Research Institute of Child Development and Education Over oude en nieuwe oorzaken van dyslexie

Transcriptie

1 Research Institute of Child Development and Education Over oude en nieuwe oorzaken van dyslexie Peter F. de Jong Brussel, Juni 2014

2 Overzicht Belang van kennis over oorzaken Belangrijkste oorzaken Enkele recente ontwikkelingen Oorzaken van hardop en stil lezen

3 Wat is het belang van kennis over de oorzaken van dyslexie? Voor de diagnose Voor de behandeling

4 Kennis van oorzaken: belang voor de diagnose? Nederland toegang tot vergoede zorg Uitval op dyslexie typerend profiel Vooronderstelling: de oorzaken van dyslexie zijn bekend

5 Uitval op oorzaken bij dyslectici Uitval S1 S2 Fono Benoemsnelheid Taal F & B F & T B & T F & B & T Geen Pennington et al. (2012)

6 Kennis van oorzaken: belang voor de behandeling? Nauwelijks!

7 Belang van kennis van oorzaken? Ondersteuning van de diagnose Toekomst: betere afstemming van de behandeling

8 Belangrijkste oorzaken Oud Fonologisch bewustzijn Verbaal korte-termijn geheugen Benoemsnelheid Nieuw Letter-klank integratie (grafeem-foneem associaties) Visuele aandachtspanne (VAS) Crowding

9 Oude oorzaken: de fonologische deficiet hypothese BS FD FB NRep. V-KTG PAL

10 Oude oorzaken: de fonologische representatie hypothese BS FR FB NRep. V-KTG PAL

11 Fonologisch bewustzijn Complexiteit Tijd

12 Fonologisch bewustzijn: complexiteit Foneemdeletie nonwoorden 1 lettergreep, 1 deletie SKOOM 2 lettergrepen, 1 deleties MEMSLOS 2 lettergrepen, 2 deleties RALSBLOR

13 Foneemdeletie: Normale and dyslectische lezers Klas 4 1S1D 2S1D 2S2D Klas 5/6 1S1D 2S1D 2S2D Dys CA

14 Fonologisch bewustzijn: tijd Vaessen & Blomert (2010)

15 Fonologisch bewustzijn: tijd Vaessen & Blomert (2010)

16 Benoemsnelheid Verschil tussen discreet en serieel Serieel: microcosmos van het lezen

17 Format van benoemsnelheid Jones e.a. (2009)

18 Benoemsnelheid

19 Benoemsnelheid: wat is speciaal aan serieel? Volwassen studenten Jones et al. (2008)

20 Seriele benoemsnelheid Totale tijd: dyslectici werden sterker beinvloed door beginletters die visueel en/of fonologisch verwarbaar waren Verwerkingssnelheid per letter lager bij dyslectici Eye-voice span (tijd van begin fixate tot aanvang uitspraak): sterker effect van verwarbaarheid op dyslectici

21 Benoemsnelheid: is serieel de winnaar? Wat gebeurt er als we woorden discreet gaan aanbieden?

22 Benoemsnelheid: wat kan discreet? + pet + step + blank pam + sluk

23 Lezen en benoemsnelheid: effect van format 0.8 Woorden Lijst 0.8 Woorden Discreet Discreet Serieel 0.4 Discreet Serieel Groep 4 Groep 7 0 Groep 4 Groep 7 Van den Boer et al.

24 Benoemsnelheid: conclusies Serieel benoemen hangt sterker samen met lezen dan discreet, behalve bij: Gevorderde lezers en bij discrete aanbieding van woorden Dyslectische kinderen vallen sterker uit op serieel dan op discreet Flitskaartjes of letters flitsen heeft weinig zin

25 Letter-klank integratie Door herhaalde koppeling van letters met klanken ontstaan audio-visuele objecten waarin letters en bijbehorende klanken geïntegreerd zijn Evidentie breinonderzoek Gedragsonderzoek Problemen: - Breinonderzoek met andere taak dan gedragsonderzoek - Gedragsonderzoek door 1 groep onderzoekers

26 Visual Attentional Span (Valdois and colleagues, 2003, 2007) Aantal elementen, letters of cijfers, dat parallel verwerkt kan worden

27 R H S + D M T H F + R D

28 Kenmerk van dyslexie: lengte effect Woorden Pseudowoorden Dys RA Dys RA CA CA Lengte Lengte Marinus & de Jong (2010)

29 Visual attentional span en lengte Hypothese: letter voor letter lezen door te klein visual attentional window (Valdois e.a.) s i k s i k s t r i k s t r i k

30 Span en Lengte SCHRIFT PROCES SPRAAK pet pet pet step step step blank blank blank

31 VAS bij normale en dyslectische lezers Valdois (2003)

32 Relaties van VAS met lezen en spellen (klas 4) Cognitieve factor Woorden Nonwoorden Spelling Nonverbaal IQ Verbaal KTG.19 ** ** Fono.18 **.31 **.30 ** Benoemsnelheid.38 **.44 **.11 * VAS.21 **.21 **.28 ** Van den Boer e.a. (ingediend)

33 Visual Attentional Span Aantal elementen, letters of cijfers, dat parallel verwerkt kan worden Alternatief: Kwaliteit van de verbindingen tussen orthografische en fonologische eenheden

34 Hardop en stil lezen Bij diagnose van dyslexie: hardop lezen Maar: Stil lezen is de dominante modus

35 Deelnemers 255 children (133 jongens, 122 meisjes ) in klas 4 9 jaar 11 maanden Aselect toegewezen aan hardop of stil lezen conditie

36

37 Correlaties met hardop en stil lezen Cognitieve factor Hardop Stil Fono Benoemsnelheid VAS Van den Boer e.a. (ingediend)

38 Wat is nieuw? (1) Fonologisch bewustzijn: Complexiteit Tijd Toegang tot representaties Visuele aandachtspanne Verbindingen tussen klanken en letters Simultaan klanken genereren

39 Wat is nieuw? (2) Relatie seriële benoemsnelheid met lezen: Overeenkomst in format: loslaten van eerdere informatie en efficiënt gebruikmaken van komende informatie Vaak allebei hardop

40 Dank voor uw aandacht Universiteit van Amsterdam Met dank aan: Madelon van den Boer