Visie februari Door Bert Bruggink

Transcriptie

1 Visie februari 214 Door Bert Bruggink

2 Crisis op crisis wanneer houdt het op? Bert Bruggink Chief Financial and Risk Officer Rabobank

3 Grote veranderingen in 28 3

4 Agenda Kredietcrisis Financiële crisis Economische crisis Landencrisis Toezicht- en regelgevingscrisis Pensioencrisis Voedselcrisis Bezuinigingscrisis? Economische Visie 4

5 Kredietcrisis Goedkoop krediet, dure huizen Lage rente Weinig wanbetaling - Speurtocht rendement - Rommelhypotheken - Speculatie - Stijgende huizenprijzen Rentes omhoog Luchtbel geknapt - Betalingsproblemen subprime - Resets dreef gedwongen verkoop Sinds 212 herstel vanuit zeer diep dal 5

6 Kredietcrisis Securitisatie: tweedehands leningen Gebundelde pakketten leningen in aparte BV s (conduits, SPV, SIV, ) Risicomandjes met credit ratings Laagste mandje eerst geraakt Liquiditeitsrisico Banken als sponsoren $25mrd uitgegeven in 26 $19mrd in entiteiten Waarvan ¼ subprime Originate-to-distribute: Einde business model 6

7 Financiële crisis Van marktimplosies naar afboekingen Betalingsproblemen subprime ABCP-beleggers lopen weg Liquiditeitsnood speciale vehikels Spanning interbancaire geldmarkt Onzekerheid en wantrouwen Besmetting op financiële markten Wat is de prijs? Enorme afboekingen ($1 miljard) Slachtoffers (NIBC, Northern Rock) Schaars kapitaal selectiever ingezet Citigroup Wachovia Bank of America Merrill Lynch UBS JPMorgan Chase Washington Mutual HSBC Wells Fargo Royal Bank of Scotland Rabobank Top-1 verliezen en afboekingen banken 69,6 55,9 53,1 49,2 45,3 42,2 32,8 31,9 3,5 112,2 11,9 $ mrd

8 Financiële crisis Eind 28: Systeemrisico s & nationalisaties (in euro) AIG aan de rand van de afgrond okt dec feb apr jun aug Fortis mei aug nov feb mei aug Grote zakenbanken: Bear Stearns weg, Lehman valt om, Merril Lynch fuseert, Morgan Stanley en Goldman Sachs worden gewone banken Einde business model IJsland failliet na val Glitner, Landsbanki (IceSave), Kaupthing VS: $7mrd reddingsfonds Europa: > 1mrd garanties; 19-23mrd injecties Nederland: nationalisatie Fortis/ABN; 2mrd stroppenpot voor kapitaalinjecties; 2mrd garantieregeling bancaire leningen

9 Financiële crisis Alle registers open Liquiditeits-Tsunami centrale banken Staatskapitaal naar banken Nationalisaties Opkoopregelingen Garantieregelingen Verstandige aanpassing boekhoudregels 9

10 Financiële crisis Stabilisatie tot nu toe telkens tijdelijk Medio 29 medio 211: stabilisatie en herstel %-punt Eurozone 4,5 renteopslag 1 jr bedrijfsobligaties t.o.v. 1 jr staatsobligaties 3,5 %-punt 4,5 3,5 Risicopremies in veel markten weer naar beneden (Gedeeltelijk) beursherstel 2,5 1,5,5 -, ,5 1,5,5 -,5 Maar: voornamelijk gedreven door extreem ruim monetair beleid Veel (nieuwe) onzekerheden waaronder eurocrisis, traag herstel, tapering impact op opkomende markten AAA AA A BBB 19 Beursstabilisatie S&P 5 (l) AEX (r)

11 Economische crisis Na de Grote Recessie van 29 11

12 Economische crisis het Langzame Herstel 12

13 Economische crisis Mate van herstel zeer ongelijk verdeeld 22 index index Industriële productie, index, 2=1 en exponentiële trendlijn voor 1991-heden Opkomende wereld Wereld Ontwikkelde wereld

14 Economische crisis Mondiaal herstel trekt langzaam aan Opkomende markten blijven belangrijkste groeimotor. Zij blijven echter voorzichtig met groeistimulering In westerse wereld moet het herstel vooral komen van de VS en in mindere mate het VK Japan stimuleert korte termijn via Abenomics, maar lange termijn afhankelijk van structurele hervormingen Groei eurozone broos en ongelijk verdeeld. Periferie nog altijd gebukt onder bezuinigingen en private schuldafbouw

15 Economische crisis Herstel op verschillende snelheden 15

16 Landencrisis Fors opgelopen staatsschulden 25 %-BBP %-BBP 25 2 Bruto staatsschuld 2 15 NED (IMF raming)

17 Landencrisis Geloofwaardigheidtekort & -overschot %-punten Rente op 5 jaars staatsobligaties %-punten Nederland Ierland Portugal Italië Spanje

18 Landencrisis Hoe is de domino te stoppen? 18

19 Landencrisis Zorgelijke State of the Union

20 Landencrisis Inmiddels wel echt herstel VS huizenmarkt % j-o-j Woningen te koop (verkoopmaanden) Huizenprijzen (l) Nieuw (r) Bestaand (r)

21 Pensioencrisis Bezuinigen op toezeggingen onvermijdelijk Gaat de rente (snel) weer omhoog? Mag met beursherstel worden gerekend? Hoeveel ouder gaan we nog worden? Verhoging AOW-leeftijd onvermijdelijk Verhoging pensioenleeftijd eveneens Verminderen toezeggingen (bijvoorbeeld: basis + variabel) Lagere uitkering naarmate mensen ouder worden 21

22 Pensioencrisis Rente is vaker lang laag geweest 22

23 Pensioencrisis Int l perspectief: dure toezeggingen 12 1 % Netto inkomensvervanging (%) door pensioen % t.o.v. gemiddeld inkomen Nederland Oostenrijk Ierland Spanje Italië VK Denemarken Duitsland Zwitserland Noorwegen Frankrijk Griekenland Luxemburg België Portugal Finland Zweden 23

24 Pensioencrisis Int l perspectief: veelal staats- gedekt 12 % Netto inkomensvervanging door pensioen % naar type pensioenvoorziening Oostenrijk Spanje Italië Frankrijk Griekenland Luxemburg Portugal Finland Duitsland Noorwegen België Zwitserland VK Ierland Zweden Nederland Denemarken 24 Vrijwillig privaat Verplicht privaat Publiek

25 Pensioencrisis Wie veel heeft, kan veel verliezen % BBP Activa pensioenfondsen % BBP 14 % BBP (211) NL IS CH GB AU FI US CA DK IE JP NZ SE ES PT NO DE AT IT BE LU FR GR

26 Voedselcrisis Voedselprijzen stevig omlaag Voedselprijzen, ontwikkeling in USD, index 25= Sojabonen Tarwe Mais Rijst 5

27 Voedselcrisis Voedsel voor olie $ $ Graangewassen & oliezaden (l) Ruwe Noordzeeolie (r)

28 Voedselcrisis Voedsel en vrede Food is the very basis of all reconstruction: hunger and insecurity are the worst enemies of peace George Marshall ( ) Bron: Toespraak aan de Universiteit van Harvard, June 5, 1947, over het concept-marshall Plan 28

29 Voedselcrisis Onrust Midden-Oosten / Arabische Liga 63% 35% 34% 36% 3% 2% 53% 37% 6% 24% 41% aandeel voedselbestedingen in beschikbaar inkomen (Nederland: 13,3%)

30 Voedselcrisis Niet zomaar opgelost Vraag blijft sterk groeien Opkomende markten Verstedelijking, welvaartsgroei & dieetvoorkeuren Speculatie & monetair beleid Aanbodgroei is uitdaging Landbouwgrond schaars Watervoorziening Biobrandstoffen Lage voorraden & weersinvloeden volatiele markt 3

31 Crisis op crisis Wanneer houdt het op? Jarenlange stagnatie huizenprijzen mogelijk Inkomens onder druk. Bezuinigingsdruk & HRA. Lagere economische groei dan in het verleden Verhulde zegening: verkleint kans op volgende crisis Alsnog handelsbarrières opgeworpen Pijn nu voelbaar bij bredere bevolking. Populistische maatregelen niet uit te sluiten. Currency wars. Nieuwe euro-spanningen of Japan-crisis 31

32 Crisis op crisis Foutenmarge is flinterdun Voor overheden in het algemeen Overheidsschulden fors hoger t.o.v. voor de crises Voor Europese leiders in het bijzonder Doormodderen drukt via sentiment zwaar op economie Voor het bedrijfsleven en arbeidsmarkt Verliezen van Grote Recessie nog niet goedgemaakt. Op arbeidsmarkt dreigen verloren generaties te ontstaan. Voor politici en toezichthouders Extra regels en heffingen voor financiële sector vanuit genoegdoening / gelegenheidsargumenten riskant

33 Economische Visie Wankel perspectief 33

34 Economische Visie Azië wordt steeds bepalender 34

35 Economische Visie Tapering zal rentes verder omhoog duwen % % 1-jaars staatsrentes VS Eurozone

36 Economische Visie Effecten op kwetsbare opkomende markten Index 213=1 Financiële condities opkomende markten Bernanke's aankondiging % 6,5 6,3 1 6,1 98 5, BBP (PPP) gewogen gemiddelde: BR, CL, CN, CZ, HU, IL, IN, KR, MX, MY, PH, PO, RU, TH, TR, ZA. 5,7 5,5 5,3 9 5,1 88 4,9 Wisselkoers vs USD (l) Staatsrente (1j, r) Aandelenmarkt (l) 36

37 Economische Visie Eurozone: asymmetrische herbalancering % eurozone-bbp % eurozone-bbp Samenstelling van de lopende rekening van de betalingsbalans van de eurozone, vierkwartaalsgemiddelde DE NL BeLuFnAt IT FR ES EL PT IE SlSkMtCy

38 Economische Visie Eurozone: kredietverlening blijft krimpen % Eurozone kredietverlening aan private sector, MFI's exclusief % eurosysteem, seizoensgecorrigeerd m/3m (r) j-o-j (l) 38

39 Economische Visie Institutionele vormgeving nog niet volmaakt Aanscherping van de begrotingsdiscipline Stabiliteits- en Groeipact: minder politieke invloed Fiscal Compact: structureel begrotingsevenwicht in grondwet vastleggen Toevoeging van economische beleidscoördinatie Europees semester : advisering budgettair en economisch beleid Procedure voor macro-economische onevenwichtigheden Bouwen aan de bankenunie Strikter voor nationale kampioenen Resolutiemechanisme + fonds: breekt het de link? 39

40 Economische Visie Nederland: midden in lange stagnatie index Index waarbij t= is hoogtepunt reële economische activiteit voor recessie recessie jaren tachtig Grote Depressie Lange stagnatie index =1 28=1 198=1 4

41 Economische Visie Nederland: belangrijkste handelspartners 16 % Aandeel in de export van Nederlandse toegevoegde waarde % Toegevoegde waarde 41

42 Economische Visie Consumptie zwak ondanks netto vermogen 14 %-BBP Pensioenvermogen en huishoudschuld, 211 %-BBP NL DK GB IE US NO PT ES LU BE DE FI FR GR AT IT bruto huishoudschuld pensioenvermogen tweede pijler 42

43 Economische Visie Schuldafbouw nog niet begonnen % BBP Schuld van huishoudens % BBP als percentage van BBP Nederland Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten 43

44 Economische Visie Woningmarkt: begin van broos herstel x 1 Aantal transacties, seizoensgecorrigeerd 12-maands gemiddelde PBK index, seizoensgecorrigeerd, verandering van 3-maands gemiddeld t.o.v de vorige 3 maanden % Prijsontwikkeling Transacties 44

45 Bekijk morgen de presentatie op