Uilenkamp 22, 3972 XS Driebergen-Rijsenburg tel./fax

Transcriptie

1

2

3 Uilenkamp 22, 3972 XS Driebergen-Rijsenburg tel./fax

4 Colofon Tekst: H.J.V. van den Bijtel Veldonderzoek: C. Achterberg, H.J.V. van den Bijtel, C.J.G.G. Goudsmits, N. de Koning, H. van de Vendel, I.W. van Woersem Fotografie: C. Achterberg (CA), M. Achterberg-van der Horst (MAH), H.J.V. van den Bijtel (HB), J. van der Greef (JG), H. van de Vendel (HV), H. Vink (HVi), I.W. van Woersem (IW) Cartografie en GIS: van den Bijtel Ecologisch Onderzoek Opmaak: H.J.V. van den Bijtel Tekstcorrectie: H. van de Vendel Foto s Omslag achtergrond: zicht over de Lange baan vanaf de wal bij baankop-oost (HB) Inzet links: konijn (HB) Inzet midden: zandhagedis (HB) Inzet rechts: paartje bruine kikkers (HB) Pagina 3: vos (HB) Pagina 49: zandhagedis subadult (IW) Pagina 61: gewone padden te midden van eisnoeren (HB) Beopublicatie Mei 2011 van den Bijtel Ecologisch Onderzoek Uilenkamp 22, 3972 XS Driebergen-Rijsenburg tel/fax: h.j.v.vdbijtel@planet.nl

5 Inhoudsopgave Leeswijzer 1 1 Zoogdieren Vastgestelde soorten Soortbesprekingen De soorten Egel Erinaceus europaeus Gewone bosspitsmuis Sorex araneus en tweekleurige bosspitsmuis Sorex coronatus Dwergspitsmuis Sorex minutus Mol Talpa europaea Gewone baardvleermuis Myotis mystacinus Franjestaart Myotis nattereri Watervleermuis Myotis daubentonii Ruige dwergvleermuis Pipistrellus nathusii Gewone dwergvleermuis Pipistrellus pipistrellus Rosse vleermuis Nyctalus noctula Laatvlieger Eptesicus serotinus Gewone grootoorvleermuis Plecotus auritus Verblijfplaatsen van vleermuizen Haas Lepus europaeus Konijn Oryctolagus cuniculus Eekhoorn Sciurus vulgaris Rosse woelmuis Clethrionomys glareolus Veldmuis Microtus arvalis Aardmuis Microtus agrestis Bosmuis Apodemus sylvaticus Vos Vulpes vulpes Hermelijn Mustela erminea Bunzing Mustela putorius Boommarter Martes martes Das Meles Meles Ree Capreolus capreolus Hert Dama dama of Cervus elepahus Onderzoek met cameravallen 46 2 Reptielen Vastgestelde soorten Soortbesprekingen De soorten Hazelworm Anguis fragilis Levendbarende hagedis Lacerta vivipara Zandhagedis Lacerta agilis Ringslang Natrix natrix Plaatjesonderzoek 60 3 Amfibieën Vastgestelde soorten Soortbesprekingen De soorten Alpenwatersalamander Triturus alpestris Kleine watersalamander Triturus vulgaris Gewone pad Bufo bufo Bruine kikker Rana temporaria Bastaardkikker Rana klepton esculenta 74 4 Geraadpleegde literatuur 77 Bijlage

6 In dit rapport worden de resultaten van het onderzoek naar de zoogdieren (hoofdstuk 1), reptielen (hoofdstuk 2) en amfibieën (hoofdstuk 3) besproken. Bij elke diergroep worden de soortbesprekingen voorafgegaan door een algemene inleiding waarin een overzicht wordt gegeven van de vastgestelde soorten en wordt ingegaan op eventuele bijzonderheden ten aanzien van de soortgroep of van de wijze waarop het onderzoek is uitgevoerd. Voor een uitgebreid overzicht van de wijze waarop het onderzoek naar de verschillende diergroepen is uitgevoerd, wordt verwezen naar deel 1 van de rapportage van het onderzoek naar de natuurwaarden van de voormalige Vliegbasis Soesterberg. In deel 1 is ook een beschrijving van het gebied en de weersomstandigheden in de maanden tijdens en voorafgaand aan de onderzoeksperioden opgenomen. 1

7 2

8 3

9 1.1 Vastgestelde soorten Op de vliegbasis zijn tijdens het onderzoek 26 soorten zoogdieren waargenomen (tabel 1). Twaalf van de soorten zoogdieren die op de vliegbasis voorkomen, zijn strikter beschermd (Tabellen 2 en 3 van de AMvB art. 75). Vier soorten zijn opgenomen op de Rode Lijst en vier soorten zijn opgenomen op de Oranje Lijst. Nederlandse naam Wetenschappelijke naam Rode Lijst Oranje Lijst F&F Egel Erinaceus europaeus 1 Gewone/tweekleurige bosspitsmuis Sorex araneus/ S. coronatus 1 Dwergspitsmuis Sorex minutus 1 Mol Talpa europaea 1 Gewone baardvleermuis Myotis mystacinus 3-IV Franjestaart Myotis nattereri 4/P 3-IV Watervleermuis Myotis daubentonii 3-IV Ruige dwergvleermuis Pipistrellus nathusii 3-IV Gewone dwergvleermuis Pipistrellus pipistrellus 3-IV Rosse vleermuis Nyctalus noctula KW 4 3-IV Laatvlieger Eptesicus serotinus KW 3-IV Gewone grootoorvleermuis Plecotus auritus 3-IV Haas Lepus europaeus 1 Konijn Oryctolagus cuniculus 1 Eekhoorn Sciurus vulgaris 2 Rosse woelmuis Clethrionomys glareolus 1 Veldmuis Microtus arvalis 1 Aardmuis Microtus agrestis 1 Bosmuis Apodemus sylvaticus 1 Vos Vulpes vulpes 1 Hermelijn Mustela erminea GE 1 Bunzing Mustela putorius 1 Boommarter Martes martes KW 4 3-I Das Meles meles 3 3-I Ree Capreolus capreolus 1 Hert spec. Dama spec./ Cervus spec. 2 Tabel 1. Vastgestelde zoogdieren De soorten waarbij in de kolom F&F een cijfer staat, zijn beschermd krachtens de Flora- en Faunawet; het cijfer verwijst naar de tabel (toelichtende brochure; LNV 2005) waarin ze zijn opgenomen en daarmee naar de striktheid van de bescherming. Voor soorten die zijn opgenomen in Tabel 3 van de AMvB art. 75 geeft het Romeinse cijfer aan of de soort wel (IV) of niet (I) is opgenomen in Bijlage IV van de Habitatrichtlijn. De soorten waarbij in de kolom Rode Lijst de afkorting KW (kwetsbaar) of GE (gevoelig) staat, zijn opgenomen in deze lijst. De aanduidingen Kwetsbaar en Gevoelig verwijzen naar de mate van bedreiging. De soorten waarbij in de kolom Oranje Lijst een 3, een 4 of P (prioritaire soort) staat, zijn opgenomen in deze lijst. Categorie 3 in de Oranje Lijst staat gelijk aan de categorie Bedreigd uit de Rode Lijst en categorie 4 (potentieel bedreigd) staat gelijk aan de categorie Kwetsbaar uit de Rode Lijst. Van de soorten die op de voormalige Vliegbasis Soesterberg voorkomen, is er één de franjestaart die niet is waargenomen tijdens de inventarisaties in 2009 en Deze soort is door Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging VZZ (2010) in twee winterverblijfplaatsen van vleermuizen op het provincieterrein vastgesteld. Er is tijdens de inventarisaties van de vliegbasis geen onderzoek met behulp van inloopvallen gedaan naar het voorkomen van kleine zoogdieren. Alle soorten kleine zoogdieren zijn vastgesteld aan de hand van zichtwaarnemingen, vondsten en de analyse van enkele braakballen. Als gevolg hiervan kunnen enkele soorten gemist zijn. Zo zijn bij het onderzoek van het provincieterrein huisspitsmuis en huismuis niet waargenomen. Deze beide soorten zijn in 2009 wel in het Museumkwartier vastgesteld. Het is aannemelijk dat beide soorten ook op het provincieterrein voorkomen. In 2010 zijn op de vliegbasis gedurende enkele maanden op verschillende plaatsen cameravallen opgesteld. Dit onderzoek had vooral tot doel de aanwezigheid aan te tonen van soorten die zich moeilijk laten waarnemen (boommarter). Bovendien is met behulp van de beelden getracht inzicht te krijgen in het aantal individuen van bepaalde soorten (ree) die van de gebieden rond de vallen gebruikmaken. De resultaten van de cameravallen worden besproken in paragraaf Soortbesprekingen In de volgende paragrafen worden de vastgestelde soorten besproken. Naar verschillende licht beschermde soorten (Tabel 1 van de AMvB art. 75) als egel, de spitsmuizen, woelmuizen en ware muizen, is geen gericht verspreidingsonderzoek uitgevoerd. Het voorkomen van deze soorten wordt, met uitzondering van de veldmuis, in het kort besproken en van deze soorten wordt geen verspreidingskaart gepresenteerd. Van alle overige soorten, waaronder licht beschermde soorten als haas, konijn, vos en ree, is wel onderzoek uitgevoerd naar 4

10 de verspreiding en is een uitgebreide bespreking opgesteld. Deze soortbespreking bestaat uit de volgende onderdelen: Status o Bescherming o Rode Lijst o Oranje Lijst Verspreiding en habitatkeuze op de Utrechtse Heuvelrug en/of de provincie Verspreiding en habitatkeuze op de vliegbasis Omvang populatie op de vliegbasis Eventuele bijzonderheden 1.3 De soorten Egel Erinaceus europaeus Van deze soorten wordt tevens een verspreidingskaart gepresenteerd. Een egel bezig aan de oversteek van een van de rolbanen in het Sheltergebied, mei 2010 (Annelies Wijnbeek) Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - 5

11 Voorkomen op de vliegbasis Noch in 2009 noch in 2010 zijn egels waargenomen op de vliegbasis. Dat de soort wel voorkomt, blijkt uit de vondsten van keutels. Voorts werd door Annelies Wijnbeek eind mei een exemplaar gezien en gefotografeerd dat een van de rolbanen in het Sheltergebied overstak. Egels komen op de vliegbasis naar alle waarschijnlijkheid overal waar opgaande beplanting aanwezig is voor. Zeer geschikte leefgebieden voor egels zijn onder andere te vinden in het Munitiepark, in het Sheltergebied en in de zuidelijke bosstrook. De uitgestrekte open graslanden rondom de banen worden mogelijk gemeden. Het geringe aantal waarnemingen van egels is een gevolg van het feit dat deze dieren alleen in de schemer en de nacht actief zijn. baankop-oost. In het Sheltergebied en op het patrouillepad ten oosten van baankop-oost zijn dode exemplaren gevonden. Bosspitsmuizen komen op de vliegbasis naar alle waarschijnlijkheid vrij talrijk voor, vooral in de gebieden met bepaalde beplantingen, langs bosranden en struwelen Gewone bosspitsmuis Sorex araneus en tweekleurige bosspitsmuis S. coronatus Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen op de vliegbasis De gewone en tweekleurige bosspitsmuis zijn in het veld lastig van elkaar te onderscheiden en het geluid dat beide soorten produceren lijkt sterk op elkaar. Determinatie op basis van schedelkenmerken is het meest betrouwbaar. Omdat er tijdens het onderzoek geen braakballen met schedelresten van bosspitsmuizen zijn gevonden, zijn beide soorten samengenomen. Bosspitsmuizen komen voor in allerlei biotopen met een begroeide bodem. Op de vliegbasis zijn bosspitsmuizen vooral gehoord in bosranden met een vrij dichte ondergroei, zoals in de bosranden van de wegen door het Munitiepark, rondom de Shelters, in het zuidelijk bosgebied, in de zuidelijke bosstrook en op de wal ten zuidoosten van De gewone en de tweekleurige bosspitsmuis zijn zelfs in de hand niet van elkaar te onderscheiden (MAH) 6

12 1.3.3 Dwergspitsmuis Sorex minutus Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - moordelijk bosgebied, vooral in de omgeving van wat rijkere bossen en in de graslanden grenzend aan de bossen langs het oostelijke deel van de Lange baan (Middle East, zuidelijke bosstrook). In de graslanden direct langs de banen zijn betrekkelijk weinig sporen gevonden. Mogelijk zijn deze graslanden voor mollen te droog en is de bodem hier te zandig. Voorkomen op de vliegbasis De dwergspitsmuis heeft een voorkeur voor dichte, hoge vegetaties die enigermate vochtig zijn, zoals ruigten. Op de voormalige Vliegbasis Soesterberg is de soort eenmaal gezien en wel onder een tapijttegel die is gebruikt voor het onderzoek naar reptielen. Deze tegel ligt in een ruig stuk grasland met een pollerige structuur (glanshaver) langs de noordelijke bosrand van de zuidelijke bosstrook. De dwergspitsmuis is op de vliegbasis vermoedelijk schaars, maar het is aannemelijk dat de soort ook nog op enkele andere locaties voorkomt. Plekken met potentieel geschikt habitat zijn te vinden rondom baankop-noord en langs de zuidelijke bosstrook Mol Talpa europaea Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen op de vliegbasis De mol komt in allerlei biotopen voor, zowel in graslanden als in bossen en in heide. De soort heeft een voorkeur voor matig droge tot vochtige terreinen met een goed ontwikkelde humuslaag. Op de vliegbasis zijn bijna overal wel sporen van mollen (molshopen, mollenritten) aangetroffen. Veel sporen zijn gevonden in de graslanden in en rond het Sheltergebied, in de bermen van de wegen door het Overal op de vliegbasis zijn molshopen en mollenritten te vinden, mei 2010 (HB) 7

13 1.3.5 Gewone baardvleermuis Myotis mystacinus Status Flora- en Faunawet: Tabel 3, Habitatrichtlijn IV Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen in Utrecht De gewone baardvleermuis is een schaarse soort en komt in de provincie Utrecht vooral voor aan de randen van de Utrechtse Heuvelrug. Voorts is de soort ook plaatselijk waargenomen in het westelijk veenweidegebied. De gewone baardvleermuis jaagt vooral langs open plekken en langs paden in bossen, vooral in loofbossen. De soort lijkt een zekere voorkeur te hebben voor wat rijkere en vochtiger bossen. De verblijfplaatsen van baardvleermuizen bevinden zich in bomen (holten, spleten, achter loshangende bast) en in gebouwen. De dieren overwinteren onder andere in forten, bunkers en ijskelders. Omvang populatie Het is niet aannemelijk dat op het provincieterrein een populatie baardvleermuizen aanwezig is. Het jagende individu dat is waargenomen, is naar alle waarschijnlijkheid afkomstig uit de bosgebieden die grenzen aan de vliegbasis (De Paltz, De Stompert, De Vlasakkers). Bijzonderheden De gewone baardvleermuis is op basis van batdetectorwaarnemingen niet te onderscheiden van zijn tweelingsoort de Brandts vleermuis Myotis brandtii. Omdat deze laatste soort zeer zeldzaam is en grotendeels beperkt tot het zuiden van het land, is er van uitgegaan dat de waarneming betrekking heeft op een gewone baardvleermuis. Voorkomen op de vliegbasis De soort is tijdens de inventarisaties op de vliegbasis slechts éénmaal vastgesteld. Het ging hierbij om een jagend exemplaar aan de zuidoostzijde van het Munitiepark, eind juli. Voorts is er een niet nader gedetermineerd, langsvliegend exemplaar van het geslacht Myotis waargenomen aan de oostkant van het Sheltergebied, waarbij het om een mogelijke baardvleermuis ging. In de zomerperiode zijn geen verblijfplaatsen van gewone baardvleermuizen vastgesteld. Evenmin komen er op het provinciale deel van de vliegbasis winterverblijven van deze soort voor. De enige bekende winterverblijven liggen in de Far East, net buiten het provincieterrein ten oosten van de Van Weerden Poelmanweg. Figuur 1 (volgende pagina). Verspreiding gewone baardvleermuis 8

14 9

15 1.3.6 Franjestaart Myotis nattereri Status Flora- en Faunawet: Tabel 3, Habitatrichtlijn IV Rode Lijst: - Oranje Lijst: potentieel bedreigd (kwetsbaar) Het aantal overwinteraars dat in de (potentiële) winterverblijven werd vastgesteld, was 3, zowel in 2009 als in 2010 (Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging VZZ 2009, 2010). Voorkomen in Utrecht De franjestaart is een schaarse soort, die verspreid door de gehele provincie is waargenomen en die de laatste jaren in aantal lijkt toe te nemen. Het zwaartepunt van de verspreiding ligt vermoedelijk op de flanken van de Utrechtse Heuvelrug. De soort jaagt in allerlei biotopen, zoals bomenlanen, open bossen, in hakhout en boven beschutte waterpartijen. De zomerverblijfplaatsen van franjestaarten bevinden zich meestal in holle bomen. Veelal zijn dit holten in zomereiken, beuken of robinia s. Af en toe verblijven de dieren in nestkasten. De dieren overwinteren onder andere in forten, bunkers en ijskelders. Voorkomen op de vliegbasis De franjestaart is tijdens de inventarisaties op de vliegbasis niet vastgesteld. Wel zijn driemaal jagende ongedetermineerde myoten waargenomen waarbij het vermoedelijk ging om franjestaarten: twee waarnemingen van jagende exemplaren boven blusvijver 5 aan de noordoostkant van het Munitiepark in juni en een waarneming van een jagend exemplaar langs de noordoostelijke ontsluitingsweg in juli. In de zomerperiode zijn geen verblijfplaatsen van franjestaarten vastgesteld. Dit wordt vermoedelijk veroorzaakt doordat er weinig eiken, beuken en robinia s met geschikte holten aanwezig zijn. Er liggen op het provincieterrein twee objecten (kelders, schuilplaatsen) waar (soms) franjestaarten overwinteren (figuur 2). Omvang populatie In de zomer wordt het provincieterrein naar alle waarschijnlijkheid door slechts enkele franjestaarten als jachtgebied gebruikt. Deze dieren zijn vermoedelijk afkomstig uit de omgeving. De groepschuilplaats in het strubbenbos, één van de twee winterverblijven van franjestaarten op het provincieterrein, april 2009 (HV) Bijzonderheden Ook buiten het provincieterrein zijn betrekkelijk weinig overwinterende franjestaarten vastgesteld. Het totaal aantal overwinterende dieren was 21 in 2009 en 11 in 2010 (Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging VZZ 2009, 2010). De belangrijkste winterverblijven liggen in de Far East, net buiten het provincieterrein ten oosten van de Van Weerden Poelmanweg. Figuur 2 (volgende pagina). Winterverblijven franjestaart Bron: Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging (2009, 2010) 10

16 11

17 1.3.7 Watervleermuis Myotis daubentonii bevinden zich meestal in holle bomen, maar soms ook in ruimten onder bruggen, kasten, bunkers en in gebouwen. De dieren overwinteren onder andere in forten, bunkers en ijskelders. Voorkomen op de vliegbasis De watervleermuis is tijdens de inventarisaties op de vliegbasis slechts éénmaal vastgesteld. Het ging hierbij om een jagend exemplaar ten zuidwesten van baankop-noord, in september. Dit dier werd waargenomen vlak bij een van de bekende overwinteringsplaatsen. In de zomerperiode zijn geen verblijfplaatsen van watervleermuizen vastgesteld. Dit wordt vermoedelijk veroorzaakt door het feit dat er op de vliegbasis weinig eiken en beuken met holten, de favoriete bomen van de watervleermuis, aanwezig zijn. Er is geen gericht onderzoek uitgevoerd naar paar- en zwermplaatsen. Paren en zwermen doen watervleermuizen vooral in of in de nabijheid van de winterverblijven en die waren al bekend. Op het provincieterrein zijn vier objecten (kelders, schuilplaatsen) aanwezig waar overwinterende watervleermuizen zijn vastgesteld (figuur 3). Watervleermuizen in een van de winterverblijven op de vliegbasis, februari 2010 (IW) Status Flora- en Faunawet: Tabel 3, Habitatrichtlijn IV Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen in Utrecht De watervleermuis is een vrij schaarse soort, die vooral voorkomt langs de Utrechtse Heuvelrug, in het Kromme Rijngebied en langs de Vecht. De soort jaagt vooral boven beschutte waterlichamen in een besloten omgeving, zoals vijvers in landgoedbossen en smalle, door bos omsloten vaarten. De zomerverblijfplaatsen van watervleermuizen Omvang populatie In de zomer komen er op het provincieterrein, mede door de schaarste aan open water, naar alle waarschijnlijkheid slechts enkele watervleermuizen voor, die vermoedelijk afkomstig zijn uit de omgeving. Het aantal dieren dat overwintert in de (potentiële) winterverblijven varieert van 31 (2009) tot 39 (2010) (Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging VZZ 2009, 2010). Bijzonderheden In de Far East, net buiten het provincieterrein ten oosten van de Van Weerden Poelmanweg, liggen twee winterverblijven waar zo n 70 watervleermuizen overwinteren. Figuur 3 (volgende pagina). Verspreiding watervleermuis Bron winterverblijven: Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging (2009, 2010) 12

18 13

19 1.3.8 Ruige dwergvleermuis Pipistrellus nathusii De ruige dwergvleermuis is vooral waargenomen in de beboste delen van de vliegbasis, september 2010 (IW) Status Flora- en Faunawet: Tabel 3, Habitatrichtlijn IV Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen in Utrecht De ruige dwergvleermuis is een (vrij) algemene soort, die overal in de provincie Utrecht kan worden waargenomen. Jagende ruige dwergvleermuizen worden vaak aangetroffen in de nabijheid van opgaande beplanting (bossen, lanen en houtwallen). In open gebieden worden ze weinig gezien. De zomerverblijfplaatsen van deze soort worden bijna uitsluitend door mannetjes bezet. Waarnemingen van vrouwtjes in de zomer zijn in Nederland schaars. De verblijfplaatsen bevinden zich in boomholten, achter stukken loshangende bast, in scheuren en spleten, in ruimten onder pannendaken. De paarplaatsen, die vanaf half augustus worden betrokken, bevinden zich vooral in bossen. De dieren overwinteren onder andere in houtstapels, holle bomen en gebouwen en soms in nestkasten. Voorkomen op de vliegbasis De ruige dwergvleermuis is op de vliegbasis bijna uitsluitend gezien in de beboste delen (figuur 4). Het ging hierbij meestal om één of twee jagende dieren. Baltsende dieren zijn vastgesteld in een rij robinia s in de Middle East, in een groep geringde dode Amerikaanse eiken met loshangende bast in het zuidelijke bosgebied en in een paar oude grove dennen ten oosten van het Munitiepark. Op drie plaatsen zijn op zachte avonden begin oktober kleine groepjes dieren (maximaal 4) gezien die gedurende minstens tien minuten op min of meer dezelfde plek rondvlogen zonder dat er waarneembaar gejaagd werd. In figuur 4 zijn deze plekken aangegeven als zwermlocaties. Het gaat hier mogelijk om dieren die ter plaatse overwinteren in de aanwezige bomen met holten. Omvang populatie Het provincieterrein wordt gedurende het jaar door hooguit 20 ruige dwergvleermuizen gebruikt om te jagen, te paren en te overwinteren. Bijzonderheden Ruige dwergvleermuizen trekken in het late voorjaar weg naar Noorden Oost-Europa, waarbij ze afstanden tot 2000 kilometer afleggen. Een deel van de mannetjes blijft in Nederland achter. Vanaf half augustus keren de dieren die in het voorjaar zijn weggetrokken weer terug. Figuur 4 (volgende pagina). Verspreiding ruige dwergvleermuis 14

20 15

21 1.3.9 Gewone dwergvleermuis Pipistrellus pipistrellus De gewone dwergvleermuis had en heeft verblijfplaatsen in nagenoeg alle uit baksteen opgetrokken gebouwen op de vliegbasis, februari 2008 (HB) Status Flora- en Faunawet: Tabel 3, Habitatrichtlijn IV Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen in Utrecht De gewone dwergvleermuis is een (vrij) algemene soort, die overal in de provincie Utrecht kan worden waargenomen. De dieren jagen in bossen, parken, tuinen, in en langs houtwallen en rondom erfbeplanting. De hoogste dichtheden worden aangetroffen in bebouwde gebieden met veel groen. Gewone dwergvleermuizen verblijven het gehele jaar door in gebouwen. In de zomer zitten ze behalve in spouwen ook vaak achter houten gevelbetimmeringen, boeiboorden of zelfs luiken. Voorkomen op de vliegbasis Net als de ruige dwergvleermuis is de gewone dwergvleermuis op de vliegbasis bijna uitsluitend waargenomen in de beboste delen (figuur 5). Het ging hierbij meestal om één tot drie jagende dieren. In het open graslandgebied langs de banen zijn ze alleen langs de randen waargenomen. Zomerverblijfplaatsen zijn vastgesteld in gebouw 120 en in de brandweerkazerne. Baltsende dieren zijn waargenomen in de omgeving van de gebouwen 13 en 198, de BOSpomp, aan de zuidzijde van het Sheltergebied, bij de brandweerkazerne en bij het bakstenen elektriciteitshuisje (gebouw 51) in de Middle East. Zwermende dieren zijn gezien bij gebouw 13 en bij de brandweerkazerne. In 2009 zijn meer zomerverblijven, paar- en zwermplaatsen aangetroffen (Arcadis 2009). Bovendien werd een kraamkolonie van dieren vastgesteld in gebouw 217. Al deze gebouwen, behoudens het elektriciteitshuisje ten noorden van gebouw 198, zijn in het voorjaar of het najaar van 2010 gesloopt. Volgens Arcadis (2009) zouden langs de bosranden bij gebouw 39 (westzijde Sheltergebied) belangrijke vliegroutes van de gewone dwergvleermuis aanwezig zijn. Dit kon tijdens het onderzoek in 2010 niet worden bevestigd. Er is alleen een onduidelijke vliegroute vastgesteld langs het bos nabij de tennisbaan (zuidelijk bosgebied). Omvang populatie Het provincieterrein wordt gedurende het jaar door enkele tientallen gewone dwergvleermuizen gebruikt om te jagen, te paren en te overwinteren. Door de sloop van het gebouw met de kraamkolonie planten zich in het gebied geen dieren meer voort. Figuur 5 (volgende pagina). Verspreiding gewone dwergvleermuis 16

22 17

23 Rosse vleermuis Nyctalus noctula provincie komt de soort weinig voor. Rosse vleermuizen verblijven in bossen en jagen boven open water, moerassen en weilanden. In bosgebieden jagen ze alleen boven akkers, graslanden of andere open plekken. Op hun vluchten tussen de verblijven en de jachtgebieden leggen de dieren soms afstanden van zo n 20 kilometer af. Rosse vleermuizen verblijven het gehele jaar door in bomen. Een enkele maal worden dieren in houten nestkasten aangetroffen. Voorkomen op de vliegbasis Van de rosse vleermuis zijn verspreid over de vliegbasis alleen jagende en overvliegende dieren waargenomen (figuur 6). Meestal betrof het één dier, een enkele maal twee of drie. Alle jagende dieren zijn waargenomen in de halfopen gebiedsdelen. Op de open graslanden zijn alleen overvliegende dieren vastgesteld. Er zijn geen zomer- of winterverblijfplaatsen vastgesteld. Mogelijk is even ten oosten van de vliegbasis in de beukenlanen van het landgoed De Paltz een verblijfplaats aanwezig. Op de grens met dit gebied zijn in april (even na zonsopkomst) en in juni en oktober (voor zonsondergang) overvliegende dieren waargenomen. Van de rosse vleermuis zijn op de vliegbasis alleen jagende en overvliegende dieren vastgesteld, april 2010 (IW) Status Flora- en Faunawet: Tabel 3, Habitatrichtlijn IV Rode Lijst: kwetsbaar Oranje Lijst: potentieel bedreigd (kwetsbaar) Voorkomen in Utrecht De rosse vleermuis is in Utrecht een vrij schaarse tot vrij algemene soort, die vooral in een brede strook aan weerszijden van de Utrechtse Heuvelrug en in delen van het westelijk veenweidegebied (omgeving Woerden) wordt aangetroffen. In het noord- en zuidwesten van de Omvang populatie Het provincieterrein wordt in het zomerhalfjaar door maximaal zo n rosse vleermuizen gebruikt om te jagen. Bijzonderheden In de middag van 9 oktober werd op klaarlichte dag een jagende rosse vleermuis waargenomen boven het ven in de noordelijke heide. In september en oktober jagen rosse vleermuizen wel vaker overdag. Figuur 6 (volgende pagina). Verspreiding rosse vleermuis 18

24 19

25 Laatvlieger Eptesicus serotinus Status Flora- en Faunawet: Tabel 3, Habitatrichtlijn IV Rode Lijst: kwetsbaar Oranje Lijst: - Voorkomen in Utrecht De laatvlieger is in Utrecht een vrij algemene soort, die bijna overal in de provincie kan worden waargenomen. Alleen in de omgeving van de Lek lijkt de soort minder voor te komen. Laatvliegers jagen hoofdzakelijk in open en halfopen landschappen. Hierbij hebben ze een voorkeur voor vochtige graslandgebieden en moerassen. In aaneengesloten bosgebieden komen ze weinig voor. Wel wordt er gejaagd langs bosranden en op grotere open plekken in bossen. De laatvlieger verblijft het gehele jaar door in gebouwen. Overwinteren doen ze, anders dan veel andere vleermuizen, in vrij droge ruimten in gebouwen. Voorkomen op de vliegbasis Van de laatvlieger zijn verspreid over de vliegbasis alleen jagende en langsvliegende dieren waargenomen (figuur 7). Het ging hierbij bijna altijd om één exemplaar. Alleen in mei zijn twee op kevers jagende dieren waargenomen in de Middle East en in juli zijn twee jagende laatvliegers gezien in de zuidelijke bosstrook. Alle jagende exemplaren zijn vastgesteld op open plekken in de bossen of langs bosranden. Boven het open grasland zijn alleen langsvliegende dieren gezien. Opmerkelijk is dat de waarnemingen van laatvliegers op de vliegbasis beperkt zijn tot het voorjaar en de zomer; in september (en oktober) is geen enkele laatvlieger meer waargenomen. Er zijn op de vliegbasis in zomer en winter geen verblijfplaatsen van laatvliegers vastgesteld. Omvang populatie Het provincieterrein wordt in het zomerhalfjaar door hooguit 10 laatvliegers gebruikt om te jagen. Bijzonderheden Het aantal laatvliegers dat op de vliegbasis is waargenomen, bleef ver achter bij de verwachtingen. Gelet op de ruime beschikbaarheid van prooien (vlinders, grote kevers) gedurende een groot deel van het jaar werd verwacht dat er op de vliegbasis grotere aantallen laatvliegers zouden jagen. Ondanks het ruime aanbod aan potentiële prooien, zoals junikevers, zijn er relatief weinig laatvliegers waargenomen op de vliegbasis, juli 2010 (HB) Figuur 7 (volgende pagina). Verspreiding laatvlieger 20

26 21

27 Gewone grootoorvleermuis Plecotus auritus De zomerverblijfplaatsen van gewone grootoorvleermuizen bevinden zich in kerken (zolders), holten en spleten in bomen, vleermuiskasten en vogelnestkasten, en soms in schuurtjes. De soort overwintert onder andere in bunkers, forten en (ijs)kelders. Voorkomen op de vliegbasis De gewone grootoorvleermuis is tijdens de inventarisaties slechts driemaal waargenomen, eenmaal in augustus en tweemaal in september (figuur 8). Bij alledrie waarnemingen ging het om één jagend exemplaar. In het Sheltergebied werd een exemplaar gezien dat aan het jagen en rondvliegen was bij een ventilatieopening in een shelter. Het vermoeden bestaat dat dit exemplaar in het ventilatiegat verbleef. Er zijn geen verblijven in de zomer vastgesteld, hoewel een deel van de groepsschuilplaatsen enkele keren is gecontroleerd. Ook zijn geen grootoren waargenomen in de aanwezige nestkasten. Op het provinciale deel van de vliegbasis zijn in vijf objecten overwinterende dieren vastgesteld (figuur 8): één kelder en vier schuilplaatsen. Per verblijf zijn nooit meer dan drie exemplaren geteld. De gewone grootoorvleermuis is weinig waargenomen op de vliegbasis, oktober 2010 (HB) Status Flora- en Faunawet: Tabel 3, Habitatrichtlijn IV Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen in Utrecht De gewone grootoorvleermuis is een schaarse soort, die grotendeels beperkt is tot de oostelijke helft van de provincie Utrecht. Grootoren jagen hoofdzakelijk in bosrijke gebieden: in bossen, boven bospaden, in lanen en langs bosranden. Omvang populatie In de zomer maakt vermoedelijk niet meer dan een tiental dieren gebruik van het provincieterrein. In de winter zijn in de winterverblijven ten hoogste 8 exemplaren aangetroffen (Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging VZZ 2009). Bijzonderheden De gewone grootoorvleermuis is met een batdetector niet te onderscheiden van zijn tweelingsoort de grijze grootoorvleermuis Plecotus austriacus. Omdat deze laatste soort zeer zeldzaam is en grotendeels beperkt tot het zuiden van het land, is er van uitgegaan dat de waarnemingen betrekking hebben op een gewone grootoor. Figuur 8 (volgende pagina). Verspreiding gewone grootoorvleermuis Bron winterverblijven: Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging (2009, 2010) 22

28 23

29 Verblijfplaatsen van vleermuizen Kraamverblijven Er zijn op de vliegbasis van geen van de aanwezige soorten kraamverblijven vastgesteld. In 2009 was er een kraamverblijf van gewone dwergvleermuizen aanwezig in gebouw 217. Deze kolonie is verdwenen, omdat het gebouw in het voorjaar van 2010 is gesloopt. Zomerverblijfplaatsen Alleen van de gewone dwergvleermuis zijn met zekerheid zomerverblijfplaatsen vastgesteld: in gebouw 120 en in de brandweerkazerne. Paarverblijven Van de ruige dwergvleermuis zijn drie paarverblijven vastgesteld en van de gewone dwergvleermuis zes. De waarnemingen van baltsende gewone dwergvleermuizen betrof in de meeste gevallen vliegende dieren. Het is aannemelijk dat de eigenlijke baltsverblijven zich in de nabijgelegen gebouwen bevinden. Van deze gebouwen zijn alleen de brandweerkazerne en het elektriciteitshuisje in de Middle East nog aanwezig. Zwermplaatsen Tijdens het onderzoek zijn alleen van de ruige dwergvleermuis en de gewone dwergvleermuis zwermende dieren gezien. Bij de ruige dwergvleermuis ging het om drie kleine groepjes die rondom of in de onmiddellijke nabijheid van bomen met holten vlogen. Bij de gewone dwergvleermuis om twee groepjes die rondom gebouwen (gebouw 13 en de brandweerkazerne) vlogen. Voor beide soorten geldt dat de dieren mogelijk overwinteren in de bomen of gebouwen waar het zwermgedrag is waargenomen. Vliegroutes Er zijn op de vliegbasis geen duidelijke vliegroutes vastgesteld die door een groter aantal dieren worden gebruikt. Alleen bij de bosrand nabij de tennisbaan (zuidelijk bosgebied) zijn enkele gewone dwergvleermuizen waargenomen die via een min of meer vaste route naar het noorden vlogen. De bosranden langs de banen, vooral de bosrand langs de zuidelijke bosstrook, leken zeer geschikte structuren om te fungeren als vliegroute voor vleermuizen, april 2010 (HB) Op voorhand leek de bosrand van de zuidelijke bosstrook die doorloopt in het zuidelijk bosgebied, een lijnvormig element dat zeer geschikt was als vliegroute. Langs deze bosrand zijn echter weinig vleermuizen waargenomen. Dit geldt ook voor de bosranden van het Sheltergebied. Jachtgebieden Met uitzondering van de franjestaart zijn van alle vastgestelde vleermuizen op de vliegbasis jagende dieren waargenomen. Vaste jachtgebieden, waar grotere aantallen van een soort regelmatig komen jagen, zijn evenwel niet vastgesteld. 24

30 Opmerkelijk is dat het overgrote deel van de jagende vleermuizen is gezien in de meer beboste delen van de vliegbasis. Boven de graslanden rondom de banen zijn maar weinig jagende vleermuizen waargenomen. Dit is vooral opmerkelijk omdat hier een groot deel van het jaar veel insecten aanwezig zijn. Wat de reden is dat de graslanden kennelijk minder aantrekkelijk zijn als jachtgebied voor vleermuizen, is onduidelijk. Winterverblijfplaatsen Op het provinciale deel van de vliegbasis zijn tien objecten (twee kelders en acht schuilplaatsen) aanwezig die in potentie geschikt zijn als winterverblijf (figuur 9). Deze objecten worden elke winter onderzocht door de Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen en de Zoogdiervereniging VZZ (tabel 2). In 2009 overwinterden er op het provinciale deel van de vliegbasis 46 vleermuizen, in 2010 waren dat er 51. In beide jaren zijn drie soorten waargenomen en konden enkele dieren niet op soort worden gebracht. Nummer verblijfplaats Type verblijfplaats kelder schuilpl. kelder schuilpl. schuilpl. schuilpl. schuilpl. schuilpl. schuilpl. schuilpl. Soort Jaar baardvleermuis franjestaart watervleermuis gewone grootoorvleermuis niet te determineren totaal bezetting Tabel 2. Winterverblijfplaatsen van vleermuizen met aantallen waargenomen overwinteraars Bron: Vleermuiswerkgroep Defensieterreinen & Zoogdiervereniging VZZ (2009, 2010) Figuur 9. Ligging en type winterverblijfplaatsen op het provincieterrein 25

31 Haas Lepus europaeus Voorkomen in Utrecht Hazen komen voornamelijk voor in het open tot halfopen cultuurland, maar ook in bosgebieden en op grotere heidevelden van de Utrechtse Heuvelrug komen kleine populaties voor. De haas is de afgelopen decennia in veel gebieden meer of minder sterk in aantal achteruitgegaan en in sommige streken is de soort nu bepaald schaars. Het aantal hazen in de bosgebieden en heidevelden op de Utrechtse Heuvelrug is vermoedelijk altijd al relatief klein geweest. Voorkomen op de vliegbasis Ondanks de aanzienlijke oppervlakte grasland is de haas op de vliegbasis uitgesproken schaars. Er zijn slechts drie waarnemingen verricht, twee zichtwaarnemingen en een vondst van een dood dier (figuur 10). De dieren zijn gezien in het noordelijk bosgebied en langs de zuidrand van de Middle East. In de uitgestrekte graslanden langs de banen zijn geen hazen gezien. Omvang populatie Het aantal hazen op de vliegbasis is klein. Mogelijk komen er niet meer dan tien dieren voor. Haas te midden van zandstruisgras, juli 2007 (HB) Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Figuur 10 (volgende pagina). Verspreiding haas 26

32 27

33 Konijn Oryctolagus cuniculus In de jaren negentig van de vorige eeuw en het begin van deze eeuw is de konijnenstand in veel gebieden sterk achteruitgegaan door de intrede van het VHS-virus, dat veel konijnen fataal werd. Plaatselijk is de soort zelfs geheel verdwenen. De laatste jaren is echter sprake van een krachtig herstel. Voorkomen op de vliegbasis Konijnen komen bijna overal op de vliegbasis voor. De soort of sporen daarvan zijn waargenomen in 440 van de 477 hectareblokjes die het totale onderzoeksgebied omvat (figuur 11). Alleen in de directe omgeving van de banen zijn geen konijnen waargenomen, waarschijnlijk omdat hier geen dekking aanwezig is. De meeste konijnen worden gezien langs bosranden en in de nabijheid van met struweel of ruigte begroeide wallen. Hier zijn ook de meeste holen te vinden (figuur 11). Op diverse plekken liggen clusters van holen, zoals in de wal rondom de atletiekbaan, in de wal in de zuidelijke bosstrook en in de zuidelijke bosrand van het Sheltergebied. Konijnen spelen een belangrijke rol bij de instandhouding van de schrale graslandvegetaties op de vliegbasis, augustus 2010 (HB) Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen in Utrecht Het konijn komt met uitzondering van delen van het westelijk veenweidegebied in de gehele provincie voor. Ze zijn vooral aan te treffen in gebieden met voldoende dekking en een bodem die geschikt is om te graven. Ze ontbreken in natte gebieden waar de holen vollopen met water. Omvang populatie Als de populaties op hun top zijn, leven er op de vliegbasis vele honderden konijnen. Op sommige avonden grazen er in de schemer op de graslanden langs de zuidelijke rolbaan vele tientallen konijnen. De konijnenstand vertoont tussen jaren, maar ook binnen één jaar sterke fluctuaties. De hoogste aantallen zijn meestal aanwezig tussen eind mei en eind juni. In 2010 stortte de stand na de zomer onder invloed van ziekten (myxomatose) geheel in. Aan het begin van de winter waren er vermoedelijk niet meer dan enkele tientallen konijnen. Bijzonderheden Konijnen leveren met hun graas- en graafwerk een belangrijke bijdrage aan de instandhouding van de schrale graslandvegetaties. Op de open plekjes zand die ontstaan door hun graafwerk kunnen zich pioniersoorten vestigen en er zijn ook nogal eens nestjes van zandbijen te vinden. Figuur 11 (volgende pagina). Verspreiding konijn 28

34 29

35 Eekhoorn Sciurus vulgaris dichtheden worden aangetroffen in opgaand naaldbos van vooral grove den en in oud gemengd bos met een hoog aandeel naaldhout. Ook komen er wel eekhoorns voor in pure loofbossen, al zijn de dichtheden hier doorgaans lager. In vergelijking met de jaren tachtig is het aantal eekhoorns op de Heuvelrug tegenwoordig beduidend lager. In sommige gebieden is de soort zelfs verdwenen. Voorkomen op de vliegbasis Op de vliegbasis komt de soort voor in het noordelijk bosgebied, met concentraties ten noorden van het Museumkwartier en in het bos rondom de hondensectie, aan de westzijde van het Sheltergebied en in het zuidelijke bosgebied (figuur 12). De aanwezigheid van de soort is vooral vastgesteld aan de hand van sporen, in het bijzonder nesten. In 2009 en 2010 zijn er slechts drie zichtwaarnemingen verricht, waaronder één van een volwassen dier dat met drie jongen aan het spelen was in de grove dennen ten westen van de verkeerstoren. Opmerkelijk is het geheel ontbreken van eekhoorns in de Middle East waar enkele zeer geschikte bospercelen voor eekhoorns aanwezig zijn. Op de vliegbasis komen eekhoorns vooral voor in gemengde bossen met een relatief groot aandeel oudere grove dennen, september 2010 (HB) Omvang populatie Het aantal eekhoorns op de vliegbasis is laag. Op basis van de waarnemingen in 2009 en 2010 wordt het aantal volwassen dieren geschat op 20 tot 30. Status Flora- en Faunawet: Tabel 2 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen in Utrecht De eekhoorn is in Utrecht grotendeels beperkt tot de Utrechtse Heuvelrug en omgeving en de Gelderse Vallei. Ook komt de soort voor in enkele landgoedbossen in het Kromme Rijngebied. De hoogste Figuur 12 (volgende pagina). Verspreiding eekhoorn 30

36 31

37 Rosse woelmuis Clethrionomys glareolus Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen op de vliegbasis De rosse woelmuis heeft een voorkeur voor matig droge tot vochtige bossen met een rijke ondergroei. Op de voormalige Vliegbasis Soesterberg is de soort op verschillende plaatsen gezien, onder andere in het strubbenbos, in het Munitiepark, in het Sheltergebied en in de zuidelijke bosstrook. De soort lijkt een voorkeur te hebben voor enigszins verstoorde en verruigde bosranden. De rosse woelmuis is op de vliegbasis vermoedelijk algemeen, maar grotendeels beperkt tot beboste gebiedsdelen Veldmuis Microtus arvalis Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen op de vliegbasis Veldmuizen komen vooral voor in matig droge tot matig vochtige graslanden met een kruidenrijke begroeiing. Ze worden tegenwoordig vooral aangetroffen in wegbermen, taluds van wegen en spoorwegen en slootkanten. Op de vliegbasis waren in 2010 op vijf plaatsen veel veldmuizen aanwezig: ten westen van baankop-noord, in de ruige strook tussen het zweefvliegterrein en het Sheltergebied, in het grasland ten zuidoosten van het Sheltergebied, ten noorden van de zuidelijke bosstrook en vooral in het noordwestelijke deel van de Queens (figuur 13). In dit Figuur 13. Globale ligging van gebiedsdelen met veel sporen van veldmuizen in 2010 laatste gebied was tussen de vegetatie een wirwar van looppaadjes van veldmuizen aanwezig. In sommige gebiedsdelen kan de veldmuis op de vliegbasis dus zeer talrijk zijn. Dit zijn vooral gebieden waar de graslandvegetatie het karakter heeft van een glanshaverhooiland en waar de begroeiing wat dichter en ruiger is. Bijzonderheden Het grote aantal veldmuizen in het noordwestelijke deel van de Queens is niet onopgemerkt gebleven. In augustus was hier regelmatig een paartje torenvalk met vijf jongen aanwezig en op 13 augustus verbleven hier zelfs 11 op veldmuizen jagende torenvalken. 32

38 Op de vliegbasis is de soort slechts eenmaal waargenomen: een dood exemplaar dat werd gevonden langs de rand van een plek met duinriet. Tegenwoordig is de aardmuis op de vliegbasis vermoedelijk (vrij) schaars, maar het is aannemelijk dat de soort op meer plekken voorkomt dan alleen rond baankop-noord. Bijzonderheden In het verleden was de aardmuis plaatselijk talrijk op de vliegbasis en richtte de soort ernstige schade aan in jonge bosaanplant Bosmuis Apodemus sylvaticus Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Veldmuis scharrelend langs de rand van een rolbaan, augustus 2010 (HB) Aardmuis Microtus agrestis Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen op de vliegbasis Aardmuizen komen onder andere voor in ruigten, langs bosranden, op open plekken in bossen, in moerassen en op vochtige heidevelden. Ze hebben een voorkeur voor vochtige tot natte terreinen. Voorkomen op de vliegbasis De bosmuis is een algemene soort die leeft in allerlei biotopen, zoals bossen, houtsingels, heggen en struwelen, maar ook in weilanden, akkers en gebouwen. Op de vliegbasis is de soort in de bosgebieden herhaaldelijk waargenomen. Voorst zijn er enkele vondsten van dode exemplaren gedaan. Behalve langs bosranden zijn er nooit bosmuizen in de graslanden gezien. De bosmuis is op de vliegbasis vermoedelijk een talrijke soort die in alle gebiedsdelen met enige opgaande beplanting voorkomt. Een goede beoordeling van de verspreiding is lastig te maken, omdat 2010 een matig muizenjaar was. Daardoor kwamen bosmuizen waarschijnlijk niet op alle plaatsen voor, waar ze in betere muizenjaren wel voorkomen. 33

39 Vos Vulpes vulpes landschappen met veel variatie en een bodem waarin ze een hol kunnen uitgraven. In de afgelopen decennia is de vos geleidelijk in aantal toegenomen en is hij geleidelijk naar het westen opgeschoven. Voorkomen op de vliegbasis Vossen komen bijna overal op de vliegbasis voor. De soort, of sporen daarvan, is waargenomen in 414 van de 477 hectareblokjes die het totale onderzoeksgebied omvat (figuur 14). De meeste zichtwaarnemingen van vossen zijn verricht in of langs de randen van beboste gebieden. In de graslanden komen ze wel voor, maar zijn ze weinig gezien. Vermoedelijk jagen de dieren hier s nachts. In totaal zijn er op de vliegbasis 22 holen gevonden die gedurende kortere of langere tijd door vossen bezet zijn. Vooral in het noordelijk bosgebied en in het Sheltergebied zijn veel holen gevonden. Omvang populatie Het aantal vossen dat op de vliegbasis leeft, is onduidelijk. Op grond van maximale dichtheden die in de literatuur worden genoemd, zouden er in het gebied zo n tien vossen kunnen leven. De indruk bestaat echter dat het aantal vossen groter is (ca ). De aanwezigheid van vossen in grote delen van de vliegbasis blijkt onder andere uit de talrijke keutels die overal liggen, maart 2010 (IW) Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen in Utrecht Vossen komen tegenwoordig in een groot deel van de provincie voor, zelfs in dorpen en steden. Alleen in delen van het westelijk veenweidegebied ontbreekt de soort. Vossen leven in besloten en halfopen Bijzonderheden In het verleden werden vossen op de vliegbasis bejaagd. Met de overdracht van het terrein is aan deze jacht een einde gekomen. Onduidelijk is of het aantal vossen op de vliegbasis hierdoor is toegenomen. Evenzeer onduidelijk is of de vossen door predatie een negatieve invloed hebben op de aantallen en de broedresultaten van grondbroedende vogels. Dit laatste zal in de komende jaren onderzocht worden. Figuur 14 (volgende pagina). Verspreiding vos 34

40 35

41 Hermelijn Mustela erminea Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: gevoelig Oranje Lijst: - Voorkomen op de vliegbasis De hermelijn komt voor in allerlei biotopen, van bossen tot open poldergebieden en zelfs in tuinen. Voorwaarde is dat er voldoende voedsel en dekking aanwezig is. De soort is in de afgelopen decennia in veel gebieden in aantal achteruitgegaan. Op de vliegbasis is in 2010 in de graslanden ten noorden van het zuidelijk bosgebied alleen een verse keutel gevonden. In 2009 is op het Museumkwartier een hermelijn gezien. De hermelijn is een moeilijk te onderzoeken soort, die vaak slechts bij toeval wordt waargenomen. Het is daarom aannemelijk dat de soort op de vliegbasis meer voorkomt dan de waarnemingen doen vermoeden. De hermelijn is op de vliegbasis echter zeker niet algemeen. Op de vliegbasis zijn in 2010 alleen sporen van bunzingen gezien: een keutel bij de ingang van een konijnhol en een prenten. In 2009 is op het Museumkwartier een bunzing waargenomen. De bunzing is eveneens een moeilijk te onderzoeken soort, die slechts bij toeval wordt waargenomen. Ook voor deze soort geldt dat het aannemelijk is dat hij op de vliegbasis meer voorkomt dan de waarnemingen suggereren. Maar ook de bunzing is schaars Bunzing Mustela putorius Status Flora- en Faunawet: Tabel 1 Rode Lijst: - Oranje Lijst: - Voorkomen op de vliegbasis De bunzing komt voor in kleinschalige landschappen, waar hij in allerlei biotopen te vinden is, mits er voldoende dekking en voedsel is. Net als de hermelijn is de bunzing in veel gebieden sterk in aantal achteruitgegaan. Van de bunzing zijn in 2010 alleen sporen aangetroffen, augustus 2007 (HB) 36

42 Boommarter Martes martes de Vechtstreek. De omvang van de Utrechtse populatie wordt geschat op dieren. Het aantal waarnemingen van de soort is in de afgelopen decennia toegenomen. Dit wordt ongetwijfeld voor een deel veroorzaakt door de veel grotere onderzoeksinspanning, maar er is ook sprake van een reële toename, met name in de gebieden buiten de Heuvelrug. Voorkomen op de vliegbasis De waarnemingen op de vliegbasis concentreren zich op het noordoosten, in het bijzonder op de omgeving van het boogpad-zuid (figuur 15). In dit gebiedsdeel zijn ook in 2009 keutels van boommarters gevonden. Hoewel het onderzoek met cameravallen twee waarnemingen van respectievelijk één en twee jonge boommarters opleverde, is onduidelijk of de soort zich op de vliegbasis heeft voortgeplant of in het aangrenzende landgoed De Paltz. In het gebied met de concentratie van waarnemingen zijn enkele potentieel geschikte boomholten aanwezig en hangen ook boommarterkasten. De boommarter kan zich dus op de vliegbasis hebben voortgeplant. Boommarters of sporen daarvan zijn alleen waargenomen in het noordoosten, mei 2007 (JG) Status Flora- en Faunawet: Tabel 3 Rode Lijst: kwetsbaar Oranje Lijst: potentieel bedreigd (kwetsbaar) Voorkomen in Utrecht De boommarter is een soort van oude bossen met voldoende bomen met grote holten, bij voorkeur holen van groene en zwarte spechten, die als nestboom dienst kunnen doen. In Utrecht komt de soort voor op de Heuvelrug, in de Gelderse Vallei, in het Kromme Rijngebied en in Omvang populatie Op de vliegbasis komen vermoedelijk slechts één mannetje en één vrouwtje met hun jongen voor. Op grond van de oppervlakte is er nog wel enige ruimte voor groei, maar het aantal geschikte bomen met grote holten is vermoedelijk een beperkende factor. Figuur 15 (volgende pagina). Verspreiding boommarter 37

43 38

44 Das Meles meles Op vier plekken op de vliegbasis zijn concentraties van sporen van dassen waargenomen (HVi) Status Flora- en Faunawet: Tabel 3 Rode Lijst: - Oranje Lijst: bedreigd Voorkomen in Utrecht Dassen komen voor in kleinschalige landschappen en graven hun burchten vaak in bossen en houtwallen op hogergelegen gronden in de nabijheid van lagergelegen foerageergebieden. Ze foerageren vooral op graslanden, maar ook in maisakkers, bosjes en houtwallen. Na het dieptepunt in de jaren tachtig van de vorige eeuw heeft de das in Utrecht zich langzaam weer hersteld en dit herstel is nog steeds gaande. Inmiddels zijn er in Utrecht ten minste weer zo n dertig regelmatig bezette burchten. De grootste toename heeft zich voorgedaan aan de westzijde van de Heuvelrug waar de dassen zijn opgerukt tot aan de noordgrens van de stad Utrecht en de westkant van Zeist. Sinds de jaren negentig komen er ook weer dassen voor in het zuidoosten van de provincie, in de omgeving van Leersum en Maarsbergen. Voorkomen op de vliegbasis Op de vliegbasis zijn tijdens het onderzoek geen dassen aangetroffen, maar alleen sporen. Deze concentreren zich in vier deelgebieden: de omgeving van het strubbenbos, aan weerszijden van de noordoostelijke ontsluitingsweg, in het Sheltergebied en ten zuiden van baankopoost (figuur 16). Ten westen van het strubbenbos is een (bij)burcht met twee pijpen in de steile rand van een bomkrater. De hoofdburcht van deze das ligt vermoedelijk op het landgoed De Paltz. De dassensporen langs de ontsluitingsweg zijn mogelijk van een das die afkomstig is van De Zoom of de Ewijckshoeve. Even ten zuiden van de ontsluitingsweg is een forse concentratie mestputjes gevonden. Dergelijke mestputtenveldjes worden veelal aangetroffen op de grens van twee territoria. De das waarvan in het zuidoosten sporen zijn waargenomen, is mogelijk afkomstig van De Vlasakkers. Waar de das uit het Sheltergebied vandaan komt, is onduidelijk. Omvang populatie Op de vliegbasis komen naar alle waarschijnlijkheid ten minste drie dassen of territoria voor. Mogelijk zijn de sporen in het Sheltergebied van een vierde das of territorium, maar deze sporen kunnen ook zijn achtergelaten door een van de dieren uit het noorden van de vliegbasis. Figuur 16 (volgende pagina). Verspreiding das 39