ARBEIDSMARKT & ONDERWIJS

Transcriptie

1 ARBEIDSMARKT & ONDERWIJS ARBEIDSMARKTMONITOR Arbeidsmarktmonitor Apotheekbranche Apotheekbranche ECORYS Jena de Wit Mathijn Wilkens Peter Donker van Heel September

2 Dit onderzoek is uitgevoerd door ECORYS Nederland BV in opdracht van de SBA. Stichting Bedrijfsfonds Apotheken (SBA), Nieuwegein, oktober De SBA is uitvoeringsorganisatie van sociale partners in de branche openbare apotheken: werkgevers (KNMP en ASKA) en werknemers (FNV Bondgenoten en CNV Publieke Zaak). De SBA staat voor: bij- en nascholing: kennis en kunde bij werknemers en apotheekteams; arbeidsmarkt en onderwijs: voldoende gekwalificeerd personeel in de branche; werken in de apotheek: professioneel en veilig werken in de apotheek. Voor meer informatie, zie Aan de in deze uitgave opgenomen informatie kunnen geen rechten worden ontleend. De Stichting Bedrijfsfonds Apotheken aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden van de in deze uitgave opgenomen informatie en/of voor de gevolgen daarvan. Het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie komt voor eigen risico van de gebruiker.

3 Voorwoord ECORYS heeft de zesde cyclus van de Arbeidsmarktmonitor Apotheekbranche uitgevoerd in opdracht van de Stichting Bedrijfsfonds Apotheken (SBA). Het betreft een tweejaarlijks onderzoek naar de situatie op de arbeidsmarkt, de competentieontwikkeling en het personeelsbeleid in de openbare apotheek. De monitor vormt de basis voor het landelijk beleid op het gebied van de arbeidsmarkt en scholing binnen de branche. Voor de monitor zijn in 2012 enquêtes gehouden onder apothekers, apothekersassistenten, overige apotheekmedewerkers in de branche en de opleidingscoördinatoren van de opleidingsinstituten. De resultaten van het onderzoek zijn terug te vinden in dit rapport. In de uitvoering heeft ECORYS met diverse partijen en personen nauw samengewerkt. De begeleiding van het onderzoek namens de SBA is verzorgd door Freek Brouwer. Ook hebben enkele apothekers hun kritische blik geworpen op het rapport. Marc van Aken van pensioenfonds PMA heeft de gegevens geleverd en cijfers uit het opleidingsgedeelte zijn afkomstig van het kenniscentrum Calibris. ECORYS dankt alle betrokkenen die op directe wijze een bijdrage hebben geleverd aan het onderzoek. In het bijzonder gaat onze dank uit naar de apothekers en apotheekmedewerkers die door hun medewerking de basis voor dit onderzoek hebben gelegd. 3

4

5 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Inleiding 9 Deel 1 Apothekers en de openbare apotheek 11 Leeswijzer deel Economische ontwikkelingen in de apotheekbranche Marktwerking en de apotheekbranche Concurrentie tussen apotheken Productiviteit en kwaliteit van de dienstverlening Omzet en verwachte omzetontwikkeling van apotheken Bedrijfsvoering in de toekomst 21 2 Apothekers en hun medewerkers Soorten apotheken Het werken als apotheker De taken van apothekers Medewerkers in de openbare apotheek Inzetbaarheid, werkdruk en ziekteverzuim 36 Box 1 Werkdruk 39 3 Arbeidsmarkt in beweging Context Openstaande vacatures Personeelsoverschot Uitstroom van werknemers in de apotheek Instroom van nieuwe medewerkers in de apotheek Balans in- en uitstroom 54 5

6 Inhoudsopgave Box 2 De balans tussen in- en uitstroom 57 4 Ontwikkelingen in het HRM-beleid HRM-instrumenten en personeelsbeleid Bij- en nascholing van medewerkers in de openbare apotheek 61 Samenvattende conclusies deel I 67 Deel 2 Apothekersassistenten en overige medewerkers 69 Leeswijzer deel Het werk van apotheekmedewerkers Functie en achtergrond Opleidingsniveau en richting Taken en werkzaamheden Veranderingen in het werk Combinatie werk en privé 85 Box 3 Arbeidsomstandigheden in de apotheek 88 6 Arbeidsvoorwaarden, arbeidsomstandigheden en tevredenheid van werknemers Personeelsbeleid, arbeidsduur en diensten Kwartaalurensystematiek Arbeidscontract en beloning Werkdruk en ziekteverzuim Tevredenheid met werk 103 Box 4 Salaris nader geanalyseerd Competentieontwikkeling en leren op het werk Competenties van apotheekmedewerkers Cursusparticipatie Scholing als onderdeel van HRM-beleid Redenen om scholing te volgen Verdere bijscholingsbehoefte Arbeidsmobiliteit en loopbaanverwachtingen Werkervaring Verandering in arbeidsduur Veranderen van baan? Terugblik op studiekeuze 131 6

7 Box 5 Loopbaanperspectieven en mobiliteit 133 Samenvattende conclusies deel II 135 Deel 3 Opleiding apothekersassistent 137 Leeswijzer deel Opleiding apothekersassistent Aantal leerlingen in de opleiding apothekersassistent Vraag en aanbod op de BPV-markt Leerlingen en stagiairs in de apotheek Van onderwijs naar de arbeidsmarkt 148 Samenvattende conclusies deel Conclusie 153 Bijlage 1 Methodologische verantwoording 155 Bijlage 2 Tabellen bij de boxen 159 7

8 8

9 Inleiding Uit de Arbeidsmarktmonitor Apotheekbranche 2010 volgde een aantal voor de apotheekbranche belangrijke bevindingen. Zo bleek dat de groei van het aantal apotheken afnam in vergelijking met eerdere jaren en dat de werkdruk volgens apothekers en apotheekmedewerkers steeds meer toenam. Daarnaast lag de focus voor apothekersassistenten steeds meer op dienstverlening en FPZ in het kader van de toenemende concurrentie tussen apotheken en steeds minder op de bereiding van medicatie. Ook werd op basis van de uitkomsten van de monitor in 2010 verwacht dat de werkgelegenheid in de branche niet meer zou groeien of zelfs zou afnemen in de jaren na Ondanks de lichte toename van de werkgelegenheid in 2010, was er namelijk ook sprake van een laag aantal vacatures, hoge uitstroom van apotheekmedewerkers en een toename van het personeelsoverschot. In de Arbeidsmarktmonitor Apotheekbranche 2012 kijken we in welke mate de trends vanuit de eerdere monitor(en) zijn voortgezet. Met de uitkomsten van deze monitor kan door openbare apotheken ingespeeld worden op de ontwikkelingen en veranderingen die spelen binnen de apotheekbranche. In deel 1 van dit rapport is gekeken naar de ontwikkelingen op apotheekniveau, gebaseerd op onderzoek onder de apothekers. Deel 2 geeft de ontwikkelingen op het niveau van de apotheekmedewerkers weer. Tot slot komt in deel 3 de opleiding voor apothekersassistenten aan bod en de instroom vanuit deze opleiding. Elk deel bevat een hoofdstuk samenvattende conclusies waarin de belangrijkste resultaten besproken worden. Over het algemeen hebben de cijfers betrekking op de stand per Waar mogelijk is een vergelijking gemaakt met de vorige arbeidsmarktmonitor, waarmee niet verder kan worden gekeken dan tot het jaar 2001 en in andere gevallen niet verder dan het jaar Wanneer er geen structurele of trendmatige veranderingen te zien zijn, is de presentatie van tijdreeksen soms achterwege gelaten, om reden van overzichtelijkheid. De tabelgegevens zijn over het algemeen 1 In sommige gevallen zijn er namelijk geen eerdere data bekend: dan is een bepaalde vraag niet opgenomen in de enquête van voorgaande monitoren en/of niet weergegeven in de voorgaande arbeidsmarktmonitor. In deze gevallen kan er geen vergelijking met eerdere jaren worden gemaakt, of slechts een vergelijking met enkele eerdere meetmomenten. 9

10 Inleiding gepresenteerd op basis van het meetmoment (in even jaren). In sommige gevallen betreffen de data een oneven jaar en wordt de tabel als zodanig gepresenteerd. Dit is het geval wanneer apothekers of apotheekmedewerkers een vraag is gesteld over het afgelopen jaar. Om inzichtelijk te houden over welk jaar de resultaten rapporteren, hebben wij hier niet het meetmoment (in dit geval 2012), maar het jaar waar de data betrekking op hebben (2011) aangehouden. 10

11 Deel 1 Apothekers en de openbare apotheek 11

12 12

13 Leeswijzer deel 1 Deel 1 van dit rapport geeft de resultaten van het onderzoek onder de apothekers weer. Hierbij vergelijken we de resultaten zoveel mogelijk met de resultaten uit de eerdere arbeidsmarktmonitoren van de apotheekbranche. Deel 1 is als volgt opgebouwd: Hoofdstuk 1 beschrijft de economische ontwikkelingen in de apotheekbranche. Hierbij komt het gebruik van geneesmiddelen door de bevolking (de vraag) en de veranderingen in beleid die van invloed zijn op het leveren van diensten in de apotheek (het aanbod) naar voren. Dit is voornamelijk gebaseerd op de belangrijkste beleidsontwikkelingen in 2011, maar daarnaast besteden we ook aandacht aan de ontwikkelingen die plaats (gaan) vinden in 2012 en verder. Hoofdstuk 2 gaat dieper in op de kenmerken van de openbare apotheek. Wat voor soort openbare apotheken zijn er? Wat zijn de achtergrondkenmerken van de apotheekmedewerkers en welke taken voeren zij uit? Daarnaast komen ook de ervaren werkdruk volgens apothekers en het ziekteverzuim binnen de openbare apotheek aan de orde. De arbeidsmarkt binnen de openbare apotheek, in termen van het komen en gaan van apotheekmedewerkers, staat centraal in hoofdstuk 3. Hierin wordt de dynamiek op de arbeidsmarkt binnen de apotheekbranche weergegeven aan de hand van openstaande vacatures, ervaren personeelsoverschot, uitstroom van apotheekmedewerkers en de werkgelegenheid in de apotheekbranche. Tot slot komen de ontwikkelingen op het gebied van HRM- en personeelsbeleid aan bod in hoofdstuk 4. Dit wordt gedaan aan de hand van een beschrijving van de diverse HRM-instrumenten die in de apotheek worden ingezet en de mate waarin na- of bijscholing voor medewerkers beschikbaar is. Ter afsluiting van deel 1 komen de belangrijkste conclusies van deel 1 naar voren en worden belangrijke dwarsverbanden tussen de hoofdstukken weergegeven in de samenvattende conclusie. 13

14 14

15 Economische ontwikkelingen in de apotheekbranche 1 Dit hoofdstuk gaat in op de economische ontwikkelingen in de apotheekbranche. Allereerst gaan we in op de marktwerking in de apotheekbranche, oftewel het gebruik van geneesmiddelen door de bevolking (vraag) en de veranderingen in beleid die van invloed zijn op het leveren van diensten in de apotheek (aanbod) (paragraaf 1.1). Vervolgens wordt gekeken naar de ervaren concurrentie door de apothekers (paragraaf 1.2), de productiviteit en de verwachte omzet (paragraaf 1.3 en 1.4). Tot slot komen de speerpunten omtrent bedrijfsbeleid in de apotheek en het wervingsgedrag voor de middellange termijn aan bod (paragraaf 1.5). 1.1 Marktwerking en de apotheekbranche Stijging uitgaven aan geneesmiddelen In 2009 besteedde de Nederlander gemiddeld 341 aan geneesmiddelen. Hiermee zijn de uitgaven per hoofd van de bevolking gestegen met 1,7% ten opzichte van In West-Europa is het bedrag dat men in 2009 per hoofd van de bevolking heeft uitgegeven hoger (gemiddeld 403 per persoon). De totale uitgaven aan geneesmiddelen binnen het basispakket zijn in 2010 hoger dan in Met een bedrag van dat in 2010 is uitgegeven aan geneesmiddelen binnen het wettelijk verzekerd pakket via de openbare apotheek, is dit bedrag toegenomen met 2,8%. Deze stijging wordt mede veroorzaakt door de toenemende vergrijzing 2 en het toenemende gebruik van dure geneesmiddelen. 3 1 SFK (2011). Data en feiten Het jaar 2010 in cijfers. 2 Nederlanders van 65 jaar of ouder gebruiken gemiddeld ruim drie keer zo veel geneesmiddelen als de gemiddelde Nederlander; SFK (2011). Data en feiten 2011, het jaar 2010 in cijfers. 3 SFK (2011). Data en feiten Het jaar 2010 in cijfers. 15

16 Hoofdstuk 1 Economische ontwikkelingen in de apotheekbranche Ontwikkelingen 2011 Verlaagde tariefstelling in 2011 In 2006 is de Wet Marktordening Gezondheidszorg (WMG) ingevoerd. De WMG bestaat uit een maximale tariefstelling die apotheken mogen rekenen voor hun geleverde diensten, alsook een (inkoop)vergoeding voor de geleverde receptgeneesmiddelen per apotheek. 4 De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) is tot 2012 verantwoordelijk geweest voor de maximale tariefstelling van de door de apotheek geleverde diensten. De NZa heeft de tariefstelling voor 2011 verlaagd van 7,91 naar 7,50. Deze tariefverlaging van de door de apotheek geleverde diensten heeft geleid tot verminderde inkomsten van de apotheken in Daling prijspeil receptgeneesmiddelen Het prijspeil van receptgeneesmiddelen daalde in 2011 met 4% in vergelijking met het jaar ervoor. Tweederde van deze daling komt voor rekening van de Wet Geneesmiddelenprijzen (WGP), die in 1996 is ingevoerd. Met de WGP zorgt de overheid dat de geneesmiddelenprijzen niet boven het prijspeil van de buurlanden België, Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië komen. Eenderde van deze verlaging komt volgens SFK voor rekening van het preferentiebeleid. 6 Sinds 2008 kunnen zorgverzekeraars aangeven welk geneesmiddel zij wel of niet prefereren. Dit zijn tevens de geneesmiddelen die al dan niet worden vergoed door de betreffende verzekeraar. 7 Doordat zorgverzekeraars veelal de goedkoopste variant van medicatie met dezelfde werkzame stof prefereren, draagt het preferentiebeleid bij aan een prijsdaling van medicatie Veranderingen in wet- en regelgeving in Prestatiebekostiging Vanaf 1 januari 2012 stelt de NZa niet langer de prijzen van de prestaties in de farmacie vast. Zorgverzekeraars en apothekers dienen voortaan te onderhandelen over de tarieven voor prestaties. SFK heeft op basis van contracten die door zorgverzekeraars zijn voorgelegd aan apothekers, een schatting gemaakt omtrent de verandering in de tariefstelling. Deze berekening laat een daling in het tarief van 4,4% zien ten opzichte van 2011; een inkomstendaling van gemiddeld per apotheek. De tariefdaling wordt in sommige gevallen echter wel 4 SFK (2009). Data en feiten Het jaar 2008 in cijfers. 5 SFK (2011). Apotheken fors in de min. Pharmaceutisch Weekblad. Jaargang 146, nr. 1/2. 6 SFK (2011). Prijspeil receptgeneesmiddelen blijft dalen. Pharmaceutisch Weekblad. Jaargang 146, nr Aangezien er omtrent deze ontwikkelingen op moment van het onderzoek nog onduidelijkheden waren (het onderzoek is begin 2012 uitgevoerd), zijn deze niet in de vragenlijst aan de apothekers voorgelegd. Er is echter wel gekozen deze als achtergrond in het onderzoek mee te nemen, om de resultaten in deze context te kunnen plaatsen. 16

17 gecompenseerd. Een deel van de apotheken komt namelijk (onder bepaalde voorwaarden) in aanmerking voor hogere tarieven door een zogenaamd pluscontract 9 met de zorgverzekeraar. 10 Vrije prijzen voor geneesmiddelen Naast het verdwijnen van de vaste tarieven voor de dienstverlening van de apotheken, zijn ook de prijzen voor geneesmiddelen vrijgesteld vanaf 1 januari De afgesloten contracten met zorgverzekeraars in dit kader brengen risico s met zich mee. Sommige zorgverzekeraars baseren maximale prijzen die zij meenemen in contracten op oude prijzen van geneesmiddelen. Door de in 1996 ingevoerde Wet Geneesmiddelenprijzen (WGP) is echter een voortdurend dalende tendens te zien in de prijzen van geneesmiddelen. Wanneer er nu sprake zou zijn van een prijsverhoging van een bepaald geneesmiddel door de fabrikant, vergeleken met de peildatum waarop zorgverzekeraars hun vergoeding hebben gebaseerd in het contract, komt dit voor rekening van de apotheek. 11 Volgens berekeningen van SFK zou - wanneer dit beleid in 2011 al doorgevoerd was - dit leiden tot een verlies van gemiddeld per apotheek. 12 WGP en GVS blijven van kracht De Wet Geneesmiddelenprijzen (WGP) blijft intact. Dit houdt in dat de prijzen voor geneesmiddelen nog steeds tweejaarlijks vastgesteld worden op basis van de gemiddelde prijzen in de buur landen België, Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië. Daarnaast blijft het Geneesmiddelen Vergoedingssysteem (GVS) ook van kracht. Voor onderling vergelijkbare geneesmiddelen blijft dus een maximum vergoeding geldig. Als de prijs van het geneesmiddel hoger ligt doordat de apotheekinkoopprijs hoger is dan de limiet, dient de patiënt het verschil zelf bij te betalen Concurrentie tussen apotheken Apothekers ervaren vaker (sterke) concurrentie 42% van de apothekers ervaart in enige mate concurrentie door andere apotheken. Eenderde van de apothekers ervaart echter nauwelijks concurrentie en 3% ervaart helemaal geen concurrentie. 22% van de apothekers ervaart in sterke mate concurrentie van andere apotheken. Hiermee is het aandeel apothekers dat sterke concurrentie ervaart groter dan in 2010 (+5%) en 2008 (+9%). Hoewel de concurrentie volgens apothekers is toegenomen, verwachten niet meer apothekers dan voorheen dat hun cliënten zullen overstappen naar andere apotheken. In 2010 verwachtte 69% dat 9 In een zogenaamd pluscontract zijn apotheken hogere tarieven met zorgverzekeraars overeengekomen dan gebruikelijk; SFK (2012). Daling voor tariefinkomsten verwacht in Pharmaceutisch Weekblad. Jaargang 147, nr SFK (2012). Daling voor tariefinkomsten verwacht in Pharmaceutisch Weekblad. Jaargang 147, nr SFK (2012). Prijsrisico afgewenteld op apotheek. Pharmaceutisch Weekblad. Jaargang 147, nr SFK (2012). Prijsrisico afgewenteld op apotheek. Pharmaceutisch Weekblad. Jaargang 147, nr SFK (2012). Prijsrisico afgewenteld op apotheek. Pharmaceutisch Weekblad. Jaargang 147, nr

18 Hoofdstuk 1 Economische ontwikkelingen in de apotheekbranche enkele tot een aanzienlijk deel van hun clientèle een overstap zou maken, tegenover 67% in Het merendeel (45%) van de apothekers verwacht dat er wel cliënten zullen zijn die een overstap maken naar een andere apotheek, maar dat dit er zeer weinig zullen zijn. 20% verwacht dat een klein deel van de cliënten overstapt en 2% verwacht dat een aanzienlijk deel zal overstappen. Eenderde van de apotheken verwacht niet dat cliënten een overstap naar een andere apotheek zullen maken. 1.3 Productiviteit en kwaliteit van de dienstverlening Productiviteit in de apotheek wordt binnen dit onderzoek weergegeven aan de hand van het aantal WMG-verstrekkingen per fte per jaar. Een WMG-verstrekking staat gelijk aan het afleveren van één receptgeneesmiddel en per WMG-verstrekking ontvangt de apotheek ook een receptregelvergoeding. 14 Het aantal WMG-verstrekkingen meet voor het grootste deel het aantal handelingen dat wordt verricht per fte in de apotheek en vormt daarmee een indicator voor productiviteit. Daarnaast geven apothekers, net als in 2010, de kwaliteit van de dienstverlening in de apotheek gemiddeld een 8. Aantal WMG-verstrekkingen per fte met 22% toegenomen In 2011 is het gemiddeld aantal WMG-verstrekkingen per apotheek verder toegenomen (+3% vergeleken met 2009; zie Tabel 1.1). Met name de WMG-verstrekkingen per fte zijn sterk gegroeid in vergelijking met voorgaande jaren. Tussen 2009 en 2011 is het gemiddeld aantal WMG-verstrekking per fte toegenomen met 22%. Tabel 1.1 Productiviteit: gemiddeld aantal WMG-verstrekkingen in een jaar (per fte), Productiviteit Gemiddeld aantal WMG-verstrekkingen Gemiddeld aantal WMG-verstrekkingen per fte* * uitgezonderd apothekers Gemiddeld het hoogste aantal WMG-verstrekkingen is er in formule-apotheken ( ) en maatschap- of clusterapotheken ( ). Het gemiddelde aantal WMG-verstrekkingen per fte is bij maatschap- of clusterapotheken het laagst ( per fte). In formule-apotheken (14.026) en ketenapotheken (13.689) was het gemiddelde aantal WMG-verstrekkingen per fte het hoogst. 14 De receptregelvergoeding was in 2011 gemiddeld 7,50, maar is vanaf 1 januari 2012 vrijgegeven. Dit houdt in dat er geen sprake meer is van een landelijk vastgestelde receptregelvergoeding. De aantallen gepresenteerd in Tabel 1.1 hebben echter betrekking op 2011 toen de prijzen in de farmacie nog niet door de overheid waren vrij gegeven (bron: vragen-vrije-prijzen-farmacie). 18

19 Apotheken met minder dan 12 werknemers hebben de meeste WMG-verstrekkingen per fte Grotere apotheken hebben gemiddeld genomen meer WMG-verstrekkingen (zie Tabel 1.2). In 2011 is dit ook het geval, maar is tevens te zien dat de middelgrote apotheken gemiddeld een hoger aantal WMG-verstrekkingen ( ) hebben dan grote apotheken (92.186). Wanneer gekeken wordt naar het gemiddeld aantal WMG-verstrekkingen per fte, ligt het aantal WMG-verstrekkingen per fte bij de kleinere apotheken met ongeveer WMG-verstrekkingen per fte in 2011 een stuk hoger dan dat van grotere apotheken. Dit duidt op een hogere arbeidsproductiviteit in de kleine(re) apotheken. Tabel 1.2 Productiviteit in een jaar naar apotheekomvang, Apotheekomvang Gemiddeld aantal WMG-verstrekkingen Gemiddeld aantal WMG-verstrekkingen per fte Klein (< 9 medewerkers) Middelgroot (9-11 medewerkers) Groot (12-15 medewerkers) Erg groot (> 15 medewerkers) Apothekers zijn positief over de kwaliteit van de dienstverlening Een toegenomen aantal WMG-verstrekkingen per fte kan ervoor zorgen dat de kwaliteit van de dienstverlening in de apotheken onder druk komt te staan. In Tabel 1.3 is te zien hoe apothekers de kwaliteit van de dienstverlening beoordelen. Hieruit blijkt dat de apothekers de dienstverlening over het algemeen als (zeer) goed beoordelen (89%). 11% van de apothekers vindt de dienstverlening van de apotheek niet goed of slecht. De beoordeling verschilt niet met Apothekers die de dienstverlening als zeer goed beoordelen, tellen in 2011 gemiddeld minder WMG-verstrekkingen per fte dan apothekers die de dienstverlening als goed of neutraal beoordelen. Tabel 1.3 Kwaliteit van de dienstverlening en productiviteit, 2012 Kwaliteit van de dienstverlening % Gemiddeld aantal WMGverstrekkingen per fte Zeer goed Goed Niet goed, niet slecht Slecht Zeer slecht % Gemiddeld aantal WMGverstrekkingen per fte 19

20 Hoofdstuk 1 Economische ontwikkelingen in de apotheekbranche 1.4 Omzet en verwachte omzetontwikkeling van apotheken Omzet apotheken gedaald in vergelijking met 2009 en 2010 De gemiddelde omzet van apotheken bedraagt in (zie Tabel 1.4). De omzet verschilt weinig tussen de verschillende soorten apotheken. De gemiddelde omzet van ketenapotheken is hoger dan bij de andere apotheken. Ketenapotheken hebben in 2011 een gemiddelde omzet van Volgens het onderzoek is de gemiddelde omzet voor alle soorten apotheken, op de formule apotheken na, gedaald tussen 2009 en 2011, het aantal WMG-verstrekking is echter met 3% toegenomen. De omzetdaling komt ook naar voren vanuit cijfers van SFK. Hieruit blijkt dat in 2010 apotheken een gemiddelde omzet van hadden. 15 Vergeleken met de gemiddelde omzetcijfers volgens SFK, is de omzet van de apotheken met 4% gedaald in 2011 vergeleken met Tabel 1.4 Gemiddelde omzet per apotheek, naar soort apotheek, 2012 Soort apotheek Gemiddelde omzet per apotheek, 2009 Gemiddelde omzet per apotheek, 2011 Zelfstandige apotheek Maatschap of cluster Keten Formule Anders * Totaal * Te laag aantal waarnemingen (17) Apothekers verwachten een omzetafname in % van de apothekers verwacht een omzetafname in % van de apothekers verwacht een stijging van de omzet en 27% van de apothekers verwacht geen verandering in de omzet. De meerderheid van de apothekers die een omzetdaling verwachten in 2012, geeft aan dat dit (deels) is toe te schrijven aan het preferentiebeleid (87%; zie Tabel 1.5). Een andere ontwikkeling die van invloed kan zijn op de verwachte omzetdaling, is de overheveling van dure medicatie naar het ziekenhuisbudget. Vanaf 1 januari 2012 zullen de kosten van TNF-alfaremmers niet langer behoren tot de eerstelijns farmacie, maar komen deze uitgaven ten laste van het ziekenhuisbudget. 16 Deze overheveling van dure medicatie en hiermee het mislopen van opbrengsten zal zorgen voor omzetdaling binnen openbare apotheken. 15 SFK (2011). Data en feiten Het jaar 2010 in cijfers. 16 SFK (2011). Data en feiten Het jaar 2010 in cijfers. 20

21 Tabel 1.5 Relatie omzetafname en preferentiebeleid Verwachte omzetafname wordt veroorzaakt door het preferentiebeleid % Nee 4 Misschien 1 Ja, deels 71 Ja, volledig 16 Anders 8 Totaal Bedrijfsvoering in de toekomst Komende 5 jaar focussen apothekers vooral op farmaceutische patiëntenzorg De apothekersbranche is de laatste jaren continu aan veranderingen onderhevig, met name door veranderend overheidsbeleid. Hoe gaan apotheken inspelen op deze beleidsmatige veranderingen en hoe verhoudt zich dit met eerdere jaren? Het belangrijkste speerpunt in de bedrijfsvoering voor de komende 5 jaar is, net als in eerdere jaren, de farmaceutische patiëntenzorg (69%). Efficiënter werken (57%) en klantgerichtheid (53%) staan hiernaast voor veel apothekers op de agenda. Samenwerking met derden en een kwaliteitshandboek certificering die voorheen door ongeveer eenderde van de apothekers als speerpunt voor de komende 5 jaar werden genoemd, worden door apothekers nu minder vaak als speerpunt gezien (respectievelijk 18% en 11%). 21

22 Hoofdstuk 1 Economische ontwikkelingen in de apotheekbranche Figuur 1.1 Belangrijkste speerpunten in de bedrijfsvoering voor de komende 5 jaar, Apothekers kijken vooral naar communicatieve vaardigheden en farmaceutische kennis Naast de speerpunten in de bedrijfsvoering zijn apothekers ook enkele stellingen voorgelegd omtrent hun wervingsgedrag voor de komende 5 jaar (zie Tabel 1.6). Hieruit blijkt dat apothekers bij het aannemen van nieuwe medewerkers vooral een zwaarder accent zullen gaan leggen op de communicatieve vaardigheden (84%). Dit sluit aan bij de aandacht die apothekers de komende 5 jaar willen geven aan klantgerichtheid, zoals eerder genoemd in deze paragraaf. Naast de communicatieve vaardigheden geven veel apothekers aan zwaarder het accent te leggen op kennis van medicijnen en ziektebeelden tijdens de werving van nieuw personeel (79%). Dat behoefte is aan deze vaardigheden en kennis, blijkt uit de gewenste bij- of nascholing van apothekers voor de apothekersassistenten (zie paragraaf 4.2). ICT-vaardigheden zijn voor 59% van de apothekers een belangrijk punt voor de werving voor de komende 5 jaar. Een groot deel van de apothekers is echter ook van mening dat het aannemen van nieuwe werknemers de komende 5 jaar lastig wordt vanwege het preferentiebeleid (73%). Het aantrekken van medewerkers met een hbo-werk- en denkniveau speelt voor de apothekers een minder grote rol in de werving (21%). 22

23 Tabel 1.6 Mate waarin apothekers bepaalde stellingen innemen betreffende hun toekomstig wervingsgedrag In de komende 5 jaar zal ik als apotheker Helemaal mee eens Enigszins mee eens Noch eens, noch oneens Enigszins mee oneens Helemaal mee oneens Totaal % % % % % % meer medewerkers op hbo-niveau aantrekken bij het aannemen van nieuwe medewerkers een zwaarder accent leggen op communicatieve vaardigheden bij het aannemen van nieuwe medewerkers een zwaarder accent leggen op computer (ICT) vaardigheden bij het aannemen van nieuwe medewerkers een zwaarder accent leggen op kennis van medicijnen en ziektebeelden minder nieuwe werknemers kunnen aannemen vanwege het preferentiebeleid

24 Hoofdstuk 1 Economische ontwikkelingen in de apotheekbranche 24

25 Apothekers en hun medewerkers 2 Binnen de openbare apotheek zijn verschillende soorten apotheken te onderscheiden. Zo kunnen apotheken deel uitmaken van een keten (ketenapotheek) of juist zelfstandig opereren (zelfstandige apotheek), binnen een franchiseconcept werken (formule-apotheken), een maatschap vormen met andere apotheken (maatschap-apotheek) of geclusterd zijn op taakuitvoering, waarbij ook huisartsen bijvoorbeeld zijn betrokken (clusterapotheek). Dit hoofdstuk gaat in op deze verschillende soorten apotheken (paragraaf 2.1). Ook wordt gekeken naar de achtergrondkenmerken van apothekers (paragraaf 2.2) en hun taken (paragraaf 2.3). Verder worden de achtergrondkenmerken van apothekersassistenten en overige medewerkers weergegeven in paragraaf 2.4. Tot slot wordt ingegaan op de werkdruk en het ziekteverzuim binnen de apotheek (zie paragraaf 2.5). 2.1 Soorten apotheken Aantal apotheken constant gebleven Het aantal apotheken is in 2011 constant gebleven, met relatief weinig dynamiek. Per 1 januari 2012 telt Nederland openbare apotheken. Dat is 17 meer dan op 1 januari het jaar daarvoor. In 2011 openden 41 apotheken hun deuren, tegenover 24 die definitief de deur sloten. 17 Minder maatschappen en clusters Per 2012 zijn de keten- en formule-apotheken de meest voorkomende apotheekvormen. Het aandeel in 2012 is 43% (zie Tabel 2.1). Dit aandeel is sinds 2008 stabiel. Sinds 2003 is sprake van enige toename van dit aandeel, hoewel sinds 2008 een stabilisatie is te zien. Zelfstandige apotheken zijn met een aandeel van 40% ook een veel voorkomende apotheekvorm in Het aandeel zelfstandige apotheken is sinds 2003 relatief stabiel gebleven. Het percentage apotheken dat onderdeel is van een maatschap of cluster is sinds 2003 afgenomen van 21% naar 13% in Een maatschap is een samenwerkingsverband van een (klein) aantal apotheken van dezelfde eigenaar of 17 SFK (2012). Lichte toename aantal apotheken. Pharmaceutisch Weekblad, jaargang 147 nummer 6. 25

26 Hoofdstuk 2 Apothekers en hun medewerkers verschillende eigenaren. Een cluster bestaat uit een multidisciplinair samenwerkingsverband (vaak huisarts, fysiotherapeut en apotheekafhaalpunt) met als doel centraal medische zorg aan te bieden. Tabel 2.1 Soort apotheek, (in procenten) Soort apotheek Zelfstandige apotheek Keten of formule: waarvan keten waarvan formule Maatschap of cluster Anders Totaal * 35% van de apotheken maakte in 2001 deel uit van een maatschap, cluster, keten of formule. - Niet gevraagd. Mediq is de grootste ketenapotheek De grootste bij ASKA 18 aangesloten ketenapotheek is Mediq, met 220 vestigingen en ruim 20 franchise vestigingen die de naam Mediq dragen. De tweede grootste apotheekketen in Nederland BENU apotheken 19 telt 120 apotheken en 40 franchisevestigingen. De derde keten is in 2011 met 74 apotheken en 260 franchisevestigingen (onder de naam Kring Apotheek) Alliance Healthcare. Het internationale Boots apotheekconcept, dat valt onder Alliance Healthcare, is toegenomen tot 18 vestigingen. Tot slot maken ruim 300 zelfstandige apotheken gebruik van de formule Service Apotheek. 20 Apotheek veelal te karakteriseren als gewone apotheek Naast soorten apotheken zijn apotheken ook in te delen op basis van hun activiteiten (zie Tabel 2.2). Zo zijn er apotheken die voornamelijk gespecialiseerd zijn in het bereiden van medicatie (bereidingsapotheek) of hun dienstverlening via internet aanbieden (internetapotheek). Op basis van deze indeling blijkt dat de meeste apotheken te karakteriseren zijn als gewone apotheek (89%). Dit aandeel wijkt niet, net als bij de andere soorten, af van voorgaande jaren. Het aandeel bereidingsapotheken is met 2% lager dan in voorgaande jaren. Het aandeel dienstapotheken is 2%. Daarnaast is 1% van de apotheken te karakteriseren als poliklinische apotheek. 6% van de apothekers omschrijft de apotheek als anders. Hieronder vallen voornamelijk 24-uurs apotheken, apotheken in gezondheidscentra/ Apotheek en Huisarts Onder Een Dak (AHOED)-verband en specialistische apotheken. 18 De Associatie van ketenapotheken (ASKA) is de branchevereniging voor ketenapotheken. 19 BENU apotheken is ontstaan uit een fusie van Escursa apotheken en LLOYDS apotheken. Eind 2012 zullen alle Escura en LLLOYD apotheken de naam BENU dragen ( 20 SFK (2012). Lichte toename aantal apotheken. Pharmaceutisch Weekblad, jaargang 147 nummer 6. 26

27 Tabel 2.2 Karakter apotheken, Karakter apotheek % % % n Gewone apotheek Dienstapotheek Bereidingsapotheek Poliklinische apotheek Internetapotheek Anders Apotheekomvang is nauwelijks veranderd In de periode is de apotheekomvang anno 2012 nauwelijks veranderd (zie Tabel 2.3). Een kwart van de apotheken heeft minder dan 9 medewerkers 21 in dienst en ongeveer de helft van de apotheken (52%) 12 of meer medewerkers. Zelfstandige apotheken en apotheken die deel uitmaken van een formule, hebben gemiddeld 13 medewerkers in dienst; apotheken die deel uitmaken van een keten gemiddeld 11 en van een maatschap of cluster gemiddeld 4. Tabel 2.3 Apotheekomvang, Apotheekomvang 2001 % 2003 % 2006 % 2008 % Klein (< 9 medewerkers) Middelgroot (9-11 medewerkers) Groot (12-15 medewerkers) Zeer Groot (> 15 medewerkers) Totaal % 2012 % Aandeel apothekers dat gebruik is gaan maken van central filling is sterk gestegen Het aandeel apotheken dat in 2011 gebruik is gaan maken van central filling (18%) is vergeleken met 2010 (6%) sterk gestegen (zie Tabel 2.4). Central filling is het extern verwerken van herhaalrecepten door het verpakken en etiketteren van de medicatie op een externe locatie. Deze aanpak kan door apothekers worden gevolgd om kosten te besparen binnen de bedrijfsvoering, aangezien central filling volledig geautomatiseerd en voor meerdere apotheken tegelijkertijd plaatsvindt. 21 Apothekers, apothekersassistenten en overige medewerkers. 27

28 Hoofdstuk 2 Apothekers en hun medewerkers 18% van de apotheken werd in 2011 onderdeel van een maatschap, formule of keten Uit de enquête blijkt dat 18% van de apotheken onderdeel is geworden van een maatschap, formule of keten. Deze toename is ook terug te zien in het aantal formule-apotheken in paragraaf 2.1. Hier staat tegenover dat 7% van de apotheken uit een maatschap, formule of keten gestapt. In totaal 7% is een samenwerkingsverband aangegaan in de vorm van een AHOED. Vergeleken met voorgaande jaren lijken apotheken daarmee vaker een samenwerkingsverband aan te gaan middels een maatschap, formule, keten of AHOED 22. Tot slot is in 14% van de gevallen sprake van een interne reorganisatie geweest en is bij 4% van de apotheken sprake van een nieuwe eigenaar. Tabel 2.4 Organisatorische veranderingen in het afgelopen jaar, Organisatorische veranderingen 2002 % 2005 % 2007 % 2009 % Onderdeel van maatschap, formule of keten geworden Uit maatschap, formule of keten gestapt Samenwerkingsverband AHOED Nieuwe eigenaar Interne reorganisatie Nieuw computersysteem / softwarepakket ingevoerd Gebruik gaan maken van central filling Geen organisatorische veranderingen doorgevoerd niet gevraagd % Meer apotheken open in het weekend Het aantal apotheken dat open is in het weekend, is in vergelijking met eerdere jaren sterk toegenomen. In 2012 is 47% van de apotheken open op de zaterdag, tegenover 39% van de apotheken in 2010 (zie Tabel 2.5). Een grotere stijging is te zien in het aandeel apotheken dat open is op de zondag (22% in 2012 tegenover 8% in 2010). Het gemiddelde aantal uren dat een apotheek per dag open is (doordeweeks of op zaterdag), is ongeveer gelijk gebleven. Het aantal uren dat apotheken gemiddeld open zijn op zondag, is toegenomen vergeleken met 2008 (+3 uur). 22 Dat apothekers vaker een samenwerkingsverband zijn aangegaan middels een maatschap, formule, keten of AHOED, houdt niet in dat er per definitie sprake is van een toename in deze apotheeksoorten. Het gaat om nieuwe samenwerkingsverbanden (instroom). Er kunnen namelijk ook evenveel of meer apotheken uit een dergelijk verband zijn gestapt (uitstroom). Deze cijfers geven alleen organisatorische veranderingen voor apotheken in 2012 aan. 28

29 Tabel 2.5 Openingstijden openbare apotheek, % Gemiddeld aantal uren per dag* % Gemiddeld aantal uren per dag* % Gemiddeld aantal uren per dag* % Gemiddeld aantal uren per dag* Door de week 99 9, , , ,6 Op zaterdag 32 4,5 35 4,7 39 5,4 47 5,3 Op zondag 10 5,0 8 5,8 8 9,7** 22 8,8 * Het betreft het gemiddelde aantal uren per dag voor apotheken die op deze dagen open zijn. ** Gebaseerd op de antwoorden van 36 apotheken. 2.2 Het werken als apotheker Zelfstandige apotheek steeds minder vaak geleid door gevestigd apotheker Meer dan de helft van de zelfstandige apotheken (54%) staat ingeschreven als gevestigd apotheker (zie Tabel 2.6). Hiermee is het aantal gevestigde apotheken dat staat ingeschreven bij het register van gevestigd apothekers (IGZ art. 61 lid 5 geneesmiddelenwet) en dat wordt geleid wordt door een gevestigd apotheker en/of beherend apotheker 23, afgenomen sinds 2006 (76%). Deze ontwikkeling komt waarschijnlijk voort uit het feit dat sinds 1999 de eigenaar van de apotheek zelf geen apotheker meer hoeft te zijn. Het aantal gevestigde apothekers dat eigenaar is van een apotheek binnen een maatschap of cluster, is met ruim 10% afgenomen vergeleken met voorgaande jaren (38% tegenover ruim 50% in eerdere jaren). Bij apotheken die onder een keten of formule vallen, is het aandeel gevestigde apothekers dat leiding geeft juist toegenomen (32% tegenover 18% in 2010). Tabel 2.6 Gevestigd of beherend apotheker naar soort apotheek, Soort apotheek Gevestigd apotheker Beherend apotheker Anders Gevestigd apotheker Beherend apotheker Anders Gevestigd apotheker Beherend apotheker Anders Gevestigd apotheker Beherend apotheker Anders % % % % % % % % % % % % Zelfstandige apotheek Maatschap of cluster Keten of formule Totaal Een gevestigd apotheker is (mede)eigenaar van de apotheek. Een beherend apotheker is geen (mede)eigenaar van de apotheek, maar in loondienst. 29

30 Hoofdstuk 2 Apothekers en hun medewerkers Vergrijzing apothekers Er is sprake van vergrijzing. Meer dan de helft van de apothekers is ouder dan 50 jaar (54%). Dat is een sterke toename ten opzichte van 2010 (34%). In 2010 was meer dan eenderde (38%) van de apothekers jonger dan 40 jaar. In 2012 is dit aandeel met 10% afgenomen (28%). Minder dan eenvijfde van de apothekers (17%) is in 2012 tussen de 40 en 49 jaar oud. Mogelijke verklaringen hiervoor (zoals bijvoorbeeld tussentijdse uitval en/of beperkte instroom van jonge apothekers) zijn in dit kader niet verder onderzocht. Vergeleken met de Nederlandse beroepsbevolking is de leeftijd van de apothekers hoog. Voor de Nederlandse beroepsbevolking als geheel is ruim een kwart ouder dan 50 jaar (26%), tegenover ruim de helft van de apothekers (54%). Van de Nederlandse beroepsbevolking is bijna de helft jonger dan 40 jaar (47%). 24 Onder de apothekers is dit aandeel 38%. Apothekers gemiddeld langer werkzaam als apotheker 37% van de apothekers is langer dan 20 jaar werkzaam in het vak (zie Tabel 2.7). Dit aandeel is iets hoger dan in 2010 (33%). Dit hangt ook samen met de toenemende gemiddelde leeftijd onder apothekers, zoals hierboven geconstateerd. Wanneer er een onderscheid wordt gemaakt naar soort apotheker, is meer dan de helft van de gevestigde apothekers 25 (56%) langer dan 20 jaar werkzaam in het vak. In 2010 was dit aandeel nog 53%, dus ook hier is sprake van een lichte toename. Beherend apothekers zijn vergeleken met 2010 vaker langer dan 10 jaar werkzaam als apotheker (52% tegenover 47% in 2010). Tabel 2.7 Aantal jaren werkzaam als apotheker, Aantal jaren werkzaam Gevestigd apotheker Beherend apotheker Totaal Gevestigd apotheker Beherend apotheker Totaal Gevestigd apotheker Beherend apotheker Totaal Gevestigd apotheker Beherend apotheker Totaal % % % % % % % % % % % % 5 jaar of minder jaar jaar jaar Meer dan 20 jaar CBS (2012), Beroepsbevolking; kerncijfers naar geslacht en andere persoonskenmerken Gevestigde apothekers zijn eigenaar van de apotheek waar zij werkzaam zijn, dit is bij beherende apothekers niet het geval. 30

31 Gevestigde apothekers hebben langere werkweek dan beherende apothekers Tweederde (68%) van de gevestigde apothekers is per week meer dan 40 uur werkzaam (zie Tabel 2.8). Onder beherende apothekers is dit percentage met 30% lager. Vergeleken met voorgaande jaren neemt het aandeel apothekers dat meer dan 40 uur werkzaam is toe. Dit is voornamelijk het geval bij de beherende apothekers. Tabel 2.8 Aantal uren per week werkzaam als apotheker, Aantal uren per week werkzaam Gevestigd apotheker Beherend apotheker Totaal Gevestigd apotheker Beherend apotheker Totaal Gevestigd apotheker Beherend apotheker Totaal Gevestigd apotheker Beherend apotheker Totaal % % % % % % % % % % % % 1 t/m 32 uur t/m 40 uur Meer dan 40 uur Gemiddeld is er per apotheek 1,3 fte-apotheker werkzaam Gemiddeld is er 1,3 fte 26 -apotheker werkzaam per apotheek (zie Tabel 2.9). Dit aantal is gemiddeld 0,1 fte hoger dan in 2010, wat in lijn is met het toenemende aantal uren dat apothekers draaien (zie Tabel 2.8). 45% van de apotheken heeft een tweede apotheker in dienst. Dit percentage is hoger dan in 2010 (41%). Het gemiddelde aantal fte tweede apothekers is echter wel gedaald (-0,1 fte) naar 1,0 fte. Tabel 2.9 Aantal apothekers en tweede apothekers per apotheek (in fte), 2012 Apotheekomvang Apothekers Tweede apothekers Gemiddeld per apotheek* Apotheken Gemiddeld per apotheek* Fte % Fte Klein (< 9 medewerkers) 1,2 23 0,8 Middelgroot (9 11 medewerker) 1,4 38 0,8 Groot (12 15 medewerkers) 1,3 44 1,1 Zeer groot (> 15 medewerkers) 1,4 71 1,2 Totaal 1,3 45 1,0 * Het betreft het gemiddelde voor apotheken waar deze functie is ingevuld. 26 Full Time Equivalent oftewel de deeltijdfactor. Volgens de Cao Apotheken is 1 fte gelijk aan 36 uur. 31

32 Hoofdstuk 2 Apothekers en hun medewerkers 2.3 De taken van apothekers Apothekers besteden 44% van hun tijd aan administratieve- en managementtaken Bijna alle apothekers (97%) houden zich bezig met farmaceutische patiëntenzorg, recepten aanschrijven, uitvullen of leveren en overige farmaceutische taken (directe taken). Maar apothekers houden zich ook relatief veel bezig met niet-farmaceutisch gebonden managementen administratieve taken, of indirecte taken. Deze indirecte taken nemen gemiddeld 44% van de werkweek van apothekers in beslag (zie Tabel 2.10). Handverkoop en overige taken maken voor een meerderheid van de apotheken niet meer dan 9% uit van de werkzaamheden in een week. Tabel 2.10 Werkzaamheden van apothekers en tweede apothekers per apotheek, 2012 Werkzaamheden (Tweede) apothekers % % van de werkweek* Administratieve taken (zoals (loon)administratie, declaratieverkeer naar verzekeraars, e.d.) Managementtaken (zoals leiding geven, coachen, begeleiden, kwaliteitsbeleid, e.d.) Farmaceutische patiëntenzorg (speciale of bijzondere voorlichting) Recepten aanschrijven, uitvullen of afleveren Overige farmaceutische taken (bereiding geneesmiddelen, bewaken medicatie, bewaken voorraad) Handverkoop 84 5 Overige taken (zoals het bezorgen van geneesmiddelen, schoonmaak) 65 4 * Het betreft hier het gemiddelde voor apotheken waar deze functie is ingevuld. Apotheken besteden met name de financiën en diensten tussen 18:00 en 08:00 uit Hoewel apothekers en apotheekmedewerkers veel taken in de apotheek zelf uitvoeren, worden ook taken uitbesteed. De meerderheid van de apotheken besteedt de financiën (71%) uit en diensten tussen 18:00-08:00 (71%) (zie Figuur 2.1). Het aandeel apotheken dat diensten na 18:00 uitbesteedt, is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Het uitbesteden van de financiën blijkt sinds 2010 vaker te gebeuren. Het aandeel apotheken dat de eigen financiën uitbesteedt, is toegenomen van 51% in 2008 tot 69% in 2010 en 71% in Naast financiën en diensten na 18:00 besteden ook veel apotheken de schoonmaak (63%), medicijnbereidingen (58%) en verzuim- en arbobeleid (46%) uit. De hoge stijging van het aandeel apotheken dat verzuim- en arbobeleid uitbesteedt sinds 2008, wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de aanscherping van de Arbowetgeving per 1 januari De werkgever is met de wet WIA steeds meer verantwoordelijk voor re-integratie, waardoor het verzuim- en arbobeleid ook meer tijd vraagt van de werkgever, zeker wanneer deze het verzuim- en arbobeleid in huis houdt. 32

33 Figuur 2.1 Uitbesteden van taken in de openbare apotheek, Medewerkers in de openbare apotheek Duur van de werkweek en taaklast is toegenomen Uit de enquête onder apothekers blijkt dat er gemiddeld 14,2 medewerkers per apotheek werkzaam zijn in de openbare apotheek, wat overeenkomt met 10,1 fte. Er zijn ongeveer werknemers in de gehele apotheekbranche werkzaam, gezamenlijk fte. 27 Het aantal werknemers is min of meer gelijk gebleven vergeleken met Het aantal fte is toegenomen met 12%. Dit houdt in dat de werknemers binnen de apotheekbranche per 2012 meer uren per week werkzaam zijn dan in 2010 het geval was. De taaklast, het aantal WMG-verstrekkingen per fte, is sterk toegenomen. De groei in fte (12%) loopt achter bij de groei van het aantal verstrekte receptgeneesmiddelen per fte. Het aantal WMGverstrekkingen per fte is met 38% toegenomen (zie paragraaf 1.3). 27 Berekening gebaseerd op enquêteresultaten en het totaal aantal openbare apotheken in 2011 volgens SFK (1.997). 33

34 Hoofdstuk 2 Apothekers en hun medewerkers (Tweede) apothekers werken veelal niet in deeltijd Apothekers en tweede apothekers werken veelal niet in deeltijd, waardoor het gemiddelde fte voor deze twee functies bijna gelijk is aan het gemiddelde aantal fte per apotheek (zie Tabel 2.11). In 44% van de apotheken is een tweede apotheker werkzaam. In 20% van de openbare apotheken zijn farmaceutische managers werkzaam en in 8% teamleiders. Apothekersassistenten worden in bijna alle apotheken ingezet (99%). Apothekersassistenten werken vaker in deeltijd dan in 2010 het geval was. Het gemiddelde aantal fte-apothekersassistenten per apotheek is 6,0 tegenover gemiddeld 8,6 apothekersassistenten per apotheek. Variant-apothekersassistenten worden tussen de 14 en 19% van de apotheken ingezet. Deze percentages liggen iets hoger dan in Afname aantal apotheken met bezorgers of schoonmakers in dienst Ten opzichte van 2010 is het percentage apotheken waar een bezorger of schoonmaker werkzaam is licht gedaald. In 2012 was in 61% van de apotheken een bezorger werkzaam (63% in 2010) en in 41% een schoonmaker (46% in 2010). Grotere apotheken hebben vaker ondersteunend personeel (zoals algemeen ondersteunende medewerkers, financieel administratieve medewerkers, administratief secretariële medewerkers en farmaceutisch managers) in dienst vergeleken met kleinere apotheken. Tabel 2.11 Functies in de openbare apotheek, 2012 Functie Apotheken Gemiddeld per apotheek* Gemiddeld per apotheek* Totaal aantal** % Aantal Fte Fte Apotheker 100 1,3 1,3 - Tweede apotheker 44 1,3 1,1 - Farmaceutisch manager 20 1,1 0,9 150 Teamleider 8 1,2 1,1 139 Apothekersassistent 99 8,6 6, Apothekersassistent variant FPZ 14 1,9 1,5 86 Apothekersassistent variant coördinerend 12 1,3 1,0 176 Apothekersassistent variant kwaliteitszorg 19 1,3 0,9 88 Algemeen ondersteunend medewerker 47 1,8 1, Leerling apothekersassistent (BBL) 21 1,2 0,8 - Financieel administratief medewerker 20 1,1 0,6 123 Administratief secretarieel medewerker 10 1,1 0,

35 Functie Apotheken Gemiddeld per apotheek* Gemiddeld per apotheek* Totaal aantal** % Aantal Fte Fte Bezorger 61 1,8 0,8 491 Schoonmaker 41 1,1 0,4 200 Overig 9 2,4 1, Gegevens niet beschikbaar * Het betreft hier het gemiddelde voor apotheken waar deze functie is ingevuld. ** Het betreft hier het totaal aantal fte dat in alle Nederlandse openbare apotheken is ingevuld. Bron: PMA. Apothekersassistenten veelal vrouwen Het aandeel mannelijke apothekersassistenten werkzaam in de openbare apotheek is zeer klein (2%, zie Tabel 2.13). Onder overige medewerkers is het aandeel mannen hoger (26%). De gemiddelde leeftijd van apothekersassistenten en overige medewerkers is respectievelijk 39,7 en 40,9 jaar. Hiermee is de gemiddelde leeftijd voor deze twee functies lager dan dat van de werkzame beroepsbevolking in Nederland in 2011 (41,2 jaar) 28. Het gemiddelde bruto maandsalaris 29 voor apothekersassistenten bij een 36-urige werkweek bedraagt in Dit is een stijging van 3% ten opzichte van het gemiddelde bruto maandsalaris van apothekersassistenten in Ook het salaris van de overige medewerkers is gestegen in vergelijking met Dit is met 2% toegenomen naar gemiddeld Hoewel voor beide functiegroepen het bruto maandsalaris is toegenomen, is de stijging van het salaris afgenomen vergeleken met de periode Toen steeg het bruto maandsalaris van apothekersassistenten en overige medewerkers met respectievelijk 10 en 27%. Tabel 2.12 Kenmerken van apothekersassistenten en overige medewerkers in de openbare apotheek, 2012 Kenmerk Apothekersassistenten Overige medewerkers Aandeel vrouwen 98% 74% Gemiddelde leeftijd 39,7 jaar 40,9 jaar Gemiddelde lengte dienstverband 8,7 jaar 5,4 jaar Gemiddeld aantal werkuren per week 24,1 uur 18,4 uur Gemiddeld bruto maandsalaris bij een 36-urige werkweek Bron: PMA, peildatum: februari De meerderheid van de apothekersassistenten (87%) en overige medewerkers (72%) heeft in 2012 een vaste aanstelling (zie Tabel 2.13). Het aandeel vaste contracten verschilt nauwelijks in de tijd. Het aandeel overige medewerkers dat een tijdelijk contract zonder uitzicht op vast had in 2010, is 28 CBS (2012) Werkzame beroepsbevolking weer ouder. 29 Het gemiddelde bruto maandsalaris (per functie) is gebaseerd op gegevens vanuit het pensioenfonds PMA. 35