de zoon van de heetgebakerde Emmie Norvell Hardy was niet in de wieg gelegd om zoiets "Acteur krijgt zijn 'cue', maar de verkeerde, zegt hij voor de rechter." 'Cue" kan In het Engels zowel 'biljartkeu' betekenen als het sein voor een acteur dat hij aan de beurt Is (Vert.) \"1.- BLono16 Hardy ging filmsterren kijken bij Ciro maar verbaasde zich over de miniscule afmetingen van de sandwich die hij had besteld. lichtvaardig op te vatten. Hij koos het wapen dat het dichtst bij de hand was en Brooke liep als gevolg daarvan een arm breuk op. Babe zei tegen een vriend dat Brooke van zijn kant achteloos met woorden was omgesprongen zodat het niemand hoefde te verwonderen dat hij, Babe, achteloos met de keu was geweest. Brooke eiste $ smartegeld, maar ontving door schikking buiten de rechter om een bedrag dat veel lager lag. Financieel ging het Babe trouwens voor de wind met een gemiddeld inkomen van $700 per week in 1929, een tijd dat de dollar sterk stond. Stan lag financieel maar weinig op hem voor. Toen na verloop van jaren Stans creatieve bijdrage aan hun films steeds groter werd, werd diens salaris verhoogd tot ongeveer de helft meer van het bedrag dat Babe verdiende, wat de laatstgenoemde totaal niet dwars zat. 'Voor al het werk dat Stan voor ons beiden doet', zei Babe, 'verdient hij al het geld dat hij krijgt en meer.' In elk geval vond Babe altijd dat hij goed beloond werd voor zijn werk. Hij had meestal geld genoeg om te kunnen doen wat hij wilde. Een van zijn vrienden bij de studio was in 1930 cameraman Art Lloyd die, met zijn vrouw Venice, door de jaren heen een steeds nauwer band kreeg met Babe. Op een zaterdagavond toen ze tot laat in de studio hadden gewerkt - typisch laat, want de bonden hadden niets te zeggen in de studio van Roach en met werktijden werd soepel omgesprongen - had Babe de Lloyds uitgenodigd voor een dineetje. Hij koos een klein restaurant in Hollywood waar ze alle drie graag kwamen, een etablissement dat Babe vooral op prijs stelde omdat ze sorbet serveerden bij de hors d'oeuvre, een tractatie voor de fijnproever die hij wist te waarderen. Na het diner reden ze over de Sunset Strip, in die dagen de boulevard van de nachtclubs in Hollywood. Ze passeerden enkele van de meest prestigieuze en bekende clubs, badend in een smaakvolle gloed van neon. Toen hij het opschrift Ciro zag, de beroemdste van alle clubs, kwam Babe impulsief met het idee om daar even naar binnen te wippen. 'Zomaar voor een paar minuutjes,' zei hij. 'Alleen om te kijken hoe het binnen is. Misschien krijgen we Loretta Young te zien en andere beroemde sterretjes die hier op zaterdagavond komen dansen.' 'Luister, Babe: zei Art. 'Alleen alom daar binnen te komen betaal je je bont en blauw. Ze zijn zo verschrikkelijk duur.' Babe hield aan. 'Kom, we gaan naar binnen: zei hij, 'en we bestellen niet meer dan één drankje per persoon - dat kan toch onmogelijk veel kosten. Het is toch fantastisch om daar gewoon eens te kijken.' Schoorvoetend gingen de Lloyds met hem mee. Babe werd herkend, hij kreeg een goede tafel en toen ze eenmaal zaten zei hij tegen zijn vrienden: 'Denk erom, jullie zijn mijn gasten.' Ze bestelden ieder een drankje en bewonderden het WINTER 1991/92 fascinerende decor van het etablissement. Het orkest was eerste klas. Mooi uitgedost publiek. Babe, die nooit zonder eetlust was, besloot dat hij een 'kleine sandwich met ham' bij zijn drankje wilde en toen de bestelling gebracht werd verbaasde hij zich over de miniscule omvang ervan. Hij legde aan de Lloyds uit dat ze met die sandwich op tafel langer konden blijven. Babe zag iedereen die hij had willen zien. De mooie Loretta Young was er, de al even mooie Joan en Connie Bennett waren er en ook andere beroemde sterren, dansend en dinerend. Het drong geen moment tot Babe door dat hij even beroemd was als wie dan ook daar. Het was een opwindende avond. Babe kreeg schitteroogjes en zei dat hij in de zevende hemel was. Tot de rekening kwam, en die kwam zodra de ober begreep dat ze geen tweede drankje zouden bestellen. De rekening was achtenenveertig dollar. In 1930 was achtenveertig dollar in koopkracht dichter bij $400 vandaag. De Lloyds waren geschokt. Babe kon nauwelijks een woord uitbrengen. Hij had dertig dollar bij zich, waarvoor ze elders drie volledige maaltijden hadden kunnen krijgen met onbeperkte drank. Art had heel weinig bij zich maar gelukkig had Venice twaalf dollar die ze had gespaard voor een hoed. Met z'n drieën hadden ze genoeg voor de rekening en een minimale tip, en nog wat klein geld voor de jongen die hun auto had geparkeerd. 'Ik geloofniet dat we nog een stuiver op zak hadden toen we daar vertrokken,' zei Venice Lloyd, 'maar de hele reis naar huis hebben we zitten gieren. En jarenlang hebben we Babe geplaagd met zijn sandwich van achtenveertig dollar bij Ciro.' t3 BABE en Stan waren medio 1929 druk bezet met een overvol draaischema voor hoofdzakelijk twee- of drieakters. Hun populariteit, waarvan ze zich grotendeels onbewust waren, kwam wat hen betrof nergens anders zo duidelijk tot uiting dan in het besluit van de studio om buitenlandse versies van hun films te gaan maken. Maar van nasynchroniseren zou geen sprake zijn. In een beslissing zonder precedent kregen Babe en Stan vier afzonderlijke ploegen bijrolspelers van Roach toegewezen. Ze filmden met deze acteurs in het Frans, Spaans, Italiaans en Duits. Babe en Stan, die niet meer dan één taal beheersten, schreven hun teksten op een schoolbord buiten het bereik van de camera, in hun eigen fonetische benadering van de geluiden die ze te horen kregen van een taalcoach. Nadat de Engelse versie van een scène was opgenomen werden de andere taalversies gedraaid. Het was een weliswaar kostbare en ingewikkelde procedure, maar het consolideerde de positie van Laurel en Hardy'op de buitenlandse markten en leverde flinke winst op. 'De prijzen die we kregen in Zuid-Amerikaanse landen en Spanje waren fantastisch', zegt Hal Roach. 'Een korte film van Laurel en Hardy stond in Argentinië gelijk met een hoofdfilm. Ze draaiden er een andere film bij, maar de grote attractie was de tweeakter.' Tien korte films en een hoofdfilm werden op deze manier gemaakt voordat het procédé als onhanteerbaar werd afgeschaft. Een ander bewijs van hun groeiende populariteit als duo was het feit dat ze werden opgenomen in de twee uur lange 'all-star' revufilm van M-G-M, The Hollywood Revue of 1929, waarin de helderst stralende sterren van deze studio mochten schitteren. Stan schreef een sketch waar- 729

8 in ze stuntelende goochelaars zijn. De mislukkende trucs vormen de kern van dit nummer. Het was een feest om in gezelschap te zijn van de machtige elite van deze grootste studio van Amerika, ook al werd het fragment met de jongens op het M-G-M-terrein in snel tempo opgenomen zodat ze totaal geen tijd hadden om met de grote sterren kennis te maken. Stan had in het bijzonder willen praten met een van zijn idolen, Buster Keaton, die een matige amusante sketch had geproduceerd voor de Revue. Maar Babe en Stan zagen Keaton en paar weken later op een feestje en waren zeer ingenomen met diens complimenten voor hun werk. Naarmate hun films in aantal toenamen, begon Babe zich meer en meer te realiseren dat zijn vak acteren was, niet comedy per se. Tenminste, dat was altijd zijn visie op wat hij deed. Op een heel reële manier was hij het plechtanker van het team, de stevige schakel met de realiteit. Het gaf niet hoe ver het team van de realiteit afdwaalde, en soms was dat tamelijk ver - Moeder de Gans, Balfiaanse zigeunerachtige operettes, muizevallen verkopen in Zwitserland, Auber's opéra comique - Ollie was altijd de verbinding met de werkelijkheid. Stan, de oen perpétuel, onoverkomelijk en onschuldig dom, was een mengeling van Britse music-hall en Lewis Carroll - totale nonsens, ingebracht in een kind-figuur. Ollie, zijn 'volwassen' vriend, net zo onnozel, vormde niet alleen een groot fysiek contrast met zijn smal gebouwde maat, hij was, zoals Babe hem uiteindelijk door kreeg en begon te spelen, 'de domste vent die er is, de domme vent die denkt dat hij slim is' Wie dat wil spelen kan voorlopig vooruit. Babe ontleende enkele van Ollie's maniertjes aan een stripfiguur die in zijn jeugdjaren in kranten in het Zuiden verscheen, Helpful Henry. Henry was een pompeuze kerel, herinnerde Babe zich, '... die altijd probeert hulpvaardig te zijn maar die er altijd een zootje van maakt. Hij was heel groot en bemoeiziek en belangrijk, maar in de grond was het een heel aardige kerel. Dat lijkt veel op het karakter dat ik speel.' Babe's triomf als acteur was dat hij authenticiteit verleende aan een ignoramus met poeha, die toch aardig en aandoenlijk is. In de vroege films is hij aanmatigend en autoritai~, een kijk-mij-es allesweter en als hij zich ermee tevreden had gesteld om dat te blijven, zouden Laurel en Hardy als duo misschien net zo lang hebben geduurd als de Taxi Boys (Billy Gilbert en Ben Blue), een team van Roach dat kort na het eerste optreden uit elkaar viel. Wat Stan Laurel al in het begin van hun samenwerking begreep - en tot zijn vreugde - was dat Babe zijn karakter benaderde met het oog van de acteur, en dat was ook precies Babe's vooropgezette plan. In de woorden van Babe: Stan is een groot komiek. Hij heeft het geweldigste gevoel voor comedy dat ik ooit in het vak ben tegengekomen, zoals ik trouwens al vaak genoeg heb gezegd. Ik wist vanafhet begin dat ik in wezen geen komiek was hoewel ik komische dingen kon doen. Ik begreep, toen ik samenging met Stan, dat ik een aangever zou zijn, zoals ik dat geweest was bij Larry [Semon). Maar dan in een veel meer ontspannen tempo. En hoe realistischer ik mijn personage maakte, hoe grappiger het werd. Er werd gelachen om mijn reacties op Stan's domheid, vooral omdat ik zelf zo dom was, en dus probeerde Stan dat idee van mijn reacties die groter en groter werden verder te ontwikkelen - en ik begon te werken aan dat hele concept. Zo werd er twee keer gelachen op plaatsen waar je normaal maar een keer lachte - om de stommiteit die Stan uithaalde werd gelachen en daarna ook om mijn reactie, die meestal direct op het publiek was gericht. OM HET eeuwig lastige parket van Ollie ten opzichte van Stan samen te vatten, initiëerde Babe bij wijze van komische variatie op de naam HelpfuI Henry, een simpele vraag die Ollie constant aan zijn kameraad stelt: 'Waarom doe je niet iets om mij te helpen?' (voor het eerst gesteld in hun eerste geluidsfilm Unaccustomed As We Are, uitgebracht in mei 1929.) De manieren waarop Stan zijn vriend in de penarie werkt zijn veel en verscheiden. De vaak herhaalde vraag herleidt dit grondthema van Laurel en Hardy tot een situatie die niet ver af ligt van pathos. Maar nooit wordt deze dimensie betreden omdat Stan zich in het zicht ervan altijd inhield. Hij vond dat zijn vriend Chaplin als enige gekwalificeerd was om dat te doen. Ollie schetst een andere fundamentele Laurel en Hardysituatie met de frekwente opmerking tegen zijn vriend: 'Nou, daar zit ik weer mooi in de puree dank zij jou!' *) Want inderdaad, getrouw aan de eerste dramatische wet, leidt bijna elke Laurel en Hardy-film tot een conflict, tot puree van de hoogste wanorde. Het gebruik van 'another nice mess' door Ollie komt eigenlijk voor het eerst voor in een van hun zwijgende films, Double Whoopee. Het is van 011ie's lippen afte lezen aan het eind van een ruzie met taxichauffeur Charlie Hall, weer zo'n veel gebruikte tegenspeler van Laurel en Hardy. De zin komt daarna in ongeveer elke tiende film voor, waardoor ze niet echt de nadrukkelijke belijdenis van een thema wordt, maar net genoeg wordt gehoord om de prioriteit ervan als hun fundamentele situatie te onderstrepen. Het had zelfs variaties. De 'puree' werd 'a kettle of fish' in Thicker Than Water en 'a bucket of suds' in Saps at Sea. In Chickens Come Home neemt Stan zelf het initiatief en betrekt de uitdrukking op zichzelf, alsof hij zich tenminste voor deze ene keer bewust is van zijn verantwoordelijkheid terzake van de puree's: OLLIE: Nou zeg, STAN: Daar zitje weer mooi in de puree dankzij mij. Babe gebruikte niet alleen Helpful Henry als richtlijn voor het definiëren van Ollie. Hij vond onschatbaar bronmateriaal in de persoon van zijn moeder en vooral van zijn tante Susie. Tante Susie zou professioneel een diepgaand effect op hem hebben. De enigszins overbeschaafde maniertjes die hij in zijn komediespel gebruikte kwamen meestal van haar. De uitgestoken pink, de hoffelijke buigingen, de galante gebaren van welkom en vaarwel, de uitgesproken hartelijkheid - die dingen had hij allemaal geobserveerd bij Tante Susie en ze kwamen opnieuw tot leven in zijn acteerkunst. Toen hij ze voor het eerst uitprobeerde als komische instrumenten moedigden regisseurs en collega-acteurs het gebruik ervan aan. OorspronkeliJk: 'Thls Is another nice mess you've gotten me Into!' En niet 'another fine mess' zoals veel mensen denken. 'Another fine mess' Is slechts twee keer door de Jongens gebruikt - als de titel van een van hun drieakters en een keer In een radiosketch die Stan voor hen geschreven had.) PubliciteItsfoto van Ollie met radio (ca 1929)' Net zoals hij in de films zijn vol1edige naam - Oliver Norvell Hardy - voor komische doeleinden gebruikte, en met heel veel trots, zo werden ook alle sociale nuances van Tante Susie in zijn repertoire opgenomen, 'Steeds als ik een van die kleine beweginkjes van haar doe,' zei hij, 'is 't alsofik op bezoek ben in het huis van mijn jeugd.' Tante Susie had veel plezier in haar leidende rol in Babe's opvoeding. Ze vertelde hem dikwijls verhaaltjes met een moraal, en las uit volle borst en met komische stembuigingen voor uit de sprookjes van Moeder de Gans. Als een dame die trouw bleef aan haar Britse afkomst en die zo haar eigen gewoontes had, was ze erg gesteld op de middag-thee. Die werd formeel genuttigd met de onmisbare theemuts, het zilveren servies, komkommersandwiches, cakes en fijn tafellinnen. De jonge Norvell was gewend de thee te gebruiken samen met zijn moeder en Tante Suzie, wier gedragingen hij angstvallig imiteerde. DIT WAS de familietraditie van de Norvells in vol1e actie. Zowel Miss Emmie (zo sprak Oliver zijn moeder aan; Vert.) als Tante Suzie waren uitzonderlijk trots op hun erfgoed en ze beschouwden het gebruiken van de thee niet alleen als een passend eerbewijs aan die traditie maar ook als een manier om die te behouden, Als gevolg daarvan kreeg hun gedrag bij deze gelegenheden de kleur van de hogere standen. Vooral Tante Suzie was dominerend, heel erg de deftige dame, al was het dan een zeer beminnelijke dame. De kleine Norvell was altijd gefascineerd door dat pinkje recht vooruit als ze het kopje naar haar lippen bracht en de prachtige preciese manier waarop ze het neerzette op het schoteltje, zoals een aartsbisschop de kroon op het hoofd zet van van een vorst. Hij hield van de manier waarop ze de servetten uitzocht en er in de lengte over heen streek met stevige druk van de vinger om de vouwer goed in te krijgen. Al deze dingen en meer zou Babe zich herinneren toen Ollie binnen zijn gezichtskring kwam. Na verloop van tijd ging Babe Ollie beschouwen als een heer uit het Zuiden, met dien verstande dat hij afzag van het regionale accent om hem universeel te maken. Hij vond dat 01\ie de attributen bezat van de traditionele gentleman, compleet met al\e deugden en karaktertrekken met uitzondering van één: intel1igentie. De humor schuilt hierin, dat Ollie door Babe in de diepe overtuiging werd gelaten dat hij intellect van de hoogste orde vertegenwoordigde. In Helpmates kan Ollie, nadat hij de vorige avond gastheer is geweest op een wilde fuif, zichzelfin de spiegel aankijken en in grote oprechtheid vragen: 'Ben je nu niet beschaamd over jezelf? Een man met jouw veronderstelde intelligentie die zich aanstelt als een leeghoofdige idioot!' Als Ollie een heer is - en in het hele oeuvre van Laurel en Hardy is hij dat altijd - moet hij ook de manieren hebben 730 'Ik BLono16 WINTER 1991/92 t~ 731

9 Begin 1947 vertrokken Laurel en Hardy mei de Oueen Ellsabeth naar Europa voor hun eerste buitenlandse loumee van na de oortog. Op 10 lebruarl kwamen ze 's avonds aan op Watertoo Station In Londen. Ollver Hardy stapt In de speciale bus die daar voor de hen\ gereed stond. van een heer en daar kwam Tante usie van pas. Die manieren zijn net iets nadrukkelijker dan nodig is, waardoor ze volmaakt pas en bij het extravagante personage dat ze weer piegelen. Babe was Tante Susie altijd dankbaar voor haar indirecte bijdrage aan zijn filmpersonage. Hij herinnerde zich dat ze dol was op paarden en bedacht een manier om haar naam in een van hun films op te nemen. In misschien de meeste bekende korte film van Laurel en Hardy, The Mu ic Box, waar de jongens tran porteurs zijn, noemde hij hun sleper paard Susie. Zoals iedereen die de film kent zal be effen is dit een eerbetoon. usie, het paard, i lim en volhardend en ze heeft. een willetje heel erg van zichzelf. BABE'S genialiteit als acteur komt talloze keren in hun films tot uiting maar nergen zo duidelijk als in de tweeakter Blotto uit De jongens willen uitgaan in de tad en Stan gebruikt een list om die avond te ontsnappen aan zijn achterdochtige echtgenote. (Mr Laurel wordt verrukkelijk gespeeld door Anita Garvin, zeer juist beschreven door Walter Kerr als 'een uitzonderlijk verzengende, ten onrechte vergeten comedienne'). I Babe vernoemde het sleperspaard uit 'The Music Box' naar zijn Tante Susie van wie hij als Ollie veel deftige maniertjes had I overgenomen. Stan wordt aanvankelijk door Anita verzengd, maar Ollie weet zijn vriend toch over te halen een fles drank te stelen die zijn vrouw heeft. bewaard voor een of andere ongenoemde gelegenheid in die periode van de Drooglegging. Anita, die de details van de voorgenomen diefstal afluistert over een tweede telefoon, trekt haar eigen plan. Ze haast zich naar de keuken, giet de fle leeg en vult ze met een dodelijk elixer van thee, kruiden, pepersaus en andere ongebluste ingrediënten. Als ze de fles heeft. teruggezet wordt die door Stan ge tolen. Hij gaat met Ollie naar de opening van een nieuwe nachtclub waar je glazen, ijs en sodawater kunt bestellen zonder dat je iets gevraagd wordt - zolang je de fles uit het zicht houdt. De potsen van dejongens als ze de 'sterke drank' tot zich nemen en de reacties daarop van derden vult het grootste deel van Blotto. Steeds meer aangeschoten door de kracht van de suggestie, raken ze er uiteindelijk van overtuigd dat ze onder de invloed van Anita's bittere mengsel de tijd van hun leven hebben. Het grote moment in de film komt als Ollie de eerste twee lokken van het spul naar binnen werkt. Met hooggespannen en blijde verwachting gooit hij de eerste flinke slok naar binnen. Dan, in een reactie die maar een paar seconden duurt, registreert hij zijn gevoelens. Hij fronst de wenkbrauwen als het vloeibare vuur door zijn keelgat trekt. Zijn ogen gaan dicht, hij schudt krachtig het hoofd, stoot een getergd 'Woe-oe!' uit, en houdt dan zijn hoofd doodstil al of hij de pijn wil inkapselen. Zijn ogen gaan open en hij bekijkt ongelovig zijn glas. De kracht van deze vernietigende vloeistof gaat zijn begrip te boven. Hij neemt een tweede lange teug. Hij knijpt zijn ogen dicht als bij een wurgende pijnaanval. Hij rolt de hele bovenhelft. van zijn tors in het rond om zich te verlo en van die marteling. Hij schudt een paar keer met het hoofd en stoot een gepassioneerd 'Woe-oe-oe!' uit. Als eindelijk de hete lava die door zijn slokdarm chroeit niet meer gevoeld wordt, heeft. hij genoeg vertrouwen in wat dat spul wel móet zijn om triomfantelijk achterover te leunen, bewonderend naar zijn glas te kijken en, met een lieve glimlach en diepe overtuiging, Stan te laten weten: 'Goeie whisky herken je toch direct!' Blij met deze deze nieuwe wetenschap geeft. hij in opperste verrukking een klap op de tafel. Hun vrolijk avondje i begonnen. Dit is gewoonweg acteerkunst van hoge klas e. John McCabe (Vertaling Hille Tijmstra) 'Babe, the life of Oliver Hardy' is in 1989 uitgegeven door Robson Books, Bol over House, 5-6 Clipstone Street, Londen WIP 7EB. (ISBN , 224 pagina's). Nog geen Nederland e uitgever_ HAL ROACH HONDERD De man die het allemaal mogelijk maakte, de grote gelegenheidsgever, wordt op 14 januari honderd jaar Hal Eugene Roach was eigenaar van 'the lot of fun " de kleine studio in Culver City, waar bijna negentig films van Laurel en Hardy tot tand kwamen, en bovendien honderden films van andere komieken zoals Charley Cha e, WiLl Rogers, Zasu Pitts en Thelma Todd, Max David on, Clyde Cook, Our Gang, The Taxi Boys en The Boy Friends. Tr.a.i-comc:dic:. ""I --- I.. _ :.:'':::~:.~ ::..:;'::':'" '-~ - (! ROACH begon zijn activiteiten als producer/regi eur in 1914 toen hij de kan kreeg om met geld van iemand die een gokje wilde wagen een zestal korte kluchten te maken. Zijn hoofdkomiek was debutant Harold Lloyd met wie hij bevriend wa geraakt toen beiden als figurant werkzaam waren bij Universal. Vijf jaar later kon hij zijn eigen studio laten bouwen in Culver City, vlak bij de grote MGM-studio die later de distributie van de Roach-produktie zou gaan verzorgen. De diversiteit die Roach nastreefde wierp vruchten af toen Harold Lloyd voor zichzelf begon. Het was een tegenvaller voor de tudio, maar er waren genoeg andere artiesten om de klap op te vangen. Onder hen was tan Laurel (en ook James Finlayson), die al drie keer voor kortere of langere tijd onder contract had gestaan bij Roach voor hij in 1926/ 27 de vaste partner werd van die an- -=- ",",~"'-- OItmuJ 15 ht:t tc.ns,,fpd"! TekenIng van l.j Jordaan In 'Het Leven' 1938 dere contract peler, Oliver Hardy. Er is al veel gezegd en geschreven over de inbreng van Hal Roach in de film van Laurel en Hardy. Dat hij de voorwaarden chiep waaronder de films konden worden gemaakt taat als een paal boven water Of er sprake is van een rechtstreekse arti tieke bijdrage is echter hoogst twijfelachtig. Het was tan Laurel die op dat gebied de touwtjes in handen had. Het bijzondere van de manier waarop Roach zijn bedrijf had georganiseerd was nujuist dat hij veel delegeerde en dat voor al die verschillende eriesde L&H-fiIms, Our Gang, Charley Chase-films etc - informele werkgroepen bezig waren die een grote mate van vrijheid hadden. En al wa Roach aanwezig bij slory conferences, waar hij als chef ideeën kon goed- of afkeuren, dan nog bleek dikwijls het eindresultaat een vol lagen andere film te zijn dan op papier was voorzien. In feite betekende dit, dat bij Roach ook in de periode van de geluidsfilm een produktiemethode werd toegepast die kenmerkend was voor de tomme film en die berustte op improvisatie. Maar improvisatie ko t tijd en die tijd werd bij de kom t van de geluidsfilm uiter t ko tbaar iettemin werd bij Hal Roach Studios de tijd genomen; overuren waren aan de orde van de dag. De bijl viel pas, toen de studio door een veranderde vraag van de bioscopen gedwongen werd langere films te gaan produceren. trakkere produktieschema's en trengere kostenbewaking die bij de grotere studio's allang waren ingevoerd en die concurrenten als Mack ennett al hadden uitgeschakeld, werden nu ook bij Roach noodzakelijk. Vanaf die tijd werden ook de conflicten tussen Laurel en Roach heviger Tot twee keer toe werd tan zelfs ontslagen. (Zie ook het dossier over Way Oul Wesl ) Hal Roach was de grote geiegen- I heidsgever Het blijft. de vraagofhet duo zich anders zou hebben ontwikkeld, al het zich in een eerder tadium van hem zou hebben losgemaakt. Toen Laurel en Hardy in 1939 zijn studio vaarwel zeiden om op eigen kracht verder te gaan, werd dat in elk geval een grandiose mislukking. Roach woont in Bel Air og niet zo lang geleden zei hij over de films die zijn studio produceerde: 'There was no magie. I made a lol ofpiclures. I was ashamed of Ihe bad ones. I was pleased wilh Ihe good ones.' En over zïjn gevorderde leeftijd en het naderende einde: 'There's one Ihing I don 'I want and Ihal 's 10 be an angel for Ihe resl of my life' H.T. BIJ DE FOTO'S: Symbolilch voor hun verhouding? Op de linkerfoto Ichudt ROleh de hand ven W_ een ruzie bilgllegd. M.. r bil nader Inzien blijkt de 1010 een co/iige. 0. rechlerfoto I1 de echte. Hardy achudt de hlnd vin bedrijlaleider Ginabwg. 732 \~ BLOTTO 16 WINTER 1991~2 733

10 lrihiie ONTDEKKING IN OVERVEEN In het Overveense archief van het Nederlands Filmmuseum is een solo-film van Stan Laurel ontdekt die in zeker vijftig jaar nergens te zien is geweest. (The Snow Hawk', in het midden van de jaren twintig in ons land uitgebracht door de Amsterdamse Film Onderneming AFO, bleek in zeer goede staat te verkeren, enkele smetten in het begin van elke akte daargelaten. Deze twintig minuten durende film is intussen door het museum geconserveerd en is voor vertoning gereed. Op 18 januari, de honderdste geboortedag van Oliver Hardy, krijgt (De Valsche Politiechef, zoals de Nederlandse titel luidt, een herpremière op het Eeuwfeest in Tuschinski, met muzikale begeleiding op het grote cinema-orgel. Op deze pagina's een beschrijving van deze film, gemaakt onder omstandigheden die een keerpunt betekenden in Laurels artistieke ontwikkeling. In The Snow Hawk speelt Stan Lau rel het type dat bij het publiek nooit echt goed aansloeg en dat hem later inspireerde tot de uitspraak dat hij in de jaren voor Hardy 'niet zo'n goede komiek' was. De reden die Hal Roach opgaf voor het uitblijven van succes, namelijk dat de lichtblauwe ogen van de komiek hem op het orthochromatische filmmateriaal van die dagen een 'blinde' expressie gaven. was volgens Stan niet meer dan 'een vriendelijk bedoeld excuus' Wat was dan de echte reden? Misschien keerde het publiek zich af omdat het type ongeloofwaardig was en eigenschappen vertoonde die niet met elkaar te rijmen waren. Stan speelt een dwaze, geaffecteerde domkop die desondanks de held van het verhaal wordt, de schurk onschadelijk maakt en het meisje krijgt. In The Snow Hawk heeft Stan een baantje in een 'winkel van Sinkei' ergens in het besneeuwde, hoge Noorden. Hij is verliefd op de dochter van de winkelier, maar die ziet meer in een knappe officier van de Bereden Politie. Binnen een maand ziet Stan kans om ook tot de 'Mounties' te worden toegelaten en zijn opleiding te voltooien. Terug in het dorp krijgt hij de opdracht een beruchte boef te arresteren die 'Zwarte Max' wordt genoemd (in de originele tussentitels, geschreven door de latere regisseur Tay Garnett heet hij 'Midnight Max'). Terug bij de winkelier en zijn dochter ontdekt Stan dat de knappe vrijer en Zwarte Max een en dezelfde persoon te zijn, die zich valselijk in een politieuniform heeft gestoken. MOTTENBALLEN Twee zaken vallen onmiddellijk op bij het zien van The Snow Hawk. De vrouwelijke hoofdrol wordt niet gespeeld door Anita Garvin, zoals zij zich onlangs meende te herinneren, en zoals ook wordt vermeld in Randy Skretvedt's standaardwerk over Laurel en Hardy, 'The Magic Behind The Movies' Mrs Garvins geheugen moet hier een dwaalspoor hebben ingeslagen. Welke actrice dan wel de dochter van de winkelier speelt, durven wij niet met zekerheid te zeggen. Maar volgens sommige bronnen is het Dorothy Devore. Interessanter dan deze correctie in de credit-lijst is de herkenning van Stans mimiek die op onderdelen, ondanks het andere personage dat hij uitbeeldt, exact overeenkomt met de expressies die we kennen uit zijn latere films met Oliver Hardy. Een treffend voorbeeld hiervan is de scène waarin Stan snoept van de mottenballen die per ongeluk verzeild zijn geraakt tussen de bonbons. De gelijkenis met het eten van het kunstfruit in Sons OfThe Desert is frappant. Wat The Snow Hawk in de staat waarin hij in het Filmmuseum is aangetroffen zo bijzonder maakt, is de fraaie beeldkwaliteit. Aan de meeste nog bestaande kluchten uit die gouden jaren twintig is de leeftijd af te zien. Onscherp door het overzetten naar smalfilm, teveel contrast door het eindeloze copiëren, vol springers door film breuken als gevolg van kapotgedraaide perforatie - zo zien de meeste 'oudjes' er tegenwoordig uit. Je zou haast gaan denken dat ze zo gemaakt zijn! The Snow Hawk bewijst het tegendeel: een briljant beeld dat zich meten kan met de beste zwarti wit fotografie van nu. Toch is hier en daar is het beeld van deze tweeakter aangetast, en wel in de eerste halve minuut van elke akte. Het zijn plantaardig aandoende structuren die in feite kristallisaties zijn: het begin van het uit elkaar vallen van het nitraatmateriaal dat de originele beelddrager was. Deze smetten hebben zich voorgedaan in de buiten- In de reslauratle-afdellng van hel Nederlands FIlmmuseum In Overveen hebben vaardige handen zich over 'The Snow Hawk' ontfermd. 734 BLOTTO 16 WINTER

11 ste, losse windingen van elke spoel, die het meest met zuurstof in aanraking zijn geweest. Bij het overzetten van het nitraat op het duurzame acetaat konden andere ongerechtigheden worden weggewerkt, door de film bij het copiëren in het laboratorium door een chemisch bad te leiden. Een zorgvuldige reparatie van de perforatie in de eigen werkplaats van het Filmmuseum in Overveen was daaraan vooraf gegaan. De medewerkers van dit museum dat zijn hoofdvestiging heeft in het Vondelparkpaviljoen in Amsterdam, kijken tegenwoordig nauwelijks meer op van een vondst als deze. Bijna dagelijks worden ontdekkingen gedaan bij het openen van de blikken die in grote hoeveelheden in de kluizen liggen opgeslagen. Het conserveren van de uiterst vergankelijke nitraatfilms (tot begin jaren vijftig werd dit 'celluloid', in zijn samenstelling verwant aan schietkatoen, als beelddrager gebruikt) kost veel geld, en pas de laatste jaren kon de conservering grootscheeps worden aangepakt dankzij een subsidie van ruim acht miljoen uit de begroting van het ministerie van WV.C. Van The Snow Hawk is bekend dat er tenminste nog één copie bestaat in het archiefvan het British Film Institute in Londen. Die is echter niet geconserveerd en mag daarom niet worden vertoond. Het Nederlands Filmmuseum is overgegaan tot conserve ring van de film (die blijkens een opschrift destijds uit Duitsland is geïmporteerd), omdat het als een gemis werd gevoeld dat de Amerikaanse comedy uit de jaren twintig slecht vertegenwoordigd was in de eigen collectie. ONEERBAAR Voor de latere carrière van Stan Laurel was The Snow Hawk een belangrijke film. In dejaren 1924 en '25 maakte Stan een serie van twaalf kluchten voor producent Joe Rock die als 'Stan Laurel Comedies' werden gedistribueerd door Selznick. De films werden over het algemeen redelijk beoordeeld en brachten geld in het laatje. Voor Stan was het engagement met Joe Rocks Standard Film een uitkomst. Het betekende dat hij niet langer met opgelapte kleren en stukken karton in zijn schoenen hoefde rond te lopen. Vrijwel alle twaalf films werden geregisseerd door Percy Stan ontdekt een vreemd smaakje aan de bonbons. Frame-vergrotlngen uit 'The Snow Hawk'. Pembroke, die Laurel's agent was. Dat wijst er al op dat de komiek bij de opnamen zelf initiatieven nam, zoals hij ook later zou doen, wat door Joe Rock in interviews is bevestigd. The Snow Hawk, die als achtste van de serie in april 1925 werd uitgebracht, was vooral belangrijk omdat BIJ DE FOTO's: Boven: In het besneeuwde bos speelt Stan verstoppertje met de man die hij voor zijn collega houdt maar die In werkelijkheid de beruchte boef 'Zwarte Max' Is. Laurel vertoont zich hier met het 'baby-face' van zijn collegakomiek Harold Langdon. Midden: Als 'Zwarte Max' zijn ware Identiteit heeft onthuld weet Stan hem in de boelen te slaan. Laureils hier slim als Harold Lloyd Onder: De dochter van de winkelier viel op de valse politiechef, maar nu diens ware aard Is onthuld kiest ze voor de dappere Stan. Daarmee krijgt 'The Snow Hawk' een ChaplinachtIg 'happy end'. (Foto's Nederlands FIlmmuseum - Ole Schepp) een incident tijdens de opnamen het einde inluidde van de langdurige verbintenis met Mae Dahlberg, zijn partner uit de periode dat 'Stan en Mae Laurel' op de planken stonden van variété-theaters door heel Noord Amerika. De film werd opgenomen in de bergen bij Lake Arrowhead. Een filmploeg van ongeveer vijftig man was daar onder leiding van Joe Rock neergestreken in een bungalowdorp, op enkele tientallen kilometers van de filmlocatie. Rock had bepaald dat Mae, die volgens hem onvoldoende kwaliteit bezat als comedienne, niet mee mocht spelen in de serie Stan Laurel Comedies die hij op stapel had staan. Zij kwam wel mee naar het bungalowdorp. Daar zou ze, met boze opzet, het verhaal hebben opgehangen dat Rock haar een oneerbaar voorstel had gedaan. Volgens de producent wilde zij op die manier bereiken dat Stan genoeg kreeg van Hollywood en met haar terug zou keren naar het vaudeville-circuit. Maar liever nog wilde Mae terug naar haar geboorteland Australië en toen Rock aanbood de reis te betalen greep ze de kans aan. Eenjaar later diende Oliver Hardy zich aan als partner. Aan The Snow Hawk is te zien wat een ommezwaai dat voor Laurel moet zijn geweest. In deze film lijkt hij te twijfelen tussen de onnozelheid van Harry Langdon, de slimheid van Chaplin en de dynamische aanpak van Harold Lloyd. Maar gelukkig, het werd gewoon Stan, van Stan en Ollie. A.R. The Snow Hawk. Produktie: Standard Cinema (Joe Rock).Ultgebracht: Apnl Dlstnbulle: Selznlck. Regie : Percy Pembroke. Camera: Edgar Lyons. Titels: Tay Garnen. Met: Stan Laurel, Dorothy Devore ('). De sene 'Stan laurel Comedies' (1924-'25) van Joe Rock bestond Uit: Monsieur Oon't Care, Manda,in Mix-Up, Detalned, Wesf ot Hot Dog, Somewhere In Wrong, Twlns, Ple Eyed, The Snow Hawk, Navy Blue Days, The S/euth, Dr. Prlckle and Mr. Pryde, Halt a MBn. Van deze twaalf films zlln er voor zover nu bekend zes bewaard gebleven. Zie de cursieve IItels. 736 BLono16 WINTER 1991/92 ~\ 737

12 Lachen M ET de trein moest ik naar Breda. Ik wilde onderweg wat werken en wat lezen. Om zeker te zijn van een rustige zitplaats, nam ik eerste klas. Daar bleek 't zeer rustig. Toen we wegreden was ik de enige passagier in de hele wagon. Ik ging op de eerste bank zitten en keek wat naar buiten. We reden nog door Amsterdam en passeerden een winkel, waarop stond: "Electrische apparaten. ~ Dit opschrift geleidde mijn herinnering naar een der kostelijkste korte films die Laurel en Hardy ooit maakten. Misschien kent u 'm. Ze drijven een winkel in elektrische apparaten en leven in hevige onmin met hun buurman, een dikke, sombere kruidenier. De man doet iets onaangenaams en dan doen zij iets onaangenaams terug. De hele film bestaat uit dit wederzijds sarren. Een hoogtepunt is de volgende scène: Laurel en Hardy zijn aan de beurt en stappen, als twee soldaten, de winkel binnen waar de kruidenier, achter zijn toonbank, afwacht met een loerende blik. Daar aangekomen, neemt Hardy twee eieren en verbrijzelt deze op het voorhoofd van de man die het zich, zonder verzet, laat doen met de immers rotsvaste zekerheid, dat hij dán weer aan de beurt is om zich te revancheren. Hij veegt de eierestruif wat van zijn gelaat en kijkt rustig om zich heen teneinde, met grote zorg, iets uit te zoeken dat hij die twee zal aandoen. Laurel en Hardy wachten af Ze zijn strikt rechtvaardig. Hij mag nu. De kruidenier neemt het horloge uit de vestzak van Hardy, legt het in een elektrische mixer, zet het toestel aan en schudt dan alle onderdelen van het horloge uit het bekertje op de toonbank. Hardy kijkt er zwijgend naar. Dan pakt Stan Laurel, met duim en wijsvinger een der onderdelen en laat het, als een tolletje, even draaien op de toonbank. Hardy tikt hem daarvoor, vinnig corrigerend, op de hand. Deze, beeld voor beeld in mijn geheugen gegrifte scène, is zo onweerstaanbaar komisch, dat de herinnering eraan mij luid deed lachen. Dat kon best, want ik zat toch alleen in die wagon. Toen ik uitgelachen was, schoot mij een andere scène van het tweetal te binnen. Stan Laurel heeft een blikje melk geopend. Hij staat er mee in zijn linkerhand, als de telefoon gaat. Met zijn rechterhand neemt hij de ouderwetse, alleen voor het oor bestemde hoorn van het toestel, luiostert even en zegt:: "'t Is voor jou." Hardy treedt, gewichtig als steeds, naderbij, pakt per abuis niet de hoorn, maar het blikje melk en brengt dit naar zijn oor. Hij herstelt zijn vergissing en zegt, met een verontschuldigend lachje in het toestel: "Mijn oor zit vol melk.» Ook de herinnering aan deze meesterlijke scène deed mij bulderen van het lachen. Maar nu was dit niet meer probleemloos. Want in de volgende wagon was een dikke, wat wantrouwige man op het klapstoeltje gaan zitten en hij keek naar me met een aan ontsteltenisgrenzende verbazing. Hij dacht: "Een vent zit in zijn doje eentje te schateren. Die moet gek wezen.» Ik begreep hem, maar ik kon niet meer ophouden. Het stadium van de slappe lach was ingetreden en daar is geen kruid tegen gewassen. Ik dacht: "Laat ik een boek pakken, dan is 't net ofik dáárom lach en ben ik sociaal weer in de rails.» Verder gierend, greep ik een boek uit mijn tas, sloeg het open en hield het zo'n beetje voor mijn gezicht. De tranen liepen over mijn wangen. De man stond op, nu bepaald bang en verdween uit het gezicht. Toen ik, voor het eerst bewust, naar het boek keek, begreep ik hem. Het heette: "Zelfmoord en levensdrift." KRONKEL Dit 'cursiefje' van Kronkel (Siman Carmiggelt), hier met toestemming van de erven herdrukt, verscheen voor het eerst in 'Het Parool' van 13 september Het is tot dusver niet opgenomen in een bundel, zoals met zoveel andere 'Kronkels' wel is gebeurd. Voor wie het weten wil: de scènes die Carmiggelt beschrijft komen voor in 'Tit for Tat' en 'Going Bye-bye'. BIJ DE FOTO: Stan en Ollie in 'Tit for Tat' bij de overblijfselen van het horloge dat door kruidenier Charlie Hall door de mixer is gehaald. Onder de lange films van Laurel & Hardy is Way Out West verreweg de leukste die ze ooit hebben gemaakt. Hier geen inzinkingen, geen saaie liefdesgeschiedenis die langs de jongens heen gaat, maar onbedorven pret van A tot Z. De produktiegeschiedenis en achtergronden van Way Out West, in ons land vroeger bekend als Stad op Stelten. WAYOUTWEST Comedy Kings' Latest Feature-Length Laugh Hit Seee Them a8 Pair of Gold Prospectors.Seeking lo Rescue Girl in Honky-Tollk Daye of Gay '90's 1936 was een jaar van reorganisatie bij de Hal Roach Studios in Culver City. Al geruime tijd was de vraag naar korte komische films van het soort dat de studio groot had gemaakt, hard aan het teruglopen. De voornaamste oorzaak was de nieuwe mode om twee hoofdfilms samen te persen in één programma, de zogenaamde 'double bill' Hal Roach kwam tot de conclusie dat het roer om moest. Hij besloot de produktie van de tweeakters te staken en uitsluitend hoofdfilms te gaan maken (met uitzondering van de 'Our Gang'-serie die door bleeflopen, maar teruggebracht werd van twintig naar tien minuten per film). Roach had al ervaring opgedaan met 'features' door de verfilming van operettes waarin ook Laurel en Hardy een plaatsje kregen. The Bohemian Girl was de laatste in deze reeks, die verder bestond uit Babes in Toyland en de beroemde Fra Diavolo (The Devils Brother). De operette-voorkeur van Roach was te verklaren uit het onvermogen van het vaste schrijversteam om met een goedlopend verhaal van lange adem voor de dag te komen dat tevens recht deed aan de komische stijl van Laurel en Hardy. Bij gebrek aan beter werden hun typische scènes ingelast in het operetteverhaaltje dat zijn eigen logica en zijn eigen sterren had. Het was een werkwijze die Stan Laurel maar matig beviel. Hij wilde een verhaal dat uitsluitend door Laurel en Hardy gedragen werd. Het was vooral op dit punt dat zich voortdurend wrijvingen voordeden tussen Roach en Laurel, vooral als er onderhandeld moest worden over een nieuw contract tussen de twee. Als topkomiek van de studio probeerde Stan zoveel zeggenschap over de L&H-produkties te krijgen als maar mogelijk was. Hij had zijn zin gekregen toen na The Bohemian Girl voor Our Relations een I Want Ta Be In Dixie I 'm very glad I 'm very glad. because the train I'm takin', To thal ne 'er (orgotten or forsaken Sunny land of cotlon down to the town I was bom. I'm glad I had, rm ~lad 1 had enough to buy a ticket, Now I hope that there will be no pause Let me teil you the reason is because: REFREIN I want to be I want to be I want to be down home in Dixte. Where the hens are doggone glad to lay Scrambled eggs in the new mown hay, Vou ought to see You ought to see ' My home in Dixie. Vou can teil the world rm going to D I-X-I don 't know how to spell it, But I'm goin ' Vou bet ('m goin ' To my home in Dixie Land. I want to land, verhaal werd gekozen waarin niets de aandacht van Stan en Ollie afleidde. Het duo speelde er een dubbelrol in. Bovendien heette Our Relations in de credits een 'Stan Laurel Production' te zijn, wat volgens insiders echter niet meer dan een eretitel was, of liever gezegd een zoethoudertje. Laurel heeft bij Roach nooit echt als producer gefunctioneerd. Een credit als schrijver of regisseur zou beter op zijn plaats zijn geweest. Intussen zou ook de volgende film, een western-parodie, volgens de voorkeur van Stan worden gemaakt. Wel tamelijk veel muziek, maar dan niet met operette-zangers maar met Stan en Ollie als voornaamste uitvoerende artiesten. En een verhaal dat inderdaad gedragen werd door de twee komieken, samen met James Finlayson, 'de derde Laurel & Hardy' En opnieuw verscheen op het doek: 'A Stan Laurel Production. ' Het idee om een cowboyfilm te parodiëren was afkomstig van Stan's toenmalige echtgenote, Virginia Ruth. Het verhaal werd bedacht door de vaste schrijvers van Hal Roach, onder wie Felix Adler en Charley Rogers. Zoals gewoonlijk droeg Laurel het zijne bij, onder andere de running gag met de 'aansteker': Stan slaat vuur uit zijn rechterduim. Het grappige, aandoenlijke en meesterlijk uitgevoerde dansje voor de saloon van Mickey Finn kwam in het oorspronkelijke script niet voor. Eveneens tijdens de opnamen ontstaan is het idee voor de scène met de postkoets, waarin Ollie een conversatie op gang probeert te brengen met een aantrekkelijk bevonden vrouwelijke passagier (Vivien Oakland) door opmerkingen te plaatsen als: 'Veel weer hebben we gehad de laatste tijd' en 'Nog maar vier maanden en 't is weer Kerst' 738 BLono16 WINTER

13

14 HET ORIGINELE SCRIPT (1) Enkele jaren geleden werd op een zolder in Los Angeles het oorspronkelijke scenario van Way Out West ontdekt. Op deze en volgende pagina's publiceren we enkele bladzijden uit dit script. Het is exemplaar 27, destijds uitgereikt aan Charlie Hall, die we kennen als belangrijke bijrolspeler in de films van Laurel en Hardy. Uit de aantekeningen die in zijn handschrift op de titelpagina (hiernaast) van het script zijn gemaakt, blijkt dat hij ookanderefuncties vervulde. Hall speelt niet mee in Way Out West - hier aangeduid als F(eature) 17 - maar uit het schetsje voor een richtingbord kan worden opgemaakt dat hij bij deze produktie 'location manager' was fiiie IN on 0 lar ge, ereh slen whlch reeds: "WELCOI:E - BllUSllnoOD GULCH\" CAME:lA PULLS BI.. CK end we see tte!~81n street of a..:estern torm. Cowboys corne rldlne under tt.e arch, \7hoopinr. 1t up enl flrlng th eir revolvel's. 2. DrnSOLVL TO L sto~e coach dr 1 ving in throu(;h tile arch""y end sta pint' in front of the post off::.ec, 8r'. d chorocters start pct tir.r 01,:.t. 3. ëut TO t~ Ext. of 0 tlot.icy- tonk,!'rom \'h ich wc hear 11'\:(1y r.luslc comlng ovor tl:c sc.::nc:. Wc sec eheractcrs cntc.r1 n(f ~d c,x! t ine throuph th& s\":lr.air.c èoors. Thora ls 0 l1f,,:: - slzcc) pegtlr of Lela,!t,lrccl pos\.t;;d outsl~c: th(; honky- tonk. Sl:o is t!" bis ottroction end c.ntcrto1nr.r. Ät thc top of t:ic p1ctll:-c ~':c r l.ad: "THE SIl'GING NIGJITTh'G"U;: - DIlU.CT FOOI-! S,JI FRlJ1CISCO " end ot thc botten : "LOL.., ijlcel - SEIlIO - CO:"'lC El;TL1lT/.I1~rn. " 4. ~Clu.R>.CTERS arc looklnc et thl0 pioture t Ci.nd ':'0 stc 1 t {;raduolly d1s801vc Into 0 l1 f ~ - l1kc for", slnglng on t h!l stof:c of ttc honky- tonk. (NOn:: Shc 18 e v cr y glaooroub figure ot ti: ~ J.:"C West type end Is 81nglng e song typleal of thc t1r.lcs. " I, I.,.", \ I \" ') ~ \ \ \..~.: i I' I I f I I :--14. I :.aur31 nó, l!~rdy. I.,! \.-.J. f J. S. v:,~: rr;up.8t~ c:oduct1o~ llan~ee r! -" _..._..._ --~-... '. ~.. " ~--~==~======~ ,I ~ CO folloys: Ylppce 1 Yippeel I Het begin van de film (links, pagina 1 van in totaal 63 pagina's) is een van de weinige scènes die weliswaar niet naar de letter, maar dan toch in overeenstemming met de geest van het script zijn gedraaid. Laurel en Hardy komen er dan ook niet in voor. Vrijwel alle scènes waar ze wel in voorkomen zijn afwijkend en vaak onherkenbaar. Bloeddorstige Indianen, veel geschiet, - het is in de film niet terug te vinden. Het reclamemateriaal, dat lang van tevoren werd klaargemaakt (zie pagi na hiernaast), wijst erop dat ooit het plan heeft bestaan Stan en Ollie in cowboycostuums te laten optreden, met 'ten gallon hats' in plaats van de vertrouwde bolhoeden. Uiteindelijk werd geko.zen voor hun gebruikelijke plunje, met opgelapte jeans als enige concessie aan de Western-sfeer. BLOTTO 16 i ~! DE MUZIEK Voor de begeleiding van de zang en dansnummers werd de Avalon Four geëngageerd, een groepje dat onder leiding stond van de bas Chili WiJls. Wills produceert o.a. het diepe stemgeluid dat voort schijnt te komen uit de keel van Stan Laurel tijdens het zingen van 'On the trail ofthe lonesome pine' (Het hoge stemgeluid is van Rosina Lawrence). Later zou Wills in talloze westerns kleine karak terrollen spelen. Voor de televisie leende hij zijn stem aan Francis, de Sprekende Muilezel. 'On the trail ofthe lonesome pine' in de uitvoering door Stan en Ollie werd bij verrassing tweede op de Britse hitlijst toen in 1975 een grammofoonplaat met L&Hdialoog- en muziekfragmenten werd uitgebracht door United Artists. Dit nummer en 'At the bali, that's all' waarop het dansje wordt uitgevoerd, waren bestaande nummers. Nieuwe muziek voor Way Out West werd geschreven door het hoofd van de muziekafdeling van Hal Roach Studios, T. Marvin Hatley. Hij werd daarvoor in 1937 genomineerd voor een Oscar. VERHAAL Zoals bij veel van de betere films -en niet alleen die van Laurel & Hardy- is het verhaal van Way Out West eenvoudig, om niet te zeggen doodsimpel. Stan en Ollie willen een goede daad doen. Een gouddelver heeft hun vlak voor zijn dood gevraagd de eigendoms akte van zijn goudmijn te overhandigen aan zijn dochter Mary Roberts (Rosina Lawrence) die in Brushwood Gulch woont. Daar aangekomen vragen zij inlichtingen over het meisje aan de eigenaar van de plaatselijke saloon, Mickey Finn (Jam es Finlayson). Deze inhalige schurk komt op het idee om zijn vrouw, de zangeres Lola (Sharon Lynne) voor Mary te laten doorgaan. Zo komt het echtpaar in het bezit van de akte terwijl de echte Mary slavenarbeid verricht in de keuken van Finn. De jongens ontdekken hun vergis- WINTER sing en besluiten 's nachts in de saloon in te breken om alsnog de akte in bezit te krijgen en aan Mary te geven. TRUBBELS De opnamen voor Way Out West begonnen eind augustus 1936, enkele maanden nadat de jongens een gastop treden hadden verzorgd in The Wrong Trek, de op één na laatste korte film van Charley Chase. Persoonlijke problemen waren er weer te over. Stan en Virginia Ruth gingen uit elkaar en Stan's vroegere partner Mae Dahlberg kwam alimentatie opeisen. Oliver Hardy werd voor de rechter gedaagd zowel door zijn eerste als door zijn tweede vrouw. Verdere complicaties deden zich voor toen het conflict tussen Laurel en Roach in de openbaarheid kwam en in de kranten berichten verschenen over een naderende scheiding tussen Laurel en Hardy. De moeilijkheid was dat Hardy een afzonderlijk contract had, dat nog niet was verstreken. Dat was geen toeval. Het afsluiten van afzonderlijke contracten met verschillende looptijden was een list van Roach om de twee komieken tegen elkaar te kunnen uitspelen. In 1938 verdiende Stan Laurel $135000, Oliver Hardy iets meer dan de helft van dat bedrag. In het nieuwe contract met Laurel zou uiteindelijk een zogenaamde 'morele paragraaf worden opgenomen. Dat was in Hollywood de praktijk sinds het schandaal rond Roscoe 'Fatty' Arbuckle. Stan moest zich op strafte van ontslag in overeenstemming met de 'publieke zeden en gewoonten' gedragen en mocht niets ondernemen dat hem zou 'degraderen in de samenleving, de haat van het publiek op de hals zou halen of schade zou toebrengen aan de producent of de filmindustrie in het algemeen.' Enkele jaren later, toen een nieuwe ruzie met Roach oplaaide zou deze hem beschuldigen van overtreding van deze bepaling en ontslag aanzeggen. Oliver Hardy werd samengevoegd met Harry Langdon voor de film Zenobia. OPNAMEN Ond~nks al deze conflicten in het persoonlijke vlak verliepen de opnamen voor Way Out West zonder grote problemen. De scène waarin Ollie keer op keer in een plas water kopje onder gaat bleek onverwacht een geldverslinder te zijn omdat in Sherwood Forest, waar deze opnamen werden gedraaid, geen geschikte locatie met water te vinden was. Met een bulldozer werd een kunstmatig meertje gemaakt waarvoor duizenden liters water moesten worden aangevoerd. Een treurig incident deed zich volgens sommige bron- The Trail Of The Lonesome Pine Couplet On a mountain in Virginia stands alonesome pine. Just below is the cabin home of a little girl of mine. Her name is June. and very. very soon. she"l' belong to me. For I know she's waiting there for me. 'neath that lonesome pine. Refrein In the blue ridge mountains of Virginia. On the trail of the lonesome pine. In the pale moonshine our hearts entwine. Where she carved her name and I carved mine; Oh. June. like the mountains I m blue. Like the pine I om lonesome for you. In the blue ridge mountains of Virginia. On the trail of the lonesome pine. 743

15 HET ORIGINELE SCRIPT (2) 6 Stan en Ollie verschijnen voor het eerst op pagina 5 van het script (hieronder, afgebeeld op de helft van de ware grootte ). Deze pagina heeft een scène opgeleverd die drie minuten duurt en aanzienlijk meer lachwerk bevat dan hier aangegeven. Toegevoegd is o.a de hobbel in de weg en een daarbij horend stukje dialoog dat het effect van de daaropvolgende onderdompeling vergroot. Het blijft Ollie's scène, maar het aandeel van Stan is groter dan in het script. Toch vinden we de enige regel die hem iets leuks te doen geeft ('Stan misses him and starts to brush through the water...') niet terug in de film. Ook het dialoogje ontbreekt. Op Ollie's gefluit na voltrekt het waterballet zich in stilte FhDE IF on c lonb s to t of t. prolrlc roeel. 70 thc t.hc:'lc s01"l6 of LClU'cl end l:crdy ';"";C sec C truvols, dr::~.n by ~ burl'o, r;hich St,n i5 lcodinr. S'ct~ë or. tho trcvols 1& neb(.-, 19. R"::'CLOSr:H SEC: :c ~cc tk t Bobc 1 s.:slcc.p. ':'0 follo\. tho trcvol!: to c 5 trc cr.., \,ti eh St en fords, looà Ing thc burro I'S'tbcy come out on thc other sldc of thc strcnr.. \oc sec: thct thc sherts Ii.~vc pull;;.d 1000c frotr. tho trcvois, locvinc E-obc still santcè on it, 1n thc -:;:.tcr. Stan cont,lnues out of scene I not notioing that he hes left Dabe bebind. 21. CUT TQ B...EE. Feeling tho '.a ter around his tanny he 'Iakes up and has c tekc:rn...nen he reallzos v/ha t has happened. He '.bi stlcs to Sten. 22. ë1j'f'fo ST...J. heer inc Dtr.bc t s wh1 stlo. He comes to a stop, looks around, thcn returns to Eabe.:. STJ.N : BASE: 23. ~stt;rts ";0 wcde nshorc, but steps!:.':o c C:"'~r t".c-lc!r.è disappccrs. Stan ;",is3cs h1t'.!:nd starts t èrus!: ~hrouth ~c \'.cter trl'inc to fine; hl;,. Bebe 's hood COL:IJS out of thc floter. Stan assists h1m to thc bank, r:.nd thcy exit ou t of sc-:ne. 24. ~c c cross-ro~ds n{,. \,; t'e s~c c sl~n?cst reedtnt: "BRt:SJf. 'OOI: C~1.CE - Z ::ll:c.5" The. sll'r. s leos 0.. '.. '05:', 90 ~htt lt 8.1~r~ H' '.. \..l \.lr.~. D... tc... r.t;. $;. I. (.:~t\,;... t.. burro ~tlj(!.ooi<:ï!.. ".:1C SiC:.; lt 1s polr.<;!r.c,0 :00 lcft. Eo t\n"ns :.nd looks off ~, tl".c t direct ion. 25. Thc,,1nd shifts t:.o sirn. St,n looks up ct 1t rnd it io nol'; poin tir.!; to tl.~ r1 (t. t. They both start off ir. cifferent directions, end a controvc.rsy arises as to thc richt road. BABE : STAll: BABE: 26. T'ii'I"S artumcnt c c.lr,üne te s ";hen they bo th look at t he si En aod seo that lt has non s'ç'."\lnc be.ck in the direct ion from "bich thcy cerne. As they look ot thc slgn i t.\.ings again. Thcy reol1ze whet is wrong,!::iut arc 10ft very rnuch in doubt es to tt.e r 19ht di re: c t 10n to Brush\'looe Culch. BABB: 27. ifii"i"spu2z1cs St.::r. fel' t.. r..orcnt. An InG10n flr~v... nt<.l'$ :... ~ sc~nc. Stcn ' :.lks c \':~ 0 l;1. STAl/: Tho indion (l'unts ond points to thc r1ght, thcn exits out of sceno. Stc.n turns to E:lbc, very 8-')t1st1cd. Thi. is tlhe way I Uh,uh. It'. tbi. wey. Cao' t you road? Wa have to go the ly.y that sib!' points. Now \';C don' t know which ~8y to go. SThN: Let's 80 tbis woy. DABL: Why should v;c go tbet ':ay, "hen 1t might bo this flay? Pardon mo, Mister, but,t>ich Vlay is rigbt? ~~========~~ I~ '/hat happonod? (Disgustcd) Never minà! Coma on I Het hele gedoe met het op de wind heen en weer zwaaiende richtingbord op pagina 6 van het script (hierboven) komt in de film niet voor. Na de Indiaan die de weg wijst, komt op de volgende pagina een sheriff opdraven die weer een andere richting aangeeft dan Stan van plan was in te slaan. Babe: 'See how dumb you are? I don't believe you even know that Lincoln is dead.' Stan: 'I certainly do. I knew it a week ago.' In plaats van dit alles komt in de film de postkoets aanrijden. De jongens die een lift krijgen, Ollie's flirt en conversatiekunst in de koets, de boze sheriff bij aankomst in Brushwood Guleh, het dansje voor de saloon, dat alles ontbreekt in het script, evenals de andere muzieknummers ('Trail of the Lonesome Pine' en 'Oixie'). i ~! Geldverslindende opname: Stan, Ollie en Dlnah voor, tijdens en na de oversteek van de speciaal gegraven modderpoel. nen voor bij de scène waarin Oliver Hardy via een takel naar het balkon van de saloon moest zeilen. De muilezelin Dinah die bij dit waagstuk als tegenwicht moest dienen zou haar nek hebben gebroken. Het is de vraag of dit inderdaad gebeurd is. Rosina Lawrence heeft in elk geval verklaard dat een dergelijk incident haar destijds niet ter ore is gekomen. Bij repetities voor deze zelfde scène bracht een voorval met minder ernstige afloop desondanks grote commotie in de studio teweeg. In plaats van de ezelin werd bij wijze van grap Stan's invaller Ham lgnsey opgetakeld. Op voorstel van Laurel ging vervolgens de hele filmploeg naar de kantine, IGnsey hulpeloos achterlatend in de nok van de studio. Toen hij eindelijk kon worden neergelaten moest er een arts aan te pas komen: lgnsey was bijna gestikt. PREMIÈRE Way Out West ging in de U.S.A. in april 1937 in première. De kritieken waren over het algemeen gunstig, zowel in Amerika als bij de Nederlandse première in de Kerstvakantie 1937/38. Het vakblad voor de Amerikaanse amusementswereld Variety, dat Laurel & Hardy absoluut niet zag zitten, zorgde weer voor de gebruikelijke uitzondering met de zoveelste slechte recensie. 'Het nieuwste Laurel-Hardy opus likwideert zowat de goede resultaten die waren behaald in 'Our Relations', hun vorige poging', aldus recensent Wear. Hij verwacht dat Way Out West voornamelijk 'pionierswerk' zal verrichten aan de onderkant van de 'double bills' De Variety-criticus vond dat de fllm teveel leek op een serie los aan elkaar geregen 'gags' en hij merkte op dat de credit die Stan Laurel krijgt als producent 'probably proues that he is best as a comic' James Finlayson heeft volgens hem een rol die 'de actie verder vertraagt' Wear heeft bovendien kritiek op de verschijning van Laurel en Hardy in hun gebruikelijke plunje, ondanks de 'cowboy western' omgeving. Het moet gezegd dat Stan en Ollie in het vooraf klaargemaakte publiciteitsmateriaal van Hal Roach Studios werden voorgesteld in volledig cowboycostuum, compleet met enorme hoeden, revolvers en 'buckeroos' Waarschijnlijk was in een vroeg stadium van de produktie overwogen deze kleding te dragen. At The Bali. That's All COUPLET Listen. listen, listen at that dreamy music playing! It's reminiscent. listen what you're missing. that tune that keeps you swaying: My. but that musie sounds so sweet! I just cao't keep still - up on my feet.. 'cause ragtime music to me is a perfect treat! (Because it certainly cao 't be beat). When at a ball you are feelin~ kinder blue Listen. and 111 teil you what to do, REFREIN Commence advancing. commence advancing. Just start a'prancing. right and left a'glancing; A moochee dancing, slide and glide entrancing, Do the tango jiggle with a Texas Tommy wiggle, Take your partner and hold her, lightly enfold her, A little bolder; just work your shoulder, Snap your tingers one and all. In te hall. at the bali that's all, 744 BLono16 WINTER 1991/92 745

16 WERKOPNAMEN IN OE STUDIO Voor 'Way Out West' werd zoveel mogelijk in de studio gedraaid. Deze pagina boven: Op de 'back lot' werd de achterkant van Finn's saloon gebouwd, met affiche van lola, en het balkon waarop de ezel via de takel moet belanden. let op het voetje aan de boom rechtsonder. Op de pagina ernaast: Stan en OlUe in actie bij de regenton. Deze pagina onder: Op de 'sound stage' wordt het dansje voor de saloon van Mickey Finn gerepeteerd, met achtergrondprojectie. Op de pagina ernaast: Stan en OlUe in 'At the Bali, That's All', met de Avalon Boys op de achtergrond. NEDERLAND In ons land waren Stan en Ollie in de jaren dertig razend populair en alle voorpubliciteit die uit Culver City werd opgestuurd, werd in 'Het Nieuw Weekblad voor de Cinematografie' braaf afgedrukt. Zo lezen we in dit vakblad voor de filmexploitanten: 'In hun jongste film "Een stad op stelten", waarmede het elfdejaar van Stan Laurel en Oliver Hardy's samenwerking als 's werelds beroemdste filmkomieken wordt ingeluid, zijn verschillende noviteiten. Zoo zullen Laurel en Hardy tezamen een hoogst moderne swing-dans maken, die eigenlijk gevolg is van een ingeving van het ogenblik. In de studio immers moesten de beide komieken hun entree maken in een typische oude cowboy-herberg uit de jaren '90 en voor de deur stonden de Avalon Four opgesteld om deze scène met een aardige song uit dien tijd in te leiden. Toen kon Hardy, die in zijn particuliere leven een bekend muziekliefhebber is de verleiding niet weerstaan om, ondanks zijn 303 ponden, de punten van jacquet op te lichten en eenige danspassen te doen, waarop het heele studio personeel dusdanig in lachen uitbarstte, dat producer en regisseur de koppen bij elkaar staken en besloten om dan maar in 's hemelsnaam te doen, wat tot dusverre altijd met opzet vermeden was: Laurel en Hardy samen te laten dansen.' Het 'Algemeen Handelsblad' bewees in zijn recensie van 22 januari 1938 eens temeer dat Laurel & Hardy in Europa meer werden gewaardeerd dan in de Verenigde Staten: "Het blijkt dat Laurel en Hardy, de beide komieken van deze film, geen kwaad te doen dat zij zich op grote films zijn gaan toeleggen, want al zijn die zeker niet allemaal gelukt - Fra Diavolo was nog niet overtroffen - toch lieten zij een zekere ontwikkeling zien. In deze film Way Out West is deze ontwikkeling vooral duidelijk. Het komt ons voor dat de ruzie, die enige tijd geleden tussen Laurel en Hardy heeft bestaan en die al geruchten over een volledige breuk tussen de heren in de wereld bracht, de heer Stan Laurel een enigszins dominerende positie heeft opgeleverd. Een positie overigens, waarop hij door zijn zeker groter en rijker genuanceerde talent, recht had. Dat neemt niet weg dat ook de dikke heer Hardy zich uitnemend weert in de film en dat - ruzie of geen ruzie - het samenspel tussen de twee veel beter geworden is, en af en toe ook langere momenten van samenspel toelaat. (... ) De humor is af en toe werkelijk verfrissend en over het algemeen goed over de film verdeeld, zodat men zich voortdurend vermaakt. Bovendien hebben Laurel en Hardy dit keer een aantal nieuwe vondsten, waarvan die van een Hardy's hoed opetende Laurel haar oorsprong weliswaar bij Mark Twain vindt (waar deze Tom Sawyer's handel bij het witten van een schutting beschrijft), maar hier toch een prachtige variant gevonden heeft_ Voorts moet dit keer Laurel's als sigarettenaansteker functionerende hand genoemd worden en verder zijn er tal van werkelijk alleraardigste en fijne trekjes. James W. Home heeft de film geregisseerd en haar de eenvoudige omlijsting gegeven die hier geboden was. Als geheel is Een stad op stelten een vermakelijke film en zeker de beste die Laurel en Hardy nog gemaakt hebben. Dat zegt tenslotte vrij veel." Een eerdere versie van artikel, maar dan zonder de scriptpagins's, is verschenen in SLOT TO 10A, die was opgenomen in het oktobernummer 1988 van het filmtijdschrift Skoop. Deze verbeterde en aangevulde versie is yan nieuwe illustraties voorzien. Van de kant van de lezers was erop aangedrongen de belangrijkste artikelen uit BLO'ITO 10A opnieuw te publiceren op het vertrouwde formaat. Aan deze wens is met de publicatie van bovenstaand artikel en van het stuk 'De vrouwen - Oe headline" in de vorige BLO'ITO, voidaan. 'FIN' Een onmisbare rol in Way Out West is weggelegd voor James Finlayson. Als de geniepige kastelein Mickey Finn is hij de spil waar het verhaal om draait. 'Fin' groeide op in Schotland. Hij werkte in Falkirk in een smederij, voor hij aangenomen werd bij een reizend toneelgezelschap. In 1910 speelde hij in het melodrama 'Rob Roy' in het Metropole Theatre in Glasgow dat onder directie stond van Stans vader Arthur Jefferson. Enkele jaren later emigreerde hij naar Amerika. Via Broadway belandde hij in Hollywood. Sinds 1923 komen we Finlayson regelmatig tegen in mms van de Hal Roach, maar hij werkte ook voor andere studio's, steeds in kleine rolletjes. Met enige moeite is hij zelfs te ontdekken in Hitchcock's Foreign Correspondent en To Be Or Not To Be van Lubitsch. Naast Laurel en Hardy verscheen hij in 33 films; hij is ongetwijfeld de meest geliefde tegenspeler van de jongens vooral ook door zijn onvergetelijk vernielzuchtig optreden in Big Business. James Henderson Finlayson is geboren in Falkirk, Schotland op 27 augustus 1887_ Hij overleed in Hollywood op 9 oktober 1953_ 746 ~o BLODO 16 WINTER 1991/92 ~\ 747

17 IN HET VERRt: WESTEN -(<""2, J " 9<i/ft Uil waar Je loop' J "ft 15001, 1' ft &ta al met eert uoef In't graf 'Bind m vast l5aal de muilezel' li>.l, waar gaan we naor loe? 9ft zou graag noor m'n geboortestad gaan {" 7" I I, ~ i i - ~ ~r~~v ~,-I.' LEO uan, METRO-GOLDWYN-MAYER &, >\eo!.ch\ O"t hljnt<n en ~rlen d en In het bedrijf etn ~<"'~~Iq ~n I1Oe"Spofdlq 1938 ~- WAT BETER kunnen w~ U brengen djn het bm~~ VC:1 UW voorspoed? onze kerstfilm LAURIL & HAADY EEN STAD OP STELTEN 15" l50u m tegen I 9d15sclllen fturmen we meerijden' GaaÎtfJ noar 13rusliwood Guleli? liiijook n l5ele floop weer ~eb&.n we g.~ad t.i>el.iil ben ooft Uil" SUlden' I!n itloo,"i "I SUlden uan Gonden I li>.i. dan gaan we ollemaal naor It)lZte' 233 2J4 ~ 236 AMSTERDAM AMSTERDAM AMSTERDAM DEN HAAG UTRE.CHT HILVERSUM IN ROTTERDAM 19~ MET ~ amv wull'" l' '" al,e plajben wegens '"... d,mderend succes gep' IOng.erd ROYAL CORSO AL HAM BRA PASSAGE REMBRANDT CENTRAAL SPENCER TRACY FREDDIE BARTHOLQMi.W 9r1mm'-nG~bord oppoasum mei wortelen' J'foq maar uier maanden tot 9(erslm,s Gelooft CU 10 t 9<erstmanne'J.? De eerste twaalf Nederlandse titels, waaruit blijkt dat de eerste vier minuten van 'Way Out West' bij de première In ons land waren weggelaten. 12 ~n 0(' ~n SIO,"UI5 me' aardappelen' ~ind. De laatste twaalf titels, met alleen de gesproken tekst van de zanglinale vertaald. Ollle verlangde naar 'Possum and yams', Laurel naar 'lish and chips' 'VOOR KINDEREN MINDER GESCHIKT' In Nederland ging 'Way Out West' eind 1937 in première. Een van de dagbladen schreef: '... een vermakelijke film en zeker de beste die Laurel en Hardy nog gemaakt hebben. Dat zegt tenslotte 'vrij veel.' De Nederlandse bioscoopbezoekers kregen echter niet de hele film te zien. Dat blijkt uit de lijst met ondertitels die destijds voor 'In het Verre Westen' werd opgesteld. (In de advertenties werd de film uiteindelijk 'Een stad op stelten' genoemd, vermoedelijk omdat de eerste titel teveel aan een pure cowboyfilms zou doen denken) De hele vier minuten durende introductie waarin een sfeerbeeld wordt geschetst van Brushwood Gulch en de saloon van Mickey Finn, is weggelaten - de film begint met het eerste beeld waarin Laurel en Hardy voorkomen, dat wil zeggen de scène waarin de jongens met de ezel naar het stadje onderweg zijn en Ollie voor het eerst kopje onder gaat. De reden voor deze ingreep moet worden gezocht in morele bezwaren tegen het optreden van Lola Marcel en de manier waarop de bezoekers in de saloon op haar reageren. De film moest tenslotte voor alle leeftijden worden gekeurd. En dan nog schreef de Katholieke Illustratie: 'Er zijn enkele accenten in de film die haar voor kinderen minder geschikt maken'. Regie: James W. Home Scenario: Jack Jevne, Charles Rodgers, Felix Adler, James Parrott Camera: Art Lloyd en Walter Lundin Montage: Bert Jordan Muziek: T. Marvin Hatley e.a. Art direction: Arthur 1. Royce Special effects: Roy Seawright Geluid: William Randall Make-up: Jack Dawn Produktie: Stan Laurel voor Hal Roach Studios Lengte: 65 min. Première: 16 april 1937 (Nederlandse première Kerst 1937) Distributie: M-G-M Met: Stan Laurel, Oliver Hardy, James Finlayson (Mickey Finn), Sharon Lynne (Lola MarceLJ, Stanley Fields (sheriff), Rosina Lawrence (Mary Roberts), Vivien Oakland (vrouw van sheriff), Chili WilIs, Art Green, Wal ter Trask en Don Brookins (de 'Avalon Boys'), Harry Bernard {etende man aan de bar}, Sam Lu/kjn (kruier bij postkoets), Tex Driscoll (pionier met baard), Flora Finch {zijn vrouw}, Mary Gordon, May Wallace (keukenpersoneelj, Ham Kinsey (invaller voor Laurel), Cy Slocum (invaller voor Hardy). Boven: Advertentie van M.G.M.- Nederland bij de Nederlandse premwtre van 'Way Out West' (met zes copletn) In de Kerstweek van Onder: De Clneac-Damrak In Amsterdam, rond de Kerst Voor de zoveelste keer werd 'Stad op Stelten' In roulatie gebracht, nu door het onafhankelijke kantoor Express Film en met nieuwe ondertitels die pasten op het moderne wlde-screen. Volgens het verhuurkantoor waren er bezoekers In de Kerstweek! 748 BLon016 WINTER

18 DELOCATIES Het terugzoeken van nog bestaande locaties is een relatief jonge studierichting binnen de Laurel & Hardy-kunde. J arenlang zijn de plaatsen waar de jongens op straat filmden strategisch vergeten, tot aan het eind van de jaren zeventig een hoos aan gegevens over de herontdekte plekjes los kwam. Dit resulteerde in een fors aantal uitgaven. Voor een geïnteresseerde bezoeker uit een ver land als het onze zijn die geschriften onmisbaar. Maar ook met de juiste adressen legt iemand die Los Angeles niet kent veel - heel veel - onnodige kilometers af Daarom heeft BLOTTO de gegevens uit twee boeken gecombineerd met de eigen Hollandse ervaring. Het resultaat is een route die van begin tot eind langs een groot deel van de locaties voert. Een spotting continuity. Tekst en foto's: Kees Vroege Vlak voor ik in 1989 de eerste keer naar Los Angele vertrok, herinnerde ik me dat Thomas Leeflang in 'Laurel & Hardy Compleet' een aantal nog bestaande locatioies noemt. De adressen van dé trap en de plaatsen waar de jongens rusten waren snel gevonden. Hoe moeilijk kon het dan nog zijn? De rustplaatsen op Forest Lawn en Valalle leverden inderdaad weinig problemen op. Bij de trap was dat anders. Eenmaal in het Silver Lakegebied aangekomen, bleek het daar te stikken van de trappen. Maar in een zijstraatje van Sunset Boulevard, weliswaar zonder naambord, ontdekte ik er een die het moest zijn. Met veel foto's en een zeer tevreden gevoel keerde ik huiswaarts. Eenmaal thuis - The Music Box in slow-motion naast mijn kiekjes - kwam de klap. Zo erg kon een trap in 60 jaar niet veranderd zijn. Het was de verkeerde. Gelukkig kon ik een jaar later mijn vergi sing goedmaken. Om niet in dezelfde fout te vervallen, kocht ik twee boeken van Leon Smith: 'Following the Comedy Trail' en 'Hollywood Goes on Location' Het tweede handelt over filmlocaties in het algemeen. Met een feilloos gevoel voor verkoop heeft Smith hierin een aantal L&H-Iocaties opgfenomen die niet in 'Followingthe ComedyTrail' staan. 'Following the Comedy Trail' is ingedeeld per wijk. Dit lijkt in eerste 750 instantie heel handig, maar voor een onbekende met weinig tijd is het dat niet. De wijken zijn eenvoudig te vinden en alsje de schetsmatige kaartjes met verwijzingen eenmaal doorhebt, gaat ook dat wel. Het probleem is dat het boek niet vertelt hoe enkele wijken tegen elkaar aan liggen. Hierdoor blijkt achteraf de afstand tussen sommige locaties onverwacht klein - terwijl het boek een enorme afstand suggereert. De nietsvermoedende bezoeker die de indeling per wijk aanhoudt, rijdt kilometers om, om vervolgen te ontdekken dat hij alleen de hoek om hoefde. Naast de uitgaven van Smith bestaan er nog een aantal andere boeken met locaties. Het speciale nummer van 'Pratfall', getiteld 'Laurel and Hardywood', is hiervan waarschijnlijk het bekendst. De foto-vergelijkingen tussen toen en nu in de uitgave van Pratfall zijn veel beter dan die van Smith. Maar 'Laurel en hardywood' is ingedeeld per film en ook dat maakt een relatief snelle tocht langs meerdere locaties voor iemand die Lo Angeles niet kent haast onmogelijk. Om het manco van de boeken op te heffen, heb ik van alle door mij bezochte locaties een route gemaakt die begint op het vliegveld van Los Ange Ie. Met een beetje tempo is het mogelijk om de hele trip in één dag af te leggen. Om eventuele verontwaardigde reacties achteraf voor te zijn, wil ik een aantal dingen voorafmelden. Een aantal bekende bezoekpunten, waaronder de gedenksteen voor de Hal Roach-studio, trok mij niet. Die heb ik niet bezocht en ze zitten ook niet in deze route. Daarnaast durf ik voor het bestaan van de locaties mijn hand niet in het vuur te teken. De mee te L&H-Iocaties liggen letterlijk op traat en dat maakt hun voortbestaan uiterst onzeker. Zo waren twee locaties - o.a. het Adams Hotel - die Smith in zijn uitgave van 1988 nog noemt in 1990 al gesloopt. Voor wie graag nog wat wil zien is daarom enige haast niet overbodig, want het kwam de BLOTTO-redactie ter ore dat ook de City Hall van Culver City, het beroemde County Ho pital, nog niet zo lang geleden met de grond gelijk is gemaakt. Andere locaties hebben het probleem dat ze te beroemd zijn. De huidige bewoners van het huis uit Big Business werden er bijvoorbeeld doodziek van een bedevaartplaats te bewonen en hebben een forse muur voor hun huis gezet. Tot slot nog enkele gebruikstips bij de route. De afstanden tus en de richtingsaanduidingen lopen nogal uiteen. Opvallende kenmerken zijn aangegeven, maar een gedetailleerde plattegrond blijft noodzakelijk. Waar mogelijk is van iedere plaats het adres vermeld, maar door de vrij frequente herbebouwing klopt de volgorde van de huisnummers vaak niet. Dit maakt zoeken niet eenvoudiger. eem daarom rustig de tijd, want veel gebouwen - en zeker trappen - lijken op elkaar. BLono16 I Spotting Continuity Een handzame en snelle route langs bekende Laurel & Hardy-Iocaties Vanaf Los Angeles Airport San Diego Frwy noordelijk Rechtsaf (oost) Santa Mon.ica Frwy Afslag Washington Blvd IWchtsaf Washington Blvd richting Culver City Op de hoek met Jacob St is het eerste huis (twee onder een kap) waar de jongens in 'Big Business' een boom proberen te slijten. De voordeuren van beide woningen zijn in de film gebruikt. De deur gaat het eerst open bij de treden links, daarna bij het rechtertrapje. Daar krijgt Ollie een klap met de hamer op zijn hoofd. ADRES: 3403/3406 Caroline Ave. Terug naar Washington Blvd en linksaf Rechtsaf Main St Het Culver City Hotel dat veelvuldig te zien is in 'Putting Pants On Philip' Uiterst rechts vlak tegenover dit merkwaardig gevormde gebouw heeft The Adams Hotel gestaan, met daarachter een steegje dat een van de plaatsen was waar de jongens in 'Liberty' hun broeken proberen te wisselen. Het Adams Hotel en de huizen errachter zijn de afgelopen jaren gesloopt zodat ook het steegje niet meer terug te vinden is. Tussen het Culver City Hotel (nu een appartementengebouw) en het pand uiterst links (ook te vinden in "Putting Pants On Philip')' ligt Main Street, bekend uit 'Two Tars' en 'Leave 'Em Laughing' ADRES 9501 Culver Blvd Door op Main St Rechtsaf Venice Blvd Ter hoogte van Helm. Ave U turn maken en terug RechtsafVera Ave (. Ie rechts na Helms) Het huis waar vandaan de jongens niet vertrekken in 'Perfect Day' is hier in de straat. ADRES: 3120 Vera Ave Het huis links van nummer 3120 is van de buurman met de tuinslang. ADRES: 3116 Vera Ave WINTER

19 Terug naar Venice Blvd en recbtsaf Scbuin links Culver Blvd De City Hall van Culver City is in verscheidene films gebruikt waaronder 'County Hospital' en 'Going Bye-Bye' Het gebouw is begin dit jaar gesloopt en het gemeentehuis is nu gevestigd in een noodgebouwtje een paar straten verderop. Culver City was en is nog steeds een autonome gemeente binnen groot Los Angeles. ADRES (was) : 9970 Culver Blvd Door op Motor Ave Linksaf Bonnuckburn Drive In Bonnuckburn Drive is, vrijwel onveranderd, het huis van Edgar Kennedy in 'Bacon Grabbers' Bij de twee ramen gelijkvloers links proberen de jongens met een laddertje in te breken. ADRES: Bonnuckburn Drive Door op Culver Blvd J,inksaf Madison Ave Het huis waarop de jongens de antenne proberen te plaatsen in 'Hog Wild' was speciaal voor deze gelegenheid door de Hal Roach-studio opgebouwd en is na de opnamen weer afgebroken. Het stond ongeveer op de plaats van dit nieuwe huis. ADRES: 4175 Madison Ave Op de kruising met Haddington Drive is het huis dat te zien is aan het eind van 'Bacon Grabbers', als de T-Ford van Stan en Ollie in elkaar ploft. ADRES: 2980 HaddingIon Drive Terug naar Motor Ave en Unksal Recbtsaf Dunleer Drive ( lse recbts) Het huis links ervan bestaat nog steeds. Het is in 'Hog Wild' zichtbaar als Babe van het dak valt. ADRE;S: 4181 Madison Ave Hier is een van de meest bezochte Laurel & Hardylocaties, het huis van Finlayson in 'Big Business', nu gedeeltelijk afgeschermd door een forse muur. ADRES: Dunleer Drive Terug naar Culver Blvd en recbts Linksaf Venice Blvd Recbtsaf Motor Ave Terugnaar Motor AveenUnksal Recbtsaf Venice Blvd Recbtsaf Cenûnela Ave 752 De originele locatie van het eindstation in Berth Marks (Pottsville) is ten noorden van National Blvd. Tussen Motor Ave en Vinton Ave. De fundering ligl achter een meubelfabrioiek aan National Blvd. ADRES: rechtsaf op National Blvd tol aan Clarington Ave. Vervolgens achter de bebouwing langs National Blvd over de rails terug. BLOTTa 16 WINTER De landweg (nu breed asfalt) waar in 'Two Tars' de file wordt gesloopt is aan de rechterkant van Centinela Ave vlak voor de kruising met Airport Ave. Deze locatie is maar vaag herkenbaar maar een requisiteur van Hal Roach Studio's heeft de plaats aangewezen aan Bob Satterfield, auteur van 'Laurel en Hardywood' 753

20 Door op Centinela Ave Centinela Ave wordt Bundy Ave Rechtsaf Santa Moniva Blvd Linksaf Sawtelle Blvd Hier lag het National Soldier's Home, dat vanaf de buitenkant is te zien in 'Block-Heads' De pilaar naast de (zij)ingang die in de film als plaatsaanduiding is gebruikt, staat er nog net zo. Het Soldier's Home zelf is lang geleden gesloopt en op het terrein staat nu het Veterans Hospital. ADRES: Kruising Sawtelle Blvd met Ohio St Door op Canon Drv Achter de kruising Canon Drv en Beverly Drv is The Will Rogers Memorial Park. Hier is het begin van 'Pack up your Troubles' opgenomen. Het bankje waarop de jongens zaten is niet hetzelfde als het bankje op deze foto en het stond misschien niet eens op dezelfde plaats. De begroeiïng van het park is in zestig jaar zo veranderd dat de preciese plek niet vast te stellen valt. ADRES: 9641 West Sunset Blvd Door op Sawtelle Blvd (door Veteranen-park) Linksaf Wilshire Blvd Wilshire Blvd eindigt op Oeean Ave Om het park heen naar Sunset Blvd en linksaf Linksaf Bedford Drv Hier ligt een van de huizen die Stan bewoonde in zijn rijke periode. ADRES: 718N Bedford Door op Bedford Drv Linksaf Elevado Ave Rechtsaf Alta Drive In deze straat is het huis dat Babe in de jaren '30 bewoonde. ADRES: 621 Alta Drv Aan de Ocean Ave is het Oeeana Hotel waar Stan de laatste jaren van zijn leven woonde. ADRES: 849 Oeean Ave Terug over Wilshire Blvd Op de kruising met Santa Moniea Blvd (dit is ver) links Linksaf Canon Drv Terug over Alta Drv Reehtsaf Sunset Blvd Linksaf Vine St (dit is ver) Vine St wordt Rossmore Ave Rechtsaf Rosewood Ave Vlak voor de kruising met Carmelita Drv is het begin van 'Busy Bodies' opgenomen. ADRES: 517 Canon Drive Hier ligt tevens het huis (foto rechts) dat te zien is als Stan de grammofoonplaat wisselt. 754 BLOTTO 16 Op de kruising van Rosewood Ave en Cahuenga Blvd, langs wat nu de Wiltshire Country Club is, ligt de greppel met begroeiïng die in 'The Hoose Gow' is te zien. Het heeft lang geduurd voor deze locatie werd gevonden. Leon Smith zegt in zijn boek dat hij op het spoor is gebracht door personeel van Hal Roach Studio's dat bij de opnamen aanwezig was. WINTER 1991/92 755