Profielwerkstuk. Daniëlle Suurlant, v6a St. Willibrordcollege Goes. De animatie- en stripwereld in Japan

Transcriptie

1 Profielwerkstuk Daniëlle Suurlant, v6a St. Willibrordcollege Goes De animatie- en stripwereld in Japan

2 Inhoudsopgave Voorwoord en Inleiding 3 Deelvraag 1 - Hoe en wanneer kwamen de eerste strips in Japan tot stand? Deelvraag 2 - Hoe ontwikkelde het striptekenen zich daarna tot de stijl nu typerend voor Japanse strips? Deelvraag 3 - Wat zijn de kenmerken van de Japanse teken- en animatiestijl? Deelvraag 4 - Hoe vindt de ontwikkeling plaats van strips naar animatie? Deelvraag 5 - Hoe heeft de animatie- en stripwereld in Japan zich in de jaren 80 verder ontwikkeld? Deelvraag 6 - Hoe heeft de animatie- en stripwereld in Japan zich in de jaren 90 verder ontwikkeld? Deelvraag 7 - Wat zijn vandaag de dag de verschillende genres van de animatie- en stripwereld in Japan? Deelvraag 8 - Wat is de invloed van de animatie- en stripwereld op de huidige maatschappij in Japan? Conclusie 35 Begrippenlijst 37 Bronnenlijst 40 2

3 Voorwoord en inleiding In Japan maken manga (strips) en anime (animatiefilms) een belangrijk deel uit van de cultuur. De afgelopen tien jaar is het langzaam aan steeds populairder geworden in de landen buiten Japan, en afgelopen drie jaar is de bekendheid ervan in Nederland alleen al erg toegenomen. Maar manga wordt nog steeds vaak geassocieerd met seks en geweld, terwijl het een veel groter en rijker medium is met veel meer onderwerpen. Ikzelf ben al ongeveer vier jaar lang fan van dit aspect van de Japanse cultuur. Door middel van dit profielwerkstuk wil ik mijn eigen kennis over het onderwerp verbreden en er ook anderen mee kennis laten maken. Ik wil meer te weten komen over hoe manga en anime zijn ontstaan en hoe ze zich ontwikkeld hebben. Ook wil ik onderzoeken wat voor invloed anime en manga hebben op de huidige Japanse maatschappij. Mijn hoofdvraag is: Hoe heeft de wereld rond animatie en strips in Japan zich ontwikkeld vanaf zijn begin tot nu ontwikkeld en wat is de invloed daarvan op de huidige Japanse maatschappij? Deze vraag heb ik onderverdeeld in de volgende deelvragen: 1. Hoe en wanneer kwamen de eerste strips in Japan tot stand? 2. Hoe ontwikkelde het striptekenen zich daarna tot de stijl nu typerend voor Japanse strips? 3. Wat zijn de kenmerken van de Japanse teken- en animatiestijl? 4. Hoe vindt de ontwikkeling plaats van strips naar animatie? 5. Hoe heeft de animatie- en stripwereld in Japan zich in de jaren 80 verder ontwikkeld? 6. Hoe heeft de animatie- en stripwereld in Japan zich in de jaren 90 verder ontwikkeld? 7. Wat zijn vandaag de dag de verschillende genres van de animatie- en stripwereld in Japan? 8. Wat is de invloed van de animatie- en stripwereld op de huidige maatschappij in Japan? Ik heb ook een begrippenlijst toegevoegd aan het einde van het werkstuk. In de hoofdstukken zal je woorden tegenkomen die in het blauw zijn afgedrukt; deze woorden staan verklaard in de begrippenlijst. Daarna volgt een lijst van alle bronnen die ik heb gebruikt, zowel schriftelijk (artikelen) als visueel (afbeeldingen). Als laatste is er het logboek dat weergeeft hoe en wanneer ik aan het werkstuk heb gewerkt. Ik hoop door middel van dit werkstuk meer mensen bekend te maken met het fenomeen anime en manga binnen de Japanse cultuur. ~Daniëlle Suurlant 3

4 Deelvraag 1 Hoe en wanneer kwamen de eerste strips in Japan tot stand? Strips in Japan worden manga genoemd. Man betekent zoveel als eigenaardig, op een humoristische manier. Ga betekent afbeelding. De term manga werd voor het eerst gebruikt in de 17 e eeuw. Maar de Japanners maakten al veel eerder illustraties en afbeeldingen die grappig, maar vooral satirisch bedoeld waren. In de 6 e en 7 e eeuw was er een bekende serie illustraties genaamd de Choujuugiga, wat ongeveer boekrol over dieren betekent. Het waren dan ook afbeeldingen, gemaakt op boekrollen, van dieren die zich als mensen gedroegen. Hierop zien we verschillende dieren, zoals een kikker, een geit en een leeuw, die menselijk gedrag vertonen en dergelijke kleren dragen. Deze rollen waren bedoeld als een satire op de Boeddhistische monniken. Gek genoeg bespotten ze dus zichzelf. Begin 13 e eeuw werden er steeds meer afbeeldingen op tempelmuren geschilderd, die dieren en het leven na de dood voorstelden. De afbeeldingen waren vaak grof en erg overdreven weergegeven. Dit ging honderden jaren lang door, met steeds meer variërende onderwerpen. Begin 1600 werden de plaatjes voor het eerst gezien als amuserend op zich, en niet slechts illustratie op een muur. Ze werden nu vaak geschilderd op houten blokken en stonden bekend als de Edo. De onderwerpen waren minder religieus en meer populair van aard, vaak zelfs erotisch. Humor en satire maakten er nog steeds een belangrijk deel van uit. Het is tegen deze tijd dat het woord manga voor het eerst opduikt om deze tekenstijl aan te duiden. De plaatjes waren monochroom en de lijnen waren simpel; er werden kleurvlakken gebruikt om de schaduw aan te geven. Het weergeven van het onderwerp was belangrijker dan de manier waarop. In 1702 bracht de artiest Shumboko Ono een boek uit met illustraties in de manga-stijl, elke afbeelding met commentaar voorzien. Er was nog geen sprake van een verhaallijn. Deze methode ontwikkelde zichzelf verder gedurende de honderd jaar daarna. Verhalen werden steeds vaker van de illustraties voorzien dan andersom. Er bevonden zich tekstvlakken in de afbeelding die het verhaal vertelden terwijl de plaatjes het weergaven. Deze eerste echte vorm van stripboeken werd Toba-e genoemd. De Toba-e groeide in populariteit en 4

5 ontwikkelde zich, zodat een enige tijd later het de geaccepteerde vorm van Japanse literatuur was. Zoals je ziet hebben in Japan afbeeldingen dus altijd al een grote rol gespeeld bij schriftelijke verhalen. De populairste Toba-e werden Ukiyo-e genoemd, portretten van de zwevende wereld. Dit waren vaak afbeeldingen van de rosse buurten: gevechten en prostituees. Ook werden populaire dingen zoals mode erin weergegeven. Een gevecht in de rosse buurt. Links zie je prostituees die door een man met een paard overrompeld worden. Rechts staan twee samurai op het punt te vechten met een derde man, terwijl twee vrouwen in kimono s toekijken. 5

6 Een vrouw, waarschijnlijk een prostituee of van lichte zeden, wast zichzelf. Op het rechterblad kijkt een andere vrouw toe. In 1815 werd de term manga gebruikt door de artiest Hokusai om delen van zijn werk aan te geven. Hokusai leefde van 1760 tot 1849 en heeft meer dan 30,000 toba-e gemaakt. Zijn bekendste en populairste werk op hout was De Grote Golf (zie afbeelding hieronder). Toen Japan half 19 e eeuw open werd gesteld voor het buitenland, kreeg de zich ontwikkelende manga-stijl invloed van Europese artiesten. De Japanse tekenaars leerden over schaduwwerking, perspectief en woord-ballonnetjes. Nieuwe druktechnieken werden geïntroduceerd die veel efficiënter waren dan de houtafdrukken. Ook door de invloed van Europa kwamen in Japan de eerste humoristische tijdschriften uit. Toen in 1868 de media zoals kranten en tijdschriften zich ontwikkelden in het moderne Japan kwamen er ook steeds meer illustraties in voor. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde de manga zich van hoofdzakelijk satirische en humoristische illustraties tot de vorm van beeldverhalen met een kenmerkende stijl. Eenzelfde ontwikkeling deed zich voor in het Westen, maar er zijn tot vandaag de dag nog steeds grote verschillen tussen de twee op zowel commercieel en artistiek gebied. 6

7 De grondlegger van de moderne basisvorm van manga, afgezien van alle vertakkingen, is Osamu Tezuka. In 1947 publiceerde hij een manga in boekvorm, New Treasure Island, gebaseerd op het boek Treasure Island van Robert Louis Stevenson. Ondanks de barre omstandigheden in Japan na de oorlog werd het boek een bestseller en verkocht meer dan exemplaren. Osamu Tezuka heeft tot zijn dood in 1989 manga gemaakt, waaronder de populaire Astro Boy. Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal manga en mangaka (=manga tekenaars) enorm toe. Toch werd manga nog steeds gezien als een medium voor kinderen. Maar juist de kinderen die in die tijd opgroeiden bleven op latere leeftijd manga leuk vinden, zodat er een markt ontstond voor manga gericht op een ouder publiek. In de jaren 60 waren de meeste van de kinderen die opgegroeid waren met manga, nu studenten. Er ontstond vraag naar manga gericht op serieuzere onderwerpen zoals politiek en kunst, maar ook andere dingen die de studenten bezighielden, zoals entertainment en relaties. 7

8 Deelvraag 2 Hoe ontwikkelde het striptekenen zich daarna tot de stijl nu typerend voor Japanse strips? Onder invloed van de veranderende markt in de jaren 60 en 70 ontwikkelden zich verschillende teken- en verhaalstijlen in manga. Deze stijlen ontwikkelden zich daarna steeds verder en vertakten zich weer, zodat er vandaag de dag een grote diversiteit is aan manga. In de jaren 80 verschenen er steeds meer verschillende soorten manga over talloze onderwerpen. De teken-, druk- en inkt-technieken die komen kijken bij het maken van manga verfijnden en manga-tijdschriften zorgden ervoor dat de verschillende manga bij het juiste publiek terecht kwam. Osamu Tezuka s New Treasure Island heeft nog steeds veel invloed op de manier waarop manga vandaag de dag getekend wordt. Zijn boek begon met een scène van iemand die zijn auto in het havengebied parkeert en zijn boot probeert te halen. Deze scène beslaat acht pagina s en elk detail is op een filmische manier uitgewerkt. Tezuka maakt gebruik van close-ups en zoom-in technieken zodat de plaatjes na elkaar verlopen als een film en vloeiend in elkaar over gaan. In de jaren zestig ontstond er een nieuw genre in manga, genoemd geki-ga. Dit genre ontstond toen men manga ging produceren eind jaren vijftig voor de toen populaire leenbibliotheken. De geki-ga namen Osamu Tezuka s werk als uitgangspunt, maar ontwikkelden zich verder naar een eigen stijl. De geki-ga artiesten gingen zich richten op de realiteit van hun leeftijdsgenoten, de adolescenten van de eerste, na-oorlogse manga-generatie. De onderwerpen hadden vaak betrekking op de wreedheid van de maatschappij en het leven. De auteurs maakten schokkende beelden om de realiteit duidelijk naar voren te brengen. Soms werd daarom de publicatie van de manga geweigerd. Zo kwam het dat ze in leen-bibliotheken terecht kwamen. Eind jaren vijftig waren er ongeveer 300,000 leen-bibliotheken actief in Japan. De grote meerderheid van de boeken waren manga. Er werd in de bibliotheken vaak goedkoop snoep gekocht en daarom vond men het geen geschikte plaats voor rijke kinderen. De nieuwe auteurs zagen de leen-bibliotheken als een nieuwe manier om hun creativiteit tot uitdrukking te brengen. Ze noemden hun werk geki-ga om zich af te zetten tegen de vroegere soort manga zoals het werk van Tezuka. Zoals man-ga ongeveer komische afbeelding betekent, duidde geki-ga op dramatische/actievolle afbeelding. Begin jaren 60 begon de eerste mangageneratie zich richting universiteiten en hogescholen te bewegen, en hun interesses veranderden. De geki-ga-artiesten speelden hier op in door de onderwerpen van hun werk meer te laten aansluiten op de nieuwe interesses. Ook werden ze wel gedwongen om nieuwe wegen te zoeken doordat de leen-bibliotheken verdwenen als gevolg van de opkomst van de televisie. Ze begonnen onderwerpen te behandelen zoals liefde, actualiteiten, werk, en sociale problemen. Het werk van de geki-ga artiesten was vaak dramatisch en sensationalistisch, om de studenten te prikkelen. Vandaag de dag is de grens tussen manga en geki-ga nauwelijks aanwezig, al zijn er nog steeds merkbare verschillen in techniek en detail die een geoefend oog wel opvallen. Daarnaast vond ook de ontwikkeling van de historische manga plaats. Voor de oorlog waren historische verhalen al populair in Japan. Ze vonden meestal plaats rond de 16 e eeuw in Japan, aan het einde van de Edo periode. Sommige verhalen waren fictief, andere gebaseerd op waargebeurde verhalen. Tijdens en enkele jaren na de Tweede Wereldoorlog kwamen er geen verhalen of manga uit over historische verhalen en oorlogsverhalen uit de geschiedenis van Japan, omdat dit door de Amerikaanse autoriteiten daar verboden was. Dit 8

9 verbod moest ervoor zorgen dat er geen nieuwe nationalistische gevoelens ontstonden die tot opstand konden leiden. Het vredesakkoord in 1952 hief het verbod op. Begin jaren 50 was ook de tijd van de eerste boom in moderne manga. Historische verhalen over bijvoorbeeld legendarische zwaardmeesters waren in mangavorm erg populair onder de kinderen. Omdat de doelgroep van een jonge leeftijd was bevatten de historische manga vooral veel humor en een moraal. Dit veranderde in de jaren 60 toen de doelgroep inmiddels ouder was. Onder de historische manga bevonden zich ook manga over ninja s, die toen razend populair werden. In de jaren 70 werden manga over grote mechanische robots populair, en in de jaren 80 het ruimtereizen. Het grote aantal verschillende mangastijlen en genres ontstond door de verscheidene doelgroepen van kinderen tot volwassenen en bepalen nu nog steeds het beeld van moderne manga. 9

10 Deelvraag 3 Wat zijn de kenmerken van Japanse teken- en animatiestijl? Als je puur naar de tekenstijl kijkt, valt veel mensen die onbekend met manga zijn dat de characters grote ogen hebben in verhouding tot het hoofd, en een kleine neus en mond. Verder is het hoofd meestal ook groter dan gewoonlijk en zijn de lichamelijke proporties sterk geïdealiseerd of overdreven. Dit is het standaardbeeld dat de meeste mensen van manga hebben wanneer ze net kennismaken met het fenomeen. Dit beeld is misschien waar voor een groot deel van alle manga en anime, maar soms gaat het ook niet op. De tekenstijl verschilt per genre per artiest, net zoals bij Westerse strips, films en kunst in het algemeen. Dit is Kamui uit X, een manga/anime van CLAMP. Inderdaad grote ogen, een scherpe neus en een kleine mond. Hier zien we nog een ander kenmerk: de puntige kin. Daarnaast valt in dit plaatje bijvoorbeeld op dat als materiaal inkt en aquarelverf zijn gebruikt. Aquarel, oftewel waterverf, wordt heel vaak gebruikt bij manga-illustraties. Het is pas sinds een aantal jaren dat computerprogramma s zoals Photoshop worden gebruikt om te illustreren. Illustraties zoals deze zijn afkomstig uit een artbook ; een boek met grote, gedetailleerde speciale afbeeldingen van characters en meer uit een bepaalde manga- of anime-serie. Haarstijl in manga en anime De term anime wordt gebruikt om de animatiefilms aan te duiden. Buiten Japan wordt met anime specifiek de Japanse animatiefilms bedoeld; in Japan is het een term om alle animatiefilms aan te duiden in zowel Japan als erbuiten. Wat verder nog opvalt, is de blauwe haarkleur. Tegenwoordig verven natuurlijk veel mensen hun haar maar in anime en manga komen vaak alle kleuren van de regenboog in het haar terug. Groen, roze, oranje, blauw, paars, enzovoort. Dit is natuurlijk niet zo voor alle manga en anime. 10

11 Omdat in Japan bijna iedereen zwart of donker haar heeft zou dat betekenen dat in het tekenen van manga veel inkt ging zitten. Het haar van de characters moest tenslotte helemaal zwart gemaakt worden. Daarom lieten de mangaka s de haarkleur wit zodat de lezers het zelf konden invullen. Het werd natuurlijk aangenomen dat alle personages Japans waren, tenzij het specifiek werd aangegeven. Zelfs als het haar krullend werd getekend, ging men ervan uit dat het Japanse personen waren. Door de populariteit van de westerse cultuur in Japan werden en worden talloze characters die Japans zijn van naam en familie gewoon met blond krullend haar en blauwe ogen getekend, of lang rood haar en groene ogen, et cetera. Dit geldt voor de manga. Haarkleuren in anime hebben een heel andere rol. De stereotypen voor haarkleur zijn als volgt: Rechts is een afbeelding van Excel uit Excel Saga. Haar haar is oranje/rood. Dit reflecteert haar energieke, vurige persoonlijkheid. Links: Nene uit Bubblegum Crisis Haar blonde haar sluit aan bij haar vrolijke, luchthartige aard. Zwart: een neutrale kleur. De meeste mensen in Japan hebben zwart haar. Blond: deze kleur kan twee verschillende karaktertypen voorstellen. Het ene type is intelligent, berekenend en gericht op macht en persoonlijke winst. Het andere type is het compleet tegenovergestelde; vrolijk, luchthartig en optimistisch, een tikkeltje onvolwassen. Bruin: Normaal, soms saai of gewoontjes. Bruin is net zoals zwart nog een normale haarkleur in Japan. Rood: Bij vrouwen een driftige en vurige persoonlijkheid, en zelfvertrouwen; het kan ook een demon aanduiden. Bij mannen duidt het rode haar op stil en kalm gedrag, maar goede vechtkunst. Het kan ook betekenen dat de character speciale krachten heeft. Roze: speels, lief, meisjesachtig. Blauw: mysterieus, intelligent, soms verlegen, of naar binnen toe gekeerd. Paars: Onvoorspelbaar, wild of vreemd. Groen: vreemd, weinig sociale vaardigheden, onhandig Zilver/Wit: Bij oudere characters natuurlijk gewoon ouderdom, maar bij jonge characters staat het voor status, intelligentie, macht, en vaak evil (een slechterik). Deze stereotypen gaan soms nog wel op, maar vaak ook niet. Touga uit Revolutionary Girl Utena heeft rood haar, maar is juist kil en berekenend. Lum uit Urusei Yatsura heeft groen haar maar is niet onhandig. Tegenwoordig geven de mangaka s hun characters de haarkleur die ze bij hen vinden passen. 11

12 Naast de haarkleur is ook de haarstijl in manga verschillend. Soms valt het natuurlijk, maar sommige kapsels hebben totaal geen weet van de wet van zwaartekracht, zoals het haar van Junta Momonari uit DNA^2 die linksonder is afgebeeld. Een ander duidelijk voorbeeld van de anti-zwaartekracht haarstijl zijn een aantal personages uit Dragonball Z (zie de afbeelding rechtsonder). Over het algemeen is de haardracht in anime en manga creatief en kleurig; hierbij vormen serieuze en informatieve manga een uitzondering. Junta Momonari uit DNA^2: meer dan sterke hairgel Junta s ontwerp is trouwens geïnspireerd op dat van Goku uit Dragonball Z! Van boven naar onderen: Goku, Trunks en Vegeta uit Dragonball Z. 12

13 13

14 Hiervoor is een pagina uit de manga GUNNM: Last Order van Yukito Kishiro. Dit voorbeeld laat duidelijk nog een belangrijk kenmerk van manga zien: de dynamiek. Er wordt een vechtscène afgebeeld. Merk op: bij sommige manga, zoals deze, moet je van linksboven naar rechtsonder lezen. In het eerste frame is te zien hoe er een schop met twee voeten wordt gemaakt. De vele lijnen suggereren beweging en je kunt zien hoe de aangevallene wegduikt doordat haar hoofd drie keer is afgebeeld met verschillende lijnrichtingen die beweging suggereren. Wat op dit voorbeeld ook duidelijk is, is de cinematische opbouw van een mangapagina; frames met verschillende grootte geven steeds stukjes actie weer. Zo zie je eerst een schop, dan een zwaai met een zwaard van dichtbij, vervolgens een schuin perspectief op het zwaard dat op haar afsnelt en in het laatste frame een close-up van de hand die het zwaard blokkeert. De frames zijn veel dynamischer opgebouwd zodat ze de juiste dynamiek opwekken. Op deze pagina is daarnaast nog een aspect van manga te zien: de soundeffects, ook wel onomatopoeia genoemd. Dit woord lijkt Japans maar is in feite afgeleid van het Griekse onomatopoios. Het betekent het gebruik van woorden zoals bzzz en sssshh om geluid aan te geven. Hiernaast zie je een voorbeeld onomatopoeia. Enkele voorbeelden van onomatopoeia in manga: bata bata het flapperen van iets in de wind pika pika het glinsteren en schitteren van iets bisho bisho iemand die doorweekt is (bijv. door regen) niko niko vrolijk lachen go ro ro ro ro onweer of sterke wind do do do do het watergeruis van een waterval guu guu guu snurken, slapen chin chin het ping ping van tegen een glas tikken Onomatopoeia voor iiii chiii : een hoog en schril geluid Voor iemand die geen Japans kan lezen zijn de onomatopoeia nauwelijks te volgen. De onomatopoeia zijn vergelijkbaar met de WHAM en CRASH uit westerse strips, alleen door het Japanse schrift passen de tekens veel beter in de achtergrond. Het gevolg hiervan is dat het filmische effect van manga versterkt wordt. Puchiko van Digi Charat: grote ogen = superschattig Gezichtsuitdrukkingen Een ander kenmerk van manga is de gezichtsuitdrukkingen. Niet alle manga hebben personages met grote ogen, maar over het algemeen zijn de ogen wel groter dan normaal. Omdat in scènes met veel actie en beweging de gezichtsuitdrukkingen moeilijker te lezen waren, tekenden de vroege mangaka s hun characters met grotere hoofden en vooral grotere ogen. Zo kon beter gezien worden welke emoties er door het personage heen gingen. Tegenwoordig geeft de grootte van de ogen ook de aard van een manga aan; kleinere ogen worden vaak gebruikt bij serieuzere en realistischere manga. Grote ogen worden gebruikt bij komische en niet-serieuze manga. Vaak worden grote ogen ook aan characters gegeven die schattig of lief over moeten komen. 14

15 Op het onderste plaatje van de vorige pagina zie je een pagina uit de Digi Charat manga: Puchiko, een van de characters, met enorm grote ogen, geen neus te zien, en een stipje als mond. Puchiko is duidelijk kawaii : superschattig. Er is nog iets bijzonders aan de hand wat betreft manga en gezichtsuitdrukkingen. Er zijn bepaalde, typische situaties of emoties die een vaste, grappige uitdrukking hebben. De enorme zweetdruppel op het voorhoofd drukt verrassing of verbazing uit. Soms ook vernedering of ongemak. Wanneer er iets gebeurt dat bijvoorbeeld wel grappig is, maar eerder een beetje beschamend of waarvan je niet weet wat je er van moet denken dat is het moment waarop de zweetdruppel in anime en manga verschijnt. Dan zijn er de neusbloedingen. Deze komen voornamelijk voor bij mannelijke personen en meestal als ze plotselinge perverse gedachten over het andere geslacht hebben. Het blozen is een vrij normale uitdrukking en wordt aangegeven met een rode vlek of rode streepjes onder de ogen, op de wangen, meestal boven of door de neus. Op de tweede van de bovenstaande afbeeldingen is een blos te zien. Het tegengestelde van de blos is een blauwe vlek of blauwe/zwarte streepjes. Blozen geeft verlegenheid aan of een licht gevoel van schaamte, maar een blauwe blos geeft duidelijk diepe schaamte of vernedering aan. Vaak worden deze lijntjes ook verticaal langs het voorhoofd getekend. Dan is er nog het huilen. Sommige characters huilen zo dat er alleen tranen in hun ogen verschijnen die vervolgens uit hun wimpers vliegen; anderen huilen met een enorme stroom aan water die uit hun ogen vloeit en vervolgens bij hun wang stopt. Op sentimentele momenten wanneer een character nog net niet huilt, worden de ogen meestal groter weergegeven met meer lichtvlekjes erin. Deze worden ook wel tareme-eyes genoemd; de character moet er dan vooral onschuldig en lief uitzien. Uitpuilende bloedvaten zijn een uitdrukking van woede. Meestal worden de ogen groter en de pupillen kleiner. De mond kan ook veel groter worden wanneer er geschreeuwd wordt. Dan zijn er de draaiende ogen: deze verschijnen als de character knock-out wordt geslagen, helemaal door de war is of duizelig. Als laatste zijn er de lach-ogen: de ogen zijn dicht en alleen de wimpers zijn zichtbaar, en zijn gebogen in een n -vorm. Deze uitdrukking drukt vrolijkheid uit, glimlachen, of vriendelijkheid. 15

16 Naast de gezichtsuitdrukkingen zijn de anatomische verhoudingen in anime en manga anders. De benen zijn over het algemeen lang en nemen meer dan de helft van de lengte van het lichaam op. Natuurlijk verschilt dit gegeven ook weer per genre. Over het algemeen zijn de characters idealistisch en esthetisch afgebeeld vanuit de Japanse opvatting hierover. Mannen worden bijvoorbeeld mooier gevonden wanneer ze lang, slank en enigszins vrouwelijk overkomen; de vrouwen worden heel dunne tailles en lange benen gegeven, en soms grotere borsten. In sommige gevallen tartten de borsten, net als het haar, de wet van zwaartekracht. Hiernaast is een afbeelding van Asuka Sohryu Langley, uit Neon Genesis Evangelion. Haar dunne taille is niet bepaald natuurlijk en haar benen nemen meer dan de helft van haar lengte op. De meeste vrouwelijke characters zijn niet zo extreem dun; Asuka moet 14 jaar voorstellen, vandaar dat ze nog geen vol figuur heeft. Algemene vrouwelijke characters lijken nog het meest weg te hebben van een barbiepop. Maar per genre en per artiest verschillen de stijlen veel; vooral het werk van Studio Ghibli is natuurlijker, zowel in anatomie als haarkleur en gezichtsuitdrukkingen. Daarnaast is er nog SD, een afkorting van super-deformed; ook wel chibi genoemd. Hierbij is de anatomie van een character zodanig vervormd dat er meestal geen vingers of tenen te zien zijn, en het hoofd is ongeveer half zo groot als de rest van het lichaam. Meestal wordt SD gebruikt in komische of speciale situaties en doet de character schattig en kinderlijk lijken. Asuka Sohryu Langley; lange benen en erg slank Op de volgende pagina staan nog enkele afbeeldingen om dit te illustreren. 16

17 Faye Valentine uit Cowboy Bebop: een dunne taille en een antizwaartekracht boezem. Een chibi ( mini ) Misato uit Neon Genesis Evangelion Kira Sakuya uit Angel Sanctuary (links): een lange bishounen met lange slanke armen en benen. 17

18 Een ander, belangrijk onderdeel van de Japanse manga-industrie zijn de doujinshi. Dit zijn manga gemaakt door fans, gedrukt door fans en door fans op de markt gebracht. De grote bijeenkomst Comiket in Japan is een beurs waar duizenden fans hun doujinshi laten zien en verkopen. Doujinshi zijn manga met characters van andere, bekende manga of anime, met een ander verhaal. Dat kunnen allerlei soorten verhalen zijn; vaak geven ze een andere of originele draai aan het verhaal van de originele manga of anime. Als men hier een boek zou schrijven met een ander verhaal maar met bijvoorbeeld geen originele personages bijvoorbeeld Harry Potter, dan wordt dat beschouwd als een breuk van auteursrechten. In Japan is dit totaal niet het geval. Manga- en animetekenaars hebben natuurlijk wel wat te zeggen over de reproductie van hun werk, maar over het algemeen wordt dit goedgekeurd. De doujinshi geven de fans een manier om hun fantasieën te uiten. Soms zijn dit normale, alternatieve verhalen, omdat men geen genoeg kan krijgen van de personages uit een bepaalde serie. Maar er is ook een groot aantal hentai-doujinshi, oftewel erotisch werk. Dit varieert van romantisch tot porno. Ik wil wel benadrukken dat een groot deel van de doujinshi goed en fatsoenlijk werk is en dat het niet louter bestaat uit de perverse gedachten van fans. De doujinshi-artiesten organiseren zichzelf vaak in groepjes, circles, die zich samen wijden aan een doujinshi. Ze slagen er soms in om de stijl van de originele mangaka perfect over te nemen. Het is ook vrij normaal om doujinshi aan te treffen waarbij characters ineens van seksuele geaardheid veranderd zijn. Homoseksualiteit is in Japan al erg lang geaccepteerd, en sommige fans zien hun favoriete mannelijke of vrouwelijke characters liever met elkaar dan met een character van het andere geslacht. Natuurlijk is buiten de doujinshi homoseksualiteit in manga en anime niet vreemd. Hier kom ik in een later hoofdstuk op terug. 18

19 Deelvraag 4 Hoe vindt de ontwikkeling plaats van manga naar animatie? Rond 1914 begonnen in Japan de eerste experimenten met animatie. De eerste echte animaties ontstonden in 1917 door een groepje hobbyisten en bestond uit niet meer dan kleine stukjes van minder dan vijf minuten. Sommige van deze filmpjes waren geïnspireerd op Amerikaanse tekenfilms van die tijd, maar hoofdzakelijk waren het filmpjes over Japanse volksverhalen. De eerste enigszins succesvolle anime was Peach Boy van Kitayamo Seitaro uit In de jaren 30 groeide de belangstelling voor anime met een militaristische inslag. Eind jaren 30 werden de animaties vooral aangewend voor propagandistische doeleinden. Onder druk van de regering kwam in 1945 de eerste lange animatiefilm uit: Momotaro, Divine Sea Warrior. Deze liet zien hoe de Japanse marine heldhaftig Indonesië en Maleisië bevrijdde van de slechte, met horentjes afgebeelde westerse onderdrukker. Te laat, want in 1945 was de oorlog afgelopen. Na de Tweede Wereldoorlog is het slecht gesteld met de economie van Japan. De animatieproductie komt half jaren 50 pas weer op gang, en leider van deze ontwikkeling is Toei. In 1958 komt Toei met de eerste animatiefilm in kleur: Hakujaden (Legend of the White Snake). Deze film geeft werkelijk het startschot voor de animatieindustrie in Japan. Hayao Miyazaki, nu de Walt Disney van Japan, was toen 17 jaar. Deze film werd opgevolgd door The Mischievous Prince Slays the Giant Serpent (1963), The Adventure of Horus, Prince of the Sun (1966), en Puss in Boots (1967). Puss in Boots bevat het eerste werk van de toekomstige grootheden in anime, Isao Takahata en Hayao Miyazaki. De andere grote naam die al de standaard had gezet voor de huidige vorm van manga, ging zich ook bezighouden met animatie: Osamu Tezuka. In 1961 zette hij zijn productiestudio Mushi op. Zijn tv-debuut, Tetsuwan Atom (Astro Boy), verscheen op nieuwjaarsdag 1963 op de Japanse televisie net enkele maanden te laat om de eerste anime op Japanse televisie te zijn. Deze titel werd drie maanden eerder behaald door Otogi met Manga Calendar, een historisch-informatieve animeserie. Astro Boy was wel de eerste met een vaste cast van characters. Astro Boy was gebaseerd op Tezuka s eerdere manga. Na Astro Boy ontwikkelde Tezuka nog een anime gebaseerd op zijn manga: Jungle Taitei Osamu Tezuka (Kimba the Lion) en daarna het vervolg, Jungle Taitei Susume Leo! (Leo the Lion). In 1969 produceerde Tezuka Ribon no Kishi, die de basis vormde voor shoujo-anime: anime speciaal gericht op meisjes. Kort daarna ging Mushi failliet. Tezuka ging als vanouds door met het maken van manga en liet de productie van animatie gebaseerd op zijn werk aan anderen over. Ribon no Kishi In 1963 werd ook Tetsujin 28-go (Iron Man 28, Gigantor) geproduceerd. Deze bestond uit 83 afleveringen en zorgde voor de populariteit van het robot-genre. In 1966 kwam Mahoutsukai Sally op de televisie, en was daarmee de eerste magical girl (mahou shoujo) anime. Deze was geïnspireerd op de bij Japanse meisjes populaire Amerikaanse serie Bewitched. De eerste afleveringen waren zwart-wit. Het was pas bij Ribon no Kishi dat dit genre werkelijk doorbrak. Net zoals bij manga was in de jaren 60 de anime vooral gericht op kinderen. Maar in de jaren 70 was de manga- en anime-generatie ouder geworden, en complexere verhalen en thema s werden populairder. Tot de jaren 70 bestonden de anime en manga vooral uit klassieke goed versus slecht -verhalen. 19

20 De komst van Lupin Sansei door Monkey Punch veranderde dit. De hoofdpersoon Lupin was een dief en verzekerde de kijkers van veel slapstick humor en volwassen grapjes. De jaren 70 werden ook gekenmerkt door de enorme populariteit van Giant Robot anime, oftewel anime waar vooral gigantische robots in voorkwamen. De belangstelling voor science-fiction en ruimtevaart nam toe. De anime Mazinger bracht een nieuwe impuls in het Giant Robot genre omdat voor het eerst de robots uit losse onderdelen bestonden die in elkaar konden worden gezet, en dat de robot een voertuig was in plaats van een persoon. Mazinger kwam in 1972 uit en werd geproduceerd door Toei. Andere belangrijke science-fiction anime waren Kagaku Ninja-Tai Gatchaman (Battle of the Planets/G-Force), Great Mazinger (het vervolg op Mazinger), Uchu no Kishi Tekkaman, en Uchu Senkan Yamato (Space Battleship Yamato). In de laatste vocht het ruimteschip Yamato tegen aliens om de aarde te beschermen. De serie is geproduceerd door Leji Matsumoto een andere grote Space Battleship Yamato naam in de geschiedenis van anime en manga. Leji Matsumoto produceerde later Space Pirate Captain Harlock, Galaxy Express 999 en The Queen of 1,000 Years. Twee belangrijke anime die in deze tijd gemaakt zijn, zijn Mobile Suit Gundam en Chojiju Yasai Macross. Beide series hebben tot vandaag de dag nog steeds vervolgen. Na Mobile Suit Gundam kwam jaren later Mobile Suit Gundam Wing (die nu op de Nederlandse televisie te zien is), Gundam Wing Endless Waltz, Universal Century en G- Saviour. Na Chojiju Yasai Macross (in Amerika bekend als Robotech) volgen Macross: Do You Remember Love?, Macross II, Macross II: The Movie, Macross 7 en Macross Plus. De nieuwste productie in the Macross serie is Macross Plus: The Movie. De laatste stamt uit 1997, en er zijn geruchten dat er weer een nieuwe Macross serie komt. Macross wordt geproduceerd door Gainax, nu een van de grootste producenten in de anime- en mangaindustrie in Japan. De Macross serie combineert met succes de elementen van science-fiction en liefdesverhalen. 20