Roeping & Beweging. Gespreksnotitie over de mobiliteit van predikanten in de Protestantse Kerk

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Roeping & Beweging. Gespreksnotitie over de mobiliteit van predikanten in de Protestantse Kerk"

Transcriptie

1 Roeping & Beweging Gespreksnotitie over de mobiliteit van predikanten in de Protestantse Kerk Mobiliteitsbureau Predikanten & Kerkelijk Werkers - oktober 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding over mobiliteit van predikanten Bloeien voor de Heer Mobiliteit als noodzaak? Enkele ontwikkelingen in het predikantencorps Oorzaken van stagnerende mobiliteit Over roeping en beweging - een beschouwing Stellingen Gespreksvragen

3 1. Inleiding over mobiliteit van predikanten Dat was God niet, dat waren de eenden! Wanneer de vader van Annie M.G. Schmidt in 1927 een beroep ontvangt naar de Hervormde gemeente Sittard, staat hij al bijna achttien jaar in het Zeeuwse Kapelle. Annies biografe Annejet van der Zijl, schrijft dat de sfeer in de pastorie er in de jaren daarvoor niet vrolijker op was geworden. In 1909 was ds. Johan Schmidt met enthousiasme begroet na een tamelijk lange vacante periode en gaf zijn komst een nieuwe impuls aan het gemeenteleven. De nieuwe predikant blijkt ook nog andere aspiraties te hebben want in 1916 promoveert hij. Maar daarna lijkt het er op dat de vader van Annie in vaste patronen terechtkomt zowel wat werk betreft als privé - waar weinig verrassingen meer inzitten. Van der Zijl roept in haar beschrijving het beeld op van een dominee die zich in zijn eigen territorium heeft teruggetrokken en zich daarin kwijt van zijn plichten. Totdat er vanuit Sittard een beroep op hem wordt gedaan, met een ruimer traktement en een rianter huis, in een dynamischer, want stedelijke omgeving. Maar Johan hechtte aan zijn dorp, aan zijn koster, en vooral aan zijn tuin en zijn eenden. ( ) Aan de kerkvoogden meldde hij te zullen blijven, mits de kerkenraad de door Trui [zijn vrouw] vurig gewenste verbouwing aan de pastorie zou financieren. Na veel vijven en zessen gaven de notabelen op 6 juli van dat jaar hun consent, en daags erna meldde de dominee na afloop van zijn preek dat God hem gevraagd had in Kapelle te blijven. Dat was God niet, dat waren de eenden! dacht zijn zestienjarige dochter verontwaardigd 1 Andere tijden? Dit is uiteraard een verhaal 2 uit andere tijden, waarin een predikant (nog) aanzien heeft en bij de notabelen van het dorp hoort. Dominees reflecteren nog niet op een advertentie, ze wonen niet in een eigen woning en in financieel opzicht zijn er aanzienlijke verschillen mogelijk tussen gemeenten. Toch zitten er in deze geschiedenis ook herkenbare elementen voor vandaag. Het lijkt er op dat dominee Schmidt die op dat moment midden vijftig is - niet meer de energie op kan brengen om in beweging te komen. Misschien wel omdat die beweging al in Kapelle tot stilstand is gekomen. Wat vertrouwd is, wat rust en houvast biedt weegt in dat geval kennelijk zwaarder dan het nieuwe, onbekende. Dat de gemeente Kapelle hem beslist nog niet kwijt wil is daarbij een steun in de rug. En dan is er ook nog die ambivalentie rond zijn geroepen zijn. De onderhandelingen met de kerkvoogden getuigen van een zakelijke benadering. Maar aan de gemeente meldt ds. Schmidt in geestelijk vocabulaire dat hij in Kapelle blijft; dat is de wens van God. Dochter Annie heeft nog een ander gezichtspunt: het zijn de eenden. Dit verhaal illustreert het thema mobiliteit van predikanten en maakt ook even invoelbaar hoe complex dit onderwerp is. Een beroep maar ook het uitblijven daarvan kan grote gevolgen hebben voor predikanten, hun partners en eventuele kinderen. Er is de gemeente die een beroep uitbrengt, vaak na grondige voorbereidingen en met hooggestemde verwachtingen; er is een gemeente die haar dominee niet kwijt wil óf juist heel graag ziet vertrekken. Er is het loopbaanperspectief van predikanten; het verlangen of het gebrek daaraan - te willen groeien in ambt, beroep en persoonlijkheid; en er is het besef te leven voor Gods aangezicht met roeping als kernwoord. En daarmee is het aantal aspecten die op de mobiliteit van predikanten betrekking hebben nog niet uitgeput. 1 Annejet van der Zijl, Anna Het leven van Annie M.G. Schmidt, Amsterdam 2002, blz Met dank aan Annemieke Bastiaans voor de verwijzing. 2

4 Dubbele beweging De aanleiding voor deze gespreksnotitie, die geschreven is in opdracht van het Mobiliteitsbureau 3 van de Protestantse Kerk in Nederland en mogelijk is gemaakt door de stichting Ruimzicht 4, ligt in het vermoeden van stagnatie in de mobiliteit van predikanten binnen de Protestantse Kerk. Daarnaast lijkt er sprake van een tendens bij predikanten om juist niet van standplaats te willen wisselen. Het MB wordt regelmatig benaderd door predikanten die uitdrukkelijk niet op een advieslijst geplaatst willen worden omdat zij zich prima op hun plek voelen en naar eigen zeggen niet weg hoeven van hun gemeente. Deze notitie is er op uit het gesprek over de mobiliteit te bevorderen binnen de beroepsgroep van predikanten in het besef dat het een onderwerp is waaraan kwetsbare kanten zitten die raken aan je eigen plek als predikant en de verhouding met de gemeente en soms ook met collega s. Reden te meer om het met elkaar over de mobiliteit te hebben. Omdat mobiliteit geen doel in zichzelf is, worden er in deze notitie verbindingen gelegd met de roeping tot het ambt en de bloei van de voorgangers. Verder zijn er enkele stellingen en vragen toegevoegd. Dit alles in de hoop dat het onderlinge - en ook innerlijke gesprek over roeping en beweging bijdraagt aan de opbouw van de gemeente van Jezus Christus. Ds. H.J. (Jan) Oortgiesen Hoofd Mobiliteitsbureau Predikanten en Kerkelijk werkers. Deze gespreksnotitie is een uitgave van het Mobiliteitsbureau Predikanten en Kerkelijk Werkers van de Protestantse Kerk in Nederland en werd mogelijk gemaakt door de Stichting Ruimzicht. Vragen en andere reacties op deze notitie zijn welkom via arbeidsbemiddeling@pkn.nl Tel

5 2. Bloeien voor de Heer Ministerial flourishing Het is verleidelijk om in te zetten bij de problemen die een gebrekkige mobiliteit met zich mee kan brengen, bijvoorbeeld: demotivatie, burn-out en losmaking van de gemeente. Een bredere en positieve insteek is ontleend aan de Church of England. Het diocees Durham formuleerde in haar beleidsplan Growing the Kingdom, dat het in de Missio Dei, gaat om het tot bloei brengen van heel de geschapen werkelijkheid. Daartoe wordt de kerk van Godswege ingezet 5. Ik ben gekomen om hun het leven te geven in al zijn volheid zegt Jezus (Joh.10 NBV). Met een woord van Irenaeus van Lyon: de glorie van God is de levende mens. Deze nadruk op het floreren van de geschapen werkelijkheid impliceert dat de kerk zelf uit deze visie leeft en de hieruit voortvloeiende waarden ernstig neemt. Ook in de manier waarop zij omgaat met haar dienaren en hun welbevinden. Persoonlijke bloei van de voorgangers beoogt de eer van God en is er ten dienste van het volk van God, in haar dienst aan de wereld. Dit accent op ministerial flourishing neemt daarmee de persoonlijke ontwikkeling van de voorgangers serieus en tevens impliciet ook hun roeping met het oog op de gemeente in de wereld. Dat gebeurt in het vertrouwen dat de nadruk op geestelijke bloei gevolgen heeft voor de effectiviteit van het ambtelijke werk. 6 Employment Life Cycle De Anglicaanse priester Adam Lowe (Milton, Australië) heeft zich in een casestudy beziggehouden met de geestelijkheid (clergy) binnen het diocees Durham van de Church of England en hun kerkelijke loopbaan. 7 Hij hanteert daarbij het model van The Employment Life Cycle (ELC), een ontwerp dat in de organisatie-wetenschap wordt gebruikt om de verschillende fasen van iemands loopbaan te conceptualiseren. De meeste mensen die als werknemer werkzaam zijn, gaan in hun werkzame leven door een aantal gemeenschappelijke fasen; grofweg aangeduid als: werving en selectie, uitoefening en ontwikkeling in het werk en beëindiging van de loopbaan. Deze benadering is behulpzaam in het begrijpen van lange termijn patronen van de arbeidsmarkt, en de beschikbaarheid van human resources in de verschillende fasen van de loopbaan. Het voert te ver om gedetailleerd op de studie van Lowe in te gaan, de Engelse kerkelijke situatie is ook een andere dan die in de Protestantse Kerk in Nederland. Niettemin bevat het artikel een aantal aanzetten van belang voor het thema mobiliteit: Lowe laat zien dat de loopbaan van de clergy verschillende fasen kent en verschillende mijlpalen. Vertaald naar de Nederlandse situatie kan men aan het volgende denken: Fase PThU Master incl. vicariaat en Hydepark Nadere praktijkervaring/ beroepingsprocedure Werkbegeleiding in PE Verdere ontwikkeling/specialisatie Afbouw van het werk Mijlpaal Kerkelijk examen/ colloquium Bevestiging in het ambt Afscheid 1 e gemeente/verbintenis 2 e gemeente Andere werkvelden binnen Lichaam van Christus Emeritaat (al of niet gefaseerd) Het model van de levenscyclus kan niet alleen behulpzaam zijn voor de kerk in het nadenken over de toekomst, het kan ook voor proponenten en predikanten nieuwe inzichten opleveren en bewustwording stimuleren over de eigen positie en de toekomst in het werk. 5 The church of God doesn t have a mission; the God of mission has a church. In: Ministerial Flourishing, The report and recommendations of the CMD Review Group May 2010, p.1 6 We believe that an effectiveness agenda on its own is theologically and practically inadequate. Ibidem, p.1 7 Adam M. Lowe, The Employment Life Cycle and Clergy in the Church of England: A Case Study of the Diocese of Durham, in: K. Niemelä (ed.), Church Work and Management in Change (Finland: Church Research Institute, 2012), p

6 In dat verband valt te denken aan het belang van de Permanente Educatie en aan het pleidooi in het in juli 2012 gepubliceerde Manifest van de groep Dominee 2.0 om te komen tot een ingroeifase in het predikantschap. 8 veel afgestudeerde theologen durven het niet aan om de gemeente in te gaan. Na een stage van tien weken, is vier jaar lang. (..) Er is behoefte aan iets tussen stage en baan. 9 Lowe en anderen hebben nadrukkelijk oog voor de unieke positie van de clergy. In het artikel wordt gesproken over een theologie van roepingen (theology of vocations). Rond de kruispunten/mijlpalen van de ELC komt steeds weer de vraag naar de persoonlijke roeping op tafel: waar is mijn plek in het lichaam van Christus? Deze punten laten zich goed verbinden met de ministerial flourishing. Door de nadruk op de kerk als het lichaam van Christus wordt daarbij de focus mede naar eventuele werkplekken buiten de plaatselijke gemeente verlegd als nieuwe uitdaging. Met het bovenstaande is het thema mobiliteit nog niet aan de orde gesteld. Het perspectief van de levenscyclus in relatie tot het predikantschap helpt echter wel om de mobiliteitsvraag niet geïsoleerd aan de orde te stellen. Mobiliteit, opgevat als verandering van standplaats, is geen panacee voor alle kwalen. Het maakt deel uit van de beweging die in het predikantschap zit er in zou moeten zitten en die door de ELC inzichtelijk wordt gemaakt. 8 Vgl. dominee2punt0.wordpress.com. De aanleiding voor het manifest ligt in het afwijzen van de Generale Synode van de Protestantse Kerk van de zgn. juniorfase. 9 Een van de initiatiefnemers van facebookcommunity Dominee2punt0 in een gesprek n.a.v. het zgn. Manifest. 5

7 3. Mobiliteit als noodzaak? Niet alleen binnen de Protestantse Kerk en evenmin alleen in Nederland staat de laatste jaren de mobiliteitsvraag op de agenda. De kerkorde van de Protestantse kerk (PKO) bepaalt dat predikanten na vier jaar door een andere gemeente kunnen worden beroepen. Soms gebeurt dat ook, maar lang niet altijd. Wat zijn de voors en tegens van een korte of juist langere ambtstermijn op eenzelfde plaats? Daarover wordt verschillend gedacht. Twee stemmen Om er in te komen volgen hier fragmenten uit de ervaringen van twee jonge emeritus-predikanten: Zelf heb ik zeven keer afscheid genomen van een gemeente. Zeker viermaal speelde daarbij de omslag van Hand. 16:6-10 een rol: stremming in het werk mag je soms duiden als een mogelijk teken van de Geest en daarom als een kans op een droom en een nieuwe roep van over water. Daarbij heb ik nooit eigen activiteit geschuwd (je naam laten noemen, het mobiliteitsbureau laten tippen, enz.), zonder roeping en leiding uit het oog te verliezen. Een tijdige verandering van standplaats of werkveld kán dienstig zijn. Maar daar zit de oplossing voor groei en bloei niet volgens mij. ( ) Voorwaarden [om zo lang, bijna 30 jaar, ergens te staan- GvM] vind ik dat er collega s zijn (vanwege de afwisseling en het werken in teamverband) en dat je innerlijk creatief blijft. ( ) Lerend omgaan met jezelf en je werk lijkt mij een belangrijker voorwaarde om het met vreugde en vrucht vol te houden dan tijdige verandering van standplaats of werkveld. ( ) Ergens langer blijven vraagt misschien juist wel meer aan verdieping en verandering dan het veranderen van standplaats, dat juist het risico heeft van het herhalen van zichzelf. De sleutelpositie van de dominee De leiding van de gemeente berust niet bij een geestelijk leider maar bij de kerkenraad. Daarin zijn de ambten tezamen vertegenwoordigd. Alle drie de ambten zijn gelijkmatig ambt. In de kerkenraad is er collegiaal beraad. Predikanten hebben een eigen verantwoordelijkheid als dienaar des Woords. Zij zijn niet in dienst van de gemeente, maar geroepen tot dienst aan de gemeente. Tegelijkertijd zijn predikanten de enige vrijgestelden in een gemeente, die voor hun ambtelijke werkzaamheden een traktement ontvangen. Als zodanig nemen zij een sleutelpositie in binnen de gemeente. Scherp gezegd: Zij kunnen de kerk maken en breken. 10 Welke ambtstermijn past bij deze positie? Het geestelijke aspect In november 2010 schreef de gereformeerd-vrijgemaakte predikant Jos Douma een blog 11 over een rapport van het deputaatschap Dienst en Recht van de GKV. In dat rapport wordt gepleit voor een evaluatiegesprek tussen kerkenraad (of begeleidingscommissie) en predikant na zes jaar ambtelijke dienst. Het rapport stelt o.a. dat predikanten niet langer dan zo n zes jaar in een zelfde gemeente zouden moeten werken. Anders ontstaat er eenzijdigheid, een tunnelvisie, dynamiek wordt belemmerd, groei wordt beperkt en de eigen ontwikkeling wordt geremd. Bovendien voorkomt het sneller rouleren binnen kerkelijke functies het ontstaan van bepaalde culturen en opvattingen. 12 Over de periode van zes jaar schrijft Douma: Het is best herkenbaar trouwens die tijdspanne van zes jaar, of zeven het zal niet om een precies aantal jaren gaan. Want er kan na een bepaald aantal jaren een soort verzadigingspunt optreden bij zowel de gemeente als de predikant. Je kunt vanuit een perspectief van professionaliteit de vraag stellen wat er dan aan de hand is. Maar moet niet minstens ook, of misschien zelfs eerst vanuit spiritualiteit, vanuit een geestelijke benadering, de vraag gesteld worden wat er dan aan de hand is? Kan een verzadigingspunt, en de problematiek die daarvan 10 Gerben Heitink, Een kerk met karakter - Tijd voor heroriëntatie, Kampen 2007, p het rapport: Dienst_en_Recht_def._ pdf Vgl. ook ds. Tom Viezee (NGK), ND : Zes tot uiterlijk acht jaar is een verantwoorde termijn, daarna moet een predikant wegwezen. Dat is gezond, verfrissend en dynamisch voor zowel de predikant als de gemeente. 6

8 een uitdrukkingsvorm is, niet ook een moment van loutering zijn, een proces waar je met elkaar doorheen gaat, een doorgang naar een nieuwe fase van verdieping waarin je ontdekt dat het niet gaat om tunnelvisies, eigen ontwikkeling, mobiliteit en toegevoegde waarde maar om de vraag of er een echt hartelijk verlangen is om de Geest zelf te laten werken boven allerlei menselijke overwegingen uit? In dit verband wijst Douma op de z.i. cruciale rol van het geestelijk leiderschap van de voorgangers. Het veranderingspotentieel Dr. Sake Stoppels stelt het veranderingspotentieel van gemeenten aan de orde in zijn boek Voor de verandering. Om fundamentele veranderingen in geloofsgemeenschappen te realiseren moeten pastores langer dan vier jaar aan een gemeente verbonden zijn. Stoppels citeert o.a. Ploeger en Ploeger-Grotegoed die spreken over 6 tot 8 jaar en de managementdeskundige John. P. Kotter die zegt dat blijvende veranderingen binnen organisaties in de regel niet binnen zeven jaar tot stand worden gebracht. Al deze gegevens wijzen in dezelfde richting: het kost jaren om werkelijke veranderingen te implementeren. Binnen veel protestantse kerken is er een soort fatsoenscode die stelt dat een voorganger niet binnen vier jaar weer vertrekt. Bezien vanuit het veranderingspotentieel van gemeenten zou een langere minimumperiode beter zijn. 13 De pastorale factor In het Reformatorisch Dagblad verscheen in februari 2012 een serie over aspecten van het beroepingswerk in de kring van de gereformeerde gezindte. Dr. W. van t Spijker, christelijk gereformeerd predikant en emeritus-hoogleraar kerkgeschiedenis wordt ook aan het woord gelaten 14 : In de periode na de Synode van Dordrecht was het meer dan tegenwoordig gebruikelijk dat een predikant gedurende zijn hele ambtelijke loopbaan één of twee gemeenten diende ( ). Onder invloed van een toenemend aantal vacante gemeenten ontstond op den duur een situatie waarin veel voorgangers achtereenvolgens op diverse plaatsen werkzaam waren. Een predikant dient een gemeente ( ) niet alleen in de prediking, maar ook in het pastoraat. Dat laatste is vaak een zaak van de lange adem. Dat pleit ervoor om langere tijd in een gemeente werkzaam te zijn. De praktisch theoloog F.O. van Gennep wijst nog op een ander aspect als het om de rol van de pastor gaat: Dat is het fascinerende van zijn positie, dat hij staat in een lange reeks van pastores en dat het werk dat hij heeft gedaan, zal worden opgevangen en aangevuld door anderen 15 Een ander effect brengt langdurige pastorale zorg op eenzelfde plek teweeg: Ik heb in de acht jaar dat ik daar stond verschillende kinderen moeten begraven. Je energie heeft een plafond bij jezelf. Na verloop van tijd is het vat bij jezelf vol. Toen ik hier dominee werd, kon ik weer met een schone lei beginnen. 16 Vertrouwen vrijheid - macht In de Evangelische Kirche in Duitsland (EKD) wordt al langere tijd nagedacht over het termineren van de periode waarin een pfarrer aan een gemeente verbonden is (i.v.m. de invoering van een nieuw Pfarrerdienstrecht). Wat zijn de voor- en nadelen van een begrenzing van de ambtstermijn? Hoogleraar én predikant Dr. Christoph Dinkel (Stuttgart) heeft in verschillende publicaties daar zinnige dingen over gezegd. 17 Enkele kernpunten: 13 Sake Stoppels Voor de verandering, Werken aan vernieuwing in gemeente en parochie, Zoetermeer 2009, p Dr. F.O. van Gennep De brief in het pastoraat, een fenomenologische studie als bijdrage tot de praktische theologie, Amsterdam 1965, p Een oudere dorpsdominee die na 8 jaar veranderde van standplaats. 7

9 -Er is tijd nodig om een vertrouwensband te ontwikkelen tussen een predikant en de gemeente. Een te snelle wisseling van plaats is daarom niet aan te bevelen. -Het is echter bedenkelijk wanneer predikanten te lang op hun plek blijven. Na meer dan tien jaar dreigt vertrouwdheid om te slaan in verveling en lethargie. Als dominee heeft men niets nieuws meer te zeggen. Grote uitdagingen biedt de gemeente niet meer en verrassingen zijn er nauwelijks. Ook als de voorganger geliefd is, zullen er gemeenteleden zijn die niet met zijn stijl overweg kunnen. Het risico bestaat dat zij de aansluiting met de gemeente gaan verliezen. -De plaatselijke dominee is het gezicht van de kerk, maar hij is niet de kerk. Een te langdurige versmelting van ambt en persoon verdoezelt dit gegeven. De dominee heeft de taak het evangelie in verschillende situaties en in verschillende vormen te verkondigen, maar zij is niet het evangelie in eigen persoon. Anderen kunnen het evangelie ook verkondigen en mogelijk andere groepen in de gemeente aanspreken. -In het ambt draait het om vertrouwen en vrijheid. Deze beide componenten geven aan de voorganger ook een niet onbelangrijke mate van macht binnen de gemeente. Deze macht neemt toe naarmate de ambtstermijn toeneemt. Uitweiding - over macht In de Bijbelse traditie strekken de jaren iemand tot eer. Je zou dit de macht van de ouderdom kunnen noemen. Deze macht is echter niet beperkt tot leeftijd en kan ook worden doorvertaald naar jarenlange ervaring in de context van die ene gemeente. Een belangrijk element van dienend leiderschap is de bevordering van de groei van mensen die je dient. Worden ze vrijer en zelfstandiger of steeds afhankelijker van de dominee die als stabiele factor fungeert. Ook met de beste bedoelingen kan iemand toch een machtsfiguur worden. 18 Daarvoor hoef je geen dominante persoonlijkheid te zijn. -Geestelijke mobiliteit: verandering van standplaats leidt tot groei in ervaring. Een nieuw werkveld met de uitdagingen die daarbij horen, verhoogt de geestelijke mobiliteit. Predikanten, gemeenten en de hele kerk zouden ermee geholpen zijn wanneer gemeentepredikanten na jaar (in een ander, later artikel noemt hij 8-12 jaar) van plaats wisselen. -Wanneer de dominee weet dat na een bepaald aantal jaren van standplaats gewisseld zal worden, kan hij de eigen levensplanning daar op afstemmen. Wanneer alle predikanten na een bepaalde periode van standplaats wisselen, is een verandering geen persoonlijke ramp meer. Dinkel is geen voorstander van dwang, evenmin van de mogelijkheid dat na ca. acht jaar voorgangers door de gemeente kunnen worden herkozen. Hij pleit voor een Kultur des Stellenwechsels. Predikantsbeelden Dinkel brengt in de discussie over de begrenzing van de ambtstermijn van de predikant nog een theologische verdieping aan. Achter de thematiek van de mobiliteit schuilt een conflict tussen verschillende predikantsbeelden (Leitbilder). Herder Eeuwenlang was het beeld van de herder/pastor voor het predikantsberoep leidend. Im Horizont des Hirtenleitbilds sind Stellenwechsel und Berufskarriere nicht vorgesehen. Als er sprake was van ontwikkeling, dan was het naar een grotere kudde. In de jaren 70 en 80 is het beeld van de (gekwalificeerde!) herder nieuw leven ingeblazen door de opkomst van de pastorale psychologie en KPV-trainingen. In plaats van de kudde/gemeente kwam het individu/cliënt centraal te staan. Manager In de jaren 90 en het begin van de 21 e eeuw komt er een nieuw beeld in zwang, dat van de dominee als manager. Competenties, leiderschapstrainingen, zelfmanagement worden nieuwe 17 O.a. Christoph Dinkel, Die Unverzichtbarkeit der Pfarrerin und des Pfarrers vor Ort; Facetime Chancen direkter Begegnung, in: Deutsches Pfarrerblatt - Heft: 2/2007; Dinkel, Besetzung von Pfarrstellen auf Zeit, in: Deutsches Pfarrerblatt Heft 4/ Martina und Volker Kessler Die Machtfalle. Machtmenschen in der Gemeinde, Giessen

10 deugden. De kerk/gemeente wordt als een onderneming beschouwd. De charismata-lijsten van Paulus worden herontdekt en nopen tot het ontwikkelen van talenten. Deze ontwikkeling past in de samenleving waar transparantie, verantwoordelijkheid en media-presentie steeds belangrijker worden. Dinkel stelt dat de kerk, wil zij serieus genomen worden, zal moeten voldoen aan standaarden die in de maatschappij aanvaard zijn. De consequentie van deze insteek is een vermanagerung van het predikantschap. De houdbaarheidstermijn van managers is in de regel beperkt (3-5 jaar). Prediker Wanneer dit beeld op de voorgrond staat, gaat het veel minder om management e.d. Vroeger was de predikant een geleerde die God en de wereld voor de gemeente verklaarde. Die tijd is voorbij. De eisen aan de preekvoorbereiding worden hoger, alsook de eisen aan de presentatie. In plaats van geleerdheid is de gemeente meer en meer in de performance geïnteresseerd, mede onder invloed van de moderne media. Tegelijkertijd wordt er van de predikant uiteindelijk verlangd dat deze iets te zeggen heeft dat er toe doet. Maar hoe lang kan iemand op eenzelfde plaats voor dezelfde mensen iets interessants, dat wil zeggen iets nieuws vertellen? Ook dit predikantsbeeld staat haaks op een lang verblijf op een zelfde standplaats. Mensen van de weg De nieuwtestamenticus Gerd Theissen omschrijft de volgelingen van Jezus als Wanderradikalen, mensen die onderweg zijn, in beweging, net als hun Heer (Matth.8:20). Deze opvatting staat ver af van de huidige praktijk in de christelijke gemeenten. Maar zegt Dinkel als dan in ieder geval de dominees hier eens een beetje naar zouden leven, dan zou dat niet slecht zijn. In de geloofstraditie zitten in ieder geval impulsen voor flexibiliteit en mobiliteit. Uitgerekend de Reformatie stelt Dinkel - is verantwoordelijk voor de breuk met het ideaal van het onderweg zijn. Met de nadruk op de deskundigheid en de professie van de dominees, kwamen ook de arbeidsvoorwaarden in beeld, met name das Pfarrhaus en daarbij gevoegd de Pfarrfamilie en nog weer later de werkende partner. Voor het gezin is een verandering van standplaats een risico en reden tot stress 19 ; zoiets kan niet worden afgedwongen door regels. 19 Vgl. Hannie Vink en Piet Schelling Verhuizen met kinderen een praktische gids, Kampen

11 Enkele ontwikkelingen in het predikantencorps Het is niet eenvoudig een gedetailleerd beeld van de mobiliteit onder gemeentepredikanten in de Protestantse Kerk te schetsen. Toch zijn er wel enkele lijnen te trekken. Predikantenaantallen en samenstelling De statistische jaarbrief laat zien dat de ontwikkeling van de aantallen gemeentepredikanten een daling vertoont vanaf 2197 predikanten in 2005 naar ca per Andere tabellen maken inzichtelijk hoe de samenstelling van het predikantencorps is naar leeftijd en geslacht. Het aantal vrouwen neemt toe, het aantal jonge dominees tot en met 34 jaar blijft klein. Normbezetting Verder biedt de jaarbrief een overzicht van wat genoemd wordt de normbezetting (aantal fte predikantsplaatsen) ten opzichte van het aantal dienstdoende predikanten in fte en het aantal vacatures in fte. Hieruit blijkt een gestage afname van het aantal benodigde gemeentepredikanten. Een daling die samenhangt met de krimpende kerk waarin het aantal leden en gemeenten terugloopt. In- en uitstroom gemeentepredikanten In 2007 liet het rapport Werk in de wijngaard zien dat het aantal personen dat colloquium deed zo rond de 53 per jaar lag over de periode Het gaat hier vermoedelijk om het aantal proponenten dat daadwerkelijk als predikant aan de slag is gegaan. De website dominees.nl vermeldt over de periode 2004 (het jaar van de vorming van de Protestantse Kerk) tot en met 2011 een aantal van gemiddeld 63 personen per jaar die zijn toegelaten tot de evangeliebediening. Tot 1 juli 2012 zijn dat er Uit de praktijk van de afgelopen jaren blijkt dat deze proponenten lang niet allemaal gemeentepredikant worden. Ook duurt het soms geruime tijd voordat een bevestiging plaatsvindt (hetzij als gemeentepredikant, hetzij als predikant met bijz. opdracht) proponenten aanwas Proponenten bevestigd Uitstroom predikanten Aan de uitstroomkant kan worden nagegaan welke predikanten 65 jaar worden en met emeritaat gaan. Daarbij moet bedacht worden dat er predikanten zijn die door ontheffing uit het ambt, arbeidsongeschiktheid, sterfte of vervroegd uittreden de 65 jaar als emeritaatsdatum niet halen. Ook is er een vooralsnog kleine groep predikanten die na het 65 e jaar wil doorwerken. Verder is de verhoging van de pensioenleeftijd buiten beschouwing gelaten. In onderstaande grafiek is de 20 Vervaardigd door het Expertisecentrum t.b.v. de kleine synode, AZ 11-39, 25 november Inmiddels verscheen de Statistische Jaarbrief Het aantal zal in 2012 waarschijnlijk flink hoger zijn dan gemiddeld in verband met de sluiting van de opleidingen van de PThU in met name Utrecht. 10

12 instroom van gemiddeld 63 proponenten meegenomen en de gemiddelde uitstroom van 86 gemeentepredikanten die met emeritaat gaan per jaar proponenten aanwas Uitstroom predikanten Lineair (proponenten aanwas) Lineair (Uitstroom predikanten) De instroom van proponenten die daadwerkelijk gemeentepredikant worden zal waarschijnlijk lager zijn. Daarbij is de tendens van structureel lagere studentenaantallen bij opleidingen theologie nog buiten beschouwing gebleven. Het aantal predikanten dat uitstroomt is groter dan hierboven geschetst wanneer de predikanten met bijzondere opdracht of in algemene dienst mee worden geteld. Gezien bovenstaande trends in instroom en uitstroom is er reden te verwachten dat de vraag naar gemeentepredikanten zal toenemen ondanks de krimpende kerk en de ontwikkeling naar de inzet van meer HBO-theologen. 23 Dat biedt ook perspectief voor de mobiliteit van predikanten. Mobiliteit Om scherper te krijgen hoe het gesteld is met de mobiliteit van gemeentepredikanten is gekeken naar het aantal jaren dat predikanten in hun huidige gemeente staan na hun laatste bevestiging. Voor de gegevens is gebruik gemaakt van cijfers van het team arbeidsvoorwaarden 24 waarbij wordt uitgegaan van 1996 predikanten voor gewone werkzaamheden per ultimo Aantal jaren in huidige gemeente na laatste bevestiging 0 t/m 4 Jaar 901 = 44,9 % van 1996 >4 t/m 7 jaar 396 = 19,8 % >7 t/m 10 jaar 226 = 11,3 % >10 t/m 12 jaar 105 = 5,2 % >12 t/m 20 jaar 269 = 13,4 % >20 t/m 34,1 jaar 109 = 5,4 % Volgens Ord van de PKO zijn predikanten voor gewone werkzaamheden beroepbaar wanneer zij ten minste vier jaar de gemeente waaraan zij verbonden zijn, hebben gediend. 22 Voor zover kon worden nagegaan is de samenstelling van het aantal gemeentepredikanten dat de komende jaren met emeritaat zal gaan als het gaat om werktijd (pt/ft) vrijwel in evenwicht. 23 Deze verwachting past bij de conclusies uit het rapport De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016, (ROA-R- 2011/8), van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, Maastricht University, School of Business and Economics, Maastricht, december Andere HBO- en WO-opleidingstypen waarvoor een relatief hoge vervangingsvraag van gemiddeld jaarlijks ca. 5% of meer wordt verwacht zijn terug te vinden bij ( ) WO theologie. (p. 44) Binnen WO letteren en sociaal-cultureel is het arbeidsmarktperspectief voor WO theologie zelfs zeer goed door de hoge vervangingsvraag. (p.74-75) 24 Met dank aan Hans Runherd, Team Arbeidsvoorwaarden DO. 11

13 Binnen de kerk zijn er verschillende opvattingen over de vraag wat een passende periode is om als gemeente en predikant aan elkaar verbonden te zijn: het Bijbelse getal van 7 jaar, het psychologisch belangrijke 10 jaar, of net als diakenen en ouderlingen naar de Protestantse Kerkorde 12 jaar. Al naar gelang deze begrenzing wordt het belang van mobiliteit meer benadrukt. Helder is in ieder geval dat eind predikanten langer dan 7 jaar in hun gemeente stonden, waarvan 378 meer dan 12 jaar (zie onderstaande grafiek). Als het om percentages gaat is ultimo % van de gemeentepredikanten langer dan tien jaar in zijn gemeente; 36% langer dan zeven jaar aantal leeftijd Ontwikkelingen In het licht van voorgaande cijfers, zit er voor de komende jaren waarschijnlijk behoorlijk wat ruimte tussen de instroom van proponenten en de uitstroom van predikanten. Deze ruimte biedt kansen voor mobiliteit, ook voor predikanten met veel ervaring 25. Het predikantencorps bestaat op dit moment namelijk voor meer dan de helft uit personen die ouder zijn dan vijftig jaar. 26 Tegelijkertijd is er sprake van een krimpende kerk waarin meer in deeltijd gewerkt zal worden en waarin de werktijdpercentages kleiner worden. Per 1 januari 2011 is 68% van de dienstdoende predikanten fulltime aan het werk; 32 % parttime. 23% van de predikanten is vrouw. Van de vrouwelijke predikanten heeft 68% een parttime dienstverband. De gemiddelde werktijd van alle dienstdoende predikanten is 88%. 27 In het toekomstbeeld zal ook de vermoedelijk toenemende inzet van kerkelijk werkers betrokken moeten worden. Dit alles heeft gevolgen voor de aard van de ambtelijke werkzaamheden. In principe worden studenten opgeleid tot generalist. In de praktijk dreigt de breedheid van het werk verloren te gaan, met consequenties voor de aantrekkelijkheid van het beroep. Ik wil heel graag naar een andere gemeente. In de afgelopen vier jaar heb ik nog nooit een trouwdienst geleid en ook nog nooit kinderen gedoopt. Catechisanten zijn er niet. 28 De doorstroming in de kerk lijkt in absolute getallen mee te vallen. Toch geldt van 1 op de 4 gemeentepredikanten dat deze langer dan tien jaar aan zijn gemeente verbonden is. 25 In de regel is er bij het Mobiliteitsbureau veel vraag naar jonge dominees met ervaring in de leeftijd tot 45 jaar. 26 Vgl. ds. H.J. (Jan) Oortgiesen op de website reliwerk.nl 27 Cijfers ontleend aan team arbeidsvoorwaarden DO in Rein Brouwer, Een kwestie van karakter. Predikantschap in een seculiere tijd, Kerk en theologie 62/3, juli 2011, noot Predikant die in deeltijd werkt in haar eerste gemeente. 12

14 5. Oorzaken van stagnerende mobiliteit 1. Waarom predikanten niet beroepen willen worden Pastorie / eigen huis Nog in 2007 stond boven een artikel in Trouw : Pastorie wordt straks blok aan ieders been. Hierin werd betoogd dat door de stijgende huizenprijzen het voor dominees die met emeritaat gaan onmogelijk wordt om zich een knap huis te veroorloven. Gemeenten doen er beter aan hun pastorie te verkopen. Inmiddels is het beeld drastisch gewijzigd. De woningmarkt zit op slot, de prijzen van woningen dalen en deze ontwikkelingen zijn van negatieve invloed op de mobiliteit van predikanten met een eigen woning. Het ligt voor de hand dat bezitters van een eigen huis hun woning pas na een aantal jaren (ca. 10?) willen verkopen om geen verliezen te lijden. Een predikant met een eigen huis is in de regel ook minder snel in staat op korte termijn te reageren op een uitgebracht beroep. 29 Rol van de partner / kinderen/ ouders In vrijwel de gehele Protestantse Kerk is het een vertrouwd beeld geworden dat de partner van de predikant een eigen werkkring heeft. Ook dit is een factor die meespeelt in het beroepingswerk. Daar komt bij dat predikanten die in deeltijd werken vaak een andere verdeling van werk en zorgtaken hebben met hun partner dan dominees die voltijds werkzaam zijn. De jaren door is ook de plaats van de kinderen in relatie tot het beroepingswerk toegenomen. Hun behoeften en wensen rond bijvoorbeeld onderwijs en opleiding worden serieus genomen. Hierdoor kan een mogelijke verandering van standplaats worden opgeschort. Een aantal predikanten geeft bij het Mobiliteitsbureau aan dat zij vanwege de zorg voor hun ouder wordende ouders niet kunnen bewegen naar een ander deel van het land. Het is goed denkbaar dat dit motief door de te verwachten vergrijzing een grotere rol gaat spelen. Parttime/ fulltime De advertenties in Kerkinformatie wekken de indruk dat er vrijwel alleen parttime plekken in de kerk zijn waar predikanten aan de slag kunnen. Dat beeld is eenzijdig. Anderzijds loopt het aantal fulltime vacatures waar doorgaans veel belangstelling voor is - wel terug (zie de cijfers in het vorige hoofdstuk). Voor fulltime predikanten en proponenten die niet in deeltijd kunnen werken, vormt deze ontwikkeling een complicatie om naar een (nieuwe) gemeente te gaan. Daar komt nog iets bij: Als predikant sta je niet parttime in het ambt, je werkt in deeltijd. En de vraag is of dat besef binnen de gemeente leeft. Deeltijdpredikanten kiezen meestal voor vrijheid, vrije tijd en ruimte voor hun gezin. Gemeenten daarentegen beroepen een deeltijdpredikant omdat het ledenaantal afneemt en de financiële middelen navenant. Dat botst. 30 Zekerheid / onzekerheid De ervaring leert dat er ook predikanten zijn die om andere redenen geen beroep in overweging willen nemen hoewel zij kerkordelijk gezien beroepbaar zijn. Een bepaald project is bijvoorbeeld nog niet afgerond, of een traject van verandering. Ook komt het voor dat predikanten honkvast blijven vanuit een grote verantwoordelijkheid voor de toekomst van de gemeente die zij dienen. Bij hun vertrek wordt de afname van de grootte van de gemeente misschien wel doorvertaald in percentage formatieplaats. 29 Aldus ds. R. Holwerda in Centraal Weekblad 16 mei Gerben Heitink, Een kerk met karakter - Tijd voor heroriëntatie, Kampen 2007, p

15 Daarnaast zijn er predikanten die zich op hun plek weten in de gemeente die zij dienen. Waarom zou je veranderen als je weet wat je hebt en niet wat je krijgt? Is het wel een verbetering als ik ga? Hier heb ik mijn balans gevonden. Daarbij spelen de krimp van de kerk en het gemis aan perspectief een belangrijke rol en de onzekerheden die daarmee samenhangen in een nieuwe context. In dit verband is een waarneming uit de Werkbegeleiding (WB) 31 van belang. In de jaren 90 signaleerde de WB onder predikanten het verlangen om niet te lang in een gemeente te blijven (bijv. niet > 6 jaar). Inmiddels lijkt dit beeld precies omgekeerd. Het risico voor deze categorie dominees is dat zij te lang op hun (veilige?) plek blijven en na verloop van tijd niet meer van standplaats kunnen wisselen. Veel predikanten die niet weg willen geven dat door aan het Mobiliteitsbureau, zodat zij niet op een advieslijst worden geplaatst. In toenemende mate gebeurt dat ook in de kring van de Gereformeerde Bond. Teleurstelling Verschillende predikanten hebben op het MB aangegeven (voorlopig) niet meer te reageren op advertenties. Dit besluit werd ingegeven door teleurstelling over de maandenlange procedure die uiteindelijk op niets uitliep: ik werd nummer twee, en dat hoor je dan na 9 maanden op de dag voor Kerst! Een andere predikant (eind vijftig) die nooit ver kwam in beroepingsprocedures gaf aan dat advertenties en het klimaat in de kerk suggereren dat er altijd nieuwe kansen zijn, als je maar wil. Maar dat is onzin. Ik doe daar niet meer aan mee. Ook de opstelling van beroepingscommissies te zakelijk, amateuristisch speelt daarbij een rol. Soms denk ik: beroepingscommissies moeten ook vanuit het geloof handelen. Ik hoor van commissies die uit mensen bestaan. Absurd. Als je je huiswerk hebt gedaan, dan is er ook nog zoiets als het waagstuk van het geloof. 32 Ik voelde me als een kwajongen behandeld en dacht heb je eigenlijk wel kaas gegeten van wat kerk is? 33 Doorgroeimogelijkheden Ook het ontbreken van mogelijkheden om jezelf verder te ontwikkelen stimuleert predikanten niet om naar een nieuwe gemeente te gaan. Ik ben toe aan een nieuwe uitdaging. Maar in een volgende gemeente blijft het werk ten diepste hetzelfde. Daarom heb ik gemeenten die zich bij mij meldden tot nu toe afgehouden. 34 Financieel motief Het financiële motief is met de invoering van de nieuwe traktementsregeling weggevallen. Inkomsten spelen voor een predikant geen rol meer bij het verhuizen naar een grotere gemeente omdat er geen financiële verschillen meer zijn tussen gemeenten. Het nieuwe traktementsstelsel werd ingevoerd o.a. om de mobiliteit in de kerk te bevorderen. Onvoldoende helder is of de regeling op dit punt aan zijn doel beantwoordt Gesprek met de werkbegeleiders, 27 sept Oudere predikant, praatpaal van jongere collega s. 33 Ervaren predikant, tweede helft vijftig, midden van de kerk. 34 Predikant, 48 jaar, confessioneel/evangelisch. 35 Vgl. Theo Pleizier, De bolwerken van de Protestantse Kerk, consequenties van synodebeleid voor kleine gemeenten in een krimpende kerk in Kerk en Theologie, 62 (2011) Hij wijst m.n. op de gevolgen van het traktementsstelsel voor kleinere gemeenten. Zij zien de kosten voor predikantstraktementen sterk stijgen en kunnen geen fulltime dominee meer betalen. 14

16 Verscheidenheid in aantrekkelijkheid van gemeenten is in ieder geval decennialang een belangrijke factor geweest in de mobiliteit van predikanten. 36 Rode draad? Is er in bovenstaande motieven een rode draad te bespeuren? Dr. Rein Brouwer 37 heeft gewezen op een meer zakelijke benadering van het predikantschap door de predikanten. Hij signaleert dat tijd en beschikbaarheid geseculariseerd zijn. Ook voor dominees zijn individualiteit en privacy een groot goed geworden. De aanschaf of huur van een eigen huis zorgt ervoor dat werk en privé meer op afstand komen te staan. Hij signaleert dat ook predikanten zich bevinden binnen een immanent raamwerk (Charles Taylor). Brouwer verbindt aan zijn waarnemingen ook kritische vragen: In hoeverre rekenen predikanten nog met de realiteit van externe krachten, die de immanentie te boven gaan? Is roeping niet geworden tot een intrinsieke motivatie die zich slechts onderscheidt door de verwijzing naar een religieuze traditie? 36 Peter van Rooden, Religieuze regimes, Over godsdienst en maatschappij in Nederland, , Amsterdam 1996, schetst hoe in de 18 e eeuw de kerk van de Republiek in principe een ideale structuur voor mobiliteit kende. De predikantsplaatsen waren zeer verscheiden in (financiële) aantrekkelijkheid. 37 Rein Brouwer, Een kwestie van karakter, p

17 2. Willen is (lang niet altijd) kunnen In het voorgaande is aandacht geschonken aan predikanten die niet weg willen uit hun gemeente. Niet vergeten mag worden dat er ook een groep van dominees is die wel degelijk openstaan voor een beroep maar niet beroepen worden. In menig pastorie is er op dit gebied een stuk zorg. En the man in the street heeft daar geen weet van. 38 Predikanten die wel weg willen maar dat niet kunnen, zien vaak uit naar een verandering van standplaats vanwege de zwaarte van het werk. Het is geen sinecure om vandaag aan de dag in een sterk veranderende wereld kerk te zijn. De afgelopen jaren is de diversiteit in gemeenten sterk toegenomen met alle spanningen van dien. Het staande blijven in het krachtenveld van de gemeente vergt grote spankracht. En een krimpende kerk legt op deze predikanten die langdurig op eenzelfde plek werken, een zware last. Ik loop leeg van de leegloop is een quote die de moedeloosheid en machteloosheid verwoordt. Naar het ambt solliciteer je niet In verband met het bovenstaande speelt ook nog een principiële kwestie. Veel gemeenten gaan via een advertentie in Kerkinformatie op zoek naar een nieuwe predikant. Op zo n advertentie kan men reflecteren of solliciteren 39 en het is niet uitzonderlijk dat zo n advertentie tientallen reacties genereert. In een substantieel deel van de Protestantse Kerk kent men deze praktijk niet 40 en heeft men daar zelfs bezwaren tegen. Overigens leven die bezwaren niet alleen bij hen die zich tot de gereformeerde belijders rekenen. In een artikel op zijn weblog 41 schrijft de Groninger predikant Ynte de Groot waarom hij niet mee doet aan sollicitatieprocedures: Inhoudelijk ( ) vind ik het grootste bezwaar dat het ambt niet iets is waarnaar je solliciteert, maar waartoe je geroepen wordt. Het klinkt misschien zwaarwichtig, maar zo voel ik het toch. Natuurlijk is dominee zijn gewoon een vak en een predikant moet niet ergens werken waar hij of zij zich niet thuis voelt. Maar als in het beroepingswerk de predikant het initiatief moet nemen is het gevaar groot dat hij of zij meer oog krijgt voor de eigen carrière, dan voor wat nodig is voor een gemeente. In het oude systeem kon je in contact komen met een gemeente waarnaar je nooit zou hebben gesolliciteerd, maar die een appèl op je doet, dat je als een werkelijke roeping kan ervaren. 38 Uit een van een betrokken gemeentelid uit de kring van de Gereformeerde Bond. 39 In feite solliciteert een gemeente naar een nieuwe predikant stelt ds. Jan Oortgiesen (MB). De vraag is wel of een kerkenraad/beroepingscommissie dat ook zo beleeft. 40 Vgl. de brochure Vacant, en dan? uit 2007, van de hand van ds. M.A. Kuijt, geschreven ter bezinning op het beroepingswerk binnen de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk febr

18 3. Waarom predikanten niet beroepen worden Het leeftijdsmotief In 2005 schreef dr. Sam Janse in Woord & Dienst dat wie vijftigplus is zich moet voorbereiden op het rangeerterrein van de kerk en niet meer meetelt bij vacante gemeenten. Janse merkte dat gemeenten op zoek zijn naar frisse dertigers met een jeugdige uitstraling. Deze gedachte heeft inderdaad in het beroepingswerk postgevat. Oudere dominees zo wordt gedacht zijn minder herkenbaar voor kinderen en jongeren en de categorie van de zgn. middengeneratie. Bij beroepingscommissies is er twijfel of senioren nog wel initiatiefrijk zijn, of zijn zij vooral op weg naar het emeritaat? Dat oudere predikanten levenservaring hebben opgedaan, toegenomen zijn in vaardigheden en hun theologische kennis hebben verdiept, daaraan wordt in deze redenering voorbij gegaan. Het lijkt er overigens op dat hier enige verandering in komt. Een groot deel van de dienstdoende predikanten is boven de vijftig, dertigers zijn schaars. Verder zullen er de komende jaren vermoedelijk meer vacatures komen. De verhoging van de AOW-leeftijd kan ook een signaalfunctie hebben: wie boven de vijftig is wordt geacht nog volop mee te doen in het arbeidsproces. Er is iets aan de hand Er bestaat bij gemeenten huiver om een predikant te beroepen waarmee iets aan de hand is. Wat daarmee precies wordt bedoeld, varieert. Binnen de kring van de Gereformeerde Bond en in mindere mate bij confessionele gemeenten wordt het al geruime tijd beroepbaar zijn (van proponenten) of al langere tijd aan gemeente verbonden zijn (van predikanten) soms opgevat als een indicatie dat er iets aan de hand moet zijn. Hierbij speelt de vorm van het beroepingswerk je wordt beroepen en reageert niet op een advertentie een belangrijke rol. Spanningen binnen de gemeente waar de predikant werkt, bevorderen het beroepingswerk niet. In toenemende mate lijkt daarbij ook het internet van betekenis, waar in veel gevallen kerkbodeberichten, weekbrieven en officiële mededelingen vrijelijk te lezen zijn. In ord PKO wordt kerkordelijk mogelijk gemaakt dat een predikant na gerezen spanningen ontheven wordt van werkzaamheden en losgemaakt van de gemeente. In de betreffende situatie spreekt het generale college voor de ambtsontheffing uit dat de predikant de gemeente niet langer met stichting kan dienen. In dit oordeel wordt de schuldvraag niet aan de orde gesteld. Hoewel deze inzet ruimte lijkt te scheppen voor een nieuw begin, wijst de praktijk uit dat het erg moeilijk is voor losgemaakten om een nieuwe verbintenis aan te gaan. De schuldvraag is in juridische zin weliswaar niet in het geding maar daarmee ook niet beantwoord. Hierdoor blijft predikanten die met een losmakingsprocedure te maken hadden hun voortijdige afscheid aankleven: waar rook is, is vuur. In de provincie Zuid-Holland is de laatste jaren ervaring opgedaan met het sluiten van een convenant tussen predikanten en kerkenraden die gebrouilleerd zijn geraakt. Zolang de predikant in het reguliere dienstwerk kan functioneren is er nog enige kans op een beroep, zo leert de ervaring. Het top-tien effect In dat deel van de kerk waar men niet werkt met advertenties lijkt er soms sprake van een top-tien effect. Proponenten of predikanten die een bepaalde naam hebben opgebouwd en pas net (of nog net niet) beroepbaar zijn, ontvangen meerdere beroepen tegelijk of na elkaar. Een grote groep predikanten die relatief onbekend zijn, blijven onbemind. Zij ontvangen bij hoge uitzondering een beroep. En dat zij nooit in de kolommen van de beroepingsberichten staan getuigt dan ook weer tegen hen. Het beroepingswerk voltrekt zich grotendeels in kleine circuits met een bevoorrechte binnenste cirkel Vacant, en dan?, blz

19 De dominee past niet bij de gemeente (1) Tijdens de beroepingsprocedure wordt duidelijk dat predikant en gemeente niet matchen waardoor de beroepingscommissie afziet van verder contact. Het is zeker van wezenlijk belang dat de predikant en de gemeente bij elkaar passen. Er zijn in dit verband twee tendensen te bespeuren: Modalitaire grenzen zijn vager geworden, modalitaire profielen zijn op plaatselijk vlak minder eenduidig (vgl. m.b.t. bijvoorbeeld: liturgische tradities, theologische accenten, ambtsvisie, ethische thema s als homoseksualiteit). De opkomst van de evangelische beweging binnen de Protestantse Kerk zorgt voor meer diversiteit binnen gemeenten. Gemeenten die gescheurd of gedecimeerd raakten bij de vorming van de Protestantse Kerk zoeken een nieuwe balans. Aan de context (bijv. stad) wordt meer belang gehecht. Door al deze ontwikkelingen wordt het beroepen van een predikant steeds specifieker. Beroepingswerk is maatwerk. Omdat de predikant een belangrijke plaats inneemt binnen de gevarieerd samengesteldegemeente en het nauw luistert, gaan beroepingscommissies en kerkenraden niet over een nacht ijs maar op safe. Langdurige (maandenlange) beroepingsprocedures zijn het gevolg. Wie niet exact in het profiel past, wordt niet beroepen. De dominee past niet bij de gemeente (2) In 2006 beschreef Eline Baggerman- van Popering haar Lesefrucht van 48 advertenties van predikantsvacatures in Kerkinformatie 43. Het predikantsbeeld dat uit deze advertenties oprijst bestaat uit zes thema s: een leider, met uitstraling, die goed kan samenwerken en kan omgaan met de leefwereld en pluriformiteit van de gemeente, en die beschikt over bepaalde deskundigheid. Kernwoord is uitstraling. Er is weinig fantasie voor nodig om te veronderstellen dat het verlangen naar een inspirerende, verbindende predikant met uitstraling en leidinggevende capaciteiten eerder is toegenomen dan afgenomen. Ook in gemeenten waar men op klassieke wijze het beroepingswerk vormgeeft is er vraag naar ondernemende predikanten die zich goed kunnen presenteren. Een dominee wordt steeds sterker beoordeeld op zijn persoonlijke kwaliteiten. In de drieslag ambtpersoon-beroep geeft de persoon de doorslag. 44 Op deze punten passen veel gemeenten en predikanten niet bij elkaar, zo leren de ervaringen op het Mobiliteitsbureau. Predikanten maken ten aanzien van dit predikantsprofiel (graag) een theologisch voorbehoud: zij zijn ten principale dienaren van het Woord. De kerkenraad heeft de leiding over de gemeente, niet de predikant. Om bezieling en uitstraling kan men alleen bidden, het zijn geen competenties. Ofschoon deze gezichtspunten op zichzelf allemaal theologisch correct zijn is daarmee de vraag van gemeenten niet van tafel. Beroepingscommissies maken gewag van inertie bij predikanten, tobberigheid en het uit de weg gaan van heikele beleidsthema s. Zij [enkele predikanten die al lange tijd aan die gemeente verbonden zijn GvM] zijn op geen enkele manier proactief en nemen geen initiatieven. Als er gesproken wordt over de krimp in hun wijkgemeenten, reageren ze uiterst defensief. Bij hen denk ik: dan wordt het leven watertrappelen. 45 Dat iemand zich zo kleedt voor een gesprek. Ik dacht: is dat nou een dominee? De X-factor van de predikant, in Woord en Dienst, mei 2006, p.3 44 Aldus prof. dr. G. Heitink in een klein exploratief onderzoek Predikant en kerkenraad: een spanningsveld, sept Voorzitter AK in een stedelijke context. 46 Voorzitter beroepingscommissie uit het midden van de kerk. 18

20 Moeten de dominees met hun uitstraling in hun eentje de leegloop van de gemeente tegengaan? Dat is als motief bij gemeenten denkbaar. Maar achter de vraag naar zo n type predikant is op zijn best ook het verlangen te proeven naar vernieuwing van de gemeente met het oog op de toekomst, waarin de predikant het voortouw zou moeten nemen. Aan geloofwaardig leiderschap 47 is in de kerk en niet alleen daar een groeiende behoefte. Daarin speelt de veranderde plaats van de christelijke gemeente in onze postmoderne cultuur een belangrijke rol 48. Rode draad? Door grotere nadruk te leggen op de persoon van de dominee verdwijnt de overtuiging naar de achtergrond dat het ambt een gave van God is aan de geloofsgemeenschap. Door de manier waarop sommige beroepingscommissies te werk gaan en de wijze waarop het predikantsprofiel is geformuleerd, wekken zij de indruk een nieuwe werknemer te zoeken voor de job van dominee. 47 Vgl. dr. Joke van Saane, Geloofwaardig leiderschap, Zoetermeer Te denken valt aan het pleidooi van Robert Doornenbal voor missionair leiderschap met een sterke nadruk op spirituele vorming. Zie R.J.A. Doornenbal, Crossroads. An Exploration of the Emerging-Missional Conversation with a Special Focus on Missional Leadership and Its Challenges for Theological Education, Delft

Dat was God niet, dat waren de eenden.

Dat was God niet, dat waren de eenden. Dat was God niet, dat waren de eenden Een bespreking van Roeping en beweging: Gespreksnotitie over de mobiliteit van predikanten in de Protestantse Kerk. Tenzij anders vermeld, verwijzen de paginanummers

Nadere informatie

Profielschets Predikant Hervormde Gemeente Ingen

Profielschets Predikant Hervormde Gemeente Ingen Profielschets Predikant Hervormde Gemeente Ingen Ingen, 31 mei 2017 De hervormde Gemeente Ingen behorende tot de PKN streeft er naar haar basis te hebben in de liefde van de Heer en daar met woord en daad

Nadere informatie

DE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER

DE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER DE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER De PThU kent twee competentieprofielen, die voor de gemeentepredikant en die voor de geestelijk verzorger. Ze verschillen in onderdelen, maar

Nadere informatie

Handboek. voor ouderlingen en oudsten. Peter van de Kamp (red.) Ad Heystek Willem van der Horst Sake Stoppels

Handboek. voor ouderlingen en oudsten. Peter van de Kamp (red.) Ad Heystek Willem van der Horst Sake Stoppels Handboek voor ouderlingen en oudsten Peter van de Kamp (red.) Ad Heystek Willem van der Horst Sake Stoppels Buijten & Schipperheijn Motief - Amsterdam Inhoud Inleiding 7 Deel 1: De basis 1 Waarom eigenlijk

Nadere informatie

Hoe gaan we om met gemeenteleden die ongehuwd samenwonen? (Jongeren, bespreek dit eens met elkaar en met je ouders.)

Hoe gaan we om met gemeenteleden die ongehuwd samenwonen? (Jongeren, bespreek dit eens met elkaar en met je ouders.) Ongehuwd samenwonen? In 2010 heeft in de kerkenraad van de Hervormde gemeente De Hoeksteen een diepgaande bezinning plaatsgevonden over de vraag hoe we in Bijbels licht zorgvuldig om moeten gaan met mensen

Nadere informatie

Welkom. En nu? Ds. H.W. van Egmond Ds. H.G. Gunnink

Welkom. En nu? Ds. H.W. van Egmond Ds. H.G. Gunnink Welkom En nu? Ds. H.W. van Egmond Ds. H.G. Gunnink 12 Juli 2017 De nu volgende presentatie is zakelijk van opzet. Daarom is het belangrijk om geen moment te vergeten, dat het gaat over Geestelijke zaken:

Nadere informatie

Handreiking bij een spirituele zoektocht.

Handreiking bij een spirituele zoektocht. Handreiking bij een spirituele zoektocht. Deze handreiking hoort bij: Oud- en nieuw- katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken. Door Joris Vercammen. Valkhof pers 2011. Het boek is

Nadere informatie

HC zd. 22 nr. 32. dia 1

HC zd. 22 nr. 32. dia 1 HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste

Nadere informatie

leren omgaan met Diversiteit In je gemeente

leren omgaan met Diversiteit In je gemeente Bijbelstudie 1 Korintiërs Diversiteit in de kerk is van alle tijden. En nu onze cultuur en de kerk minder goed op elkaar aansluiten dan wel eens gedacht, worden we vaker bepaald bij de verschillen tussen

Nadere informatie

Aan: Wijkkerkenraden Van: Algemene Kerkenraad Betreft: Discussienotitie beleidsplan Hervormd Dordrecht 2013-2019 Datum: mei 2013

Aan: Wijkkerkenraden Van: Algemene Kerkenraad Betreft: Discussienotitie beleidsplan Hervormd Dordrecht 2013-2019 Datum: mei 2013 Aan: Wijkkerkenraden Van: Algemene Kerkenraad Betreft: Discussienotitie beleidsplan Hervormd Dordrecht 2013-2019 Datum: mei 2013 1) Inleiding De kerkorde bepaalt dat de kerkenraad een beleidsplan opstelt

Nadere informatie

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?

AANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS? AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op

Nadere informatie

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen

Nadere informatie

Naar een beleidsplan voor de PG Lemmer

Naar een beleidsplan voor de PG Lemmer Naar een beleidsplan voor de PG Lemmer Inleiding In de komende maanden willen we als kerkenraad een beleidsplan opstellen voor de komende vijf jaar. Iedereen die op dit moment op de één of andere manier

Nadere informatie

We zijn in 2014 als Praktijkcentrum aan de slag gegaan. Graag geven we u inzicht in ons reilen en zeilen het afgelopen jaar.

We zijn in 2014 als Praktijkcentrum aan de slag gegaan. Graag geven we u inzicht in ons reilen en zeilen het afgelopen jaar. JAARVERSLAG 2014 Het Praktijkcentrum wil kerken helpen bij de uitdagingen waar ze voor komen te staan. Dat doen we door advies te geven, toerusting te bieden en onderzoek uit te voeren. Ons aanbod varieert

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het valt mij steeds weer op: Wil je iets begrijpen van het evangelie van Matteüs, dan moet je het Oude Testament er bij houden. Op belangrijke momenten

Nadere informatie

Notitie voor de Protestantse wijkgemeente Holy te Vlaardingen Door Jack de Koster, gemeentebegeleider

Notitie voor de Protestantse wijkgemeente Holy te Vlaardingen Door Jack de Koster, gemeentebegeleider Notitie voor de Protestantse wijkgemeente Holy te Vlaardingen Door Jack de Koster, gemeentebegeleider April 2019 Inhoudsopgave Rapportage Protestantse wijkgemeente Holy te Vlaardingen... 1 Inleiding...

Nadere informatie

Voorstel inzake wijziging ord. 3 c.a. (wijzigingen i.v.m. HBO-theoloog/kerkelijk werker) 1. Inleiding

Voorstel inzake wijziging ord. 3 c.a. (wijzigingen i.v.m. HBO-theoloog/kerkelijk werker) 1. Inleiding Voorstel inzake wijziging ord. 3 c.a. (wijzigingen i.v.m. HBO-theoloog/kerkelijk werker) (GCK 11-04). 1. Inleiding De generale synode heeft op 11 november 2011 besluiten genomen ten aanzien van de positie

Nadere informatie

Aan de slag met duurzame inzetbaarheid 3 november 2015

Aan de slag met duurzame inzetbaarheid 3 november 2015 Duurzame inzetbaarheid uitgangspunt personeelsbeleid Het voorstel is duurzame inzetbaarheid centraal te stellen in het personeelsbeleid om medewerkers van alle levensfasen optimaal inzetbaar te houden

Nadere informatie

Profiel, functieomschrijving en benoeming van de classispredikant

Profiel, functieomschrijving en benoeming van de classispredikant Profiel, functieomschrijving en benoeming van de classispredikant 1. Kerk 2025: Een stap verder over de classispredikant Kerk zijn met elkaar Deze functie staat in het brede kader van kerk zijn met elkaar.

Nadere informatie

Praktische opdracht Levensbeschouwing PKN Godsdienst

Praktische opdracht Levensbeschouwing PKN Godsdienst Praktische opdracht Levensbeschouwing PKN G Praktische-opdracht door een scholier 2195 woorden 21 januari 2005 7,4 73 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 2. Probleemstelling en de deelvragen We hebben

Nadere informatie

De drie-engelenboodschap, ACTUEEL!

De drie-engelenboodschap, ACTUEEL! De drie-engelenboodschap, ACTUEEL! Missie De missie van de Kerk van de Zevende-dags Adventisten is de verkondiging van het eeuwig evangelie zoals verwoord in de drieengelenboodschap van Openbaring 14:6-12.

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 24 (22-06)

De Bijbel open 2013 24 (22-06) 1 De Bijbel open 2013 24 (22-06) In Mattheus 16 komen we een bijzondere uitdrukking tegen. Jezus zegt daar tegen Petrus en de andere discipelen dat zij zullen binden en ontbinden. Dat roept bij iemand

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1 1 Korintiërs 12 : 27 kerk in deze (21 e ) eeuw een lastige combinatie? want juist in deze tijd hoor je veel mensen zeggen: ik geloof wel in God maar niet in de kerk kerk zijn lijkt niet meer van deze tijd

Nadere informatie

Werken in een andere sector of branche: iets voor u?

Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of

Nadere informatie

Terug naar de basiswaarden M A G A Z I N E. In financiële advisering past geen dubbele moraal. FFP-Verkiezingsdebat

Terug naar de basiswaarden M A G A Z I N E. In financiële advisering past geen dubbele moraal. FFP-Verkiezingsdebat J A A R G A N G 6 N U M M E R 2 J U N I 2 0 1 0 M A G A Z I N E In financiële advisering past geen dubbele moraal FFP-Verkiezingsdebat Integraal advies nader verankeren in gedragscode Terug naar de basiswaarden

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

tips voor het sollicitatiegesprek

tips voor het sollicitatiegesprek tips voor het sollicitatiegesprek algemeen In elk gesprek komen vragen voor die op meer manieren te beantwoorden zijn. Hiermee probeert een selecteur duidelijkheid te krijgen over je echte motivatie, persoonlijkheid

Nadere informatie

Uw kenmerk Ons kenmerk Dossier Behandeld door H. Hogendoorn telefoon (030) 880 1553 h.hogendoorn@pkn.nl Onderwerp

Uw kenmerk Ons kenmerk Dossier Behandeld door H. Hogendoorn telefoon (030) 880 1553 h.hogendoorn@pkn.nl Onderwerp Retouradres: Postbus 8504, 3503 RM Utrecht Aan: - De predikanten voor gewone werkzaamheden - De predikanten met een bijzondere opdracht, waarvan de eerste ambtsbevestiging minder dan 5 jaar geleden is

Nadere informatie

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 4 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DORDTSE LEERREGELS D O M I N E E O N L I N E. O R G DORDTSE LEERREGELS Vierhonderd jaar geleden was er in de stad Dordrecht een grote landelijke

Nadere informatie

ORD HANDLEIDING EN MODEL BESLUIT VOOR HET VERLENEN VAN APPROBATIE

ORD HANDLEIDING EN MODEL BESLUIT VOOR HET VERLENEN VAN APPROBATIE ORD 3-5-6 HANDLEIDING EN MODEL BESLUIT VOOR HET VERLENEN VAN APPROBATIE 1. HANDLEIDING VOOR HET VERLENEN VAN APPROBRATIE door het breed moderamen van de classicale vergadering volgens ord. 3-5-6 1. De

Nadere informatie

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding

STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING. Inleiding STIJLEN VAN BEÏNVLOEDING Inleiding De door leidinggevenden gehanteerde stijlen van beïnvloeding kunnen grofweg in twee categorieën worden ingedeeld, te weten profileren en respecteren. Er zijn twee profilerende

Nadere informatie

Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk

Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk De Werkgroep Vorming en Toerusting ontwikkelde een programma voor de parochies om te benutten bij de promotie dvd en het artikel Alles is genade uit het Identiteitsnummer

Nadere informatie

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen vandaag wil ik dit gebod toepassen op het geloofsgesprek onderwerp van de gemeenteavond komende week onze overtuiging is dat zulke gesprekken hard nodig zijn voor de opbouw van onze gemeente tegelijk is

Nadere informatie

Jaarthema NGK Dalfsen

Jaarthema NGK Dalfsen Jaarthema NGK Dalfsen Seizoen 2015-2016 Breng ons samen Verbonden van hart tot hart Aanvaard elkaar daarom ter ere van God, zoals Christus u heeft aanvaard Romeinen 15 vers 7 Jaarthema 2015-2016: Leven

Nadere informatie

Preek 2 Timotheüs 1:6 6 januari 2019

Preek 2 Timotheüs 1:6 6 januari 2019 Preek Gemeente van Christus, Het is altijd een indrukwekkend iets. Het moment waarop iemand neerknielt en de handen opgelegd worden. Veel stelt het niet voor, zou je misschien zeggen. En toch is het tegendeel

Nadere informatie

Voorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik weet niet of het u is opgevallen, maar het trof mij dat de lezingen van vandaag vol tegenstellingen zitten: het begint al bij Jesaja 41: mensen zijn

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland

Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland Kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland inclusief de ordinanties, overgangsbepalingen en generale regelingen (bijgewerkt tot mei 2013) Uitgeverij

Nadere informatie

God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest

God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest Basiscursus Christelijk geloof Module 1 Les 1: Les 2: Les 3: Les 4: Les 5: Les 6: Les 7: Les 8: God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus:

Nadere informatie

Protestantse Gemeente te Hoogvliet. Protestantse Gemeente te Hoogvliet. Gemeente in de samenleving

Protestantse Gemeente te Hoogvliet. Protestantse Gemeente te Hoogvliet. Gemeente in de samenleving Protestantse Gemeente te Hoogvliet Protestantse Gemeente te Hoogvliet Gemeente in de samenleving Beleidsplan 2010-2013 INLEIDING De Protestantse Gemeente Hoogvliet heeft als kern de eredienst en is daarmee

Nadere informatie

Internationaal convivium Groningen

Internationaal convivium Groningen Internationaal convivium Groningen Stichting Ruimzicht 1 biedt met het internationale convivium in Groningen onderdak aan buitenlandse en Nederlandse studenten tezamen. Een convivium is een woongemeenschap

Nadere informatie

Geboortejaar werkzame predikanten Gereformeerde gemeenten

Geboortejaar werkzame predikanten Gereformeerde gemeenten Het predikantenkorps in Nederland vergrijst snel. Twee van de drie voorgangers bereiken uiterlijk in 22 de 6-jarige leeftijd. Het is een probleem dat zich zo n beetje in alle kerken voor doet. Opmerkelijk

Nadere informatie

Beleidsplan Protestantse Gemeente de Woldkerken te Schildwolde-Overschild-Hellum-Noordbroek

Beleidsplan Protestantse Gemeente de Woldkerken te Schildwolde-Overschild-Hellum-Noordbroek Beleidsplan Protestantse Gemeente de Woldkerken te Schildwolde-Overschild-Hellum-Noordbroek Moge het geloof waarin we staan Hoorbaar worden in ons spreken. Moge de hoop die leeft in ons hart Zichtbaar

Nadere informatie

Boekje over de kerk. voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep

Boekje over de kerk. voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep Boekje over de kerk voor kinderen van ca. 4 10 jaar gemaakt door de jongste catechisatiegroep Over dit boekje Wij hebben op catechisatie wat geleerd over de kerk. Daar willen we je wat over vertellen.

Nadere informatie

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 God en je naasten liefhebben LES 3 DEEL 5 DISCIPLE OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 Wat leer

Nadere informatie

GEMEENTEVISIE EVANGELISCHE GEMEENTE ALBLASSERWAARD JOZUA. Geleid door de Geest

GEMEENTEVISIE EVANGELISCHE GEMEENTE ALBLASSERWAARD JOZUA. Geleid door de Geest GEMEENTEVISIE EVANGELISCHE GEMEENTE ALBLASSERWAARD JOZUA Gered door Jezus Geleid door de Geest Gezonden in de wereld In dit document verwoorden we onze visie voor de gemeente. Het is ons verlangen dat

Nadere informatie

Mijn gelijk en ons geluk

Mijn gelijk en ons geluk 1 Mijn gelijk en ons geluk Een model voor bezinning op het omgaan met verscheidenheid in de gemeente Als de kerkenraad besluit tot het starten van een bezinningsproject over omgaan met verscheidenheid,

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Vandaag beginnen we aan iets nieuws. Een nieuwe kerkenraad, een andere structuur, een andere organisatie. Kleiner en vooralsnog zonder voorzitter. Dat

Nadere informatie

Ook maar een gewoon mens

Ook maar een gewoon mens 1 Ook maar een gewoon mens Geroepen te zijn tot het predikambt heeft twee kanten: het enerzijds mogen doen en het anderzijds moeten dienen. Van Godswege. Bij de ene dienaar zal de opdracht sterker leven:

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Afgelopen maandag hebben we met de deelnemers van de kring Eigentijds Bijbellezen Paasverhalen gelezen. Vier verhalen van de opstanding, verteld door

Nadere informatie

GKv Barneveld-Voorthuizen

GKv Barneveld-Voorthuizen GKv Barneveld-Voorthuizen Notitie Jongerenwerk 16+ v0.4 25-11-2014 Piet Noppers Notitie Jongerenwerk 16+ 1 Inhoud Voorwoord...3 Wat zegt de bijbel over de gemeente en jongeren?...4 Waarom deze notitie?...5

Nadere informatie

Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14

Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Twee prachtige lezingen vanochtend. Er

Nadere informatie

KERK EN CHRISTENVERVOLGING christenvervolging

KERK EN CHRISTENVERVOLGING christenvervolging KERK EN CHRISTENVERVOLGING christenvervolging Een onderzoek naar de betrokkenheid van predikanten en voorgangers bij de vervolgde kerk November 2013 Inleiding Hoe 'leeft' het onderwerp christenvervolging

Nadere informatie

Gedragscode voor ambtsdragers en kerkelijke werkers in de Nederlands Gereformeerde Kerken.

Gedragscode voor ambtsdragers en kerkelijke werkers in de Nederlands Gereformeerde Kerken. Gedragscode voor ambtsdragers en kerkelijke werkers in de Nederlands Gereformeerde Kerken. 1. Inleiding Deze gedragscode is opgesteld op verzoek van de Landelijke Vergadering van de Nederlands Gereformeerde

Nadere informatie

Pastoraat wat is dat?

Pastoraat wat is dat? Pastoraat wat is dat? Eigenlijk best een lastige vraag! Pastoraat daar zijn heel veel dikke boeken over geschreven. Maar na het lezen weet je het soms nog niet!? Daarom mogen jullie een paar minuten daar

Nadere informatie

Wij maken ons nu klaar om voor 2 jaar naar Colombia te gaan. Maar voor die tijd zullen we teruggaan naar Senegal om wat te regelen.

Wij maken ons nu klaar om voor 2 jaar naar Colombia te gaan. Maar voor die tijd zullen we teruggaan naar Senegal om wat te regelen. Joh. 4, 13-15 Iedereen die dit water drinkt zal weer dorst krijgen, zei Jezus, 14 maar wie het water drinkt dat ik hem geef, zal nooit meer dorst krijgen. Het water dat ik geef, zal in hem een bron worden

Nadere informatie

Doel A bestaat uit vier inhoudelijke elementen waar we bij stil zullen staan in deze studie:

Doel A bestaat uit vier inhoudelijke elementen waar we bij stil zullen staan in deze studie: Doel A: Geboren in het Koninkrijk : studenten zowel kerkelijk als niet-kerkelijk komen tot persoonlijke geloofsovergave aan Jezus en leren dit proces voor zichzelf verwoorden. Doel A bestaat uit vier inhoudelijke

Nadere informatie

Zondag 19 januari 2014. Viering in de Week van Gebed. voor de eenheid van de christenen. Paulusgemeenschap en. Protestantse Gemeente de Eshof

Zondag 19 januari 2014. Viering in de Week van Gebed. voor de eenheid van de christenen. Paulusgemeenschap en. Protestantse Gemeente de Eshof Zondag 19 januari 2014 Viering in de Week van Gebed voor de eenheid van de christenen Paulusgemeenschap en Protestantse Gemeente de Eshof Hoevelaken Thema: Is Christus dan verdeeld? (1 Kor. 1,13) 1 / 7

Nadere informatie

PROFIEL PREDIKANT. Dit profiel is gemaakt door een groep gemeenteleden die de volgende clusters vertegenwoordigen: Pastoraat. Eredienst.

PROFIEL PREDIKANT. Dit profiel is gemaakt door een groep gemeenteleden die de volgende clusters vertegenwoordigen: Pastoraat. Eredienst. PROFIEL PREDIKANT Dit profiel is gemaakt door een groep gemeenteleden die de volgende clusters vertegenwoordigen: Pastoraat Eredienst Diaconie Jeugd Gemeenschapsvorming Beheer Vorming & Toerusting PROFIEL

Nadere informatie

De Kerk op weg naar een gemeenschappelijke visie

De Kerk op weg naar een gemeenschappelijke visie De Kerk op weg naar een gemeenschappelijke visie Faith and Order Paper 214 Opzet Waarom willen we deze tekst bespreken? Uitleg over het ontstaan van deze tekst Presentatie van enkele grondgedachten van

Nadere informatie

Beleidsplan van de Protestantse Tweestromengemeente te Rossum Heerewaarden Hurwenen

Beleidsplan van de Protestantse Tweestromengemeente te Rossum Heerewaarden Hurwenen 14 november 2017. Beleidsplan van de Protestantse Tweestromengemeente te Rossum Heerewaarden Hurwenen 2018-2021. INLEIDING. De ProtestantseTweestromengemeente te Rossum Heerewaarden - Hurwenen (PT )is

Nadere informatie

SYNODE DER SCHRISTELIJKE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND LEEUWARDEN 2001

SYNODE DER SCHRISTELIJKE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND LEEUWARDEN 2001 Pagina 1 van 7 SYNODE DER SCHRISTELIJKE GEREFORMEERDE KERKEN IN NEDERLAND LEEUWARDEN 2001 Aan de Landelijke Vergadering van de Nederlands Gereformeerde Kerken Amersfoort 2001 ds. K. Muller, eerste scriba

Nadere informatie

Gemeente in Christus,

Gemeente in Christus, meditatie voor 3 mei 2015 thema geloof EN wetenschap Gemeente in Christus, Misschien heb je wel eens gehoord van de film The Matrix, of misschien heb je m zelfs wel eens gezien. De film gaat over een kleine

Nadere informatie

TROUWEN IN DE KERK. Vrije Evangelische Gemeente Heerde. Pastorale Handreiking 5

TROUWEN IN DE KERK. Vrije Evangelische Gemeente Heerde. Pastorale Handreiking 5 TROUWEN IN DE KERK Vrije Evangelische Gemeente Heerde Pastorale Handreiking 5 TROUWEN IN DE KERK Mensen beloven elkaar liefde en trouw. Dat doen ze voor hun hele leven. Een dergelijke beslissing wordt

Nadere informatie

Wil jij... PPP OPLEIDINGEN

Wil jij... PPP OPLEIDINGEN Wil jij... Effectief en goed PASTORAAT verlenen? LEREN eerlijk, liefdevol en zorgvuldig te confronteren? Met je eigen unieke KARAKTER anderen tot zegen zijn? ENERGIE overhouden in plaats van leeg lopen?

Nadere informatie

Beleidsplan Protestantse Gemeente te Burdaard

Beleidsplan Protestantse Gemeente te Burdaard Beleidsplan 2015-2020 Protestantse Gemeente te Burdaard Inhoud Voorwoord...3 2. Inleiding...4 3. Missie en visie, gemeente-zijn in Burdaard...5 4. Beleidsonderwerpen...6 4.1 Organisatie...6 4.2 Ontmoeting

Nadere informatie

KERKELIJK PERSONEELSBELEID

KERKELIJK PERSONEELSBELEID HR Beleid voor kerken 2018 2019 KERKELIJK PERSONEELSBELEID VOOR EEN KERK DIE WERKT! Wat je nu DOET schilderen, preken, zingen, breien, bidden, onderwijzen, ziekenhuizen bouwen, putten boren, strijden voor

Nadere informatie

Chr. Geref. Kerk Ontswedde LITURGIE. voor de morgendienst op zondag 2 september 2012. in deze dienst zal. Julia Brugge.

Chr. Geref. Kerk Ontswedde LITURGIE. voor de morgendienst op zondag 2 september 2012. in deze dienst zal. Julia Brugge. Chr. Geref. Kerk Ontswedde LITURGIE voor de morgendienst op zondag 2 september 2012 in deze dienst zal Julia Brugge gedoopt worden thema: Zoals klei in de hand van de pottenbakker Voorganger: ds. J.J.

Nadere informatie

De leerlingen van Jezus zijn in afwachting. Ze voelen het.. er staat iets volkomen nieuws te gebeuren. Het is immers Jezus die spreekt over zijn vertrek bij hen. Voorgoed of is er nog wel een toekomst

Nadere informatie

PG-Sexbierum-Pietersbierum, zondag 15 mei 2014, ds. A.J.Wouda, Wit 6 e van Pasen 1 Petrus 3:14-22 doopdienst Ilse Froukje

PG-Sexbierum-Pietersbierum, zondag 15 mei 2014, ds. A.J.Wouda, Wit 6 e van Pasen 1 Petrus 3:14-22 doopdienst Ilse Froukje PG-Sexbierum-Pietersbierum, zondag 15 mei 2014, ds. A.J.Wouda, Wit 6 e van Pasen 1 Petrus 3:14-22 doopdienst Ilse Froukje Gemeente van Christus geliefden van God Valt het u ook op, nu we al een tijdje

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik had bedacht dat ik voor vandaag maar eens een ouderwetse preek in 3 punten ga houden. Het eerste punt gaat over het kijken naar de ander. De tweede

Nadere informatie

De Zorgzame Kerk. Concept Beleidsplan 2015-2019. Protestantse Wijkgemeente Ambacht-Oost. November 2014 Bethelkerk Vlaardingen

De Zorgzame Kerk. Concept Beleidsplan 2015-2019. Protestantse Wijkgemeente Ambacht-Oost. November 2014 Bethelkerk Vlaardingen De Zorgzame Kerk Protestantse Wijkgemeente Ambacht-Oost Concept Beleidsplan 2015-2019 November 2014 Bethelkerk Vlaardingen Beleid en plannen Beleid is het aangeven van een richting en het definiëren van

Nadere informatie

Cursussen 2015-2016. Inschrijven. winterwerk 2015-2016. Waarom mee doen? Moet ik lid van de Hervormde gemeente Garderen zijn om mee te mogen doen?

Cursussen 2015-2016. Inschrijven. winterwerk 2015-2016. Waarom mee doen? Moet ik lid van de Hervormde gemeente Garderen zijn om mee te mogen doen? Pagina 1 winterwerk 2015-2016 winterwerk 2015-2016 Waarom mee doen? Paulus schreef in de brief aan de Romeinen: Alles wat vroeger is geschreven, is geschreven om ons te onderwijzen, opdat wij door te volharden

Nadere informatie

DISCIPELSCHAP BIJBELSTUDIE VGSU BLOK

DISCIPELSCHAP BIJBELSTUDIE VGSU BLOK DISCIPELSCHAP BIJBELSTUDIE VGSU BLOK 4 2010-2011 INHOUD Inleiding... 5 Avond 1... 6 Avond 2... 8 Avond 3... 10 Avond 4... 12 3 4 INLEIDING Een ieder die niet zijn kruis draagt en achter Mij aankomt, die

Nadere informatie

KTO Generale Synode april 2012

KTO Generale Synode april 2012 Voortgangsrapportage juniorfase KTO 12-02 Generale Synode april 2012 Inhoud: 1. Besluitvorming generale synode 2. Context 3. Overwegingen bij een juniorfase 4. Verloop van de werkzaamheden 5. Resultaten

Nadere informatie

Samen geroepen en samengeroepen

Samen geroepen en samengeroepen Samen geroepen en samengeroepen Beleidsplan 2013 2016 Classicale vergadering van Zierikzee Inleiding Voor u ligt het nieuwe beleidsplan van de Classciale vergadering van Zierikzee. Het vorige beleidsplan

Nadere informatie

van de raadsleden dhr. A. Rennenberg en dhr. W. Claassen(OAE) over Personeel

van de raadsleden dhr. A. Rennenberg en dhr. W. Claassen(OAE) over Personeel gemeente Eindhoven Raadsnummer 15R6466 Inboeknummer 15bst01179 Beslisdatum B&W 1 september 2015 Dossiernummer 15.36.103 (2.3.1) Raadsvragen van de raadsleden dhr. A. Rennenberg en dhr. W. Claassen(OAE)

Nadere informatie

Verkenning middagdienst. Lico Gemeentevergadering 21 februari 2011

Verkenning middagdienst. Lico Gemeentevergadering 21 februari 2011 Verkenning middagdienst Lico Gemeentevergadering 21 februari 2011 Inhoud presentatie Introductie eerste resultaten enquête middagdienst Verdiepingsvragen Inventarisatie middagdienst Gemeentevisie op eredienst

Nadere informatie

Startbijeenkomst met leidinggevenden. hand-out

Startbijeenkomst met leidinggevenden. hand-out Startbijeenkomst met leidinggevenden hand-out hand-out startbijeenkomst met leidinggevenden Wat houdt jongeren gaande én bezig? Kies twee of drie plaatjes die dat voor jou t best symboliseren 2 Basisbehoeften

Nadere informatie

Deze gemeente is een zelfstandig onderdeel als bedoeld in artikel 2 boek 2 Burgerlijk wetboek en bezit rechtspersoonlijkheid.

Deze gemeente is een zelfstandig onderdeel als bedoeld in artikel 2 boek 2 Burgerlijk wetboek en bezit rechtspersoonlijkheid. A. Algemene gegevens Naam ANBI: Christelijke Gereformeerde kerk te Zaamslag Telefoonnummer (facultatief): 0115-432331 RSIN/Fiscaal nummer: 824153145 Website adres: www.cgkzaamslag.nl E-mail: Zaamslag.scriba@cgk.info

Nadere informatie

RESULTATEN VAN DE ENQUETE 'GELOVEN IN BENNEKOM' - eerste wijk - Inleiding. Resultaten. 1. Kerklidmaatschap en kerkbezoek

RESULTATEN VAN DE ENQUETE 'GELOVEN IN BENNEKOM' - eerste wijk - Inleiding. Resultaten. 1. Kerklidmaatschap en kerkbezoek RESULTATEN VAN DE ENQUETE 'GELOVEN IN BENNEKOM' - eerste wijk - Inleiding De enquête waarvan de resultaten hier gepresenteerd worden, is georganiseerd door de Christelijke Gereformeerde Kerk en de Vrije

Nadere informatie

13 Jij en pesten. Ervaring

13 Jij en pesten. Ervaring 82 13 Jij en pesten Wat doe ik hier vandaag? P Ik word me ervan bewust hoe erg het is om iemand te pesten en gepest te worden. P Ik leer dat ik met anderen steeds weer respectvol moet omgaan. P Ik ken

Nadere informatie

1 Samuel 16:1-13 Matteus 22:41-46. Gemeente van Christus,

1 Samuel 16:1-13 Matteus 22:41-46. Gemeente van Christus, 1 Samuel 16:1-13 Matteus 22:41-46 Gemeente van Christus, Vandaag wil ik het met u hebben over die vraag: wat zegt u van de messias? Van wie is hij een zoon? Maar meer nog, hoe kunnen we leven met die messias,

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

Een boekje open over kerkelijk vergaderen

Een boekje open over kerkelijk vergaderen In dit boekje worden onderwerpen belicht die te maken hebben met vergaderen in kerkelijk verband. Praktijkgericht wil het beter zicht geven op wat er speelt aan processen, wetmatigheden, rollen en thema

Nadere informatie

Voor de dienst: "Laat Het Zien" van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23

Voor de dienst: Laat Het Zien van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23 Voor de dienst: "Laat Het Zien" van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23 1 Een psalm van David. De HEER is mijn herder, het

Nadere informatie

Inleiding. In deze brochure beperken we ons tot informatie over het lidmaatschap. Voor uitgebreide informatie over de visie en de

Inleiding. In deze brochure beperken we ons tot informatie over het lidmaatschap. Voor uitgebreide informatie over de visie en de Inleiding Je hebt deze brochure ontvangen omdat je overweegt of al hebt besloten om lid te worden van de Evangelische Gemeente Jozua in Dordrecht. Graag willen wij je informeren over hoe dat in zijn werk

Nadere informatie

Bespreken Zondag 26 en 27

Bespreken Zondag 26 en 27 C2 1 De Heilige Doop 25 Bespreken Handelingen 2: 37-41 Wat was de uitwerking van de prediking van Petrus? (vers 37) Welke oproep en welke belofte wordt verbonden met de doop? (vers38) Voor wie is deze

Nadere informatie

Scriptie over Personal Branding en Netwerking

Scriptie over Personal Branding en Netwerking Scriptie over Personal Branding en Netwerking 1e versie - 16 november 2012 Jana Vandromme Promotor: Hannelore Van Den Abeele 1. Inhoudstafel 1. Inhoudstafel 2. Onderzoeksvragen 2.1 Onderzoeksvraag 1 2.2

Nadere informatie

Ik ben blij dat ik nu voor u lijd Ik ben blij dat ik voor mijn geloof mag lijden Ik ben blij dat ik mag lijden voor de Kerk van Jezus Christus

Ik ben blij dat ik nu voor u lijd Ik ben blij dat ik voor mijn geloof mag lijden Ik ben blij dat ik mag lijden voor de Kerk van Jezus Christus AVONDMAALSVIERING KONINGSKERK 13-09 - 2009 door ds. L. Krüger Schriftlezing: Koloss. 1: 24-29 (NBV) Ik ben blij dat ik nu voor u lijd Ik ben blij dat ik voor mijn geloof mag lijden Ik ben blij dat ik mag

Nadere informatie

alle volken Er staat geschreven dat de Messias zal lijden en sterven, maar dat hij op de derde dag zal opstaan uit de dood,

alle volken Er staat geschreven dat de Messias zal lijden en sterven, maar dat hij op de derde dag zal opstaan uit de dood, Er staat geschreven dat de Messias zal lijden en sterven, maar dat hij op de derde dag zal opstaan uit de dood, alle volken en dat in zijn naam opgeroepen zullen worden om tot inkeer te komen. Lukas 24:46-48

Nadere informatie

Secundaire arbeidsvoorwaarden van primair belang. Sandra Terwolbeck, Amstelveen 8 oktober 2008

Secundaire arbeidsvoorwaarden van primair belang. Sandra Terwolbeck, Amstelveen 8 oktober 2008 Secundaire arbeidsvoorwaarden van primair belang Sandra Terwolbeck, Amstelveen 8 oktober 2008 Secundaire arbeidsvoorwaarden van primair belang Huidige uitdagingen voor organisaties Veranderd werknemersperspectief

Nadere informatie

Dinsdag 4 augustus Waarom niet? Want Demas heeft mij verlaten, hebbende de tegenwoordige wereld lief gekregen. 2 Timotheüs 4:10

Dinsdag 4 augustus Waarom niet? Want Demas heeft mij verlaten, hebbende de tegenwoordige wereld lief gekregen. 2 Timotheüs 4:10 Bijbelrooster 4 augustus t/m 10 augustus Thema: Waarom ga je naar de kerk? Dinsdag 4 augustus Waarom niet? Want Demas heeft mij verlaten, hebbende de tegenwoordige wereld lief gekregen. 2 Timotheüs 4:10

Nadere informatie

Verschillen in geloven. Over geloofsopvoeding als je verschillend gelooft. Mogelijkheden voor twee soorten bijeenkomsten

Verschillen in geloven. Over geloofsopvoeding als je verschillend gelooft. Mogelijkheden voor twee soorten bijeenkomsten Verschillen in geloven Over geloofsopvoeding als je verschillend gelooft Verschillen in geloven is een themaboekje uit de serie Zijsprong. Deze serie hoort bij het bewaarmagazine Spring, opvoeden en geloven

Nadere informatie

Ontvangen visiedocumenten vorming Protestantse Gemeente Woerden

Ontvangen visiedocumenten vorming Protestantse Gemeente Woerden Ontvangen visiedocumenten vorming Protestantse Gemeente Woerden Voor het onderzoek vorming PGW zijn de volgende visiedocumenten ontvangen: Vastgestelde visie Hervormde Gemeente (18 november 2014) Brief

Nadere informatie

Terug naar de essentie

Terug naar de essentie DE GEMEENTE ALS BEWEGING Terug naar de essentie Kees de Vlieger Een Kerygma studie Copyright Stichting Kerygma Nederland Kerkstraat 24-3 3781 GB Voorthuizen Tel. 0342-475048 E-mail: kerygma@kerygma.nl

Nadere informatie

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie