Specerijen en schilderijen. De dief en het dienstmeisje
|
|
- Sofie de Koning
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Specerijen en schilderijen 4 De dief en het dienstmeisje 38 Achtergrondinformatie In de zestiende eeuw veranderde er veel in Europa, en zeker ook in ons land. De belangrijkste ontwikkelingen waren: de ontdekkingsreizen, de hervormingen in de christelijke kerk en specifiek voor ons land de opstand tegen Spanje. Ontdekkingsreizen In aansluiting op het verhaal en de les in het boek kan het verhaal van Columbus verteld worden. Columbus werd waarschijnlijk in 1451 geboren. Twaalf jaar later maakte hij al zijn eerste zeereis. Columbus wilde graag een nieuwe route naar Indië ontdekken. Hij dacht dat de aarde niet zo groot was, en dat hij Indië makkelijk zou kunnen bereiken door naar het westen te varen. In 1492 ging hij met drie schepen op weg: de Nina, de Pinta en de Santa Maria. In het scheepsjournaal hield Columbus een dubbele boekhouding bij: één met de werkelijke afstand en één met een kortere afstand. Met deze laatste leidde hij zijn bemanningsleden om de tuin. Wanneer ze zouden beseffen hoe ver ze van Spanje verwijderd waren, zonder een nieuwe kust te zien, zouden ze in paniek kunnen raken. Men neemt aan dat veel eenvoudige, en dus ongeletterde matrozen bovendien dachten dat de aarde plat was, en daarom bang waren dat ze met hun schip van de aarde af konden vallen als ze te ver door voeren. Zonder het zelf te weten, ontdekte Columbus na drie maanden varen een nieuw continent, dat we later Amerika zijn gaan noemen. Columbus zelf dacht dat hij Indië had gevonden. Op zijn eerste reis bezocht hij verschillende eilanden voor de kust van Amerika, zoals San Salvador, Cuba en Haïti. In maart 1493 keerde Columbus met veel goud terug naar Spanje. Op het einde van die terugreis kwamen de Nina en de Pinta in een hevige storm te - recht. De bemanning vreesde voor haar leven. Columbus schreef een verslag van alle belevenissen op een perkamenten vel, verpakte dit opgerold in een wasdoek en deed er een briefje bij dat de vinder duizend dukaten zou ontvangen als hij de rol afleverde bij de koning en koningin van Spanje. Dit alles stopte hij in een vaatje dat werd dichtgesmeerd en in zee gegooid. Voor zover we weten is het nooit gevonden. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden De lange strijd van de Nederlanders tegen Spanje ( ) leidde uiteindelijk tot de oprichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, en betekende daarmee het begin van het huidige Nederland. Dit nieuwe land ontwikkelde zich voorspoedig. Men noemde de Hollandse zeventiende eeuw later wel een gouden eeuw, ondanks het feit dat de oorlog met Spanje tot 1648 een rol bleef spelen. De Republiek was één van de rijkste landen van Europa. Het land had geen koning en de adel had weinig te vertellen. De burgers waren er de baas, zeker in de machtige steden. Heel wat van hen waren rijk geworden door de handel of als eigenaar van een werkplaats. In de Nederlanden van de zeventiende eeuw werd sociale status vooral door inkomen bepaald. In dit opzicht verschilden de Nederlanden van naburige landen, waar sociale status nog grotendeels werd afgemeten aan afkomst. Er waren hier wel sociale klassen, maar op een nieuwe, moderne manier. Schilderkunst in de Gouden Eeuw Rijke burgers in de Gouden Eeuw toonden hun welvaart op allerlei manieren: met prachtige grachtenpanden en dure buitenhuizen, exotische verzamelingen en chique kleding, én met veel schilderijen. In regentenhuizen hingen soms wel vijftig doeken, waaronder in opdracht vervaardigde, zeer kostbare portretten. Daarnaast werden er ook genrestukken geschilderd: huiselijke taferelen van doodgewone mensen en alledaagse situaties. Deze en andere schilderijen zaten soms boordevol symboliek. Er waren veel schilders in de Republiek. Om als schilder je brood te kunnen verdienen, moest je dus zeer goed zijn. Daarom specialiseerden veel schilders zich in een bepaald genre. Zo waren er schilders die alleen maar portretten schilderden, zodat ze daar heel goed in werden. Andere specialismen waren bijvoorbeeld stillevens, landschappen en zeegezichten.
2 De techniek van het schilderen werd meestal opgedaan door in de leer te gaan bij een meester. Andere schilders leerden of vervolmaakten hun vak in Italië, de bakermat van de kunst. Toen de schilderkunst in de Republiek in de zeventiende eeuw een enorme vlucht nam, begon men hier een eigen stijl te ontwikkelen. Deze Hollandse School kent veel landschappen, zee- en riviergezichten en wolkenluchten. De Hollandse schilderkunst werd in heel Europa verkocht. Een aantal Hollandse schilders uit de Gouden Eeuw zijn zelfs wereldberoemd geworden. Rembrandt van Rijn, Frans Hals en Johannes Vermeer zijn de bekendste. Rembrandt had veel leerlingen die op hun beurt ook weer beroemd zijn geworden. Het verhaal van Anna maakt dat duidelijk. Arme mensen moesten hard werken voor weinig geld. Er waren ook bedelaars. In Amsterdam konden deze opgepakt worden en naar het rasp- en spinhuis worden gestuurd. Dit was een soort gevangenis. De mannen moesten er hout raspen en de vrouwen spinnen. Het was de bedoeling dat de bedelaars er heropgevoed zouden worden. Rijke en arme mensen De meeste burgers waren trots op hun stad. Er werden steeds meer kostbare stenen huizen gebouwd. Daar komt de uitdrukking steenrijk vandaan. De oude houten omheining rondom de stad werd vervangen door hoge muren van steen met wachttorens. Er waren speciale soldaten die de stad bewaakten. Ze werden schutters genoemd. Hun loon werd betaald door de burgers van de stad. In de stad lagen enkele pleinen. Hierop werden markten gehouden en op het grootste plein werden ook de misdadigers gestraft. Aan dat plein stond meestal het stadhuis, waar de schout en de schepenen vergaderden. Zij vormden het bestuur van de stad. De schout werd aangewezen door de graaf. De schepenen werden gekozen door de burgers. Alle belangrijke beslissingen van het stadsbestuur werden opgeschreven. Daarna werd op het document het stadszegel gezet. Het stadszegel symboliseerde de vrijheid van de stad en het recht om eigen beslissingen te nemen. De burgers van de stad waren weliswaar vrij, maar ze konden niet zo maar doen wat ze wilden. Het stadsbestuur had allerlei regels opgesteld om het openbare leven te regelen. Wie de regels overtrad, moest voor de rechtbank van de stad verschijnen. Tijdens de rechtszaak luisterden de rechters naar de aanklager en naar de verdachte. Daarna spraken ze een vonnis uit. Alles werd opgeschreven door de klerk. Er golden in de stad allerlei algemene wetten en regels: je mocht niet gokken, niet stelen en niet moorden. Daarnaast had elke stad eigen regels. Wie in Amsterdam tijdens de mis handeldreef, kon een boete krijgen. In Vlissingen kon je een boete krijgen voor vloeken. Als iemand zijn boete niet kon betalen, werd hij in het water gegooid. In Gent werd een overtreder aan de schandpaal gezet, werd zijn tong doorboord en moest hij een maand lang op water en brood in de gevangenis doorbrengen. In de zeventiende eeuw ging het goed met ons land, maar er waren zeker ook arme mensen. Niet alleen op het platteland, maar ook in de steden. 39
3 1 Op ontdekkingsreis 40 Leskern Ontdekkingsreizigers gingen op zoek naar nieuwe handelsgebieden en -wegen. Ze maakten kennis met hen tot dan toe onbekende volken en culturen. Lesdoelen De leerlingen ontdekken dat de mensen vroeger een heel ander idee hadden van hoe de wereld eruitzag en dat de mensen in Europa de meeste landen daarbuiten niet kenden. Ze kunnen vertellen dat er mensen waren die op reis gingen om onbekende gebieden te ontdekken. Ze kunnen globaal een ontdekkingsreis beschrijven. 1 introductie 5 minuten 2 verhaal voorlezen 5 minuten 3 verhaal bespreken 10 minuten 4 lezen en bespreken 15 minuten 5 opdrachten maken en bespreken 10 minuten 1 leerlingenboek bladzijde werkboek bladzijde 28 3 kopieerblad Lastige woorden 4, blad 1 kaneel(stokjes) en peperkorrels voor de introductie Het verdient aanbeveling om de kinderen na het (voor)lezen op een kaart de route van de reis van Da Gama aan te wijzen. Wijs daarbij Indië aan en de zuidpunt van Afrika. Neem met de taalzwakke kinderen van te - voren de begrippen van de woordenlijst door. ontdekkingsreis, oceaan, volk, wereldbol, indianen, handel, gewoonten, zeilschip Historische namen Vasco da Gama, Kaap de Goede Hoop 1 Introductie Neem kaneel(stokjes) en peperkorrels mee. Laat de kinderen ernaar kijken en eraan ruiken. Weten ze wat dit zijn? (specerijen) En waar ze voor worden gebruikt? Hoe kom je eraan? Vertel de kinderen dat men vroeger niet makkelijk aan specerijen kon komen, omdat deze uit verre landen kwamen. De specerijen waren dan ook peperduur. Vertel dat de kinderen vandaag gaan lezen over mensen die op zoek gingen naar een route over zee om zelf zulke specerijen te kunnen kopen. 2 Verhaal voorlezen Lees het verhaal Land in zicht! op de volgende bladzijde voor. Laat de kinderen tijdens het voorlezen de afbeelding op bladzijde 34 bekijken. 3 Verhaal bespreken Stel de volgende vragen over het verhaal en bespreek de antwoorden: Waar is Bento voor het laatst aan land geweest? Wat hebben ze daar meegenomen? (water) Waarom was dat nodig? De zee is toch vol water? Wat eten ze op het schip? Waarom hebben ze geen blikken met eten of diepvriesgroente meegenomen? Hoe ziet de vorm van de wereld eruit? (als een bol) Hoe dachten veel mensen in de tijd van Marcos en Bento dat de wereld eruitzag? (plat) 4 Lezen en bespreken Bekijk met de kinderen de afbeelding op bladzijde 34. Welk fragment uit het verhaal wordt hier afgebeeld? Stel enkele vragen over de afbeelding of laat kinderen verwoorden wat ze zien. Wie van de twee jongens is Bento? Hoe weten ze dat? Lees dan samen de tekst op bladzijde 35. Waarom wilden de Indiërs allemaal Vasco da Gama en zijn bemanning bekijken? Hoe kon Da Gama hun duidelijk maken dat hij de koning wilde ontmoeten? (De Indiërs spraken toch geen Portugees?) 5 Opdrachten maken en bespreken De kinderen kunnen de opdrachten op bladzijde 28 van het werkboek zelfstandig maken. Ze kunnen de antwoorden zelf nakijken met het antwoordenboekje. Bespreek de antwoorden eventueel samen. Vraag 3 is pittig en gaat over het gebruik van diverse specerijen. Misschien hebben de kinderen hierbij wat hulp nodig. Extra activiteiten 1 Drama zonder woorden Laat de kinderen, net als Da Gama, proberen om zonder taal uit te leggen dat ze de koning willen spreken. 2 Dagboek schrijven Vraag de kinderen een dag uit het dagboek van Bento op te schrijven. (Let wel: in werkelijkheid kon een scheepsjongen als hij niet schrijven.)
4 Land in zicht! Bento leunt over de rand van het zeilschip. Hij moet alwéér overgeven. Wat beweegt het dek toch vreselijk op en neer! Hij hoort enkele mannen spottend lachen. Hé, ben jij nou een echte zeeman? roept er eentje. Je had beter bij je mama thuis kunnen blijven! Bento kan zich niet eens omdraaien om hen uit te schelden, zo beroerd voelt hij zich. Ineens voelt hij een hand op zijn schouder. Achter hem staat Marcos. Die heeft al vaker een scheepsreis gemaakt. Deze reis heeft hij Bento wegwijs gemaakt op het schip en hem beschermd. Ze zijn de afgelopen maanden goede maatjes geworden. Let maar niet op hen, zegt Marcos troostend. De eerste keer dat ik zeeziek was, man! Ik kotste alles onder. Echt waar. Maar je went er nog wel aan. Als Bento zich uitgeput op het dek laat zakken, gaat Marcos naast hem zitten. Bento kijkt Marcos bezorgd aan. We zijn al zo lang onderweg, mompelt hij. Misschien... Misschien wat? vraagt Marcos. Misschien zijn we verdwaald op zee en vinden we nooit meer land, zegt Bento met een klein stemmetje. Kapitein Da Gama weet echt wel wat hij doet, zegt Marcos stoer. Weet je het zeker? vraagt Bento twijfelend. Tuurlijk! antwoordt Marcos. Maar eigenlijk weet hij het helemaal niet zo zeker. De jongens staren een poosje stil voor zich uit. Marcos denkt met heimwee terug aan zijn thuisland, Portugal. Hij zucht. Ze zijn al sinds begin juli onderweg. In november zijn ze aan land geweest in Zuid-Afrika. Daar hebben ze een aantal tonnen met vers drinkwater kunnen vullen. Het schip werd er ook nagekeken en opgeknapt. Bento zag er voor het eerst een aap. Hij heeft vreselijk gelachen om dat grappige beest. Hij zag er ook zwarte mensen. De kapitein kocht van hen een vette os. Die kostte hem drie armbanden. En er waren ook grappige, zwart-witte vogels die waggelend liepen en niet konden vliegen. Bento vond het toen ook allemaal nog prachtig. Marcos zucht opnieuw. Wat hebben ze een pret gehad. Maar afgezien van een korte tussenstop in Kenia, varen ze nu al weer zes maanden op volle zee zonder land te hebben gevonden. Veel mannen beginnen onrustig te worden. Sommigen zijn ziek. De verse etenswaren zijn al lang op. De bemanning eet al maanden alleen nog maar pap en bonen. En soms, met een beetje geluk, wat vis. Elke dag is het pap en bonen, pap en bonen. Marcos port Bento in zijn zij en probeert hem op te vrolijken. De koning zelf heeft onze kapitein uitgekozen voor deze reis. Hij heeft hem de opdracht gegeven om een weg over zee naar Indië te vinden. Dat zou de koning toch nooit gevraagd hebben als Da Gama niet een heel goede zeeman was? Ja, maar misschien kún je over zee helemaal niet bij Indië komen, zegt Bento. Hé, je gelooft oude Rafael toch niet hè? vraagt Marcos terwijl hij Bento een duw geeft. Bento wil niet toegeven dat hij inderdaad naar Rafael heeft zitten luisteren. Rafael is gewoon een oude zot, zegt Marcos boos. Hij praat onzin. Hij zegt dat de aarde plat is, maar dat is helemaal niet waar. De aarde is rond. Heb je die wereldbol in de hut van de kapitein niet gezien? De aarde is niet plat. Je kunt dus niet over de rand varen. Bento lacht slapjes. Marcos gaat staan en trekt Bento omhoog. Kijk dan! zegt hij, terwijl hij naar de eindeloze blauwe oceaan wijst. Dit is toch geweldig, man? We zijn op ontdekkingsreis! Was je dan liever in het weeshuis gebleven? Bento s maag rommelt. Toch schudt hij zijn hoofd. Nee, in het weeshuis was het allemaal nog veel erger. Plotseling staat zijn hart stil. Wat ziet hij daar in de verte? Het lijkt wel... Is het...? Land! schreeuwt hij dan. Hij wijst naar de groene streep aan de horizon. Laaand in ziiicht!!! Marcos kijkt in de richting van Bento s vinger. Hij tuurt naar de groene streep. Ja! gilt hij uit. Hij rent als een dolle heen en weer over het dek. Hoort iedereen het wel? LAAAND!!! De hele bemanning van het zeilschip is in rep en roer. De scheepslui rennen naar de zijkant van het schip. Ze wijzen opgewonden naar de steeds groter wordende kust. Dat moet Indië zijn! Ze schreeuwen het uit van blijdschap en lachen en vallen elkaar in de armen. Ze hebben een zeeweg naar Indië gevonden! Nu kan de koning met de mensen in Indië handel drijven. Ze worden beroemd! 41
5 2 Kooplieden en schilders Leskern Toen er nog geen fotografie was, vervulde de schilderkunst de rol van het registreren van de werkelijkheid. In de Gouden Eeuw werkten schilders vaak in opdracht voor rijke mensen. Ze waren vaak gespecialiseerd in een bepaald onderwerp. Lesdoelen De leerlingen weten dat schilders vroeger opdrachten kregen van rijke mensen en daar hun geld mee verdienden. Ze kunnen enkele belangrijke onderwerpen noemen van de schilderkunst uit de Gouden Eeuw. 1 introductie 5 minuten 2 tekst lezen 20 minuten 3 opdrachten maken en bespreken 20 minuten 1 leerlingenboek bladzijde werkboek bladzijde kopieerblad Lastige woorden 4, blad 1 afbeelding stilleven voor introductie Neem met de taalzwakke kinderen van tevoren de betreffende begrippen van de woordenlijst door. schilder, opdracht, koopman, olieverf, penseel, doek, portret, atelier, landschap, stilleven 2 Tekst lezen De kinderen lezen de teksten op bladzijde 36 en 37 zelfstandig en bekijken de afbeeldingen. 3 Opdrachten maken en bespreken De kinderen maken de opdrachten op bladzijde 29 en 30 van het werkboek zelfstandig. Ze kunnen de antwoorden zelf nakijken met het antwoordenboekje. Bespreek de antwoorden eventueel samen. Opdracht 2b kan lastig zijn voor de kinderen. Ze zullen wel zien dat het moderne schilderij niet in het rijtje thuishoort. Maar wáár je dat aan ziet, is misschien moeilijker onder woorden te brengen. De volgende vraag kan dan misschien helpen: Wat zei de schilder over het schilderij dat hij ging maken van meneer Hugo? (Dat het zo precies mogelijk op meneer Hugo moest lijken.) Extra activiteiten 1 Schilderen Laat de kinderen zelf een portret van een klasgenoot of een stilleven schilderen. Ze moeten proberen om het schilderij zo levensecht mogelijk te maken. Maak daarna een tentoonstelling van de diverse kunstwerken. 2 Rembrandt bekijken Laat de kinderen boeken en sites met schilderijen van Rembrandt bekijken. Vertel de kinderen dat hij vroeger één van de succesvolste schilders van de Republiek was. Nu nog kent de hele wereld de naam van deze Nederlandse schilder! Wat vinden de kinderen van zijn werk? Laat ze een recensie schrijven over één (of meer) van zijn kunstwerken. Historische namen Rembrandt 1 Introductie Laat een plaatje zien van een stilleven uit de Gouden Eeuw. Vraag de kinderen wat ze op het plaatje zien. Waarom zouden mensen zulke dingen op een schilderij willen zien? (Omdat het in die tijd kostbare, zeldzame voorwerpen waren.) Vertel de kinderen dat rijke mensen vroeger hun geld graag besteedden aan schilderijen. Vandaag gaan ze lezen over hoe en waarom mensen vroeger schilderden. 42
6 3 De wetten van de stad Leskern In de stad van driehonderd jaar geleden waren er regels en wetten die werden gehandhaafd door de schout en zijn rakkers. De schepenen vormden het stadsbestuur. Overtreders werden streng bestraft. Lesdoelen De leerlingen weten dat wetten een soort regels zijn waar mensen zich aan moeten houden. Ze kunnen uitleggen waarom wetten nodig zijn. Ze kunnen vertellen hoe in de stad van driehonderd jaar geleden de regels werden gehandhaafd. 1 introductie 5 minuten 2 lezen en bespreken 20 minuten 3 opdrachten maken en bespreken 20 minuten 1 leerlingenboek bladzijde werkboek bladzijde kopieerblad Lastige woorden 4, blad 2 De posities van de schout, schepenen en rakkers kunnen wat lastig zijn. De schout was de voorzitter van de schepenen. Samen vormden ze het stadsbestuur: een soort burgemeester en wethouders. Zij spraken ook recht, terwijl dit tegenwoordig een aparte taak is die door rechters wordt uitgevoerd. De rakkers werkten op straat en waren de politieagenten van toen. Neem met de taalzwakke kinderen van tevoren de begrippen van de woordenlijst door. straffen er vroeger in de stad waren en wie daarover besliste. 2 Lezen en bespreken Lees met de kinderen de tekst op bladzijde 38 en 39. Bekijk en bespreek de illustraties. Welke wet van de stad van toen kennen we nu niet meer? Wat vinden de kinderen van de straffen? 3 Opdrachten maken en bespreken De kinderen kunnen de opdrachten op bladzijde 31 en 32 van het werkboek zelfstandig maken. Ze kunnen de antwoorden zelf nakijken met het antwoordenboekje. Bespreek de antwoorden eventueel samen. Bij vraag 2b mogen de kinderen zelf hun mening geven. Stelen, iemand doden en brandstichten zijn goede antwoorden. Maar misschien maken de kinderen nog een ander vakje rood. Het is leuk om de kinderen dan te vragen waarom ze dat vinden. Vraag bij 3 wie er in onze tijd op let dat iedereen zich aan de regels houdt. Extra activiteiten 1 Discussie Discussieer met de kinderen over straffen. Welke straffen van vroeger vinden ze goed? En welke straffen van nu? Hebben ze nog ideeën voor andere en betere straffen? 2 Het gemeentebestuur Vraag de kinderen of ze iets weten van het bestuur van hun eigen woonplaats. Wie is de burgemeester? Wat zijn wethouders? Waar staat het gemeentehuis? Wanneer moet je daar naartoe? Wat is de gemeenteraad? Laat de kinderen op internet de website van hun eigen gemeente bekijken. wetten, macht, regels, schout, rakkers, stadsbestuur, schandpaal, gevangenis, galg 1 Introductie Vraag de kinderen welke regels er in de klas zijn. Wat gebeurt er als ze zich niet aan die regels houden? Welke straffen worden er op school gebruikt? Vertel de kinderen dat ze vandaag zullen ontdekken welke regels en 43
7 4 Rijke en arme mensen Leskern In de Gouden Eeuw was er een groot verschil tussen de leefomstandigheden van rijke burgers en die van het gewone volk. Lesdoelen De kinderen kunnen verwoorden hoe mensen ongeveer driehonderd jaar geleden leefden. De kinderen kunnen de leefomstandigheden en voorzieningen van de mensen van driehonderd jaar geleden vergelijken met die van nu. 1 introductie 5 minuten 2 tekst lezen 20 minuten 3 opdrachten maken en bespreken 20 minuten 1 leerlingenboek bladzijde werkboek bladzijde kopieerblad Lastige woorden 4, blad 3 afbeelding grachtenhuis voor introductie Neem met de taalzwakke kinderen van tevoren de begrippen van de woordenlijst door. Geef de kinderen als voorbereiding op de toets één of meer dagen van tevoren de samenvatting van het kopieerblad mee naar huis om te leren. olielantaarn, lantaarnopsteker, grachtenhuis, keukenmeisje, wasvrouw, personeel 2 Tekst lezen De kinderen lezen de teksten op bladzijde 40 en 41 zelfstandig en bekijken de afbeeldingen. Let op of de kinderen begrijpen dat de straatverlichting vroeger bestond uit olielantaarns (olielampen) die aan palen hingen. Ons woord lantaarnpaal verwijst daar nog naar! 3 Opdrachten maken en bespreken De kinderen maken de opdrachten op bladzijde 33 en 34 van het werkboek zelfstandig. Ze kunnen de antwoorden zelf nakijken met het antwoordenboekje. Bespreek de antwoorden eventueel samen. Bij opdracht 4b komen de kinderen erachter dat wij de periode van driehonderd jaar geleden de Gouden Eeuw noemen. Vraag de kinderen waarom die tijd volgens hen zo wordt genoemd. Was het voor iedereen een gouden eeuw? Kunnen ze zelf een naam bedenken voor deze eeuw? Extra activiteiten 1 Stellen Laat de kinderen het verhaal van Trijntje verder vertellen vanaf het moment dat ze twintig jaar is. Wat gebeurt er met haar? Blijft ze in dienst van mevrouw Johanna? Gaat ze op zoek naar een andere baan? Gaat ze trouwen? Laat de verhalen voorlezen. Bespreek wat wel en niet kan, gezien de tijd waarin Trijntje leefde. 2 Grachtenhuizen maken Laat de kinderen een (schoongemaakt) 1 liter melkpak meenemen naar school. Hier kunnen eenvoudig grachtenhuizen van gemaakt worden. Laat ieder kind één zijkant van het melkpak beplakken met papier. Het papier moet erboven uitsteken zodat ze een gevel kunnen knippen. De kinderen kleuren of beschilderen de dozen met een deur, ramen, een gevel en dergelijke. Zet daarna alle huizen naast elkaar op een tafel. Zo ontstaat er een indrukwekkende rij grachtenpanden. 1 Introductie Neem een plaatje mee van een grachtenhuis. Vraag de kinderen of ze zo n gebouw ooit (vanbinnen) hebben gezien. Weet iemand hoe we zulke huizen noemen? Ze stonden allemaal naast elkaar aan de gracht. Wat is een gracht? De grachtenhuizen waren driehonderd jaar geleden de chique huizen van de rijke mensen. De kinderen gaan daar vandaag meer over lezen, maar ook over hoe de gewone mensen leefden. 44
8 5 Toets Doel De kinderen laten hun kennis en inzicht zien in de stof van de tijd van Ontdekkers en hervormers en Regenten en vorsten. 1 samenvatting maken 20 minuten 2 toets maken 20 minuten 3 toets bespreken 10 minuten 1 leerlingenboek bladzijde kopieerblad Toets 4, blad 1 en blad 2 3 samenvatting werkboek bladzijde 35 4 kopieerblad Samenvatting 4, blad 1 en blad 2 Goede antwoorden Beheersing 9-10 goed 6-8 voldoende minder dan 6 onvoldoende 3 Toets bespreken Het bespreken van de toets doet u op een later tijdsstip, wanneer u de toets hebt nagekeken. Besteed aandacht aan zaken die u bij het nakijken zijn opgevallen. Geef ook aan hoe u de antwoorden hebt gewaardeerd. Ga in op die zaken waar veel kinderen nog problemen mee hebben. Laat de kinderen ook aan het woord over de opdrachten. Was opdracht 9 lastig? Welke opdrachten waren gemakkelijk? Hoe hebben ze geredeneerd? Willen ze iets vertellen over opdracht 10? Waar zijn ze het niet mee eens? Geef de kinderen als voorbereiding op de toets één of enkele dagen van tevoren de samenvatting van het kopieerblad mee naar huis om te leren. Doet u na de toets de verdiepingsopdrachten van les 6? Lees dan vast wat de kinderen thuis moeten voorbereiden voor deze opdrachten. Dan hebben ze ruim de tijd om materiaal te verzamelen en mee te nemen, zoals melkpakken voor opdracht 1. alle sleutelbegrippen uit les 1, 2, 3 en 4 Laat de kinderen zelfstandig de samenvatting in het werkboek maken. Ze mogen daarbij het leerlingenboek gebruiken. Lees daarna samen met de kinderen de samenvatting door, zodat ieder kind zijn antwoorden kan controleren. Geef de kinderen de gelegenheid om vragen te stellen. Eventueel vat u de lesstof nog even samen. De samenvatting van het kopieerblad kunt u als huiswerk meegeven of samen met de kinderen doorlezen. U kunt hem ook op een ander tijdstip door de kinderen laten leren als voorbereiding op de toets. 2 Toets maken Deel de toets uit. De kinderen maken de toets zelfstandig. U vindt de antwoorden op kopieerblad Antwoorden toets 4, blad 1 en blad 2. U bent in principe vrij om een normering bij de toets te kiezen. Daarbij kunt u de volgende normering als leidraad gebruiken. 45
9 6 Terugblikles en herhaling Doel A Kinderen die de toets goed of voldoende maakten, verdiepen hun kennis en inzicht met behulp van een verdiepingsopdracht uit de terug-blikles (volg de aanwijzingen onder A). B Na de herhalingsles tonen de kinderen die de toets onvoldoende maakten alsnog hun kennis van en inzicht in de tijd van Ontdekkers en hervormers en Vorsten en regenten (volg de aanwijzingen onder B). leerlingenboek nodig. Daarna nemen ze de samenvatting nog een keer door. Vervolgens controleert u of de kinderen de stof nu wel voldoende beheersen. Stel hun mondeling nog enkele vragen of neem de toets nog een keer af. Hierna kunnen ook deze kinderen met een korte verdiepingsopdracht aan de gang gaan. 1A verdiepingsopdracht maken 60 minuten 1B herhalingsopdrachten maken en samenvatting doornemen 25 minuten 1A leerlingenboek terugblikles bladzijde A kopieerbladen Verdiepingsopdrachten 4.1 t/m 4.4 1B kopieerblad Herhaling 4 1B leerlingenboek bladzijde B kopieerblad Samenvatting 4, blad 1 en blad 2 Benodigde materialen klaarleggen voor de verdiepingsopdrachten (zie betreffende opdrachten). 1A Lezen en opdracht kiezen Vertel de kinderen dat ze in een paar stappen de belangrijkste gebeurtenissen van de laatste twee hoofdstukken gaan lezen, een samenvatting dus. Lees met de kinderen de teksten en laat hen vooral ook goed naar de afbeeldingen kijken. Herinneren ze zich de onderwerpen uit de laatste twee hoofdstukken nog? Vertel de kinderen dat ze naar aanleiding van een afbeelding een verdiepingsopdracht mogen maken. U vertelt kort welke vier opdrachten er zijn. De kinderen kiezen vervolgens een opdracht en gaan daarmee zelfstandig aan de slag. De aanwijzingen daarvoor vinden ze bij de opdracht. Daarna hebt u gelegenheid om met de kinderen die de toets onvoldoende hebben gemaakt de herhalingsopdrachten door te nemen. U kunt er ook voor kiezen om dit op een ander tijdstip te doen. 46 1B Herhalingsopdrachten maken De kinderen die de toets onvoldoende hebben gemaakt, maken de herhalingsopdrachten. Ze hebben daarbij het
Lastige woorden 4 Blad 1
Lastige woorden 4 Blad 1 Les 1 Op ontdekkingsreis gember De wortel van een gemberplant. Je kunt gember eten. palm Een soort boom met grote bladeren. koraal Een soort steen uit de zee. specerij Iets wat
Nadere informatieNaam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt
Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De Gouden
Nadere informatieGeschiedenis groep 6 Junior Einstein
De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten
Nadere informatieColumbus ontdekkingsreiziger
Columbus ontdekkingsreiziger Christoffel Columbus was een ontdekkingsreiziger die op 12 oktober 1492 voet aan wal zette op een nieuw ontdekt continent, Amerika. Columbus werd waarschijnlijk in 1451 geboren.
Nadere informatieVoorbereidende les bij de rondleiding Ik ruik, ik voel wat jij niet ziet Geschiedenis Werkblad voor leerlingen bij Gouden Eeuw (groep 7 en 8)
Voorbereidende les bij de rondleiding Ik ruik, ik voel wat jij niet ziet Geschiedenis Werkblad voor leerlingen bij Gouden Eeuw (groep 7 en 8) Werkblad 1 Oorlog en vrede Nederland was in de 17de eeuw vaak
Nadere informatieONTDEKKINGSREIZIGERS en AVONTURIERS. Van:
ONTDEKKINGSREIZIGERS en AVONTURIERS Van: Ieder groepje gaat op ontdekkingsreis, deze gebieden worden verdeeld: heelal, de zee, een onderaards gebied, een vulkanisch gebied, een bergachtig gebied, een woestijn
Nadere informatieKastelen in Nederland
Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,
Nadere informatieOntdekkingen en uitvindingen
prehistorie 68 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Steden en Staten Ontdekkingen en uitvindingen Vandaag zijn Jos en Mirthe in de Buitenhaven in Kampen. Mirthe, krijgen we zeebenen
Nadere informatieWerkblad 1 (Bij bladzijde 2 en 3 van het lesboek)
Naam: Werkboek Werkblad 1 (Bij bladzijde 2 en 3 van het lesboek) Op het plaatje hieronder zie je de beurs nog een keer. Dit keer zie je ook vier tekstballonnetjes. De mannen die een tekstballon boven hun
Nadere informatieVerhalen uit het. Midden-Oosten. naverteld door Sandra van der Stege
Verhalen uit het Midden-Oosten naverteld door Sandra van der Stege Moeilijke woorden staan schuin. Ze worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 63. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Inhoud
Nadere informatie1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.
1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.
Nadere informatieTuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5
Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 6 Zacheüs (1) Het is erg druk in de stad vandaag. Iedereen loopt op straat. Zacheüs wurmt zich
Nadere informatieSchokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs
Schokland Werelderfgoed Kijktocht basis onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. De grote foto op de grond is gemaakt in 1930. Toen was Schokland nog een eiland. Waarom
Nadere informatieSOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN
SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna
Nadere informatieHollandse Meesters. Dit werkboekje is van:
Hollandse Meesters Dit werkboekje is van: Hallo! Je gaat binnenkort op bezoek in het museum Hermitage Amsterdam. Het woord Hermitage spreek je uit als hermitaasje. Een museum is een gebouw waarin je allerlei
Nadere informatieQUIZ. geschiedenis hoofdstuk 1
QUIZ vraag 1: Over welke eeuw gaat dit hoofdstuk? A. De 20 ste eeuw B. De 14 de eeuw C. De 16 de eeuw D. De 18 de eeuw vraag 2: Hoe wordt deze tijd ook wel genoemd? A. Tijd van de Azteken en de Maya s.
Nadere informatieBert staat op een ladder. En trekt aan de planten die groeien in de dakgoot. Hij verstopt de luidspreker en het stopcontact achter de planten.
Helaas Wanneer besloot Bert om Lizzy te vermoorden? Vreemd. Hij herinnert zich het niet precies. Het was in ieder geval toen Lizzy dat wijf leerde kennen. Dat idiote wijf met haar rare verhalen. Bert staat
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieSamenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Nadere informatieDocentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8
Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 1 Inhoud Voorbereidende les Afsluitende les Aanvullend materiaal bij deze lessen staat op de website: Introductiefilmpje PowerPoint presentatie Werkbladen 2 Voorbereidende
Nadere informatieR O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl
R O S A D E D I E F Arco Struik Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl In de winkel 3 Bart 5 Een lieve dief 7 De telefoon 9 Bij de dokter 11 De blinde vrouw 13 Een baantje 15 Bijna betrapt
Nadere informatieInleiding. Veel plezier!
Inleiding In dit boek lees je over Danny. Danny is een jongen van 14 jaar. Er zijn veel dingen die Danny verkeerd doet. Hij rent door de school. Hij scheldt zomaar een klasgenoot uit. Of hij spuugt op
Nadere informatierijks museum Voorbereidende les bij de rondleiding Proef de Gouden Eeuw Geschiedenis Werkblad voor leerlingen (groep 7 en 8) 1/14
1/14 Werkblad 1 Oorlog en vrede Schuttersmaaltijd ter viering van de Vrede van Munster, Bartholomeus van der Helst, 1648 Nederland was in de 17de eeuw vaak in oorlog met verschillende landen. De langste
Nadere informatieLiefde ik heb je zo lief! Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw
Liefde ik heb je zo lief! Kijktocht Voortgezet onderwijs havo vwo onderbouw 1 zaal 3 2 zaal 4 zaal 5 Liefde ik heb je zo lief! zaal 2 zaal 1 Ingang Uitgang begane grond Als je verliefd bent wil je er over
Nadere informatieJagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten
Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieWeer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.
Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt
Nadere informatieAan het werk! Kijkwijzer voor het VMBO bij de tentoonstelling Mens en Werk
Aan het werk! Kijkwijzer voor het VMBO bij de tentoonstelling Mens en Werk Aan het werk! Als je straks klaar bent met school ga je waarschijnlijk werken. Misschien wil je wel automonteur of metaalbewerker
Nadere informatieLes 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"
Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...
Nadere informatieLekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.
Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar
Nadere informatieNetje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!
Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring
Nadere informatieDe jongen weet dat hij niet in slaap moet vallen. Want dan zullen dieven zijn spullen stelen. Ook al is het nog zo weinig wat hij heeft.
In Kanton, China Op de hoek van twee nauwe straatjes zit een jongen. Het is een scheepsjongen, dat zie je aan zijn kleren. Hij heeft een halflange broek aan, een wijde bloes en blote voeten. Hij leunt
Nadere informatie#GOUDENEEUW Chatten met Hollanders uit de 17e eeuw
ONDERZOEKSBLAD KUNST ALGEMEEN De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden maakt in de 17e eeuw een gigantische bloeiperiode door. Holland heeft als rijkste gewest de meeste invloed in de Republiek. Meer
Nadere informatieDOCENT. Thema: water DROOG NAAR DE OVERKANT. groep 3 en 4. Stadshagen
In groep 1 en 2 hebben de leerlingen ontdekt dat er veel water in is en hebben ze onderzocht welke dieren in en bij het water leven. In groep 3 en 4 verdiepen de leerlingen hun kennis over het water in
Nadere informatieKnabbel en Babbeltijd.
Knabbel en Babbeltijd. (zorg ervoor dat je deze papieren goed leest, uitprint en meeneemt naar de VBW) Het thema van deze VBW-week is Zeesterren. Het thema is de titel van de week (dus geen kreet of korte
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatie7.1 Scheepsjournaals
Thema/ onderwerp: Ontdekkaart 7.1 Scheepsjournaals Korte samenvatting van de leeractiviteit: De leerlingen vullen de woorden op de goede plek in in de gatentekst. De leerlingen bevragen het scheepsjournaal
Nadere informatieDino en het ei. Duur activiteit: 30 minuten Lesdoelen: De kleuters: kunnen een prent linken aan een tekst; kunnen het verhaal navertellen.
Dino en het ei Bibliografie: Demyttenaere, B. (2004). Dino en het ei. Antwerpen: Standaard. Thema: niet alles is steeds wat het lijkt, illusies Korte inhoud: Elke nacht staat er een groot wit ei tussen
Nadere informatieDit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.
Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren
Nadere informatieEenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les
8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil
Nadere informatie2 Eeuw van het Verstand
2 Eeuw van het Verstand Caravaggio, 1600 Veranderingen Het vorige werkboek eindigde met de barok in Zuid-Europa en de Gouden Eeuw in Nederland. Zowel in de 16e als de 17e eeuw leefden een aantal van de
Nadere informatieWAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN
WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieWERKBOEK VOOR DE DALTON-VERSIE. Dit werkboek is van:. Ik zit in groep:.
WERKBOEK VOOR DE DALTON-VERSIE De Middeleeuwen Dit werkboek is van:. Ik zit in groep:. 1 Hoi! Ik ben Tim de Wekker! Ik wil graag weten hoe vaak en hoe lang je bezig bent met een taak. Daarom heb ik een
Nadere informatieVAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++
NIVEAU ++ 1/5 Vincent van Gogh heeft nooit een kunstenaarsopleiding afgemaakt. Met deze leskaart leer je meer over de jonge Vincent én hoe je met wat hulp en (vooral) heel veel doorzettingsvermogen toch
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Kleuren Inleiding Hallo allemaal. Ik hou mijn spreekbeurt over kleuren omdat ik het een leuk en interessant onderwerp vind en ook omdat kinderen er niet zo snel op komen denk ik. Ik heb mijn spreekbeurt
Nadere informatieGijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden
Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden zijn ouders hem, maar alle andere konijntjes noemden
Nadere informatieTITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.
TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende
Nadere informatieWat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?
Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieEen van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad.
Een dode De voetbalwedstrijd is afgelopen. Het stadion is bijna leeg. Het is koud, de zon schijnt bleek. Munck staat op de tribune van vak H en staart naar de dode man op de bank. Wat vreselijk, denkt
Nadere informatieVAN GOGH KRIJGT SCHILDERLES NIVEAU ++
NIVEAU ++ 1/5 Vincent van Gogh heeft nooit een kunstenaarsopleiding afgemaakt. Met deze leskaart leer je meer over de jonge Vincent én hoe je met wat hulp en (vooral) heel veel doorzettingsvermogen toch
Nadere informatieRembrandt van Rijn. Hoofdstuk 1 : Rembrandt zijn eerste jaren.
Rembrandt van Rijn Hoofdstuk 1 : Rembrandt zijn eerste jaren. Rembrandt is op 15 juli 1606 in Leiden geboren. Rembrandt zijn vader was eigenaar van een molen. Die molen was niet bewoonbaar. Hun huis stond
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieJezus geeft zijn leven voor de mensen
Eerste Communieproject 38 Jezus geeft zijn leven voor de mensen Niet iedereen gelooft in Jezus In les 5 hebben we gezien dat Jezus vertelt over de Vader. God houdt van de mensen. Hij vergeeft je zonden.
Nadere informatieMijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum.
2 INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het museum. In dit werkboekje
Nadere informatieSamenvatting Kunst Hoofdstuk 1: Burgerlijke cultuur in Nederland in de 17e eeuw
Samenvatting Kunst Hoofdstuk 1: Burgerlijke cultuur in Nederland in de 17e eeuw Samenvatting door D. 823 woorden 18 juni 2013 6,4 4 keer beoordeeld Vak Methode Kunst De bespiegeling DE BESPIEGELING Burgerlijke
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Werkblad 1 Ω Steden Ω Les 1: De middeleeuwse steden Naam:
Werkblad Ω Steden Ω Les : De middeleeuwse steden De middeleeuwse steden Aan het eind van de middeleeuwen is de adel de baas. De adel is rijk en heeft alle grond. De kasteelheer woont met zijn vrouw, kinderen
Nadere informatieNAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever.
Vos en Waar is Haas het ijs? NAAM Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Wat een raar beest! lacht Uil.
Nadere informatieLou en Lena: NEE tegen geweld!
Mijn prentenboek Prentenboek voor leerlingen 1 e en 2 e leerjaar Lou en Lena: NEE tegen geweld! Mijn naam:... Mijn klas:... Mondiale Vorming - Plan België Hallo, ik ben Lou. En dit is mijn zus Lena. We
Nadere informatieAmsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam
INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam Museum. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het
Nadere informatieNaam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6
Naam: KASTELEN Heb jij je wel eens afgevraagd hoe je jouw huis zou verdedigen als anderen het probeerden te veroveren? Nou, vroeger dachten de mensen daarr dus echt wel over na. Ze bouwden hun huis zelfs
Nadere informatieDE MIDDELEEUWEN. Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6
DE MIDDELEEUWEN Gemaakt Door: Amy van der Linden Leonardo Middenbouw groep 6 INHOUDSOPGAVE Middeleeuwen. Karel de Grote. Middeleeuwse straffen. De pest. Dokters in de Middeleeuwen. Beroepen in de Middeleeuwen.
Nadere informatieSpinoza SPINOZA SCHOOLOPDRACHT. Baruch de Spinoza Vervaardiger: onbekend Materiaal: olieverf op linnen Jaartal: 1670
WAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het. bhet onderwerp van je presentatie is: ONDERWERP: Spinoza Baruch de Spinoza Vervaardiger: onbekend Materiaal: olieverf
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieDe gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht
De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht Lees : Mattheüs 18:21-35 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was,heeft Hij gelijkenissen verteld
Nadere informatieLelijke griet. Dino is nog steeds te verbaasd om iets normaals te zeggen. Het enige dat hij kan bedenken is: Heet je echt Belle?
Rolstoeltaxi Dino, wil jij even helpen? Dino reageert niet. Hij is ingespannen bezig met zijn tekening. De opdracht is om het bovenaanzicht van de school te maken. En dat valt niet mee. Dino, vraagt de
Nadere informatieVragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren'
De tovenaar tovert De verhalenvertelster vertelt Wat zou een tovenaar allemaal kunnen toveren? Hoe zouden de kinderen zich voelen? Waar zie je dat aan? Is de tovenaar blij/ boos/ verdrietig of bang? Hoe
Nadere informatiePLATTEGROND. Je neemt de trap tot halverwege, gaat linksaf en volgt de pijl
Lieve kinderen? In heel veel schilderijen en beelden van het Bonnefantenmuseum staan kinderen afgebeeld: kleine, grote, mooie, witte, eenzame en gezellige kinderen. Sterker nog, de naam van het museum
Nadere informatie2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1
2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal
Nadere informatieMicha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk.
1. Puzzelen Wie er het eerst is! Micha staat bij het schoolhek. Hij krijgt een harde klap op zijn schouder van Ruben, zijn grote broer. Oké. Micha is wel in voor een wedstrijdje. Hij begint meteen te rennen,
Nadere informatie9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd
53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn
Nadere informatie0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1
Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht
Nadere informatieEen varende stad. Celien maakt overal foto s van. Binnen en buiten. Ze is zo druk aan het fotograferen, dat ze haar verdriet vergeet.
Naar Engeland Celien staart naar de horizon, die nauwelijks te zien is. De lucht en de zee hebben dezelfde grauwe kleur. Ze trekt haar jas dichter om zich heen. De boot is net vertrokken en vaart nog niet
Nadere informatieLuisteren: muziek (B2 nr. 3)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U
Nadere informatiePasen met peuters en kleuters. Jojo is weg
Pasen met peuters en kleuters Beertje Jojo is weg Thema Maria is verdrietig, haar beste Vriend is er niet meer. Wat is Maria blij als ze Jezus weer ziet. Hij is opgestaan uit de dood! Wat heb je nodig?
Nadere informatieSchokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs
Schokland Werelderfgoed Kijktocht voortgezet onderwijs Opdracht 1 Bij de tekst Schokland Werelderfgoed op de grond. 1a. Deze luchtfoto is gemaakt rond 1930. Toen was Schokland nog echt een eiland. Waarom
Nadere informatieLotte is er erg blij mee. Ik wilde altijd al een huisdier voor mezelf, zegt ze tegen opa. En nu heb ik er opeens een heleboel.
Lotte heeft Luizen Buiten is het koud. Er vallen dikke druppels uit de bomen en de wind blaast hard door de straat. Lotte loopt hand in hand met opa Generaal over het schoolplein. Ze moest eerder van school
Nadere informatieDagboek Sebastiaan Matte
Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen
Nadere informatieDrents Archief. Meisje met de hoepel. Groep 2 Speuren in het archief
Drents Archief Meisje met de hoepel Groep 2 Les 3 Speuren in het archief Les 3 Speuren in het archief Samenvatting van de les In het Drents Archief bevindt zich een kistje dat een dubbele bodem blijkt
Nadere informatieZOEK HET UIT! KinderBijbelKeet-week Grote Kerk Hilversum. 28 tot en met 31 augustus. dit boekje is van:.
ZOEK HET UIT! KinderBijbelKeet-week 2018 28 tot en met 31 augustus Grote Kerk Hilversum dit boekje is van:. Themalied Couplet 1: Ik heb gehoord, van een man, Die een storm stoppen kan. Die een storm stoppen
Nadere informatieMuseum De Buitenplaats Kijken is een kunst
Museum De Buitenplaats Kijken is een kunst Groep 5 Les 1 Ik en mijn selfie Les 1 Ik en mijn selfie Samenvatting van de les De kinderen kijken naar een selectie portretten waaronder selfies. Ze analyseren
Nadere informatieLes 3 Vragenstellen Leestekst: De inbreker. 1. "Vandaag gaan we voor de derde keer een tekst lezen en daarbij vragen maken."
Les 3 Vragenstellen Leestekst: De inbreker "Welkom:... " Introductiefase: 1. "Vandaag gaan we voor de derde keer een tekst lezen en daarbij vragen maken." 2. Vraag: "Welke vraag hebben we daarbij nodig?"
Nadere informatieCharles den Tex VERDWIJNING
Charles den Tex VERDWIJNING 3 Klikketik-tik-tik Het is halftwaalf s ochtends. Marja vouwt een hemd. En kijkt om zich heen. Even staat ze op haar tenen. Zo kan ze over de kledingrekken kijken. Die rekken
Nadere informatieVraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2
Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker
Nadere informatieBloei van de Republiek hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61308 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieExodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje
Exodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje Aangepaste dienst Liturgie Voor de dienst speelt de band drie liederen Opwekking 11 Er is een Heer Opwekking 277 Machtig God, sterke Rots
Nadere informatieBrandaan. Geschiedenis WERKBOEK
6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 6 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Katrui ten Barge, Wilfried Dabekaussen, Juul Lelieveld, Frederike
Nadere informatieVertel de kinderen, of praat met hen over het verschil tussen film, tv kijken of naar het theater gaan.
LESBRIEF Binnenkort gaan jullie met jullie groep naar de voorstelling Biggels en Tuiten Hieronder een aantal tips over hoe je de groep goed kan voorbereiden op de voorstelling. VOOR DE VOORSTELLING Vertel
Nadere informatieTULPENGEKTE. 1. Streep door wat niet van toepassing is.
TULPENGEKTE Je leraar of lerares heeft je een tulpenbol laten zien. Zo n bol stop je in de herfst in de grond, en in de lente groeit er een tulp uit. Niets bijzonders zou je zeggen. Maar vierhonderd jaar
Nadere informatieLucy heeft een ballon
Caro Kindercoach & begeleiding Maasdijk 16 4283 GA Giessen 0620380336 info@carokindercoach.nl www.carokindercoach.nl heeft een ballon Handleiding Doelgroep: Kinderen van 3 tot 6 jaar. Doel van het lezen
Nadere informatieJezus kreeg de straf voor onze zonden, wij ontvangen vergeving en vrede. Jesaja 53:4-6 en 1 Petrus 2:24
Jezus kreeg de straf voor onze zonden, wij ontvangen vergeving en vrede. Jesaja 53:4-6 en 1 Petrus 2:24 Als je iets verkeerd doet, verdien je straf. Ja toch? Dat is eerlijk. Er is niemand die nooit iets
Nadere informatieMARIAN HOEFNAGEL. De nieuwe buurt. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren
MARIAN HOEFNAGEL De nieuwe buurt Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 1 4 Een nieuw huis Dit is nu ons nieuwe huis. De auto stopt en Kika s vader wijst trots naar het huis rechts. Kika kijkt. Het is een rijtjeshuis
Nadere informatieIn het volgende verhaal maak je kennis met een vreemd volk. Luister goed. Z I E N W I J E R G E V A A R L I J K U I T?
MENSENETERS 31 STAP 1 In het volgende verhaal maak je kennis met een vreemd volk. Luister goed. Z I E N W I J E R G E V A A R L I J K U I T? Wij wonen op het eiland Sarawak. Men noemt ons Dayaks. In Europa
Nadere informatieBijbellezing: Johannes 14 vers 1 tot 12. Tom, Tom is altijd goed Kom, kom nou zeg, is dat zo?
Bijbellezing: Johannes 14 vers 1 tot 12 Tom, Tom is altijd goed Kom, kom nou zeg, is dat zo? Heb een Tom, Tom gekocht Bij de ANWB winkel in Drachten Nou ja ik heb hem eigenlijk gekregen Voor mijn verjaardag
Nadere informatieOPDRACHT 1 : SCRIPT EN INTERACTIEVE VERSIE VAK : SCHRIJVEN --LOIS VEHOF--
OPDRACHT 1 : SCRIPT EN INTERACTIEVE VERSIE VAK : SCHRIJVEN --LOIS VEHOF-- Confrontatie scene Written by Loïs Vehof Genre: Avontuur Locatie: De oude tempel Protagonist: Wachter Antagonist: Dief Conflict:
Nadere informatieStrategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A
Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip lees je altijd een tekst met het stappenplan. Je gaat vaak op zoek naar verbanden in een tekst. Wat
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatie