Voer aanpassingen Senior paarden Paarden met PIDD Obesitas

Transcriptie

1 Voer aanpassingen Senior paarden Paarden met PIDD Obesitas Dr. Anneke Hallebeek Specialist Veterinaire Diervoeding Aandachtspunten Acceptabele conditie score Variatie in ruwvoerkwaliteit Voor- en nadelen van weidegang Zetmeel vertering dunne darm Glycaemische respons Relatie vetrijk rantsoen en IR Aanpassing in het rantsoen bij o Vermagering o Vermagering en slecht gebit o Vermagering en IR o Obesitas Body Condition Score Uitvoeren Body Condition Score Eerst van afstand Daarna voelen Afstand! Let op vorm en verhouding Spieren zijn hard, vet is zacht Body Condition score Loop om paard heen en beoordeel de vormen Voel naar dikte manenkam (hard vet) Voel naar vetlaag op ribben (huid-bot) Voel vetlaag spieren lendenen Voel naar vetophoping staartwortel Conditie score en dan..? Score -1 en +1 = opletten huidige rantsoen en bewegingspatroon klopt niet met behoefte advies aan eigenaar: geef minder eten of ga meer werken met paard controle na 4-6 weken Score -2 en +2 = ingrijpen! zowel vermagering als obesitas zijn risico voor gezondheid advies aan eigenaar: speciaal rantsoen voor gezond herstel o Sanéqui vermageringsprogramma o bij -2: controle dierenarts 1

2 Bij senior is conditie -1 nog acceptabel Variatie in ruwvoer Groeistadium gras Jong gras hoge voederwaarde Ouder gras minder voederwaarde Energie waarde hooi en kuil stengeligheid prik in je handpalm o verhouting (lignine) lignine is onverteerbaar ouder gras minder energiewaarde kuilvoer niet altijd rijker o variatie droge stofgehalte kuil meer kilo s voeren dan van hooi! Energie gehalte kán per kg droge stof gelijk zijn Droge stof gehalte van kuil lager dan hooi Te voeren hoeveelheid voor dezelfde energie van kuil groter dan hooi Energiewaarde meer ruwe celstof minder energie o hoger aandeel lignine = onverteerbaar ruwe celstof Hooi voor paarden ds Ewpa/ kg ds g VREp/kg ds Grof hooi -> 320 g RC/kg ds 867 0,55 50 (28-76) Middel hooi g RC/kg ds 850 0,63 60 (31-92) Fijn hooi - < 280 g RC/kg ds 834 0,70 81 (40-134) Kuil voor paarden ds Ewpa/ kg ds g VREp/kg ds Grof kuil -> 310 g RC/kg ds 717 0,56 49 (7-91) Middel kuil g RC/kg ds 667 0,67 75 (20-130) Fijn kuil -< 260 g RC/kg ds 565 0, (52-160) Gemiddelde waarden van ruwvoeranalysen voor paarden (BLGG) Ruwvoer beoordeling Beoordeel ruwvoer en situatie Kijk waar het voer vandaan komt o beschadigd pak, stoffige hooistapel Beoordeel het groeistadium van het gras: o hoeveelheid blad en stengels o bloeiwijzen ja/nee? Voel naar de stengeligheid o is het hard of zacht o prikt in je handpalm Ruik naar mogelijk bederf: muf, zurig Geef antwoord op de volgende vragen Is het jong, middeloud of oud gras? Is het fris, geurloos of muf van geur? Is er schimmel aanwezig? Kan het suikergehalte hoog zijn? Is het ruwvoer geschikt voor dít paard? 2

3 Energierijk hooi ook eiwitrijk? Ewpa (*100) g VREp Energierijke kuil ook eiwitrijk? Ewpa*100 VREp hooi kuil Relatie tussen eiwit en suiker in ruwvoer RE sui Relatie tussen eiwit en suiker in ruwvoer zonder N-bemesting Beoordeling suiker zonder o weinig eiwit in hooi/kuil analyse erg moeilijk o langzame gras-groei minder benutting van suikers meer kans op onkruid (incl. Jacobskruiskruid) suikergehalten gras zeer variabel o grassoort, grondsoort o weersomstandigheden o tijd van de dag o N-bemesting Natuurhooi: eiwitarm, mogelijk suikerrijk, kans op Jacobskruiskruid! Ruwvoer analyse Bedrijfslaboratorium Grond- en Gewasonderzoek (BLGG) Beoordeling uitslag lastig, want gegevens totale rantsoen nodig. Ewpa waarde gerelateerd aan ruwe celstof (en suikers) VREp o Hoog: > g/kg ds o Laag: < 40 g/kg ds Suikergehalte o Hoog: > 100 g/kg ds o Laag: < g/kg ds Ruwe as > 100 g/kg ds is hoog o door zandbijmenging dan ook hoog ijzergehalte (Fe, niet goed opneembaar) ph kuil voor paarden: 5,8-6,1 o < 4,5-5 voor paarden minder geschikt (vaak ook nat en fijn) Weidegang tegen vermagering? 3

4 Weidegang weidegang is gezond o ontspanning, graasgedrag, voedingsstoffen, vezels weidegang zet paard in beweging o soepel blijven (arthrose) weidegang heeft risico's o dagelijkse variatie gehalten kans op koliek, hoefbevangenheid o zandopname (?) energie- en eiwitrijk o bij gezonde paarden: beperk de opname Voederwaarde gras Gras energie: o eiwit: o suikers: o 0,81 Ewpa/kgd ds 0,68-0, g VREp/kg ds g/kg ds mineralen vitaminen Krachtvoer energie: o 0,80-0,95 EWpa/kg eiwit: o g VREp/kg o merriebrok: 120 g VREp/kg) zetmeel & suikers: o g Z&S/kg mineralen vitaminen Hoeveel gras eet een paard? moeilijk te schatten o graslengte o paard, grootte en eetsnelheid ca. 0,16 kg ds per 100 kg LG per uur o ouder paard wrs lager max. opname = 2,5% van LG aan droge stof grasopname soms veel hoger: tot 5 % van LG (in droge stof) beperkte weidegang dan meer grasopname per uur? o hongerig paard eet snel, kauwt weinig o suikerrijk gras glucose- en insuline pieken risico voor insuline resistentie! Suikers en fructanen Suiker is energievoorraad van gras - productie tijdens zonuren - verbruik tijdens de nacht - hoog einde middag - laag in de ochtend afbraak in dunne darm glucose bloed stijgt insuline respons Plant met stress : suikerophoping en omzet in fructaan Fructaan - reservekoolhydraat gemaakt van suikers - géén afbraak in dunne darm - snelle fermentatie in blinde en dikke darm - verstoring darmflora mate van suiker en/of fructaan vorming verschillend per grassoort Weidegang voor magere paarden Ja, want gras levert goed verteerbare energie en eiwit. Nee, want gras kan suikerrijk- of fructaanrijk zijn met risico van IR en fermentatiestoornis Met beleid in de wei! o voorkom te gulzig eten, geef eerst ander ruwvoer o graasmasker voor suikergevoelige paarden 50-80% minder opname minder snelle opname minder pieken in glucose/insuline = veiliger o tijdstip weidegang ochtend: suikergehalte laag einde middag: suikergehalte hoog uitzondering: koude nacht (< 5 C) ná zonnige dag o ochtend: suikergehalte hoog o geen kaal weitje (> 5 cm gras!), in verband met zandopname Vermagering ouder paard ook bij goed gebit ± > 20 jr minder krachtig kauwen verandering conditie score verandering mest 4

5 Mest controle Structuur, consistentie, zand, graankorrels, geur, kleur Oorzaak afwijkende mest Gebit, verteerbaarheid dunne darm, fermentatieproces, zand en type voedermiddelen 5

6 Enzymatische vertering in de dunne darm vet o vertering 70-80% eiwitten o 25-70% afhankelijk van voedermiddelen en samenstelling rantsoen glucose o % zetmeel o max. 85%, beperkende factor = amylase (=zetmeel-afbrekend enzym) Capaciteit zetmeel vertering dunne darm amylase enzym beperkt te stimuleren o advies jaren 90: maximaal 2-4 g zetmeel/kg LG per keer o advies nu: maximaal 1,1 g zetmeel/kg LG per keer nog stroomt ca. 20% onverteerd door naar caecum = meer bij minder goed kauwen (snel eten) haver gerst mais krachtvoer zetmeel/kg Z+S: 300 ( ) max. per keer (600 kg paard) 1,7 kg 1,3 kg 1,1 kg* 1,5-2 kg # * mais zetmeel alleen in ontsloten vorm # maximaal 2 kg ivm maagvulling Ontsluiting zetmeel thermisch ontsloten granen -> beter enzymatische verteerbaarheid o geëxtrudeerde gerst > gemicroniseerde gerst > gerolde gerst o gepofte mais > hele mais grotere verteerbaarheid dunne darm o -> meer glucose opname -> meer insuline release minder goede verteerbaarheid zetmeel o -> meer doorstroom dikke darm: risico fermentatiestoornis Effecten andere voercomponenten op glucose/insuline respons vezels toevoegen aan krachtvoer: langzamer eten door meer en langer kauwen o geleidelijke opname Z&S o beter kauwen betere verteerbaarheid o effect op glycaemische respons wisselend prikkeling darmwand versnelt passage -> lagere verteerbaarheid slecht kauwende paarden ontsloten voer voorkomt teveel doorstroming naar dikke darm Effecten andere voercomponenten op glucose/insuline respons eiwit o eiwit geeft na iv toediening ook insuline respons, mn arginine en lysine na prestatie: glucose + aminozuren iv -> stijging eiwit synthese spier o na orale toediening geen groot effect op insuline vet o humaan: vetrijk rantsoen (zonder obesitas) met verzadigde vetten -> IR o meervoudig onverzadigde vetten geen averechts effect op IR EPA en DHA mogelijk zelfs een beschermend effect (ook tegen arthrose) o humaan: individuen die geen vetzuren uit voeding als brandstof gebruiken? (genetische predispositie) o vet vertraagt maaglediging -> grotere verteerbaarheid dunne darm door tragere passage o plantaardige vetten, bij voorkeur -3 vetzuren (lijnzaad), bruikbaar voor magere paarden met IR Vermagering Krijgt het paard wel genoeg? o check hoeveelheid weeg ruwvoer! o geef fijne, zacht ruwvoer o krijgt paard de tijd om voer op te eten (groepshuisvesting) Nodig per dag voor onderhoud kg vers product hooi fijn kuil fijn warmbloed hengst 9,4 13,9 warmbloed merrie 8,5 11,4 koudbloed hengst 9,0 12,0 koudbloed merrie 8,1 10,9 6

7 Dilemma voeding mager oud paard Eisen senioren-rantsoen meer ruwvoer kan niet meer krachtvoer mag niet makkelijk verteerbare energie ontsloten zetmeel (expanderen, microniseren, poffen) glucose (dextrose) (liever niet voor paard met IR) vetzuren (EPA, DHA) ruwe celstof of vezels voor darmflora en darmmotiliteit eiwitgehalte op norm eiwitkwaliteit (biologische waarde) hoog Eisen senioren-rantsoen Ca, P, Na niet te hoog (mogelijk verminderde nierfunktie) Zn, Se, vit A, -E, -C, omega-3-vetzuren positieve invloed weerstand(> onderhoudsnorm) pre- of probiotica ter stimulering van bacterieflora (pectine, gistcultures, bacteriën?) toevoegen Vit. K en B-complex (minder productie dikke darm) Mogelijke voedermiddelen voor senior-dieet bietenpulp smakelijk, positief effect bacterieflora (pectine), Ca hoog, sui: g/kg olie goed verteerbare energie energierijk lijnzaad gunstig vetzuurpatroon merrie- of veulenbrok eiwitbron (goede eiwitkwaliteit) (ontsloten soort, let op Z&S gehalte) zemelen ruwe celstof aanvullende supplementen Andere ruwe celstof rijke voedermiddelen havermeel pellets o kaf van de haverkorrel, gemalen en geperst. Ruwe celstof (veel cellulose) voor rustige fermentatie. weinig smakelijk. bolkaf o dop van lijnzaad, vaak gemengd met melasse. eiwitarm. luzerne: met melasse (Hartog) of met olie (Subli), eiwitrijk Grasmix (Hartog): gedroogd gras plus extra haverstro en plantaardige olie Just Grass (D&H) ; kunstmatig gedroogd gras, stofvrij Fibergy (D&H)= combi van luzerne plus stro en olie, suikerarm ruwvoer geperst voer o Brick: combinatie van gedroogd gras, luzerne, zemelen, gerst plus een premix o Compact gras (Hartog): gedroogd gras o voordeel: redelijk constante rijke samenstelling o nadeel: bij gebitsproblemen minder goed op te nemen Ruwe celstof: 15% Zetmeel: 23% Sui: 3,6 % Ruw vet: 8% Ewpa: 0,8 VREp: 70 g/kg Sanéqui Senior Havermeel pellets Ontsloten gerstvlokken Luzernemeel Luzerne grof Lijnzaadolie Tarwezemelen Appelpulp Yeasacc Samenstelling waarbij voer mét en zonder ruwvoer goed rantsoen oplevert 7

8 Maatregelen paard met IR hyperinsulinaemia veroorzaakt hoefbevangenheid o insuline pieken voorkomen! glucose opname afhankelijk van o voer hoeveelheid o samenstelling rantsoen o snelheid van maaglediging paard met IR: o rantsoen met weinig zetmeel en suiker rantsoen is nooit geheel suikervrij o gespreide opname en kleine porties minder glucose/insuline pieken o geleidelijk verteerbaarheid van zetmeel beter dan zeer snel verteerbaar zetmeel Voedermiddelen met lage gehalten zetmeel en suiker ruwvoer: sui < 100 g/kg ds o hooi min in (warm) water weken verlaagt sui ca. 40% o graszaadhooi : sui gem. 64 g/kg ds (26-116) kies krachtvoer met Z&S < g/kg plantaardige (lijnzaad) olie Geleidelijke opname voorkomt insuline pieken -> Paard met vermagering en IR Fijn en zacht ruwvoer met lage suikergehalten In water weken geeft uitspoeling andere voedingsstoffen Beperkte aanvulling plantaardige olie Beperkte aanvulling voer met lage Z&S gehalten Paard met obesitas Rantsoenberekening noodzakelijk ivm mineralen en vitaminen Advies voer management minstens zo belangrijk! Minder eten & meer bewegen Stimuleer energie verbruik eigen reserve o minder voer energie-arm voer o meer werk spierstofwisseling gebruikt vetzuren als energiebron ruststofwisseling stijgt bij werkend paard Energiebehoefte licht werk Paard 500 kg onderhoudsbehoefte Toeslag voor werk Toeslag voor extra onderhoud Totaal 4,35 EWpa 0,99 EWpa 0,22 EWpa 5,53 EWpa Risico s minder eten hyperlipaemie bij plotselinge negatieve energiebalans verveling stalondeugden maagzweren te lange perioden zonder eten verteringsstoornis: diarree en koliek o te weinig vezels/structuur o zand opname op kaal weiland spierafbraak te weinig eiwit minder weerstand te weinig mineralen/vitaminen 8

9 Ook van ruwvoer wordt paard te dik Onbeperkte ruwvoer opname 160% 140% energie eiwit 120% 100% 80% 60% 40% Minimale hoeveelheid ruwvoer 20% 0% onderhoud zeer licht werk licht werk Minimale frequentie of maximale tijd zonder eten praktische grenzen: 1 kg droge stof/100 kg LG max 6-8 uur vasten Rantsoen minimale ruwvoer opname van hooi > 30% RC (5 kg ds voor 500 kg paard) Rantsoen minimale ruwvoer opname van hooi > 30% RC (5 kg ds voor 500 kg paard) noodzakelijke beperking Ewpa opname voor vermagering Ewpa opname met minimaal hooi kan voor onderhoud nog teveel zijn om af te vallen. Beweging is noodzakelijk! Eiwitvoorziening bij minimale hooi opname bijna altijd onvoldoende spierafbraak Alleen beperkt hooi vermageringsdieet Eiwit, mineralen en vitaminen tekort Rantsoen eisen 25-35% minder energie dan behoefte voldoende eiwit,mineralen en vitaminen ± 1 kg droge stof ruwvoer / 100 kg LG niet langer dan 6 uur vasten geleidelijke overgang 9

10 Vermageringsdieet voorbeelden paard streefgewicht 500 kg zonder training met training opmerking Rantsoen 1 hooi 3 kg 4 kg voldoende hoeveelheid ruwvoer, passend supplement zoeken, rantsoenberekening noodzakelijk luzerne 2,5 kg 3,5 kg supplement?? Rantsoen 2 hooi 6 kg 8 kg ruim ruwvoer, verkrijgbaarheid sojaschroot paardeneigenaar lastig, passend supplement zoeken, rantsoenberekening noodzakelijk sojaschroot 0,30 kg 0,35 kg supplement?? Rantsoen 3 hooi 3,5 kg 5,5 kg ruwvoer beperkt, totale vezelgehalte hoog, compleet rantsoen, voerschema Sanéqui Nonobesitas 1,75 kg 1,80 kg stro 1 kg - Totaal rantsoen volgens uitgebreid voerschema Sanéqui Non-obesitas Per kg voer Energie, EWpa Eiwit, g VREp Zetmeel &suikers, g Sanéqui Nonobesitas Gemiddeld krachtvoer 0,59 0,7-0, (merriebrok ) Vet, g Ondersteun de eigenaar neem de tijd stimuleer goed gedrag overtuig denk mee toon begrip Rantsoen is eenvoudig Rantsoen is compleet (geeft zekerheid) Je hebt iets te voeren Ingrediënten Havermeelpellets Luzernemeel pellets Soyapellets Grof luzerne Tarwegries Sucram (zoetstof) slowfeeder zet paard niet alleen maak paddock met wit zand wandelen/fietsen Vermageren duurt lang: 3-6 mnd Verandering in BCS bijhouden? Let op: BCS verandert zeer langzaam = frustrerend! Meet de buikomvang. Hierin zie je eerder iets veranderen (minder darminhoud, minder buikvet) Noteer BCS en buikomvang elke 4-6 weken Foto s! Stel eigenaar hiervan op de hoogte! 10

11 Contact elke 4-6 weken controleer het rantsoen let op gedrag van het paard check het management en de trainingsintensiteit is training voldoende? gebeurt er iets? gaat het paard zweten? controleer paard bij gezondheidsklachten controleer de BCS + buikomvang volhouden, evt bijstellen training of rantsoen In het kort Vermagering o meer ruwvoer, beter kwaliteit ruwvoer Vermagering en slecht gebit o goed verteerbare vezelrijke voedermiddelen plus extra energie (olie, ontsloten Z&S) Vermagering en IR o goed verteerbare vezelrijke voedermiddelen plus extra energie (olie, weinig Z&S) o let vooral op voermanagement Obesitas met IR o energie opname beperken zonder tekorten andere voedingsstoffen 11